Японы компаний хуульд захиргааны зөвлөлийн гүйцэтгэх үүрэг ба хариуцлага

Японы компанийн удирдлагад, аудитын газрын систем нь онцгой бөгөөд маш чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Энэ нь захирлын ажлын гүйцэтгэлийг хянах, засварлах бөгөөд компанийн эрүүл удирдлагыг хангах зорилгоор боловсруулагдсан байгууллага юм. Энэ систем нь гадаад улсуудад өргөн тархсан Англи-Америкийн хууль эрх зүйн системийн “Аудитын хороо (Audit Committee)” эсвэл Германы “Аудитын газар”-тай ялгаатай өөрийн гэсэн хөгжлийг туулсан байна. Тиймээс, олон улсын хараахангамжаас харахад түүний үйл ажиллагаа ба байр суурь ойлгоход хэцүү талтай байж болох юм. Японы аудитын газрын систем (Japanese Board of Auditors system) нь захирлын зөвлөл ба аудитын газрын зөвлөл хоёр тус тусад нь ажиллаж, ажлын гүйцэтгэлийг хянах, хариуцлага хүлээх үүрэг хоёуланд нь хамааралтай бөгөөд аудитын газрын зөвлөл нь захирлын зөвлөлд ч хяналт, хариуцлагын үүрэг гүйцэтгэдэг төвөгтэй байдлыг илэрхийлдэг.  

Аудитын газрын үүрэг нь цаг хугацааны эрхээр зөвхөн нягтлан бодох бүртгэлийн аудитаас эхлэн, үйл ажиллагааны аудит, түүнчлэн удирдлагын зохих ёсны аудит хүртэл өөрчлөгдөж ирсэн. Энэ түүхэн хөгжил нь одоогийн аудитын газрын өргөн хүрээний ажлын байр суурийг ойлгоход чухал бөгөөд гадаад захирлын үүрэгтэй давхцаж буй хэлэлцүүлэгтэй холбоотой юм. Ийм динамик шинж чанартай Японы аудитын газрын систем нь зөөлөн байдлынхаа хамт, үр дүнтэй байдлыг тойрсон хэлэлцүүлэг байгааг харуулж байна. Энэхүү нийтлэл нь Японы компанийн хуульд (Japanese Corporate Law) үндэслэн, аудитын газрын үүрэг, эрх мэдэл, үүрэг, хариуцлага, мөн холбогдох гол шүүхийн шийдвэрүүдийг дэлгэрэнгүй тайлбарлахыг зорьж байна. Тодорхой, ойлгомжтой илэрхийллийг ашиглан Японы компанийн удирдлагын механизмд гүнзгий ойлголтыг дэмжих болно.  

Японы компанийн хуульд заасан хяналтын аудиторын тодорхойлолт ба зорилго

Японы компанийн хуульд хяналтын аудитор нь хувьцаат компанийн байгууллагын нэг хэсэг гэж үздэг. Японы компанийн хуульд 381-р зүйлийн 1-р хэсэгт “Хяналтын аудитор нь захирлуудын (тайлангийн оролцогчтой компаниудад захирлууд болон тайлангийн оролцогч) ажлын гүйцэтгэлийг хянана” гэж тодорхой заасан байдаг. Энэ тодорхойлолтоос харахад, хяналтын аудиторын гол зорилго нь захирлуудын ажлын гүйцэтгэлийг хууль тогтоомж, дүрэм журмын дагуу болон зохих ёсоор хийгдэж байгаа эсэхийг хянаж, шалгахад оршино.  

Хяналтын аудитор нь компанийн эрүүл мэндийг хангаж, тогтвортой байдлыг хангах “тогтворжуулах төхөөрөмж” гэж үздэг бөгөөд энэ нь захирлуудын гаргаж болзошгүй хууль бус үйлдэл, алдааг илрүүлэхээс гадна компанийн нийтлэг удирдлагын зорилго болох нэр хүндийг хадгалах, үйл ажиллагааг сайжруулахад чиглэсэн “управлениийн хяналт” гэсэн утгыг агуулдаг. Хяналтын аудитор нь ажлын гүйцэтгэгч биш, харин захирлуудын ажлын гүйцэтгэлийг хянаж, шаардлагатай үед засвар хийхийг уриалдаг үүрэгтэй байдаг. Иймд хяналтын аудитор нь захирлуудын зөвлөлөөс бие даасан байр суурьтай ажиллах шаардлагатай бөгөөд компани нь хуульд заасан журмыг дагаж мөрдөж, ил тод байдлыг хангахад чухал үүрэгтэй байдаг.  

Хяналтын аудиторын ажлын онцлог нь ажлын хяналт болон тайлангийн хяналтыг хамардаг байдал юм. Ажлын хяналтад захирлуудын ажлын гүйцэтгэлийн хуульд нийцтэй байдлыг, тайлангийн хяналтад тайлангийн баримтуудын зөв байдлыг шалгадаг. Энэ ажлын хяналт болон тайлангийн хяналтыг хамардаг байдал нь олон улсын хяналтын зөвлөлүүд ихэвчлэн санхүүгийн тайлангийн талаарх анхаарлаа хандуулдагтай харьцуулахад ялгаатай байдаг. Энэ өргөн хяналтын хүрээ нь хяналтын аудиторыг компанийн удирдлагын бүхий л хэсэгт илүү өргөн хяналт хийх боломжийг олгодог ч, зэрэгцээд хяналтын аудитород тайлангийн мэдлэгээс гадна бизнесийн үйл ажиллагааны ерөнхий ойлголттой байх шаардлага тавьдаг. Энэ өргөн үүрэг нь гадаадын компаниудад Японы хяналтын аудиторын үүргийг үнэлэхэд чухал үзүүлэлт болдог.  

Японы компанийн хуульд бүх хувьцаат компанид хяналтын аудиторыг байгуулах шаардлага тавигддаггүй. Ерөнхийдөө захирлуудын зөвлөлтэй компаниудад хяналтын аудиторыг байгуулах шаардлагатай боловч, тодорхой нөхцөлүүдийг хангасан компаниудад хяналтын аудитор байгуулах шаардлагагүй байдаг. Жишээ нь, хувьцааг шилжүүлэх хязгаарлалттай компани байх, захирлуудын зөвлөлгүй байх, эсвэл захирлуудын зөвлөлтэй боловч тайлангийн оролцогчтой байх гэх мэт. Тусгайлан, нэр дэвшигчдийн зөвлөл болон хяналт шалгалтын зөвлөлтэй компаниудад хяналтын аудиторыг байгуулахыг зөвшөөрдөггүй.  

Хяналтын аудитор нь хууль ёсоор захирлуудын зөвлөлөөс бие даасан байгууллага гэж тодорхой заасан боловч, Японы уламжлалт бизнес соёл, тодруулбал, наслалтын дараалал ба хүнд сурталчилсан ажиллагаа гэх мэт ажиллах зан үйл нь хяналтын аудиторын удирдлагад хэрхэн үнэн зөв хяналт, засварын үйл ажиллагааг гүйцэтгэх боломжийг нөлөөлж болзошгүй байдаг. Энэ нь хууль ёсны бие даасан байдлыг заавал бодит бие даасан байдал болон нөлөөллийн хүчинд шууд холбогддоггүй гэсэн, системийн ажиллагааны дотоод сул талыг илэрхийлдэг. Жишээлбэл, компанийн дотороос дэвшилт хийсэн хяналтын аудитор нь өөрийг нь дэвшүүлсэн удирдлагад хатуу хяналт тавихад хүндрэлтэй байж болох нь бодит байдал юм.  

Японы Хяналтын Албан Тушаалтны Эрх Ба Үүрэг

Хяналтын албан тушаалтан нь өөрийн бие даасан байдалд тулгуурлан, Японы компаний хуульд заасан хүчирхэг эрх мэдэл болон тодорхой үүргүүдийг гүйцэтгэхийн тулд олгогдсон байдаг. Эдгээр эрх мэдэл ба үүргүүд нь хяналтын албан тушаалтныг захиргааны гүйцэтгэлийг үр дүнтэй хянаж, компанийн ашиг сонирхлыг хамгаалахад чухал ач холбогдолтой юм.

Монголд ажиллаж буй Японы хяналтын зөвлөлийн гол эрхүүд

Хяналтын зөвлөл нь захирлуудын (санхүүгийн зөвлөхтэй компаниудад захирлууд болон санхүүгийн зөвлөхүүдийн) ажлын гүйцэтгэлийг хянаж, тухайн үед Японы Хууль зүйн яамны журмын дагуу хяналтын тайланг боловсруулж, үүсгэх ёстой [Японы Компанийн хууль (2005) 381-р зүйл 1-р хэсэг]. Энэ хяналтын тайлан нь хувьцаа эзэмшигчдийн хуралд танилцуулагдаж, компанийн удирдлагын байдалтай холбоотой хяналтын зөвлөлийн саналыг хувьцаа эзэмшигчдэд уламжлалтай болгодог чухал хэрэгсэл болдог.  

Мөн хяналтын зөвлөл нь хэзээ ч захирлууд болон санхүүгийн зөвлөхүүд, удирдлагчид болон бусад ажилтнуудаас бизнесийн тайланг шаардах, мөн хяналтын зөвлөлтэй компанийн үйл ажиллагаа болон хөрөнгийн байдлыг шалгах эрхтэй [Японы Компанийн хууль (2005) 381-р зүйл 2-р хэсэг]. Цаашлаад, ажлын гүйцэтгэлд шаардлагатай гэж үзвэл, дэд компаниудад ч бизнесийн тайланг шаардах, мөн тэдгээрийн үйл ажиллагаа болон хөрөнгийн байдлыг шалгах боломжтой [Японы Компанийн хууль (2005) 381-р зүйл 3-р хэсэг]. Энэ өргөн хүрээний шалгалтын эрх нь буруу үйлдэл эсвэл буруу ажлын гүйцэтгэлийг эрт олж илрүүлэхэд маш чухал юм.  

Хяналтын зөвлөл нь захирлын зөвлөлд оролцож, шаардлагатай гэж үзвэл, саналаа илэрхийлэх ёстой [Японы Компанийн хууль (2005) 383-р зүйл 1-р хэсэг]. Гэхдээ хяналтын зөвлөл нь захирлын зөвлөлийн гишүүн биш учраас, захирлын зөвлөлийн шийдвэр гаргахад санал өгөх эрхгүй . Энэ нь гадаадын хяналтын комиссын гишүүд ихэвчлэн захирлын зөвлөлийн санал өгөх эрхтэй байдагтай ялгаатай учир, онцгой анхаарах ёстой зүйл юм.  

Нэмж дурдахад, хяналтын зөвлөл нь захирлууд захирлын зөвлөлийг дуудахгүй байгаа эсвэл захирлын зөвлөлийг зохион байгуулах шаардлагатай гэж үзвэл, захирлуудад захирлын зөвлөлийг дуудахыг хүсэх эрхтэй. Хэрэв хүсэлт гаргаснаас хойш 5 хоногийн дотор, эсвэл хүсэлт гаргасан өдрөөс хойш 2 долоо хоногийн дотор захирлын зөвлөлийг дуудах тухай мэдэгдэл илгээгдэхгүй бол, тухайн хүсэлт гаргасан хяналтын зөвлөл өөрөө захирлын зөвлөлийг дуудах боломжтой [Японы Компанийн хууль (2005) 383-р зүйл 2-р хэсэг, Японы Компанийн хууль (2005) 383-р зүйл 3-р хэсэг]. Энэ нь захирлын зөвлөл зохих ёсоор ажиллахгүй байгаа үед хяналтын зөвлөл идэвхтэй оролцох чухал эрх юм.  

Захирлууд компанийн зорилгоос гадуур үйлдэл хийх эсвэл хууль, дүрэмд зөрчилтэй үйлдэл хийх, эсвэл хийх магадлалтай байгаа үед, тухайн үйлдлээр компанид их хэмжээний хохирол учруулах аюултай бол хяналтын зөвлөл тухайн захирлыг тухайн үйлдлийг зогсоохыг хүсэх эрхтэй [Японы Компанийн хууль (2005) 385-р зүйл 1-р хэсэг]. Энэ зогсоох хүсэлт эрх нь компанид томоохон хохирол учруулахаас өмнө хяналтын зөвлөл урьдчилан арга хэмжээ авах хүчирхэг хэрэгсэл юм.  

Захирлууд компанид эсрэг үйл ажиллагаа эрхлэх, эсвэл хувьцаа эзэмшигчид захирлуудад эсрэг үйл ажиллагаа эрхлэх зэрэг, захирлууд ба компанийн хооронд шүүхийн тэмцэл үүсэх үед, хяналтын зөвлөл компанийг төлөөлж байна [Японы Компанийн хууль (2005) 386-р зүйл 1-р хэсэг]. Ингэснээр ашиг сонирхлын зөрчилтэй нөхцөл байдлын дор ч компанийн эрх ашгийг зохих ёсоор хамгаалагдана.  

Сүүлд, хяналтын зөвлөл нь өөрийн ажлын гүйцэтгэлийн төлөө шаардлагатай зардлыг компанид нэхэмжлэх эрхтэй [Японы Компанийн хууль (2005) 388-р зүйл]. Ингэснээр хяналтын зөвлөл санхүүгийн хязгаарлалтгүйгээр өөрийн ажлыг гүйцэтгэх боломжтой болно.  

Япон улсын хяналтын зөвлөлийн гол үүрэг

Хяналтын зөвлөлийн гишүүд нь дээрх эрхийг хэрэгжүүлэхээс гадна дараах чухал үүргүүдийг хүлээдэг.

Хяналтын зөвлөлийн гишүүд нь захирлын гүйцэтгэлийг хянан шалгасны үндсэн дээр хяналтын тайлан бэлтгэх үүрэгтэй [Япон улсын Компанийн хууль (2005) 381-р зүйлийн 1-р хэсэг]. Энэхүү тайлан нь компанийн удирдлагын байдалтай холбоотой тусгаарлагдсан байр суурийг хувьцаа эзэмшигчид болон бусад талуудад өгөх зорилготой.

Мөн хяналтын зөвлөлийн гишүүд нь захирлын зөвлөлийн хуралд оролцож, шаардлагатай үед өөрийн саналыг илэрхийлэх үүрэгтэй [Япон улсын Компанийн хууль (2005) 383-р зүйлийн 1-р хэсэг]. Энэ нь захирлын зөвлөлийн шийдвэр гаргах явцад идэвхтэй оролцож, санаа зовох зүйлсийг тавих замаар шийдвэр гаргах зөвшөөрөлтэй байхыг хангах зорилготой.

Гэхдээ хяналтын зөвлөлийн гишүүд нь захирлууд нь хууль бус үйлдэл хийх, эсвэл хууль эрх зүйн болон дүрэм журмын зөрчилтэй чухал үйл явдлыг илрүүлсэн тохиолдолд, даруй энэ тухай хувьцаа эзэмшигчдийн хуралд тайлагнах ёстой [Япон улсын Компанийн хууль (2005) 384-р зүйл]. Энэхүү тайлагналтын үүрэг нь компанийн хууль бус үйлдлийг ил тод болгох замаар түүнийг засахыг уриалж буй чухал үүрэг юм.

Хяналтын зөвлөлийн гишүүд нь компанийн санхүүгийн баримт бичгийг бэлтгэх болон тооцооны баримт бичгийг боловсруулахад шаардлагатай материалын байгаа байдал, цуглуулах, хадгалах системийг байгуулах болон ажиллуулах, олон янзын хуульд нийцтэй байхыг шалгах санхүүгийн хяналтын үүрэгтэй.

Хяналтын зөвлөлийн гишүүд нь захирлын зөвлөлийн хуралд оролцох болон санал илэрхийлэх үүрэгтэй бөгөөд захирлын зөвлөлийг хуралдуулах хүсэлт гаргах эрх, хууль бус үйлдлийг зогсоох хүсэлт гаргах зэрэг хүчирхэг эрхүүдтэй боловч захирлын зөвлөлийн шийдвэрийн үед санал өгөх эрхгүй байдаг нь онцлог юм. Энэ бүтэц нь хяналтын зөвлөлийн гишүүд нь “хяналтын үүрэг”-ийг гүйцэтгэгч хэмээн үүрэгтэй бөгөөд удирдлагын шийдвэр гаргах процесст шууд оролцохгүйгээр түүний хууль ёсны байдал болон зөвшөөрөлтэй байдалыг гаднаас шалгах байр суурьтай байгааг харуулдаг. Энэ нь олон улсын хяналтын зөвлөлийн гишүүд захирлын зөвлөлийн санал өгөх эрхтэй байдагтай харьцуулахад ихээхэн ялгаатай бөгөөд хяналтын зөвлөлийн гишүүдийн нөлөөлөл нь тэдний шалгалтын чадвар болон саналын хүчирхэг байдалд ихээхэн хамааралтай байдгийг заасан юм.

Мөн хяналтын зөвлөлийн гишүүд нь захирлын зөвлөлийг хуралдуулах хүсэлт гаргах эрх, мөн захирлууд хариу өгөхгүй бол өөрсдөө хуралдуулах эрх [Япон улсын Компанийн хууль (2005) 383-р зүйлийн 2-р хэсэг, Япон улсын Компанийн хууль (2005) 383-р зүйлийн 3-р хэсэг] болон захирлын хууль бус үйлдлийг зогсоох хүсэлт гаргах эрх [Япон улсын Компанийн хууль (2005) 385-р зүйлийн 1-р хэсэг]тэй байдаг нь хяналтын зөвлөлийн гишүүд нь зөвхөн дараа нь хяналт хийхээс гадна компанийн хохирлыг урьдчилан сэргийлэх үүрэгтэй байдгийг харуулдаг. Энэ нь хяналтын зөвлөлийн гишүүдийн үүрэг нь зөвхөн хууль бус үйлдлийг илрүүлэх биш, мөн түүнийг урьдчилан сэргийлэхэд чухал ач холбогдол өгдөгийг онцолдог.

Японы компанийн хяналтын зөвлөлийн хариуцлага ба чөлөөлөгдөх нөхцөл

Японы компанийн хяналтын зөвлөл нь өөрийн чухал үүрэгт ажлаа хойшлуулсан тохиолдолд, Японы компанийн хуульд (Japanese Corporate Law) үндэслэн янз бүрийн хариуцлага хүлээх боломжтой. Тэгвэл зарим тодорхой нөхцөлүүд дор тэдний хариуцлагыг хэсэгчлэн чөлөөлөх зохицуулалт мөн байдаг.

Японы хяналтын зөвлөлийн гишүүний хариуцлагын төрлүүд

Японы хяналтын зөвлөлийн гишүүн үүрэх хариуцлага нь гол төлөв иргэний хариуцлага, хуулийн хариуцлага, захиргааны торгууль гэсэн гурван төрөл байдаг。

Иргэний хариуцлага хэлбэрээр, хяналтын зөвлөлийн гишүүн өөрийн үүргийг зөрчсөн тохиолдолд, хувьцаат компанид учруулсан хохирлыг нөхөн төлөх үүрэгтэй болдог [Японы компанийн хууль 423-р зүйл]。Энэ нь хяналтын зөвлөлийн гишүүн сайн зохицуулагчийн анхаарал халамжийн үүргийг зөрчсөн үед тохиолдоно。Мөн хяналтын зөвлөлийн гишүүн өөрийн албан тушаалыг гүйцэтгэхдээ муу зорилго эсвэл хүнд гэмт хэрэг үйлдсэн, эсвэл хяналтын тайланд бичих, бүртгэх ёстой чухал зүйлсийн талаар худал мэдээлэл бичсэн, бүртгэсэн тохиолдолд (анхаарал халамжаа зөрчөөгүй гэдгийг нотолж чадсан тохиолдолд бусад) гуравдагч этгээдэд хохирлыг нөхөн төлөх хариуцлага хүлээнэ [Японы компанийн хууль 429-р зүйл]。Мөн, үнэт цаасны тайлан, улирлын тайлан зэрэг чухал мэдээллүүдэд худал мэдээлэл бичсэн тохиолдолд, санхүүгийн бүтээгдэхүүний худалдааны хуульд үндэслэн хариуцлага тооцох боломжтой。

Хуулийн хариуцлага (ял шийтгэл) хэлбэрээр, хяналтын зөвлөлийн гишүүн Японы компанийн хуульд заасан тодорхой үйлдлүүдийг гүйцэтгэсэн тохиолдолд, хорих ял эсвэл торгуульд хүргэгдэх магадлалтай [Японы компанийн хууль 960-970-р зүйл болон бусад]。

Захиргааны торгууль хэлбэрээр, хяналтын тайланд худал мэдээлэл бичсэн, хяналтын зөвлөлд байнгын хяналтын зөвлөлийн гишүүнийг сонгон шалгаруулаагүй, хяналтын зөвлөлийн хурлын тэмдэглэл хадгалаагүй, хувьцаа эзэмшигчдийн хурал дээр хувьцаа эзэмшигчдийн хүссэн зүйлсийн талаар тайлбар өгөөгүй, түр хугацааны санхүүгийн хяналтын аудиторыг сонгон шалгаруулаагүй зэрэг, Японы компанийн хуульд зөрчсөн тохиолдолд торгуульд хүргэгдэх боломжтой [Японы компанийн хууль 976-р зүйл долоо болон бусад]。Торгууль нь захиргааны торгууль бөгөөд ял шийтгэлээс өөр бөгөөд эрх бүхий байдалд нөлөөлөхгүй。

Японы компанийн хууль нь хяналтын зөвлөлийн гишүүнд үүрэг гүйцэтгэхдээ халамжгүй байсан хариуцлага (Японы компанийн хууль 423-р зүйл) болон гуравдагч этгээдэд хохирлыг нөхөн төлөх хариуцлага (Японы компанийн хууль 429-р зүйл) зэрэг хатуу хариуцлагыг тавьдаг。Энэ нь хяналтын зөвлөлийн гишүүн корпорацийн удирдлагад маш чухал үүрэг гүйцэтгэдэгтэй холбоотойгоор тэдний ажил гүйцэтгэхдээ өндөр анхаарал халамжийн үүргийг шаарддагийг харуулдаг。Хуулийн хариуцлага болон захиргааны торгуулийн оршин байгаа нь тэдний үүрэг хариуцлагын чухал ач холбогдлыг илүү тодотгодог。

Япон улсын хяналтын зөвлөлийн гишүүний хариуцлагыг чөлөөлөх

Япон улсын хяналтын зөвлөлийн гишүүний хариуцлага нь хатуу байдаг ч, тодорхой нөхцөлүүдийн дор хариуцлагыг хэсэгчлэн чөлөөлөх зохицуулалт бас байдаг. Энэ нь хяналтын зөвлөлийн гишүүдийн ажлын үр дүнд хэт их эрсдэлд орохоос сэргийлж, чадварлаг хүмүүсийг тус албанд томилогдохыг дэмжих зорилготой хууль ёсны тэнцвэрт байдлыг хангахад чиглэгдсэн байдаг.

Хяналтын зөвлөлийн гишүүн өөрийн үүрэгт анхаарал болгоомжгүй байснаас болж компанид учруулсан хохирлын хариуцлагыг, зарчим ёсоор нийт хувьцаа эзэмшигчдийн зөвшөөрөлгүйгээр чөлөөлөх боломжгүй [Япон улсын Компанийн хууль 424-р зүйл].  

Гэхдээ, хяналтын зөвлөлийн гишүүн өөрийн ажлыг сайн дурын бөгөөд хүнд сурталгүйгээр гүйцэтгэсэн тохиолдолд, хохирлын хариуцлагын дүнгийн доод хязгаар (хяналтын зөвлөлийн гишүүний хувьд, жилийн цалингийн хоёр дахин) давсан хэсгийг хувьцаа эзэмшигчдийн ерөнхий хурлын энгийн шийдвэрээр чөлөөлөх боломжтой [Япон улсын Компанийн хууль 425-р зүйл]. Хяналтын зөвлөлийн гишүүдийн хариуцлагыг чөлөөлөх тухай саналыг хувьцаа эзэмшигчдийн хуралд оруулахдаа, бүх хяналтын зөвлөлийн гишүүдийн зөвшөөрлийг авах шаардлагатай [Япон улсын Компанийн хууль 425-р зүйлийн 3-р хэсэг].  

Мөн, дүрмээр зааснаар, захиргааны зөвлөлийн гишүүдийн дийлэнхийн зөвшөөрөл эсвэл захиргааны зөвлөлийн шийдвэрээр, дээрх болон адилхан хэсэгчлэн чөлөөлөх боломжтой тохиолдол гарч ирж болох [Япон улсын Компанийн хууль 426-р зүйл]. Гэвч энэ чөлөөлөлт нь, нийт саналын эрхийн 3% ба түүнээс дээш хувийг эзэмшигч хувьцаа эзэмшигчид тодорхой хугацаанд саналын эсрэг байр сууриа илэрхийлсэн тохиолдолд зөвшөөрөгдөхгүй [Япон улсын Компанийн хууль 426-р зүйлийн 7-р хэсэг].  

Түүнчлэн, компанийн гадаад хяналтын зөвлөлийн гишүүд нь дүрмээр зааснаар, компанитай хариуцлагыг хязгаарлах гэрээ байгуулах боломжтой [Япон улсын Компанийн хууль 427-р зүйл]. Энэ гэрээг байгуулсан тохиолдолд, гадаад хяналтын зөвлөлийн гишүүдийн хариуцлагын дээд хязгаар нь, цалингийн хоёр дахин эсвэл компанийн тогтоосон дүнгийн аль нь их байх болно .  

Хяналтын зөвлөлийн гишүүдийн хохирлын хариуцлагын талаар, компанийн удирдлагын хариуцлагын даатгал (D&O даатгал) хамгаалах боломжтой . Гэсэн хэдий ч, даатгалын журмын дагуу, удирдлагын гишүүдийн гэмт хэрэг үйлдэх эсвэл хууль тогтоомжийг зөрчин үйлдсэн үйлдлээс үүдэлтэй хохирлын хувьд даатгалын мөнгөн төлбөр олгохгүй .  

Эдгээр чөлөөлөлтийн зохицуулалтууд нь хяналтын зөвлөлийн гишүүдийн хатуу хариуцлага ба чадварлаг хүмүүсийг тус албанд татах шаардлагын хооронд тэнцвэрт байдлыг хангах зорилготой. Тодруулбал, гадаад хяналтын зөвлөлийн гишүүдийн хариуцлагыг хязгаарлах гэрээг нэвтрүүлэх нь гадны мэргэжлийн хүмүүсийг идэвхтэй ажиллуулах, корпорацийн удирдлагын зөвлөлийн бие даасан байдлыг дээшлүүлэх стратеги гэж үзэж болно. Хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын зөвшөөрөл ба саналын эсрэг байр суурийг илэрхийлэх эрхийн оролцоо нь хариуцлагыг чөлөөлөх процесст хувьцаа эзэмшигчдийн хяналтын үйл ажиллагаа зохицуулахад чиглэгдсэн байдаг.

Японы компаниудын аудитор ба бусад байгууллагатай харилцаа

Японы компаниудын аудитор нь компанийн эрүүл мэндийг хангах үүднээс захирлын зөвлөл, хувьцаа эзэмшигчдийн ерөнхий хурал, бүртгэлийн аудитор зэрэг бусад байгууллагатай ойр дотно хамтран ажиллаж, харилцан хяналт тавьдаг харилцаатай байдаг.

Захиргааны зөвлөлийн харилцаа

Аудитор нь захиргааны зөвлөлөөс бие даасан байгууллага бөгөөд захиргааны зөвлөлийн удирдлага, хяналтад багтахгүй. Энэ нь аудиторууд нь захирлуудын ажлын гүйцэтгэлийг зорилго, тэнцвэртэй байдлаар хянаж шалгахад чухал элемент болдог. Аудиторууд нь захиргааны зөвлөлд оролцож, шаардлагатай гэж үзвэл санал хэлэх үүрэгтэй боловч [Японы компанийн хуулийн 383-р зүйлийн 1-р хэсэг], тэд захиргааны зөвлөлийн гишүүн биш учраас захиргааны зөвлөлийн шийдвэр гаргахад санал өгөх эрхгүй.  

Аудиторууд нь захиргааны зөвлөлийг цуглуулах хүсэлт болон захирлуудын хууль бус үйлдлийг зогсоох хүсэлтээр захиргааны зөвлөлийн үйл ажиллагааг хянадаг. Жишээлбэл, захирлууд хууль, дүрэмд зөрчилтэй үйлдэл хийх гэж байгаа тохиолдолд, аудиторууд тухайн үйлдлийг зогсоох хүсэлт гаргаж, компанийн хохирлыг урьдчилан сэргийлж чадна. Мөн захиргааны зөвлөлийн шийдвэрийн хүчин төгөлдөр байдлыг шууд нөлөөлөхгүй ч, захиргааны зөвлөл шийдвэр гаргахдаа бичиг баримт хэлэлцэх үед, аудиторууд санал зөрөлдөөн гаргасан тохиолдолд шийдвэрийг орхигдуулахыг зөвшөөрөхгүй. Энэ нь аудиторууд санал өгөх эрхгүй ч, тэдний оролцоо нь захиргааны зөвлөлийн шийдвэр гаргах процесст чухал нөлөө үзүүлдэгийг харуулдаг. Аудиторуудын оролцоо нь захиргааны зөвлөлд байх буруу, буруутай шийдвэр гаргахад саармагжуулах хүчин зүйл болон захиргааны зөвлөлийн хэлэлцүүлэг, шийдвэр гаргах, захирлуудын ажлын гүйцэтгэлийн хууль ёсны байдлыг шалгах, шаардлагатай үед засварлах үүрэгтэй байдаг. Мөн аудиторууд нь захиргааны зөвлөлийн хурлын тэмдэглэлүүдийг шалгаж, агуулгын зөрүү, алдагдал, өөрчлөлт байгаа эсэхийг баталгаажуулах нь тэдний ажлын нэг хэсэг болдог.  

Хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын харилцаа

Аудитор нь хувьцаа эзэмшигчдийн хуралд захиргааны зөвлөлийн гаргаж ирсэн бичиг баримт болон саналууд нь хууль тогтоомж болон дүрэм журмын эсрэг зөрчилгүй байгааг баталгаажуулах үүрэгтэй. Хэрвээ агуулга хууль тогтоомж болон дүрэм журмын эсрэг зөрчилгүй ч, компанийн эсрэг хохирол учруулах магадлалтай бол аудитор нь хувьцаа эзэмшигчдийн хуралд тухайн асуудлыг танилцуулах үүрэгтэй. Ингэснээр хувьцаа эзэмшигчид компанийн удирдлагын байдал болон захиргааны зөвлөлийн ажил үүргийн талаар аудиторын бие даасан байр суурийг олж авах боломжтой болно. Аудиторын сонгон шалгаруулалт нь хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын ерөнхий шийдвэрээр хийгдэж, түүнийг чөлөөлөх ажиллагаа мөн хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын онцгой шийдвэрээр явагддаг. Иймд аудитор нь хувьцаа эзэмшигчдэд тайлбар үүргийг хүлээж, хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг хамгаалдаг.

Нягтлан бодогчтой харилцах харилцаа

Нягтлан бодогч нь хувьцаат компанийн байгууллагын нэг хэсэг бөгөөд компанийн санхүүгийн тайланг шалгах үүрэгтэй. Шалгалтын ажилтнууд (шалгалтын ажилтны зөвлөл) нь нягтлан бодогчийг сонгох, чөлөөлөх эсвэл дахин сонгохгүй байх тухай хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын төслийн агуулгыг шийдвэрлэх эрхтэй [Японы компанийн хууль (2005) 344-р зүйлийн 1-р хэсэг, Японы компанийн хууль (2005) 344-р зүйлийн 3-р хэсэг]. Энэ механизм нь удирдлага нь өөрт тохиромжгүй нягтлан бодогчийг хасах, эсвэл тохиромжтой хүнийг томилох нөхцөлийг сэргийлэх, мөн нягтлан бодогчийн бие даасан байдлыг баталгаажуулахад зориулагдсан. Энэ нь Японы бизнесийн удирдлагын бүтцийн чухал хяналтын үүрэг юм.

Мөн нягтлан бодогчийн цалингийн хэмжээг тогтооход шалгалтын ажилтнуудын зөвшөөрөл шаардлагатай [Японы компанийн хууль (2005) 399-р зүйл]. Ингэснээр нягтлан бодогч нь удирдлагын буруу нөлөөлөлгүйгээр, бие даасан байр суурилан үүрэг гүйцэтгэх боломжтой болдог. Түүнчлэн, нягтлан бодогч нь үүрэг гүйцэтгэх явцад захирлын үйл ажиллагаанд хууль бус үйлдэл эсвэл хууль, дүрэм журмын зөрчилтэй чухал үйл явдлыг илрүүлсэн тохиолдолд шалгалтын ажилтнуудад (шалгалтын ажилтны зөвлөл) даруй мэдэгдэх ёстой. Шалгалтын ажилтнууд нь өөрийн үүрэг гүйцэтгэхэд шаардлагатай тохиолдолд нягтлан бодогчоос түүний шалгалтын талаарх тайланг шаардаж болно, нягтлан бодогч нь энэ хүсэлтэд хариу өгөх үүрэгтэй. Хэрэв нягтлан бодогч ба шалгалтын ажилтны санал зөрөлдөх тохиолдолд, нягтлан бодогч нь тогтмол хувьцаа эзэмшигчдийн хуралд оролцож, өөрийн саналыг илэрхийлэх эрхтэй. Эдгээр заалтууд нь шалгалтын ажилтнууд ба нягтлан бодогч нар хамтран ажиллаж, ил тод байдлын өндөр түвшинд санхүүгийн тайланг баталгаажуулах бат бөх бүтцийг бий болгоход чиглэгдсэн.

Японы шүүхийн практикт аудиторын үүрэг

Японы шүүхүүд аудиторын ажлын хүрээ болон үүрэг гүйцэтгэхдээ хойшлох хариуцлагын талаар олон чухал шийдвэрүүдээр тодорхойлолт өгч ирсэн. Эдгээр шийдвэрүүд нь аудиторуудын гүйцэтгэх ёстой тодорхой үүргийг болон тэдгээрийн хариуцлагын хэмжээг нарийвчлан харуулж байна.

Аудиторын үүрэг гүйцэтгэхдээ хойшлох шүүхийн шийдвэрүүд

Японы Шүүхийн Хамгийн Дээд Шатны 2021 оны 7-р сарын 19-ний шийдвэр нь хувийн компанид, ажилтнуудын хулгай хийхийг илрүүлж чадаагүй нягтлан бодогч аудиторын хэргийг хамааруулсан. Энэ хэргийн хүрээнд, хулгайг нууцлах зорилгоор балансын баталгаажуулах бичиг баримтыг хуурамчаар бүтээсэн боловч аудитор нь эх баримтыг шалгах зэрэгтэй холбоотой үүрэг гүйцэтгэхдээ хойшлосон гэж үзсэн. Шүүхийн Хамгийн Дээд Шат нягтлан бодогч аудитор ч гэсэн, санхүүгийн тэмдэглэлүүдийн агуулга нь зөв байхыг өөрөөрөө үндэслэн тооцооны баримт бичгийг шалгаж болохгүй гэж үзсэн. Хэрвээ санхүүгийн тэмдэглэлүүд нь итгэлцлийг алдсан болон бусад онцгой нөхцөл байдалгүй бол, тооцооны баримт бичгийн үзүүлэлтүүд нь санхүүгийн тэмдэглэлүүдийн агуулгатай нийцтэй байгааг баталгаажуулахаас гадна, санхүүгийн тэмдэглэлүүдийн итгэлцлийг эргэлзэх шалтгаан байвал, эдгээрийг шалгах үүрэгтэй гэдгийг заасан. Энэ шийдвэр нь нягтлан бодогч аудиторын шалгах үүргийн хүрээг тодорхой болгож, зөвхөн тэмдэглэлүүдтэй гадаргуугийн харьцуулалтад хязгаарлагдаж байхаас илүүтэй, хуурамч үйлдлийн шинж тэмдгүүдийг идэвхтэй шалгах үүрэг хүлээлгэсэн нь маш чухал юм. Энэ нь аудиторын ажлын үүрэг нь илүү бодит ба идэвхтэй байх ёстой гэсэн корпорацийн удирдлагын өндөр хүлээлтүүдийг тусгасан бөгөөд шүүхийн шийдвэр нь аудиторууд нь дотоод бичиг баримтад сохор харахгүйгээр, эргэлзээ төрүүлсэн үед идэвхтэйгээр үнэн зүйлийг шалгах үүрэгтэй байх ёстойг тодорхой болгосон.

Аудиторын хяналтын үүрэгтэй холбоотой шүүхийн шийдвэрүүд

Дараа нь, Шүүхийн Хамгийн Дээд Шатны 1973 оны 5-р сарын 22-ны шийдвэр нь удирдах албан тушаалтнууд хуурамч үйлдэл, буруу зүйлсийг мэдсэн эсвэл мэдэх боломжтой байсан эсэхийг хянах, удирдах үүргээ зөрчсөн гэж үзэж хариуцлага тооцсон хэргийг хамааруулсан. Шүүхийн Хамгийн Дээд Шат аудиторын хяналтын үүргийн хүрээ болон түүний зөрчил хариуцлагад хүргэх нөхцөлүүдийг зааж, тухайлбал, удирдах албан тушаалтнууд хуурамч үйлдлийг “мэдсэн эсвэл мэдэх боломжтой байсан тохиолдолд” хариуцлага тооцохыг онцгойлон тэмдэглэсэн. Энэ шийдвэр нь аудиторын хяналтын үүрэг нь зөвхөн гадаргуугийн хэлбэртэй бус, бодит хуурамч үйлдлийг сэргийлэх, илрүүлэх чиглэлд чиглэсэн үнэн зүйлийн үүрэг байхыг харуулсан нь чухал юм. Аудиторууд үнэн хэрэгтээ хуурамч үйлдлийг мэдээгүй ч, зохих анхаарал тавьсан бол мэдэж байсан байх (мэдэх боломжтой байдал) тохиолдолд хариуцлага хүлээх шийдвэр нь аудиторын ажлын үүрэг гүйцэтгэхдээ өндөр түвшний анхаарал харуулах үүрэг хүлээлгэдэг. Ингэснээр аудиторууд нь илүү идэвхтэйгээр компанийн үйл ажиллагааг хянах, асуудлын шинж тэмдгийг эрт илрүүлэхийг шаардлагатай болгодог.

Эдгээр шүүхийн шийдвэрүүд нь Японы аудиторууд нь зөвхөн гадаргуугийн шалгалтын байгууллага биш, компанийн эрүүл мэндийн үйл ажиллагаанд чухал хяналт, шалгалтын үүрэг хүлээдэг хүчирхэг байгууллага болохыг харуулж байна. Тухайлбал, 2021 оны Шүүхийн Хамгийн Дээд Шатны шийдвэр нь нягтлан бодогч аудиторууд ч гэсэн хуурамч үйлдлийн шинж тэмдгийг орхигдуулахгүйн тулд идэвхтэй арга хэмжээ авах шаардлагатай гэсэн аудиторуудад тавих хүлээлтийн түвшний өсөлтийг тодорхой зааж байна.

Товч дүгнэлт

Японы хяналтын зөвлөлийн систем нь компанийн эрүүл удирдлага ба ил тод байдлыг хангахад чухал үүрэгтэй корпорацийн удирдлагын байгууллага бөгөөд түүний өвөрмөц байдлыг тэр дундаа гадаадын хүмүүсийн хувьд ойлгож авах шаардлагатай. Хяналтын зөвлөлийн гишүүд нь захирлын үүргийг хянаж, хууль бус үйлдлийг засч, урьдчилан сэргийлэх үүрэгтэй бөгөөд өргөн хүрээний эрх мэдэл болон хатуу үүрэг хүлээдэг. Тэдний хариуцлага нь иргэний, гэмт хэрэг, захиргааны торгууль хүртэл өргөн бөгөөд Японы шүүхийн шийдвэрүүд нь хяналтын зөвлөлийн хяналтын үүрэг ба анхаарал хандуулах үүргийн хүрээг тасралтгүй тодорхойлж, түүний үр дүнтэй байдлыг сайжруулж байна.

Монолис хууль зүйн фирм нь Японы компанийн хууль, корпорацийн удирдлага, олон улсын хууль зүйн чиглэлээр өргөн туршлагатай хууль зүйн фирм юм. Манай фирмд гадаадын хуульчийн зэрэгтэй гишүүд болон Япон болон Англи хэлний хоёр хэлтэй паралигалууд зэрэг, гадаадын хуульчийн зэрэгтэй Англи хэлтэй хүмүүс олон байдаг бөгөөд олон улсын сүлжээг ашиглан мэргэшсэн багийн бүтцийг бэхжүүлсэн байдаг.

Гадаадын компаниуд Японд бизнесээ өргөжүүлэх үед Японы компанийн хууль ба корпорацийн удирдлагын төвөгтэй байдлыг ойлгох нь чухал бөгөөд манай фирм нь энэ төрлийн хэрэгцээнд хариу өгөх мэргэшсэн мэдлэг ба туршлагатай байдаг.