Японы Компанийн Хуульд Заасан Захиргааны Зөвлөлийн Шийдвэр: Чухал Өмчийн Зарцуулалт ба Их Хэмжээний Зээл авалт

Японы хувьцаат компаниудад, төлөөлөгч захирал нь өргөн хүрээний эрх мэдэлтэй бөгөөд компанийн үйл ажиллагааг зохион байгуулдаг. Гэсэн хэдий ч, компанийн удирдлагын суурь болон санхүүгийн байдлыг олон талын нөлөөлөх боломжтой тодорхой үйлдлүүдийг төлөөлөгч захирал ганцаараа шийдвэрлэх нь зохимжгүй. Иймд, Японы компанийн хууль (Japanese Corporate Law) нь бүх захирлуудаас бүрдсэн захирлын зөвлөлийн хэлэлцүүлэг ба шийдвэр гаргахыг шаардаж, болгоомжтой шийдвэр гаргахыг баталгаажуулж, компанийн ашиг сонирхлыг хамгаалах зохицуулалтыг тогтоосон байдаг. Энэхүү зохицуулалт нь эрүүл мэндтэй корпоратив удирдлагын үндсийг бүрдүүлдэг. Тухайлбал, үйл ажиллагааны түвшинд тогтмол асуудал болдог зүйлс нь ‘чухал өмчийн зарцуулалт ба шилжүүлэг’ болон ‘их хэмжээний зээл авалт’ юм. Эдгээр нэр томъёог хуульд тодорхой мөнгөн дүнгээр тодорхойлсон байдаггүй учир, тэдгээрийн тайлбарлалтыг шүүхийн шийдвэрлэхэд даатгагддаг. Энэхүү нийтлэлд, эхлээд эдгээр чухал шийдвэрлэх зүйлс нь юу гэсэн үг вэ гэдгийг Японы шүүхийн жишээн дээр үндэслэн дэлгэрэнгүй тайлбарласан байна. Дараа нь, хэрэв захирлын зөвлөлийн шийдвэр гаргахгүйгээр эдгээр үйлдлүүд хийгдсэн бол, тухайн гүйлгээг хууль ёсны хувьд хэрхэн боловсруулах (гадаадын хүчин төгөлдөр байдал), мөн холбогдсон захирлууд ямар хариуцлага хүлээх вэ (дотоодын хариуцлага) гэсэн хоёр талын хувьд тухайн хууль ёсны дүн шинжилгээг гүнзгийрүүлэн хийх болно. Энэхүү шинжилгээний тусламжтайгаар, Японд бизнес эрхлэхэд чухал болох захирлын зөвлөлийн шийдвэр гаргах процессын чухал байдлыг болон түүний хууль ёсны эрсдэлийг олон талаас нь ойлгож авахад туслах болно.

Японы хуульд заасан заавал зохицуулагчдын зөвлөлийн шийдвэрээр шийдвэрлэх шаардлагатай чухал асуудлууд

Японы компанийн хууль нь зохицуулагчдын зөвлөлийг байгуулсан компаниудад тодорхой чухал асуудлуудыг зохицуулагчдын зөвлөлийн шийдвэрээр шийдвэрлэх эрхийг тусгайлан олгодог. Японы компанийн хуулийн 362-р зүйлийн 4-р хэсэг нь компанийн удирдлагын үндсэн суурьтай холбоотой “чухал үйл ажиллагааны гүйцэтгэлийг” тодорхойлж, тухайн шийдвэрийг зохицуулагч тус бүрт даатгахыг тодорхой хориглодог. Энэ заалтын зорилго нь төлөөлөгч зохицуулагч нарын дунд давамгайлсан удирдлагын шийдвэрийг сэргийлж, зохицуулагчдын бүрэн хүрээний хамтарсан зөвлөлдөөнөөр компанийн хөрөнгийг хамгаалах, удирдлагын эрүүл мэндийг хангахад оршино.  

Дээрх хэсэгт зохицуулагчдад даатгах боломжгүй заасан асуудлуудад дараах зүйлс багтана.  

• Чухал хөрөнгийн зарцуулалт ба шилжүүлэлт
• Их хэмжээний зээл авах
• Удирдах ажилтан болон бусад чухал ажилчдын томилгоо ба чөлөөлөлт
• Салбар болон бусад чухал байгууллагын байгуулалт, өөрчлөлт ба цуцлах

Эдгээр асуудлууд нь компанийн хөрөнгө, санхүүжилт, хүний нөөц, байгууллагын бүтэц зохион байгуулалтад шууд нөлөөлдөг тул зохицуулагчдын зөвлөлийн хамтарсан шийдвэр гаргах нь чухал байдаг. Энэхүү нийтлэлд бид тухайн компанийн санхүүгийн үйл ажиллагаа болон хөрөнгийн стратегид төвтэй “Чухал хөрөнгийн зарцуулалт ба шилжүүлэлт” болон “Их хэмжээний зээл авах” гэсэн хоёр асуудалд төвлөрч, тэдгээрийн тодорхой шийдвэрлэх стандарт болон хууль ёсны утга учрыг тайлбарлана.

Японы хуульд үндэслэсэн “Чухал өмчийн зарцуулалт ба шилжүүлэг” шийдвэрлэх үзүүлэлтүүд

Японы компаний хуулийн 362-р зүйлийн 4-р хэсэг 1-р заалтад тодорхойлогдсон “Чухал өмчийн зарцуулалт ба шилжүүлэг” гэсэн үг хэллэг нь тодорхой мөнгөн дүнгийн стандартыг агуулаагүй байдаг. Иймд, тухайн өмчийн гүйлгээ нь “чухал” эсэхийг тус бүрт нь шийдвэрлэх шаардлагатай бөгөөд энэ тайлбарыг удаан хугацаанд шүүхийн шийдвэрлэхэд үлдээсэн байна.

Энэ асуудалд хамгийн эрх мэдэлтэй зааварчилгаа нь 1994 оны 1-р сарын 20-ны өдрийн Японы Дээд Шүүхийн шийдвэрээр өгүүлсэн байна . Энэ шийдвэр нь “чухал” байдлыг шийдвэрлэхдээ нэгдсэн стандартыг бус, олон талын хүчин зүйлсийг нийлүүлэн авч үзэх ёстой гэсэн байр суурийг тодорхой болгосон. Шүүхээс заасан шийдвэрлэх хүчин зүйлс нь дараах байдлаар байна .  

1. Тухайн өмчийн үнэ: Гүйлгээний объект болгон авч буй өмчийн абсолют мөнгөн дүн.
2. Компаний нийт хөрөнгөнд эзлэх хувь: Компаний санхүүгийн хэмжээнд харьцуулахад тухайн өмчийн харьцангуй үнэ цэнийг илэрхийлнэ. Энэ нь хэмжээгээр чухал байдлыг хэмжих индикатор юм.
3. Тухайн өмчийг барих зорилго: Энэ нь чанарын хувьд үнэлэх хүчин зүйл юм. Жишээлбэл, компанийн үндсэн бизнесийн тулд ашигладаг үйлдвэр эсвэл гол технологийн патент нь ижил үнэтэй хөрөнгө оруулалтын газар шиг стратегийн хувьд “чухал” гэж үзэгдэх магадлал өндөр болно.
4. Өмчийг зарцуулах арга хэмжээ: Өмчийг хэрхэн зарцуулах арга барилыг ч мөн тооцно. Жишээ нь, харилцан үнэ төлбөргүй бэлэглэл эсвэл хандивлалт зэрэг үнэгүй зарцуулалт нь компанийн хөрөнгийн урсгалын хувьд илүү томоохон учраас, зах зээлд үнээр зарахтай харьцуулахад, бага үнэтэй ч “чухал” зарцуулалт гэж үзэгдэх хандлагатай байдаг.
5. Компанид хийгдсэн уламжлалт боловсруулалт: Компани нь өнгөрсөн үед ижил төрлийн гүйлгээг хэрхэн боловсруулсан тухай компанийн дотоод зан үйлийг ч шийдвэрлэх нэг материал болгодог.

Энэ олон талт шийдвэрлэх хүрээлэнгийн утга нь, компаниуд “нийт хөрөнгийн X% -аас бага учраас асуудалгүй” гэсэн хэлбэржсэн стандартад тайван байж чадахгүй гэсэн үг юм. Харин компаниуд өөрсдийн нөхцөл байдлыг тохируулан, жишээ нь зөвлөл дээрхи шийдвэрлэх хуралдааны журам зэрэг дотоод журмын дагуу, ямар гүйлгээг зөвлөл дээрхи шийдвэрлэх хуралдааны зорилгоор авч үзэх талаар урьдчилан тодорхой, зөв стандартыг тогтоосон нь удирдлагын эрсдэлээ удирдахад маш чухал болно.

「Олон улсын зээлийн хэмжээ」-ийг тодорхойлох үзүүлэлтүүд

Японы компанийн хуульд (Japan’s Companies Act) заасан “Чухал өмч” шигээ, “Олон улсын зээлийн хэмжээ” (substantial debt) гэдэг нь мөнгөн дүнгийн тодорхой хэмжээг заасангүй. Энэхүү ойлголтыг тайлбарлахад шүүхийн шийдвэрүүд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн бөгөөд тодорхой жишээ нь 1997 оны 3-р сарын 17-ны өдрийн Токио дүүргийн шүүхийн шийдвэр юм. Энэхүү шийдвэр нь зээлийн хэмжээг “олон улсын” гэж үзэх эсэхийг шийдвэрлэхдээ дараах хүчин зүйлсийг нийтлэгдүүлэн авч үзэх ёстой гэж үзсэн:

1. Тухайн зээлийн хэмжээ: Зээл авах эсвэл өр төлбөрийн баталгааны абсолют хэмжээ.
2. Компанийн нийт хөрөнгө болон тогтмол ашиг зэргийг эзлэх хувь: Компанийн хөрөнгийн хэмжээнээс гадна, түүний орлогын чадварын харьцаатай зээлийн хэмжээг үнэлэх.
3. Тухайн зээлийн зорилго: Санхүүжилтийн зорилго нь компанийн бизнесийн хувьд ямар утга учиртай вэ.
4. Компанид хэрэгжүүлсэн уламжлалтай арга хэмжээ: Өнгөрсөн санхүүжилт болон баталгааны холбогдолтой компанийн дотоод журам.

Энэхүү шүүхийн шийдвэрт, нэг компани (Y компани) нь холбоотой компани (A компани)-н үүрэг гүйцэтгэх 10 тэрбум иенийн баталгааг “олон улсын зээлийн хэмжээ” гэж үзэх эсэхийг маргаанласан байна. Шүүх нь баталгааны 10 тэрбум иенийн хэмжээ нь Y компанийн нийт хөрөнгийн 0.51% байсан ч, үндсэн хөрөнгийн хувьд 7.75%, түүнчлэн тогтмол ашигтай харьцуулахад 24.6% байсан нь чухал гэж үзсэн. Мөн Y компанийн захиргааны зөвлөлийн журмын дагуу “5 тэрбум иенийн баталгааны өр төлбөр”-ийг захиргааны зөвлөлийн шийдвэрээр тогтоосон байдал ч тодорхойлогдсон.

Энэ шийдвэрт анхаарах зүйл бол шүүх нь нийт хөрөнгийн тухай тэнцвэржүүлсэн статик үзүүлэлтээс гадна “тогтмол ашиг” гэх мэт ашиг алдагдлын тооцооны динамик үзүүлэлтийг ч харгалзан үзсэн явдал юм. Энэ нь зээлийн нөлөөг үнэлэхдээ зөвхөн компанийн хэмжээг бус, түүний өр төлбөрийн чадвар болон орлогын нөлөө, өөрөөр хэлбэл бизнесийн үргэлжлүүлэн ажиллах чадварын эрсдэлийг чухалчилсан шүүхийн байр суурийг илэрхийлж байна. Хөрөнгийн хэмжээгээр харахад бага харагдаж болох ч, компанийн ашигт ихээхэн дарамт учруулж байгаа өр төлбөр нь “олон улсын зээлийн хэмжээ” гэж үзэгдэх боломжтой.

Шийдвэрийн үндэслэлийн харьцуулалт

Өмнөх хэсэгт дурдсан хоёр чухал шийдвэрлэх асуудалд холбогдох Японы шүүхийн шийдвэрийн үндэслэлүүд нь олон талын төстэй боловч чухал ялгаатай байдаг. Эдгээр үндэслэлүүдийг харьцуулснаар, Японы шүүхүүд компанийн чухал асуудлуудыг хэрхэн үнэлж байгааг илүү тодорхой ойлголттой болгох боломжтой. Доорх хүснэгт нь хоёр шийдвэрийн үндэслэлийг зохион байгуулсан болно.

Энэхүү харьцуулалтаас харагдаж байгаагаар, хоёр шийдвэрийн хүрээлэн буй орчин нь тоон хувьд, чанарын хувьд болон компанийн дотоод дадал гэсэн гурван том үндэс суурьтай байгаа бөгөөд шүүхүүд эдгээр асуудлуудыг нэгдсэн сэтгэлгээний хэв маягаар харж байгааг харуулж байна. Хамгийн том ялгаа нь тоон хувьд үнэлгээнд “Их хэмжээний зээл” тохиолдолд “тогтмол ашиг зэргийн” орлогын үзүүлэлт нэмэгдсэн явдал юм. Энэ нь, өмчийн зарцуулалт нь гол төлөв тэнцвэрийн хуудасны нөлөөллийг авчирдаг нэг удаагийн үйл ажиллагаа болохын харин зээл нь үргэлжлүүлэн хүү төлөлттэй байдаг бөгөөд компанийн мөнгөн урсгал болон орлогын бүтцид урт хугацааны нөлөө үзүүлдэг гэсэн үндсэн ялгааг шүүх зөв танин мэдэж байгааг илэрхийлж байна. Энэ нь нөхцөл байдлын дагуу олон талтай, зөөлөн хандлагатай арга хэмжээ нь Японы корпоратив удирдлагын шүүхийн шийдвэрийн түвшинг тусгаж байгаа гэж хэлж болно.

Япон улсын хуульд үндэслэн гүйцэтгэх захирлын зөвшөөрөлгүй гүйлгээний хүчин төгөлдөр байдал (Гадаадад нөлөөлөх)

Хэрэв төлөөлөгч гүйцэтгэх захирал “чухал өмчийн зарцуулалт” эсвэл “их хэмжээний зээл” зэрэг заавал захиргааны зөвлөлийн шийдвэр шаардлагатай гүйлгээг зөвшөөрөлгүйгээр хийсэн тохиолдолд, тухайн гэрээ нь хууль ёсоор хүчинтэй эсэх нь асуудал юм. Энэ нь компанийн дотоод процедурын дутагдал ба гүйлгээний талын итгэл үнэмшил хамгаалагдсан хоёр шаардлага мөргөлдөж буй үе юм.

Энэ асуудалд Япон улсын шүүхийн үндсэн байр суурь нь 1965 оны 9-р сарын 22-ны өдрийн Япон улсын Дээд Шүүхийн шийдвэрээр батлагдсан байдаг. Энэ шийдвэрээр, төлөөлөгч гүйцэтгэх захирал зөвшөөрөлгүйгээр хийсэн гүйлгээ нь дотоод шийдвэрлэх процессыг дутуулсан ч, үндсэндээ хүчинтэй гэж үздэг. Энэ нь компанийг төлөөлөн хууль ёсны эрх мэдэлтэй гэж итгэж гүйлгээ хийсэн гуравдагч этгээдийг хамгаалж, гүйлгээний аюулгүй байдлыг хангах чухал зарчим юм.

Гэхдээ энэ зарчимд чухал гарц байдаг. Хэрэв гүйлгээний тал захиргааны зөвлөлийн шийдвэр байхгүй гэдгийг мэдсэн (муу зорилго) эсвэл мэдэхгүй байсан нь зөрчилтэй (буруутай) бол, тухайн гүйлгээ нь хүчингүй болно. Энэ хууль зүйн онолыг Япон улсын Иргэний хуулийн 93-р зүйлийн тусгай заалтыг зөвлөмжийн хэрэглээ гэж тайлбарладаг бөгөөд “харьцангуй хүчингүй байдал” гэж нэрлэдэг.

Энэ хууль зүйн онол нь гүйлгээний тал, тодруулбал, санхүүгийн байгууллага эсвэл үл хөдлөх хөрөнгийн компани зэрэг мэргэжлийн бизнес эрхлэгчидэд тодорхой анхаарал хандуулах үүрэг хүлээлгэдэг. Хэрэв гүйлгээ “чухал” эсвэл “их хэмжээний” гэж объективээр үнэлэгдвэл, талууд нь зөвхөн “мэдээгүй байсан” гэж мэдэгдэхэд хангалтгүй бөгөөд захиргааны зөвлөлийн хурлын тэмдэглэл шалгах зэрэг, шийдвэрийн байгаа эсэхийг шалгахад зохих анхаарал хандуулахыг шаарддаг. 1997 оны 3-р сарын 17-ны өдрийн Токиогийн дүүргийн шүүхийн шийдвэрт энэ асуудал яригдаж, шүүх нь 10 тэрбум иенийн баталгаажуулах гэрээ байгуулсан банкны зөвшөөрөлгүйгээр шийдвэрлэсэн гэмт хэрэгтэй гэж үзэж, баталгаажуулалтын хүчингүй байдалд хүрсэн.

Түүнчлэн, энэ хүчингүй байдалд хүрэхийг голдуу компани өөрөө л хүсч болох бөгөөд гүйлгээний тал өөрийн ашиг сонирхлын төлөө хүчингүй байдалд хүрэхийг шаардаж болохгүй.

Захирлын үүрэг хариуцлага (Дотоод нөлөө)

Захирлын зөвлөлийн шийдвэрийг дутуулан хийгдсэн гүйлгээний эрх зүйн нөлөө нь гадаад харилцааны үр дүнд зогсохгүй. Түүнээс ч илүү шууд ба хүнд суртал нь тухайн захирлын компаний дотоод хэрэгжилтэд үүрэх хариуцлага юм.

Японы компанийн хууль (2005) 423-р зүйлийн 1-р хэсэг нь, захирал өөрийн үүргийг зөрчин (үүргээ ухамсаргүй биелүүлсэн) компанид хохирол учруулсан тохиолдолд, тэр хохирлыг барагдуулах хариуцлага хүлээхийг зааж байна. Захирлын зөвлөлийн шийдвэр гэсэн хууль ёсоор тогтоосон журмыг санаатайгаар үл тоомсорлон чухал үйл ажиллагааг гүйцэтгэх нь энэхүү үүргээ ухамсаргүй биелүүлсэнд тодорхой хамааралтай.  

Энэ хариуцлага нь зөвхөн гүйлгээг хийсэн төлөөлөгч захиралд хязгаарлагддаггүй. Бусад захирал ч мөн захирлын зөвлөлийн гишүүн хэмээн, бусад захирлын үйл ажиллагааг хянах хяналтын үүрэгтэй байдаг. Иймд, төлөөлөгч захиралд зохиомлоор хэтэрхий үйлдэл хийсэн байхад түүнийг мэдэж байгаа эсвэл мэдэж болох байсан ч үл ойшоосон бусад захирал ч хяналтын үүрэг зөрчсөн гэж үзэгдэж, мөн л хохирлыг барагдуулах хариуцлага хүлээх магадлалтай байдаг.  

Энэ захирлын хяналтын үүргийн чухал байдал нь, Японы шүүхийн шийдвэрүүдэд Дайва банкны хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөгчийн хэргийн зэрэг алдартай хэргүүдээр давтан онцлогдсон байдаг. Эдгээр шүүхийн шийдвэрүүд нь захирлуудад хууль дүрэмд заавал дагахын тулд үр дүнтэй дотоод хяналтын систем бий болгох ба түүнийг зохих ёсоор ажиллуулах идэвхтэй үүрэг байгааг харуулдаг. Зөвхөн буруу үйлдэлд оролцоогүй гэдэг нь хангалтгүй бөгөөд “мэдэхгүй байсан” эсвэл “хариуцсан биш” гэсэн тайлбар нь ерөнхийдөө хүлээн зөвшөөрөгдөхгүй.  

Гэхдээ энэ хохирлыг барагдуулах хариуцлага нь холбоотой хариуцлага байдаг. Энэ нь хариуцлага хүлээх ёстой бүх захирлууд нь компанийн учруулсан хохирлын нийт дүнг барагдуулах үүрэгтэй гэсэн үг бөгөөд захирлын хувьд маш хүнд сүртэй үр дагавар авчирч болзошгүй.  

Товч дүгнэлт

Энэхүү нийтлэлд тайлбарласнаар, Японы компаний хуулийн дор (Japanese Corporate Law), “чухал хөрөнгийн зарцуулалт ба шилжүүлэг” эсвэл “их хэмжээний зээл авалт” зэрэг компанийн үндсэн үйл ажиллагаанд холбогдох захиргааны тогтоолыг хууль ёсоор шаардлагатай болгодог. Эдгээр нэр томъёогийн тайлбарлалт нь шүүхийн шийдвэрлэх зарчмын үндсэн дээр бий болсон олон талт стандартад тулгуурлан хийгддэг бөгөөд хэлбэрийн шийдвэр биш, тухайн нөхцөл байдлын дагуу хийгдэх бодит шийдвэр шаардлагатай байдаг. Хэрэв энэ хууль ёсны шаардлагыг зөрчвөл, компани нь хоёр төрлийн эрсдэлтэй тулгарах болно. Нэгдүгээрт, гэрээний талын сайн санаа, алдаагүй байдалд тулгуурлан гэрээ өөрөө хүчингүй болох гадаад эрсдэл байдаг. Хоёрдугаарт, илүү хүнд сурталтай нь, хууль бусаар үйл ажиллагаа явуулсан захиргааны гишүүд, түүнчлэн тэдгээрийг хараахан хянаагүй бусад захиргааны гишүүд ч компанид их хэмжээний хохирол барагдуулах үүрэгтэй болох дотоод эрсдэл байдаг. Эдгээр эрсдлийг зохистой удирдах нь Японд бизнес эрхлэх бүх компаниудад чухал удирдлагын асуудал юм.

Монолис хууль зүйн фирм нь Японы корпоратив удирдлагын хууль зүйн талаарх олон улсын болон дотоодын олон тооны клиентүүдэд дэмжлэг үзүүлсэн баялаг туршлагатай билээ. Манай фирмд гадаадын хуульчийн зэрэгтэй англи хэлний хэлэлцүүлэгчид олон байдаг бөгөөд Японы компаний хуулийн (Japanese Corporate Law) хүндрэлтэй шаардлагуудыг олон улсын бизнесийн хүрээнд нарийн тайлбарлаж, практик зөвлөгөө өгөх боломжтой. Энэ нийтлэлд авч үзсэн захиргааны хурлын удирдлага, чухал шийдвэр гаргахад холбогдох хууль зүйн шалгалт, мөн удирдлагын эрсдлийн удирдлага зэрэг танай компаний Япон дахь бизнесийг хуульд нийцүүлэн, зөвхөн төгс бусад бүхий л байдлаар дэмжихэд бэлэн байна.