Систем хөгжүүлэлтэд хууль бус үйлдлийн хариуцлага асуудал болсон тохиолдол юу вэ?

Систем хөгжүүлэлтэд холбогдох хууль эрх зүйн асуудлуудын дунд, олон янзын эрх ба үүрэг хариуцлагын байр суурьтай холбоотой маргаанууд ихэвчлэн урьдчилан байгуулсан ‘гэрээ’ байгаа эсэхийг үндэслэн явагддаг. Гэвч хууль эрх зүйн үүргийн хувьд, заавал урьдчилан байгуулсан ‘гэрээ’ байгаа эсэхээр тодорхойлогддог зүйл биш юм. Хууль эрх зүйн хариуцлагын хууль бол түүний тод жишээ юм. Энэхүү нийтлэлд бид ‘гэрээ’ бус ‘гэмт хэрэг’ гэсэн ойлголтыг танилцуулж, мөн гэмт хэрэгтэй холбоотой хууль ба систем хөгжүүлэлтийн төслүүдийн хамаарлын талаар тайлбарлаж байна.

Систем хөгжүүлэлтийн төслийн болон хууль бус үйлдлийн холбоос

Систем хөгжүүлэлтийг хүрээлэн буй олон төрлийн хариуцлага

Систем хөгжүүлэлттэй холбоотой яриаг “хууль” гэдэг үгээр тодорхойлж болох нь, төслийн “шатамхай байдал” эсвэл хэрэглэгч ба үйлчлүүлэгч хоорондын зөрчил үүссэн үед гэх мэт тохиолдлууд байдаг.

Дээрхи нийтлэлд тодорхой “шатамхай” тохиолдлуудын олон янз байдлыг хууль зүйн хүрээнд харахад, харьцангуй энгийн зураглал ашиглан зохицуулах боломжтой гэдгийг тайлбарласан байна.

Мөн тодорхой “шатамхай” тохиолдлыг хууль зүйн (жишээ нь, шүүхийн хэрэг эсвэл зуучлал гэх мэт) арга хэмжээг ашиглан шийдвэрлэх үед, хэн хэр их үүрэг (хариуцлага) хүлээсэн байгаа талаар асуудал үүсдэг. Систем хөгжүүлэлтийн төслийн хувьд онцгой холбоотой “хариуцлага” тухай дараах нийтлэлд зохицуулсан байна.

https://monolith.law/corporate/responsibility-system-development [ja]

Хариуцлагын агуулга ихэвчлэн гэрээнд үндэслэгдсэн байдаг

Систем хөгжүүлэлтийн “шатамхай байдал”, “хариуцлага” гэх мэт сэдвүүдийн дэлгэрэнгүйг эдгээр нийтлэлд үлдээе гэхдээ, энд чухал зүйл бол систем хөгжүүлэлттэй холбоотой маргааны үед хэрэглэгдэх хууль зүйн сонголтууд (жишээ нь, гэрээ цуцлах, хохирлын б compensationр төлөх гэх мэт) ихэвчлэн гэрээний агуулгад үндэслэгддэг гэдэг юм. Жишээлбэл, систем хөгжүүлэлттэй холбоотой түгээмэл асуудлуудыг “үүрэг гүйцэтгэх бус байдлын хариуцлага”, “баталгаат хариуцлага” гэх мэтээр авч үзвэл, энэ нь тодорхой болно.

• Үүрэг гүйцэтгэх бус байдлын хариуцлага → Жишээ нь, хүргэлтийн хугацааны хойшлолт (хүргэлтийн хоцрогдол) эсвэл системийн дуусаагүй байдал (үүрэг гүйцэтгэх боломжгүй байдал) гэх мэт асуудлууд. Эхлээд хүргэлтийн хугацаа хэзээ байх, ямар системийг бүтээх шаардлагатай байсан гэдэг нь гэрээгээр тогтоогдсон байдаг.
• Баталгаат хариуцлага → Жишээ нь, хүргэгдсэний дараа програмд алдаа илэрсэн эсвэл боловсруулалтын хурдад томоохон асуудал байгаа нь илэрсэн тохиолдлууд. Энэ талаар ч гэсэн, “бүтээх ёстой систем нь эхлээд ямар байх ёстой байсан” гэдэг гэрээний агуулгаас зөрчилдөх асуудал болдог.

Хууль бус үйлдлийн хариуцлага нь гэрээнд үндэслэгдэхгүй

Гэхдээ, “үүрэг гүйцэтгэх бус байдлын”, “баталгаат хариуцлага” гэх мэт нь гэрээг үндэслэн тогтоосон байдагтай харьцуулахад, хууль бус үйлдлийн хариуцлага нь гэрээний оршин байхыг шаарддаггүй. Энэ нь систем хөгжүүлэлтэд хязгаарлагддаггүй, иргэний хууль хамаарах бүхий л маргааны талаар хэлж болох юм.

Хууль бус үйлдэл гэдэг нь дараах Иргэний хуулийн 709-р зүйлд заасан байдаг.

709-р зүйл

Зорилго эсвэл андууралтайгаар өөрийн эрх эсвэл хууль ёсоор хамгаалагддаг ашиг сонирхлыг зөрчсөн хүн нь үүссэн хохирлыг нөхөн төлөх үүрэгтэй.

“Өөрийн” гэдэг үг нь чухал түлхүүр үг болдог. Энэ нь гүйлгээний харилцаанд оролцож буй талуудыг л хамааруулахгүй, харин “өөр” бүх хүмүүсийг хамарсан заалт болдог.

Хууль бус үйлдлийн жишээ нь замын осол юм. Жишээлбэл, талд харснаар замын осолд хүн мөргөсөн тохиолдолд, хууль бус үйлдлийн хариуцлагыг хүлээх болно. Энд хэлэгдэж буй иргэний хариуцлага нь хууль бус үйлдлийн хариуцлага юм. Өөрөөр хэлбэл, автомашины осолд өртсөн хүнтэй “машин мөргөхгүй” гэсэн гэрээ байгуулсан биш ч гэсэн, “өөр” хүмүүстэй холбоотойгоор энэ төрлийн хариуцлагыг өргөн хүлээдэг.

Систем хөгжүүлэлтэд хууль бус үйлдэл асуудал болдог нөхцөл байдал

Систем хөгжүүлэлтэд хууль бус үйлдлийн хариуцлага ховор тохиолддог

Гэхдээ систем хөгжүүлэлтэд холбогдох олон янзын маргаанд, “автомашины осол”-той төстэй “гэрээний харилцааг үндэслэл болгонгүй хариуцлага тооцох” нь төсөөлөхөд хэцүү гэж мэдрэгддэг хүмүүс олон байх болов уу. Үнэндээ, систем хөгжүүлэлтэд холбогдох өмнөх шүүхийн шийдвэрүүдэд хууль бус үйлдлийн хариуцлагыг зөвшөөрсөн тохиолдлууд нь тийм ч олон биш байдаг.

Энэ нь ямар ч гайхамшигтай зүйл биш юм. Харин систем хөгжүүлэлтийн төслүүд нь хэрэглэгч ба үйлдвэрлэгч хоорондын хамтын ажиллагаагаар дамжин хөгжих боломжтой байдаг тул, энэ нь байгалийн хэрэг гэж хэлж болох юм. Систем хөгжүүлэлтэд холбогдох ихэнх маргаанууд нь “төслийн удирдлагын үүрэг” ба “хэрэглэгчийн хамтын ажиллагааны үүрэг” зэрэг гэрээний харилцааг үндэслэсэн үүргийн зохицуулалтад хүргэдэг байдаг.

Жишээлбэл, доорхи нийтлэлд “хэрэглэгч төслийг түр зогсоохыг хүсч байна” гэсэн үед ямар нэгэн асуудлыг хэрхэн зохицуулах талаар тайлбарласан байна.

Энд, түр зогсоохыг санал болгосон нь хэрэглэгчийн тал байсан ч, үйлдвэрлэгч тал мөн өөрийн алдааг харахын чухал байдлыг тайлбарласан байна. Мөн доорхи нийтлэлд “хүргэлтийн хугацааны хоцрогдол” зэрэг асуудлыг хууль ёсны хүрээнд хэрхэн зохицуулах талаар тайлбарласан байна. Эцэст нь, энэ нь хэрэглэгч ба үйлдвэрлэгчийн үүргийн зохицуулалт л асуудал болохыг харуулж байна.

Иймд харахад, систем хөгжүүлэлтийн төслийн онцлог нь “төслийг удирдах үйлдвэрлэгч” ба “түүнд хамтран ажиллах хэрэглэгч” хоёрын харилцааны ойр дотно байдлыг илэрхийлдэг болохыг харж болно. Мөн энэ гэрээний харилцааны ойр дотно байдлыг ирониараа, заримдаа маргааны үндэс болгодог. Ийм учраас энэ утгаараа, систем хөгжүүлэлтэд холбогдох маргаануудад хууль бус үйлдлийн хариуцлага асуудал болох тохиолдлууд нь тухайн салбарт “үлгэр жишээ асуудал” гэж хэлэхэд хэцүү байж магадгүй юм.

Гэрээ байгуулахаас өмнөх хууль бус үйлдлийн хариуцлага асуудал болсон тохиолдол

Гэхдээ, үнэндээ вендорын хууль бус үйлдлийн хариуцлагыг хүлээлгэсэн тохиолдлууд байдаг. Доор иш татсан шүүхийн шийдвэрийн хэргийг авч үзвэл, вендор нь хэрэглэгчид хангалттай мэдээлэл өгөөгүйн улмаас, төслийн явцад талуудын ойлголт зөрүүд нэмэгдэж, эцсийн дүнд төсөл саатсан билээ. Энэ хэргийн хувьд, анхны төлөвлөгөө, саналын шатанд вендорын тайлбар дутмаг байсан нь төслийг саатуулсан шалтгаан болсон бөгөөд эдгээр үйлдлүүд нь гэрээ байгуулах “өмнөх” шатанд хийгдсэн байна. Иймд гэрээний үндсэн дээрх хариуцлага биш харин хууль бус үйлдлийн дагуу хариуцлага тооцох эсэх нь асуудал болсон. (Доорх хэсгийг нэмэгдүүлсэн, тодруулсан хэсгийг зохиогчийн тайлбарлах зорилгоор нэмсэн болно.)

Төлөвлөгөө, саналын шатанд төслийн зорилго, хөгжүүлэлтийн зардал, хөгжүүлэлтийн хүрээ болон хугацааны төлөвлөлт зэрэг төслийн бүтээн байгуулалт ба хэрэгжүүлэх боломжийн чухал асуудлууд тодорхойлогддог, мөн түүнтэй холбоотойгоор төслийн эрсдэлүүд ч тогтоогддог учраас, төлөвлөгөө, саналын шатанд вендороос шаардлагатай төслийн төлөвлөлт ба эрсдэлийн шинжилгээ нь системийн хөгжүүлэлтийг гүйцэтгэхэд чухал зүйл болно. Иймд, вендор хувьд төлөвлөгөө, саналын шатанд ч өөрийн санал болгож буй системийн функц, хэрэглэгчийн хэрэгцээг хангах чадвар, систем хөгжүүлэх арга, захиалга авсны дараах хөгжүүлэлтийн байгууллагын бүтэц гэх мэт зүйлсийг судалж, шинжлэх ба тэдгээрийн үр дүнд гарах боломжит эрсдлийн талаар хэрэглэгчид тайлбарлах үүрэгтэй гэж үзэх ёстой. Энэхүү вендорын шинжилгээ, тайлбарлах зэрэг үүргүүд нь гэрээ байгуулах явцад хийгдэх харилцааны итгэлцлийн зарчимд суурилсан хууль бус үйлдлийн хуульд заасан үүрэг гэж үзэгдэх бөгөөд апеллянт нь вендор хувьд ийм үүргийг (энэ шатанд төслийн удирдлагын холбогдох үүрэг) хүлээх ёстой гэж хэлж болно.

Токиогийн дээд шүүхийн шийдвэр, Хэйсэй (2013) оны 9-р сарын 26-ны өдөр

Өөрөөр хэлбэл, гэрээ байгуулах “өмнөх” асуудал байсан тул, гэрээний үндсэн дээр тавигдсан үүргийн биелүүлэлтийг шалгах нь хүндрэлтэй байсан ч, хууль бус үйлдлийн дагуу үүргийн зөрчлийг хүлээн зөвшөөрч, шударга шийдвэрлэлтийг хүлээсэн юм.

Буруу үйлдэл ба төслийн удирдлагын үүрэг хоорондын холбоо

Систем хөгжүүлэлт нь вендор болон хэрэглэгч хоёр талын өөр өөр байр сууриас хамтран ажиллаж, хөгжүүлэх явцад, систем хөгжүүлэлтийн мэргэжлийн вендорууд үүрдэг үүргийг “төслийн удирдлагын үүрэг” гэж нэрлэдэг. Төслийн удирдлагын үүрэгтэй холбоотой ерөнхий тайлбарыг доорхи нийтлэлд өгүүлсэн болно.

Энэхүү шийдвэрт, “Систем хөгжүүлэлтэд буруу үйлдлийн хариуцлага асуудал болох уу” гэсэн асуудал мөн чухал боловч, “Төслийн удирдлагын үүрэг нь гэрээ байгуулахаас өмнөх харилцаанд ч хамааралтай юу” гэсэн өнцгөөс ч анхаарал татсан байна гэж хэлж болох юм.

Шударга ёсны зарчим гэж юу вэ

Шүүхийн шийдвэрийн бичигт дурдагдсан “шударга ёсны зарчмын дагуух үүрэг” гэсэн хэсэг нь дараах заалтын агуулгыг үндэслэн гаргасан болно.

Японы Иргэний хуулийн нэгдүгээр зүйлийн хоёрдугаар хэсэг

Эрхийн хэрэгжилт болон үүргийн гүйцэтгэл нь шударгаар ба итгэлцэлтэйгээр хийгдэх ёстой.

Энэ нь Японы Иргэний хуулийн ерөнхий заалт гэж нэрлэгддэг бөгөөд, Иргэний хуулийг ашиглан маргааныг шийдвэрлэх бүхий л тохиолдолд хүчин төгөлдөр байх үндсэн зарчим юм. Эрх болон үүргийн холбогдолтой хууль зүйн онол нь үндсэндээ “шударга ёс” ба “итгэлцэл” дээр тулгуурласан байх ёстой гэсэн үг юм.

Энэхүү шийдвэрийн бичигт дурдсан тохиолдлыг авч үзвэл, “Төлөвлөлт ба санал боловсруулах шатанд гэрээ байгуулагдаагүй учраас, урьдчилан тайлбарлах үүрэг байхгүй” гэсэн байр суурийг хэрэв вендор талынхаас гаргавал, энэ нь үндсэн итгэлцэлтэй байдлыг алдагдуулсан бөгөөд хууль зүйн онолоор дэмжигдэх ёсгүй гэсэн утгатай байх болно.

Хураангуй

“Хууль бус үйлдэл”, “Төслийн удирдлагын үүрэг”, “Итгэлцлийн зарчим” гэх мэт хэд хэдэн чухал ойлголтууд нэгдсэн хэлбэрээр гарч ирсэн боловч, нийт холбоос нь тийм ч хэцүү биш юм. Систем хөгжүүлэлтийн нэгдсэн явцад вендор нь хамрах хүрээндээ хариуцлага, үүрэг гүйцэтгэхийг илэрхийлэх ойлголт бол “Төслийн удирдлагын үүрэг” байдаг бөгөөд эдгээр нь үндсэндээ гэрээнээс тодорхой агуулга гаргаж ирдэг.

Гэвч хуульд заасан үүрэг нь урьдчилан байгуулсан гэрээний агуулгад тулгуурлан хэлбэржүүлэгддэг зүйл биш, “Итгэлцлийн зарчим” гэх мэт зүйлсийг хамруулан тусгайлан шийдвэрлэдэг тал бас байдаг. Мөн гэрээний харилцааг үндэслэл болгон авч үзэхгүйгээр иргэний хариуцлагыг хөндөх нь “Хууль бус үйлдэл” гэсэн онолын бүтэцээр, хуульд эхнээсээ төлөвлөгдсөн зүйл болохыг ойлгох хэрэгтэй.

Хуульд заасан үүрэг нь заавал гэрээний харилцааг л голлохгүй гэдгийг ойлгосны хамт, нийт урсгалыг ойлгож авах нь чухал байх болно.