Японы Зохиогчийн Эрхийн Эрхийн Бүтэц: Удирдагчид Мэдэх Ёстой Зохиогчийн Эрх Ба Түүний Салбар Эрхүүдийн Нийтлэг Дүр зураг

Японы бизнес орчинд, контент болон технологи нь компаниудын өрсөлдөөний чадварыг тодорхойлогч чухал хүчин зүйлс юм. Энэхүү үндсийг дэмжих нь Японы зохиогчийн эрхийн хууль (Japanese Copyright Law) билээ. Японы зохиогчийн эрхийн хууль нь зохиогчид тэдний бүтээлүүдийг тэдгээрийг тусгайлан хянах эрх, өөрөөр хэлбэл зохиогчийн эрхийг олгодог. Энэ эрхийг нарийн ойлгож, зохистой ашиглах нь контент үүсгэгч компаниуд, контент ашиглагч компаниуд, мөн гадаадаас Японы зах зээлд нэвтрэх компаниудад хууль эрх зүйн эрсдэлийг удирдах болон бизнес стратеги төлөвлөх хоёр талдаа маш чухал юм.

Японы зохиогчийн эрх нь нэгдсэн эрх биш, харин зохиогчийн бүтээлийг ашиглах хэлбэрээс хамаарч нарийвчлагдсан, олон тусгай эрхүүдийн цуглуулга (суб-эрхүүд) байдлаар бүрдсэн байдаг. Зохиогчийн эрхийн хамрах хүрээнд багтдаг зохиогчийн бүтээлүүд нь сэтгэлгээ эсвэл мэдрэмжийг бүтээлчээр илэрхийлсэн зүйлс бөгөөд үүнд уран зохиол, шинжлэх ухаан, урлаг эсвэл хөгжмийн салбарт хамаарах зүйлс (Японы зохиогчийн эрхийн хуульд 2-р зүйлийн 1-р хэсэгт заасан) орно. Компанийн бизнес үйл ажиллагаанд програм хангамж, мэдээллийн сангууд, сурталчилгааны текст, дизайн, сургалтын материал зэрэг олон төрлийн зүйлс зохиогчийн бүтээл хамгаалагдаж болно.

Японы зохиогчийн эрхийн хуулийг судлахад, удирдлага болон хууль зүйн албаны хүмүүсийн анх удаа ойлгох ёстой зүйл бол зохиогчийн эрх ба зохиогчийн бүтээлийн ‘өмчлөлийн эрх’ хоорондын үндсэн ялгаа юм. Дараа нь, тэр зохиогчийн эрх нь яг ямар суб-эрхүүдээр бүрдэж байгааг ойлгох хэрэгтэй. Японы зохиогчийн эрхийн хууль нь зохиогчийн эрхийг эдийн засгийн эрх (өмчийн эрх) ба хувийн зохион байгуулалтын эрх (зохиогчийн хувийн зохион байгуулалтын эрх) гэсэн хоёр ангилалд хуваадаг боловч энэ нийтлэлд бид гол төлөв компанийн эдийн засгийн үйл ажиллагаанд шууд холбогдох өмчийн эрх болох суб-эрхүүдийн талаар, тэдгээрийн агуулга болон хууль зүйн үндэслэлийг дэлгэрэнгүй тайлбарлана.

Энэ нийтлэлд Японы зохиогчийн эрхийн хуульд заасан суб-эрхүүд, өөрөөр хэлбэл, хуулбарлах эрх, тоглолт хийх эрх, кино үзүүлэх эрх, олон нийтийн дамжуулах эрх, ярих эрх, үзүүлэх эрх, тараах эрх, шилжүүлэх эрх, зээлэх эрх, орчуулах ба засварлах эрх, мөн хоёрдогч зохиогчийн бүтээлийг ашиглахад анхны зохиогчийн эрхийг тодорхой хууль тогтоомжийн заалтуудад үндэслэн тайлбарлана. Эдгээр суб-эрхүүдийг ойлгох нь өөрийн компанийн оюуны өмчийг хамгаалах, гуравдагч этгээдийн зохиогчийн бүтээлийг хууль ёсны дагуу ашиглах үндэс суурь болно.

Япон улсын хуульд үндэслэсэн зохиогчийн эрх ба эзэмшил эрхийн ялгаа

Зохиогчийн эрх ба зохиогчийн бүтээл бичигдсэн хэвлэмэл (жишээ нь, ном, CD, уран зургийн эх зураг гэх мэт) хэвлэмэлийн эзэмшил эрх нь хууль ёсоор тодорхой ялгаатай байдаг. Япон улсын иргэний хуульд эзэмшил эрхийг “хуулийн хязгаарлалт дотор өөрийн эзэмшлийн зүйлийг чөлөөтэй ашиглах, орлого олох болон зарцуулах эрх” (Япон улсын иргэний хууль 206-р зүйл) гэж тодорхойлдог. Тэгвэл зохиогчийн эрх нь зохиогчийн бүтээлийг ашиглах үйл ажиллагааг хянах хэлбэрэгдээгүй эрх юм.

Жишээлбэл, компани нэгэн програм хангамжийг худалдан авсан тохиолдолд, компанийн эзэмшдэг нь тухайн програм хангамж бичигдсэн диск эсвэл татаж авсан өгөгдөл (хэвлэмэл) дээрх эзэмшил эрх юм. Гэхдээ энэ нь компанид тухайн програм хангамжийг чөлөөтэй хувилбарлаж, нийтийн хэрэглээнд дахин түгээх эрх (зохиогчийн эрх) олгодоггүй. Зохиогчийн эрх нь зохиогч (эсвэл эрхийг шилжүүлсэн хүн) дээр хадгалагдаж байгаа бөгөөд хэрэглэгчид зохиогчийн эрхийг зөвшөөрсөн хүрээнд л зохиогчийн бүтээлийг ашиглаж болно.

Энэ ялгаа нь тухайлбал, зохиогчийн бүтээлийг шилжүүлэх эсвэл үзүүлэхэд онцгой ач холбогдолтой. Физик хэлбэртэй зохиогчийн бүтээлийн хэвлэмэлийг өөр хүнд шилжүүлсэн ч, түүний зохиогчийн эрх автоматаар шилжихгүй. Зохиогчийн эрхийг шилжүүлэхийн тулд тодорхой санаа бодол болон гэрээ хэрэгтэй байдаг (Япон улсын зохиогчийн эрхийн хууль 61-р зүйлийн 1-р хэсэг).

Доорх хүснэгт нь зохиогчийн эрх ба эзэмшил эрхийн ялгааг харьцуулсан болно.

Эдийн засгийн эрхийн хувьд дэмжлэгийн эрхийн бүтэц

Японы зохицуулалтын дагуу, зохиогчийн эрх (өмчийн эрх) нь зохиогчид тухайн бүтээлийг ашиглах хэлбэрээс хамаарч олгогддог тусгайлан хуваарилсан тусгай эрхүүд, өөрөөр хэлбэл дэмжлэгийн эрхүүд байдаг (Японы зохиогчийн эрхийн хуульд 21-р зүйлээс 28-р зүйл хүртэл заасан). Эдгээр дэмжлэгийн эрхүүд нь тус бүр нь тусдаа эрх болгон оршдог бөгөөд эрх эзэмшигч нь тус бүрээр нь өөр хүнд зөвшөөрөл өгөх, эсвэл шилжүүлэх боломжтой. Компаниуд лицензийн гэрээ байгуулахдаа ямар дэмжлэгийн эрхийг зөвшөөрөл авч байгаа эсвэл ямар дэмжлэгийн эрхийг өөрийн компанид хадгалахыг тодорхой болгох нь дараах маргаанаас зайлсхийхэд маш чухал юм.

Японы Хуульд Үндэслэсэн Хувилбар Эрх

Хувилбар эрх нь Японы зохиогчийн эрхийн хуульд заасан хамгийн үндсэн дэд эрхийн нэг бөгөөд зохиогчид “бүтээлийг хэвлэл, зураг, хувилал, бичлэг, видео бичлэг болон бусад аргаар материаллаг байдлаар дахин үйлдэх эрх”-ийг тусгайлан эзэмшүүлдэг гэж Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 21-р зүйлд заасан байдаг.

Энэхүү эрх нь дижитал эрин үед онцгой ач холбогдолтой болсон билээ. Бүтээлийг хатуу дискэнд хадгалах үйлдэл, вэбсайтын агуулгыг дэлгэцийн зураг хэлбэрээр хадгалах үйлдэл, эсвэл өгөгдлийг серверүүдийн хооронд хуулах үйлдэл зэрэг дижитал орчинд хийгдэх ихэнх ашиглалтын үйлдлүүд нь “хувилбарлах” үйлдэлд тооцогддог. Иймд, эдгээр үйлдлүүдийг хийхдээ зарчим ёсоор зохиогчийн зөвшөөрөл авах шаардлагатай байдаг.

Японы хуульд үндэслэсэн дээрх тоглолтын эрх, тоглуулалтын эрх, кино үзүүлэх эрх, аман ярианы эрх

Эдгээр эрхүүд нь зохиогчийн бүтээлийг нийтийн өмнө дамжуулах үйл ажиллагаанд холбогдох эрхүүд юм.

Тоглолтын эрх болон тоглуулалтын эрх нь зохиогчийн бүтээлийг “нийтийн” өмнө тоглох, эсвэл тоглуулах эрхийг зохиогчид өөртөө хадгалдаг бөгөөд энэ нь Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 22-р зүйлд заасан байдаг. Эндхийн “нийтийн” гэдэг нь зохиогчийн бүтээлийг тодорхойгүй олон хүмүүст, эсвэл тодорхой олон хүмүүст харуулах, сонсголох гэсэн утгатай. Жишээ нь, компанийн хурлын танхим эсвэл арга хэмжээнд өөр хүний дуу хөгжимийг тоглуулахад, энэ нь “нийтийн” хүрээнд орох эсэхээс шалтгаалан тоглуулалтын эрхийн зөрчил байгаа эсэхийг тодорхойлно.

Кино үзүүлэх эрх нь зохиогчийн бүтээлийг дэлгэцийн дээр эсвэл бусад зүйл дээр тусгай төхөөрөмжөөр харуулах эрхийг зохиогчид өөртөө хадгалдаг бөгөөд энэ нь Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 22-р зүйлийн 2-д заасан байдаг. Энэ нь ихэвчлэн киноны зохиогчийн бүтээлүүдтэй холбоотой бөгөөд компани нь дотоод сургалтанд кино эсвэл бусад зохиогчийн бүтээлийг үзүүлэх үед, энэ нь кино үзүүлэх эрхийн хүрээнд орох эсэхийг авч үзэх шаардлагатай болно.

Аман ярианы эрх нь зохиогчийн бүтээлийг “нийтийн” өмнө аман дээр ярьж өгөх эрхийг зохиогчид өөртөө хадгалдаг бөгөөд энэ нь Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 24-р зүйлд заасан байдаг. Энэ нь жишээлбэл, илтгэл унших, радио телевизийн нэвтрүүлэгт өөр хүний судалгааны ажил эсвэл туужийг унших үйл ажиллагааг хянах эрх юм.

Нийтийн дамжуулалтын эрх ба нийтийн хүргэлтийн эрх

Нийтийн дамжуулалтын эрх нь интернет эрин үед хамгийн чухал эрхүүдийн нэг юм. Энэ нь зохиогчийн бүтээлийг “нийтийн дамжуулалт” (автомат нийтийн дамжуулалтыг оролцуулан) хийх эрхийг зохиогч нь тусгайлан эзэмшихийг Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 23-р зүйлийн 1-р хэсэгт заасан байдаг. Нийтийн дамжуулалт гэдэг нь нийтийн хүртээмжтэй байх зорилгоор радио холбоо эсвэл утасны цахим холбооны дамжуулалтыг хийхийг хэлнэ. Тодорхойлбол, вэбсайт дээрх контентын нийтлэл, стриминг дамжуулалт, имэйл маркетингаар бүтээлийг илгээх зэрэг нь энэд багтана.

Мөн, нийтийн дамжуулалтаар илгээгдсэн бүтээлийг хүлээн авах төхөөрөмжийг ашиглан нийтэд хүргэх эрх нь нийтийн хүргэлтийн эрх юм (Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 23-р зүйлийн 2-р хэсэг). Жишээлбэл, дэлгүүр эсвэл байгууламжууд телевиз, интернет радио зэрэг сувгуудыг хүлээн авч, түүнийгээ дотоод орчинд тоглуулах үйлдэл нь нийтийн хүргэлтийн эрхийн хүрээнд орно. Компаниуд өөрсдийн байгууламж дотор дуу хөгжим, видео зэргийг тоглуулахдаа нийтийн дамжуулалтын эрх болон нийтийн хүргэлтийн эрхийг хоёуланг нь авч үзэх шаардлагатай байдаг.

Японы Зохиогчийн Эрхийн Хуулийн Дагуу Үзүүлэх Эрх

Үзүүлэх эрх гэдэг нь уран бүтээлийн эсвэл зургийн бүтээлүүдэд “түүний эх бүтээлийг нийтийн өмнө үзүүлэх эрх”-ийг зохиогч нь тусгайлан эзэмшихийг Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 25-р зүйлд заасан байдаг. Ингэснээр зохиогчид өөрийн бүтээлийг нийтийн газар хэрхэн үзүүлэхийг хянах боломжтой болдог. Гэхдээ энэхүү нийтлэлд хэрэглэгдэхгүй учраас, үйлдвэрлэлийн уран бүтээлүүдийн үзүүлэх эрхийн талаарх тайлбарыг орхигдуулсан болно.

Тараах эрх, Шилжүүлэх эрх, Зээлэх эрх

Эдгээр эрхүүд нь зохиогчийн бүтээлийн эргэлтэд хамаарах эрхүүд бөгөөд тодорхой бодит бүтээлүүдийн (жишээ нь киноны бүтээлүүд гэх мэт) эргэлтийг удирдахад чухал ач холбогдолтой.

Тараах эрх гэдэг нь киноны бүтээлийн хуулбарыг нийтийн хүртээл болгох эрхийг зохиогч нь тусгайлан эзэмшихийг Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 26-р зүйлийн 1-р хэсэгт заасан байдаг. Киноны бүтээлүүдэд хуулбарлах эрхээс өөр, энэ тараах эрхийг тусгайлан заасан нь анхаарах шаардлагатай.

Шилжүүлэх эрх гэдэг нь зохиогчийн бүтээлийн эх бүтээл эсвэл хуулбарыг “нийтийн хүртээл болгох эрх”-ийг зохиогч нь тусгайлан эзэмшихийг Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 26-р зүйлийн 2-р хэсэгт заасан байдаг. Энэ нь ном, CD, уран бүтээлийн зүйлс гэх мэт бодит зохиогчийн бүтээлүүдийг худалдах эрх юм.

Энд чухал нь шилжүүлэх эрхийн “дуусгавар болгох (しょうじん)” зарчмын талаар юм. Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 26-р зүйлийн 2-р хэсгийн 2-р заалтад зааснаар, зохиогчийн бүтээлийн хуулбарыг зохиогч нь хууль ёсоор нийтийн хүртээл болгон шилжүүлсэн тохиолдолд, тухайн хуулбарын хувьд шилжүүлэх эрх хүрэхгүй болдог. Энэ нь “дуусгавар болгох” гэж нэрлэгддэг. Жишээлбэл, нэг удаа албан ёсоор худалдан авсан номыг худалдан авагч нь хуучин номын дэлгүүрт зарах эсвэл өөр хүнд шилжүүлэх үйлдэлд зохиогч нь шилжүүлэх эрхээ ашиглан хориг тавих боломжгүй.

Энэ дуусгавар болгох зарчим нь олон улсын бизнест ч мөн чухал ач холбогдолтой. Жишээ нь, импортолсон зохиогчийн бүтээлийн хуулбарыг (параллель импорт бүтээгдэхүүн) Япон улсад худалдах үйлдэлд Японы дээд шүүх нь тодорхой зохиогчийн бүтээлийн хувьд шилжүүлэх эрх дуусгавар болсон эсэхийг шийдвэрлэх байдлаар хандаж байна (жишээ нь, Токио дүүргийн шүүхийн 2002 оны 9-р сарын 6-ны шийдвэр). Компаниуд нь нөөцөө боловсруулах эсвэл хуучин барааны бизнест оролцох үед энэ дуусгавар болгох зарчим хэрэгжих эсэхийг сэтгэл зүйн хувьд шийдвэрлэх шаардлагатай болно.

Зээлэх эрх гэдэг нь зохиогчийн бүтээлийн хуулбарыг нийтийн хүртээл болгох эрхийг зохиогч нь тусгайлан эзэмшихийг Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 26-р зүйлийн 3-р хэсэгт заасан байдаг. Жишээ нь, CD эсвэл DVD-г түрээслэх дэлгүүр нь нийтийн хүртээл болгон түрээслэх үйлдэл гэх мэт.

Японы хуульд үндэслэсэн гадаад хэл дээр орчуулах эрх, өөрчлөн бүтээх эрх, болон хоёрдогч бүтээлүүдийг ашиглахад эх бүтээлийн зохиогчийн эрхүүд

Орчуулах эрх болон өөрчлөн бүтээх эрх нь зохиогчид тухайн бүтээлийг орчуулах, зохион байгуулах, өөрчлөх, драмжуулах, кино болгон хувиргах эсвэл бусад янзын өөрчлөлт хийх эрхийг тусгайлан эзэмшдэг бөгөөд энэ нь Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 27-р зүйлд заасан байдаг.

‘Орчуулах’ гэдэг нь ялгаатай хэл дээрх бүтээлийг өөр хэл рүү хөрвүүлэх үйлдэл бөгөөд ‘өөрчлөн бүтээх’ гэдэг нь одоо байгаа бүтээлийн үндсэн дээр тулгуурлан, түүний илэрхийллийн гол онцлогийг хадгалан өөр хэлбэрээр шинэ бүтээл бий болгох үйлдэл юм. Жишээ нь, зохиолыг комикс болгон хувиргах, одоо байгаа програм хангамжийг өөр програмчлалын хэл дээр шилжүүлэх гэх мэт үйлдлүүд нь өөрчлөн бүтээхэд тооцогдоно. Хэрэв компани нь өөр хүний бүтээлийг ашиглан шинэ контент эсвэл бүтээгдэхүүн гаргах гэж байгаа бол энэ орчуулах эрх, өөрчлөн бүтээх эрхийн зөвшөөрлийг авах нь заавал шаардлагатай болно.

Мөн, өөрчлөлт гэх мэтээр бий болсон бүтээлүүдийг ‘хоёрдогч бүтээл’ гэж нэрлэдэг бөгөөд энэ нь Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 2-р зүйлийн 1-р хэсэг, 11-р заалтад заасан байдаг. Хоёрдогч бүтээлүүдийг ашиглах (хуулбарлах, нийтийн хүртээл болгох гэх мэт) үед, хоёрдогч бүтээлийн зохиогчийн эрхийн зэрэгцээ эх бүтээлийн зохиогчийн эрх ч хамаарах бөгөөд энэ нь Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 28-р зүйлд заасан байдаг. Энэ нь эх бүтээлийн зохиогчид хоёрдогч бүтээлийг дамжуулан эх бүтээлийг шууд бусаар ашиглах эрхийг хянах боломжийг олгох чухал зохицуулалт юм.

Энэ зохицуулалтын дагуу, хоёрдогч бүтээлүүдийг ашиглахыг хүсч буй компаниуд нь хоёрдогч бүтээлийн эрх эзэмшигч болон эх бүтээлийн эрх эзэмшигчийн аль алинхны зөвшөөрлийг авах шаардлагатай болно. Жишээлбэл, кино болгон хувиргасан зохиолыг (хоёрдогч бүтээл) стримингээр түгээх үед, киноны зохиогч (хоёрдогч бүтээлийн эрх эзэмшигч) болон зохиолч (эх бүтээлийн эрх эзэмшигч) хоёрын зөвшөөрөл шаардлагатай болно.

Зохиогчийн эрх ба үүсгэн бий болгосон AI-н талаар одоо дэлхий даяар маргаан үргэлжилж байгаа бөгөөд Японы зохиогчийн эрхийн хуульд ч түүний тайлбар болон өөрчлөлт нь анхаарал татаж байна. Одоогийн хуульд AI-н сургалтын үйлдэл эсвэл үүсгэн бий болгох үйлдэл нь одоо байгаа зохиогчийн эрхийг зөрчих эсэх нь ашиглах зорилго болон байдлаас хамаарч тус тусад нь шийдвэрлэгдэх боловч энэхүү нийтлэлд дэлгэрэнгүй тайлбарлах нь үндсэн сэдвээс гадна байгаа учраас хамгийн бага хэмжээнд хязгаарлана.

Дүгнэлт

Японы зохиогчийн эрхийн хууль нь зохиогчийн бүтээлийг ашиглах хэлбэрээр нарийвчлан эрхийг хуваарилах замаар зохиогчийн ашиг сонирхлыг олон талаас хамгаалж, нэгэн зэрэгт соёлын хөгжилд хувь нэмрээ оруулахыг зорьдог. Компаниуд Япон улсад бизнесээ өргөжүүлэхдээ, хуулбарлах эрх, олон нийтэд дамжуулах эрх зэрэг эдгээр дэд эрхүүдийн бүтцийг ойлгож, лицензийн гэрээ болон комплаенс бүтцийг байгуулах нь чухал байдаг.

Тухайлбал, интернетээр агуулга улс орны хилийг давж цацах өнөөгийн нийгэмд, Японы зохиогчийн эрхийн хуульд заасан шилжүүлэх эрхийн дуусгавар болон, олон нийтэд дамжуулах эрхийн хүрээ, мөн давхардсан зохиогчийн бүтээлийг хэрхэн боловсруулах талаар удирдлагын стратеги дээр өндөр анхаарал тавих ёстой. Дэд эрхүүд бие даасан байдлаараа байгаа учраас, компаниуд өөрсдийн авсан лиценз нь яг ямар эрхийг агуулж, ямар ашиглалтыг зөвшөөрч буйг гэрээний тусламжтайгаар нарийвчлан тодорхойлох шаардлагатай байдаг.

Монолит хууль зүйн фирм нь Японы зохиогчийн эрхийн хуульд холбогдох хууль ёсны асуудлыг шийдвэрлэхэд олон тооны Япон болон гадаадын компаниудад баялаг туршлага болон мэргэжлийн юридик үйлчилгээг үзүүлж байна. Лицензийн хэлэлцээр, зохиогчийн эрхийн зөрчилд хариу үйлдэл, интеллектуал өмчийн удирдлагын стратеги гаргах зэрэг, энэ сэдвийн хүрээнд болсон адвокатын ажлын талаар Японд тэргүүлэх шатанд хуримтлуулсан туршлагаар дэмжлэг үзүүлнэ. Манай фирмд гадаадын адвокатын зэрэгтэй, англи хэл дээр тасралтгүй харилцах чадвартай хэд хэдэн хэлний адвокатууд ажилладаг бөгөөд гадаадын хувьцаа эзэмшигчид, удирдагчид, хууль зүйн албаны хүмүүст Японд интеллектуал өмчийн стратегийг хүчтэй дэмжих бүрэн боломжтой байдалтай. Цахимжсан эрин үеийн зохиогчийн эрхийн асуудалд хариу үйлдэл үзүүлэхийг оролцуулан, манай фирм таны бизнесийн өсөлтийг хууль ёсны хувьд дэмжихэд бэлэн байна.