Зохиогчийн эрхийн хуулийн ишлэл гэж юу вэ? Хуульд нийцсэнээр гүйцэтгэх дөрвөн шаардлагыг тайлбарласан

Интернетийн хөгжилтэй холбогдуулан, сүүлийн үед мэдээллийг олон янзаар түгээх нь нэмэгдсэн байна. Жишээ нь, хувь хүмүүс нь сошиал сүлжээ, видео түгээх зэрэг аргаар мэдээлэл түгээх нь бий. Тэгвэл компаниуд өөрсдийн медиа ажиллуулж, мэдээлэл түгээх аргыг хэрэглэдэг. Иймд, өөрсдийн медиаг эзэмшдэгийг ‘Овнд медиа’ (Owned Media) гэж нэрлэдэг. Хувь хүн мэдээлэл түгээхэд ч асуудал үүсэж болох ч, компани медиа ажиллуулахад онцгой анхаарах ёстой зүйл бол зохиогчийн эрхийн асуудал юм. Компани медиа ажиллуулахад, хувь хүмүүсээс илүү том хэмжээтэй болох нь олонтаа, тиймээс хэрэв өөр хүний зохиогчийн эрхийг зөрчвөл, томоохон асуудалд хүргэж болзошгүй. Тиймээс энэ нийтлэлд бид зохиогчийн эрхийг зөрчихгүй байх, бусдын бичвэр болон зургийг хуулбарлах аргуудыг танилцуулна.

Зохиогчийн эрх гэж юу вэ

Эхлээд, “зохиогчийн эрх” гэдэг нь зохиогчийн бүтээлд хамааралтай, зохиогчид олгогддог эрхийг хэлнэ. Зохиогчийн эрхийн хувьд, патентын эрх шиг бүртгэл гэх мэт ямар нэгэн албан ёсны процедурыг хийх шаардлагагүйгээр, бүтээл бүтээгдсэн мөчөөс эхлэн ямар нэгэн процедур хийх шаардлагагүйгээр автоматаар үүсдэг. Зохиогчийн эрх нь албан ёсны процедур шаардахгүй учраас, “формгүй зарчим” гэж нэрлэгддэг.

Бусдын бүтээлүүдийг хууль зөрчилгүй ашиглах арга (Лицензийн гэрээ)

Хэрэв та бусдын бүтээлүүдийг зөвшөөрөлгүйгээр ашиглавал, ерөнхийдөө, энэ нь Японы Зохиогчийн эрхийн хуульд зөрчилдөх болно. Иймд, бусдын бүтээлүүдийг ашиглахдаа Зохиогчийн эрхийн хууль зөрчихгүй байхыг анхаарах шаардлагатай. Бусдын бүтээлүүдийг хууль зөрчилгүй ашиглах нэг арга бол эрх эзэмшигчээс тухайн бүтээлийг ашиглах “зөвшөөрөл” авах явдал юм. Энэ “зөвшөөрөл” авах гэрээг ерөнхийдөө Лицензийн гэрээ гэж нэрлэдэг.

Зөвшөөрөл авахгүйгээр бусдын бүтээлүүдийг ашиглах аргууд

Өмнөх хэсэгт бид зөвшөөрөл авч бусдын бүтээлүүдийг ашиглах аргуудыг танилцуулсан боловч, зөвшөөрөл авахгүйгээр ч бусдын бүтээлүүдийг ашиглах аргууд байдаг. Жишээ нь, доорхи тохиолдлуудад зөвшөөрөл авах шаардлагагүйгээр бусдын бүтээлүүдийг ашиглах боломжтой:

1. Хувийн хэрэгцээнд ашиглах, хавсралт бүтээлүүдийг ашиглах гэх мэт
2. Боловсролын холбоотой
3. Номын сан, уран зургийн галерей, музей гэх мэт
4. Нийгмийн халамжийн холбоотой
5. Мэдээллийн хэрэгцээтэй холбоотой
6. Хууль тогтоох, шүүхийн, захиргааны холбоотой
7. Ашгийн бус, үнэгүй үзүүлэх, тоглуулах, кино үзүүлэх, ярих, зээлүүлэх гэх мэт
8. Ишлэл холбоотой
9. Уран зургийн бүтээл, гэрэл зураг, барилгын холбоотой
10. Компьютер, сүлжээний холбоотой
11. Радио, кабелийн телевизийн холбоотой

Өөрийн компани медиа үйл ажиллагаа явуулах үед, бусдын бүтээлүүдийг ишлэл болгон ашиглах тохиолдол гардаг. Энэ ишлэлийн талаар “Ишлэл болохоор зөвшөөрөгдөнө” гэсэн төсөөлөлтэй хүмүүс байдаг ч, бүх ишлэл хязгааргүй зөвшөөрөгдөхгүй бөгөөд хуульд заасан зөвшөөрөгдсөн ишлэлийн аргаар хийх шаардлагатай.

Зохиогчийн эрхийн хуулиар зөвшөөрөгдсөн “Ишлэл хэрэглээ” гэж юу вэ?

Дээрхи байдал дээр үндэслэн, медиа удирдах зэрэг үед хамгийн чухал нь ишлэл хэрэглээ юм. Медиа гэдэг нь өөрийн медиа шиг бичиг үсгийн медиа байх эсвэл YouTuber-уудын байршуулсан видео байх, “хэн нэгэн юм бичсэн эсвэл дурдсан” гэсэн зүйлийг авч үзэж, түүнд холбогдуулан өөрийн санал бодлыг илэрхийлэх зэрэг нь байдаг. Энэ төрлийн тохиолдолд хамгийн тохиромжтой нь, зохиогчийн эрхтэй хүн (өөрөөр хэлбэл, анхны бичвэр эсвэл хэлсэн үгийг бүтээсэн хүн) -ийн зөвшөөрөлгүйгээр ашиглаж болох зохиогчийн эрхийн хуулийн “ишлэл хэрэглээ” юм.

Зохиогчийн эрхийн хуулийн 32-р зүйлийн 1-р хэсэгт ишлэл хэрэглээ нь дараах байдлаар тодорхойлогдсон байдаг.

Нийтэд зарлагдсан зохиогчийн бүтээлүүдийг ишлэл болгон ашиглаж болно. Энэ тохиолдолд, ишлэл нь шударга дадалд нийцсэн байх ба мөн мэдээлэл, шүүмжлэл, судалгаа болон бусад ишлэл хэрэглээний зорилго дээр зөвшөөрөгдсөн хэмжээнд хийгдэх ёстой.

Өөрийн бусад хүний зохиогчийн бүтээлүүдийг ишлэл болгон ашиглах нь зохиогчийн эрхийн хуулиар зөвшөөрөгдсөн ишлэл хэрэглээ болохын тулд дараах шаардлагуудыг хангах шаардлагатай гэж үздэг.

Аль хэдийн нийтэд зарлагдсан зохиогчийн бүтээл байх (нийтэд зарлагдсан шаардлага)

Аль хэдийн нийтэд зарлагдсан гэж үзэхийн тулд, зохиогчийн бүтээл нь хэвлэгдсэн байх эсвэл лиценз авсан хүн нийтэд зарласан байх шаардлагатай.

Ишлэл болгон ашиглагдаж байгаа байх (ишлэл шаардлага)

Энэ шаардлагыг дараах байдлаар хоёр хэсэгт хувааж болно.

1. Тодорхой ялгаатай байдал → Ишлэл хэсгийг хаалттай хаалгаар тодорхойлж, хэрэглэгчийн бүтээсэн хэсгийг тодорхой ялгаж чадах шаардлагатай.
2. Үндсэн дагалдах харилцаа (дагалдах шинж чанар) → Хэрэглэгчийн бүтээсэн хэсэг нь маш бага бөгөөд ихэнх нь өөрийн бусад хүний зохиогчийн бүтээл байх тохиолдолд, ишлэл гэж үзэх боломжгүй. Зөвхөн “ишлэл болгон ашигласан хэсэг нь дагалдах, анхны хэсэг нь үндсэн” гэсэн харилцаа шаардлагатай.

Шударга дадлын шаардлагад нийцэх (шударга дадлын шаардлага)

Ямар ишлэл хэрэглээ нь шударга дадлын шаардлагыг хангах вэ гэдэг нь кейс бүрд өөр байдаг ч, шүүхийн шийдвэрүүдэд эх сурвалжийг тодорхой болгосон эсэх нь шийдвэрийн үндсэн хэмжүүр болсон жишээ байдаг.

Зөвшөөрөгдсөн хэмжээнд багтах (зөвшөөрөгдсөн хэмжээний шаардлага)

Ишлэл хэрэглээний талаар, ишлэл хэрэглээний зорилгыг биелүүлэхэд шаардлагатай хамгийн бага хэмжээнд байх үед зөвшөөрөгдөх болно.

Нийтлэл ишлэлд авах тухай

Өөр хүний нийтлэлийг ишлэлд авахдаа дээрх шаардлагуудыг бүрэн хангасан эсэхийг сайтар шалгах хэрэгтэй. Тэр дундаа, медиа удирдлагад анхаарах ёстой чухал шаардлага нь дээрх зөвшөөрөгдсөн хүрээний шаардлага юм. Медиа удирдлагад ишлэл хийхгүйгээр өөрийн байгууллагад нийтлэл болон агуулгыг бүтээх боломж олон байдаг гэж үзэж болно. Мөн, зохиолч, бусад хүмүүст даалгаж нийтлэл болон агуулгыг бүтээлгэх боломжтой.

Үнэндээ, “мэдээлэл, шүүмжлэл, судалгаа” гэх мэтчилэн өөр хүний нийтлэлийг ишлэлд авах шаардлага өргөн байх нь зөвшөөрөгдөх боловч, медиа удирдлагад, агуулгадаа хамаарч, заавал ишлэлд авах шаардлагагүй тохиолдол олон байдаг гэж үзэж болно. Иймд, зөвшөөрөгдсөн хүрээний шаардлагыг хангаагүй гэж үзэгдэх хүрээ мөн өргөн байх нь бий. Медиа удирдлагад өөр хүний нийтлэлийг ашиглахдаа, зохиогчийн эрхийн хуульд заасан “ишлэлд авах” шаардлагыг бүрэн хангасан эсэхийг сайтар шалгах эсвэл эрх эзэмшигчийн зөвшөөрлийг авах хэрэгтэй.

https://monolith.law/corporate/copyright-law-ng-text-image[ja]

Зургийн ишлэл хэрэглэх тухай

Бүтээлийн зургийн талаар ярихад, энэ нь зарчим ёсоор бол бүтээл болох тул, зохиогчийн эрхийн эзэмшигчийн зөвшөөрөл авах шаардлагатай болдог. Гэхдээ зохиогчийн эрхийн хуульд заасан “ишлэл” хэрэглэх тохиолдолд зохиогчийн зөвшөөрөл шаардлагагүй болно. Зургийн хувьд ишлэл хэрэглэхэд асуудал болдог нь ихэвчлэн ишлэлийн үндсэн дагуул харилцаа юм. Жишээ нь, өөр хүн авсан зургийг, зурж бүтээсэн уран зураг, иллюстрацийг гол нь болгож тавьж, түүндээ “нэмэлт” сэтгэгдэл хийх тохиолдолд “зургийн тал нь гол бөгөөд сэтгэгдэл нь дагалдах” гэж үзэгдэх бөгөөд энэ нь хууль ёсны ишлэл болохоор үзэгдэх магадлал бага байдаг.

Гэсэн хэдий ч, “ишлэл” хэрэглэх эсэхийг шийдвэрлэх стандарт нь тодорхой бус байдаг. Дээрхи жишээнд хамаарахгүй бол, ишлэлийн эх сурвалжийг тэмдэглэсний дээр, зохиогчийн зөвшөөрөл авч байгаа нь илүү тохиромжтой гэж хэлж болно. Хэрэв зургийн өгөгдлийн эх сурвалж нь бүтээл өөрөө биш, харин түүнийг авсан зураг байвал, бүтээлийн зохиогчийн зөвшөөрөлөөс гадна тухайн зургийн зохиогчийн зөвшөөрөл авах шаардлагатай болохыг анхаарах хэрэгтэй.

Мөн, зургийн хувьд, хэрэв зургийн объект нь хүн бол портрет эрх, хувийн нууцын эрхийг хамгаалах боломжтой бөгөөд алдартай хүмүүс, жишээлбэл, урлагийн одод бол паблисити эрхийг хамгаалах боломжтой. Иймд, эдгээр эрхүүдтэй холбоотойгоор эрх эзэмшигчийн зөвшөөрөл авах шаардлагатай болох магадлалтай тул, зохиогчийн эрхийн хуульд ишлэлийн шаардлагыг хангасан байсан ч, портрет эрх, хувийн нууцын эрх болон паблисити эрхтэй холбоотойгоор асуудалгүй байгаагаа сайтар шалгах хэрэгтэй.

https://monolith.law/reputation/portraitrights-onthe-internet[ja]

https://monolith.law/reputation/publicityrights[ja]

Бичлэгийг ишлэл болгон ашиглах тухай

Сүүлийн үед, жишээ нь YouTube бичлэг дотор өөр YouTube бичлэгийг ишлэл болгон ашиглах, эсвэл хүмүүст зарим мессежийг хүргэх зорилгоор өөр хүний бүтээсэн хөгжмийг арын фоноор “ишлэл” болгон ашиглах гэх мэт, бичлэг доторх ишлэл болгон ашиглах үйлдлийн хууль ёсны байдлыг хэрхэн үнэлэх талаар асуудал үүсэх тохиолдол нэмэгдэж байна. Энэ асуудалтай холбоотой шүүхийн шийдвэрүүдийг доорх нийтлэлд танилцуулж байна.

https://monolith.law/corporate/copyright-law-ng-video[ja]

Эрх зүйн эзэмшигч нь ишлэлийг хориглосон тохиолдолд ишлэл хийх боломжтой юу?

Заримдаа бүтээлүүд дээр “Ишлэл хориглоно” гэсэн тэмдэглэгээ байдаг. Ийм тэмдэглэгээ байгаа нь ишлэл хийх нь хууль бус гэж үзэх хүмүүс байдаг. Гэвч энэ “Ишлэл хориглоно” гэсэн тэмдэглэгээ нь зөвхөн бодит утгаараа хүчинтэй бөгөөд хууль ёсны утгаараа хүчинтэй биш. Иймд, Японийн Зохиогчийн эрхийн хуульд заасан ишлэлийн шаардлагыг хангасан бол “Ишлэл хориглоно” гэсэн тэмдэглэгээ байсан ч ишлэл хийх нь зохих ёсны болно.

Өөрөөр хэлбэл,

Зохиогчийн эрхийн эзэмшигчийн тусгайлан зориулсан зөвшөөрөл (лицензийн гэрээ) авах шаартайгүй, ерөнхий дүрэм болгон хориглох (ишлэл хориглоно) тэмдэглэгээ байсан ч, хэрэв Японийн Зохиогчийн эрхийн хуульд заасан “ишлэл”д нийцтэй бол, тухайн бүтээлийг хууль ёсны хэрэглээнд ашиглах боломжтой.

Энэ учраас “ишлэл” нь медиа үйл ажиллагаанд маш чухал юм.

Дүгнэлт

Дээрх бичлэгт бид зохиогчийн эрхийг зөрчихгүйгээр текст болон зурагнуудыг хэрхэн ишлэл хийх талаар тайлбарласан. Зохиогчийн эрхийг зөрчвөл, эрх эзэмшигч талын хохирол барагдуулах хүсэлтэд өртөх зэрэг эрсдэлүүдийг харгалзан үзэх шаардлагатай боловч, медиа үйл ажиллагаагаа удирдахад нөлөөлөх сөрөг дүн шинжилгээний асуудал ч бас байна. Иймд, зохиогчийн эрхийг хөнгөвчлөн зөрчихгүй байхад анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй. Зохиогчийн бүтээлүүдийг ишлэл хийхдээ энэхүү нийтлэлд танилцуулсан шиг, Японы Зохиогчийн эрхийн хуульд заасан шаардлагуудыг хангах ёстой бөгөөд энэ талаарх зөвлөгөөг хуульчаас авах нь зүйтэй гэж хэлж болно.