Японы Хувьцаа Эзэмшигчдийн Төлөөлөгчийн Гомдлын Холбогдох Хууль Тогтоомж Ба Гол Шүүхийн Шийдвэрүүд

Японы компанийн удирдлагад, хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдлын үйл ажиллагаа нь компанийн эрүүл менежментийг хангах, хувьцаа эзэмшигчдийн нийт ашиг сонирхлыг хамгаалахад маш чухал хууль зүйн арга хэмжээ юм. Энэхүү систем нь компанийн захирал болон бусад албан тушаалтнууд өөрсдийн үүрэг хариуцлагыг зөрчин, компанид хохирол учруулсан тохиолдолд, хувьцаа эзэмшигчид компанийн өмнөөс тухайн албан тушаалтны хариуцлагыг хөндөж, хохирлын б compensationгийг шаардах боломжийг олгодог. Японы компанийн хууль нь энэхүү хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдлын системийг дэлгэрэнгүй зааж өгдөг бөгөөд тухайлбал, гадаадын хөрөнгө оруулагчид болон Японд бизнес эрхлэгч компанийн холбогдох хүмүүсийн хувьд түүнийг ойлгох нь чухал юм. Удирдлагын буруу үйлдлийг зогсоох хүчин зүйл болгон ажилладаг энэхүү шүүхийн систем нь хөрөнгө оруулалтын газрын ил тод байдал болон тайлбарлагчийн хариуцлагыг хангахад нэмэгдсэн чухал ач холбогдолтой болсон байна.

Японы компанийн хууль (Japanese Company Law) 847-р зүйлийн 1-р хэсэгт “Хувьцаа эзэмшигчид нь хувьцаат компанид хандан, бичиг баримт болон бусад Хууль зүйн яамны зааварчилгаагаар тогтоосон аргаар, үүсгэн байгуулагч, байгуулагдсан үедийн захирал, байгуулагдсан үедийн аудитор, албан тушаалтан болон тэдгээрийн хариуцлагыг хөндөх гомдлыг гаргахыг шаардаж болно” гэж заасан бөгөөд хувьцаа эзэмшигчид компанийн өмнөөс албан тушаалтны хариуцлагыг хөндөх хууль зүйн үндэслэлийг олгодог. Энэ заалт нь албан тушаалтнууд өөрсдийн хариуцлагыг хөндөхийг хүлээх боломжгүй гэдэг бодит байдал дээр үндэслэн, хувьцаа эзэмшигчдад компанийн ашиг сонирхлыг хамгаалах арга хэмжээг олгодог.

Энэхүү нийтлэлд бид Японы хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдлын үндсэн систем, гаргах шаардлага, явц, хариуцлага хөндөх албан тушаалтнууд, мөн гол шүүхийн шийдвэрийн талаар дэлгэрэнгүй тайлбарласан болно. Мөн Америк, Их Британи зэрэг гол хууль зүйн орнуудын хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдлын системтэй харьцуулан, Японы системийн онцлог болон олон улсын байр суурийг тодорхойлно. Энэхүү өргөн хүрээний тайлбарласан нийтлэл нь Японы компанийн удирдлагын талаарх ойлголтыг гүнзгийрүүлэх, та бүхний Японд хийх бизнес болон хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаанд туслах болно гэдэгт итгэлтэй байна.

Японы хуульд үндэслэсэн хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдлын үндсэн ойлголт ба зорилго

Хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдол гэдэг нь компанийн удирдлага болон ажиллагаанд оролцогч захирал, аудитор, гүйцэтгэх захирал, тодорхойлогч гэх мэт албан тушаалтнууд нь өөрсдийн ажлын гүйцэтгэлдээ компанид хохирол учруулсан боловч компани өөрөө тэдний хариуцлагыг эрэлхийлэхгүй байх үед, хувьцаа эзэмшигчид компанийн оронд тус албан тушаалтнуудын хууль ёсны хариуцлагыг эрэлхийлэх гомдлыг хэлэлцүүлэх юм. Энэхүү гомдол нь компанийн хөрөнгийг хамгаалах ба корпоратив удирдлагын эрүүл мэндийг хангах зорилготой.

Японы компанийн хуульд (Company Law of Japan) 847-р зүйлийн 1-р хэсэг нь энэхүү гомдлын үндсэн зохицуулалтыг тодорхойлж, “үүсгэн байгуулагч, байгуулагдсан үедийн захирал, байгуулагдсан үедийн аудитор, албан тушаалтан болон тодорхойлогч” нарын хариуцлагыг эрэлхийлэхийг зорьж байгааг тодорхой бичжээ. Энэ нь өмнөх худалдааны хуулийн дор захирал л гол байсан системээс илүү өргөн хүрээний албан тушаалтнуудыг хамруулахаар өргөтгөсөн болно.

Энэхүү гомдлын гол зорилго нь албан тушаалтнуудын хууль бус үйлдэл болон үүрэг гүйцэтгэхдээ хойшлох нь компанид учруулсан хохирлыг сэргээх ба компанийн хөрөнгийг хамгаалахад оршино. Албан тушаалтнууд өөрсдийн хариуцлагыг эрэлхийлэхийг хүлээхгүй учраас хувьцаа эзэмшигчид энэ үүрэгт ажиллана. Хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдолд хувьцаа эзэмшигч ялалт байгуулсан тохиолдолд, б compensationгийн мөнгө нь гомдлыг өргөн барьсан хувьцаа эзэмшигч хувь хүнд биш, хохирол учруулсан компанид төлөгдөнө. Энэ нь хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдол нь хувьцаа эзэмшигчийн хувийн ашиг сонирхлын төлөө биш, харин компанийн ерөнхий ашиг сонирхлын төлөө хийгддэг гэдгийг илэрхийлж, хувьцаа эзэмшигч нь компанийн “төлөөлөгч” хэмээн үйлдэж буй системийн онцлогийг онцолдог.

Энэхүү систем нь хувьцаа эзэмшигчид компанийн удирдлагын эрүүл мэндийг хянах ба буруу үйлдэл гарсан тохиолдолд тэдгээрийн хариуцлагыг эрэлхийлэх арга замыг олгодог ба ингэснээр корпоратив удирдлагыг бэхжүүлдэг. Гомдол гаргахад шаардлагатай төлбөр нь Японы иргэний хэргийн зардалтай холбоотой хуулиар (Japanese Civil Litigation Costs Law) нэгдсэн 13,000 иен (approximately 100 USD) гэж бага хэмжээгээр тогтоосон нь хувьцаа эзэмшигчид эдгээр чухал эрхийг хэт их эдийн засгийн дарамтгүйгээр хэрэгжүүлэх боломжийг олгодог. Гэсэн хэдий ч, ялалт байгуулсан ч б compensationгийн мөнгө нь компанид олгогдох нь хувьцаа эзэмшигчид хувийн ашиг олохын тулд биш, харин компанийн ашиг сонирхлын төлөө үйлдэхийг уриалдаг зохион байгуулалтыг тусгасан байдаг. Энэхүү зөрчилдөөнтэй мэт зохион байгуулалт нь хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдол нь “компанийн төлөө” хийгддэг гэдгийг онцолдог. Бага төлбөр нь хувьцаа эзэмшигчид “компанийн төлөө” үйлдэх үед эдийн засгийн саадыг арилгаж, удирдлагыг хянахыг урамшуулдаг. Гэвч б compensationгийн мөнгө нь компанид олгогдох зохион байгуулалт нь гомдол нь хувьцаа эзэмшигчийн “компанийг эвдэх” эсвэл буруу замаар ашиг олох арга болохыг сэргийлэх чухал хяналтын үүрэгтэй ажилладаг. Ингэснээр хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдол нь корпоратив удирдлагын “сүүлийн батлан хамгаалах байр” хэмээн өөрийн нийгэмд үзүүлэх үүрэгтэй болж, хувьцаа эзэмшигчид хувийн зорилгоор бус, харин компанийн ашиг сонирхлын төлөө нийгмийн төлөө үйлдэхийг урамшуулдаг ухаалаг тэнцвэртэй байдлыг бий болгодог.

Японы Хуульд Үндэслэн Хувьцаа Эзэмшигчийн Төлөөлөгчийн Гомдлыг Гаргах Шаардлага Ба Явц

Японы компанийн хуульд заасны дагуу хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдлыг гаргахын тулд тодорхой шаардлага ба явцыг дагаж мөрдөх шаардлагатай байдаг.

Хуулийн өмнөх эрх бүхий гомдогчийн эрх мэдэл

Хуулийн өмнөх эрх бүхий гомдогч болох хувьцаа эзэмшигчид нь тодорхой эрх мэдлүүдтэй байх шаардлагатай. Нийтийн хувьцаат компанийн хувьд, үндсэндээ, шүүхэд хандсан өргөдлийг гаргах үедээ сүүлийн 6 сарын турш тасралтгүй тухайн компанийн хувьцааг эзэмшиж байсан хувьцаа эзэмшигч байх шаардлагатай [Японы компанийн хууль (2005) 847-р зүйл 1-р хэсэг]. Гэхдээ компанийн дүрэмд энэ 6 сарын хугацааг богиносгох боломжтой. Тэгвэл хувийн хувьцаат компанийн хувьд, хувьцаа эзэмших хугацаанд хязгаарлалт байхгүй бөгөөд шүүхэд хандсан өргөдлийг гаргах үедээ хувьцаа эзэмшигч байвал хэн ч шүүхэд хандаж болно [Японы компанийн хууль (2005) 847-р зүйл 2-р хэсэг]. Хувьцаа эзэмшигчийн эзэмшдэг хувьцааны тоо талаар, үндсэндээ 1 ширхэг хувьцаагаас дээш хувьцаа эзэмшиж байхад л хангалттай боловч, нэгж бүрэн бус хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөл шүүхэд хандсан эрхийг дүрмээр хязгаарлаж болох тохиолдол байдаг [Японы компанийн хууль (2005) 847-р зүйл 1-р хэсэг хаалт].  

Доорхи хүснэгт нь Японы нийтийн хувьцаат болон хувийн хувьцаат компаниудад хуулийн өмнөх эрх бүхий гомдогчийн шүүхэд хандсан шаардлагын ялгааг харьцуулсан болно.

【Хүснэгт】Хуулийн өмнөх эрх бүхий гомдогчийн шүүхэд хандсан шаардлагын харьцуулалт: Нийтийн хувьцаат болон хувийн хувьцаат компаниуд

Давж заалдах хүсэлтийн үндсэн зарчим

Хувьцаа эзэмшигчид нь үндсэндээ, хариуцлагаа хүлээхээс зайлсхийсэн албан тушаалтнуудад хариуцлага тооцохыг эхлээд компанид хүсэлт гаргах ёстой [Японы Компанийн Хуулийн Гүйцэтгэлийн Дүрэм 217-р зүйл]. Энэ хүсэлтийг бичгээр эсвэл цахим аргаар гүйцэтгэх шаардлагатай. Хүсэлтийн хаяг нь үндсэндээ аудитор байх бөгөөд [Японы Компанийн Хууль 386-р зүйлийн 2-р хэсэг 1-р заалт]. Хэрэв аудиторууд олон байгаа бол тэдний нэгэнд хүсэлт гаргаснаар хангалттай.

Компани (аудитор) нь энэ хүсэлтийг хүлээн авснаас хойш 60 хоногийн дотор хариуцлага тооцох шүүхийн хэргийг өргөн барихгүй бол, хүсэлт гаргасан хувьцаа эзэмшигч нь компанийн өмнөөс өөрийн эрхээр хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөл хийх шүүхийн хэргийг өргөн барих боломжтой [Японы Компанийн Хууль 847-р зүйлийн 3-р хэсэг]. Энэ 60 хоногийн хугацаа нь аудиторуудад үйл явдлын бодит байдал, хууль эрх зүйн шинжилгээ хийх болон шүүхийн хэргийг өргөн барих эсэхийг шийдвэрлэхэд зориулагдсан “бодлого хэлэлцэх хугацаа” гэж үздэг.

Япон хуулийн дагуу хүсэлт гаргах шаардлагагүй гэж үзэгдэх хасагдсан тохиолдлууд

Дээр дурдсан 60 хоногийн дүрмийн хувьд зарим гадаад тохиолдлууд байдаг. Хэрэв хүсэлт гаргаснаас хойш 60 хоногийн хугацаа өнгөрөхөд компанийн сэргээшгүй хохирол учрах эрсдэлтэй бол хувьцаа эзэмшигчид компанид хандан хүсэлт гаргах шаардлагагүйгээр шууд хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн хэргийг эхлүүлэх эрхийг олгодог [Японы Компанийн хууль (2005) 847-р зүйлийн 5-р хэсгийн үндсэн текст].  

Японы хуульд үндэслэн буруу зорилготойгоор хийгдсэн шүүх хуралдааны хязгаарлалт

Хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн шүүх хуралдааныг эхлүүлэх нь, тухайн хувьцаа эзэмшигч эсвэл гуравдагч этгээдийн буруу ашиг хонжоо олох, эсвэл компанид хохирол учруулах зорилготой бол шүүх хуралдааныг эхлүүлэх боломжгүй [Японы Компанийн Хууль (2005) 847-р зүйлийн 1-р хэсэг]. Ийм зорилготой шүүх хуралдаан нь шүүх хуралдааны шаардлагыг хангаагүй гэж үзэгдэн татгалзуулагдана.  

Япон улсын хуульд үндэслэн аудиторын чухал үүрэг

Япон улсын хуулийн дагуу, хувьцаа эзэмшигчдийн гомдол гаргах хүсэлтэд хариулт болгон, аудитор нь 60 хоногийн дотор судалгаа хийж, хэргийг шүүхэд өгөх эсэхийг шийдвэрлэх чухал үүрэгтэй байдаг. Энэхүү судалгааг аудитор өөрийн хариуцлагаар хийх шаардлагатай бөгөөд хууль зүйн алба эсвэл дотоод аудитын албанаас дүгнэлт авах боломжгүй. Хэрэв аудитор хэргийг шүүхэд өгөхгүй гэж шийдвэрлэсэн тохиолдолд, хувьцаа эзэмшигчийн хүсэлтээр тэдгээр шалтгааныг мэдэгдэх үүрэгтэй байдаг [Японы Компанийн Хууль 847-р зүйл 4-р хэсэг].  

Япон улсын системд аудиторын үүрэг нь Америкийн эсвэл Их Британийн системтэй харьцуулахад онцгой анхаарал татдаг. Америкт, зөвлөл дээрэмчилгээний өмнөх гомдолд хариу өгөхгүй гэж шийдвэрлэсэн тохиолдолд, тэр шийдвэр нь удирдлагын шийдвэрлэх зарчмын хамгаалалтад багтдаг бөгөөд ингэснээр хувьцаа эзэмшигчид үндсэндээ хариуцлага тооцох шүүх хуралдааныг эхлүүлэх боломжгүй. Гэсэн хэдий ч, Японд аудитор хэргийг шүүхэд өгөхгүй гэж шийдсэн ч, тэр шалтгааныг үл харгалзан, хувьцаа эзэмшигчдийн шүүхэд хандан хэрэг өгөх эрх нь хэвээр байдаг. Энэ системийн зохион байгуулалтын ялгаа нь улс бүрд үйл ажиллагааны удирдлагын “захиргааны эрх чөлөө” ба “хувьцаа эзэмшигчдийн хяналтын эрх” хоорондын тэнцвэрийг хэрхэн харж байгаагийн үндсэн философийн ялгааг тодруулдаг. Японд, аудиторын дотоод шалгалт үр дүнгүй болсон тохиолдолд ч, хувьцаа эзэмшигчид “компанийн төлөө” шууд шүүх хуралдаан эхлүүлэх боломжийг хангаж, удирдлагын багийг сүүлийн үед хянах хүчийг хадгалж байгаа нь харагддаг. Энэ нь дотоод хяналт хангалтгүй байгаа тохиолдолд, гаднаас ирэх дарамтыг ашиглан компанийн үнэ цэнийг унагахаас сэргийлэх санаачилга дээр суурилсан. Эсрэгээрээ, Америкт удирдлагын шийдвэрлэх зарчмыг ихээхэн хүндэтгэдэг бөгөөд энэ нь удирдлагыг илүүд үзэх шүүх хуралдаанаас хамгаалж, удирдлагын тогтвортой байдлыг эрхэмлэх хандлагыг харуулдаг. Энэ Японы системийн онцлог нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдад Японы компаниудад хувьцаа эзэмшигчдийн удирдлагын багийг хариуцлага тооцох боломжийг үнэлэхэд чухал үзүүлэлт болдог.  

Япон улсын хуульд заасан хариуцлага хүлээх ёстой албан тушаалтнууд ба хариуцлагын хүрээ

Япон улсын хуулиар, компаний удирдлага ба ажиллагаанд холбогдох олон төрлийн албан тушаалтнуудыг хариуцлага хүлээхээр тогтоосон байдаг [Япон улсын Компаний хууль (Company Law) 847-р зүйл 1-р хэсэг, 423-р зүйл 1-р хэсэг].

Хариуцлага хүлээх албан тушаалтнуудын хүрээ

Япон улсын хуулиар, хариуцлага хүлээх албан тушаалтнууд нь зөвхөн захирал нар биш, харин үүсгэн байгуулагчид, үүсгэн байгуулалтын үеийн захирал нар, үүсгэн байгуулалтын үеийн аудиторууд, санхүүгийн зөвлөхүүд, гүйцэтгэх захирал нар, аудиторууд, санхүүгийн аудиторууд, цэвэрлэгчид гэх мэт өргөн цар хүрээний албан тушаалтнуудыг хамардаг. Энэ нь орчин үеийн бизнес үйл ажиллагаанд захирал нар болон аудитор, гүйцэтгэх захирал нар зэрэг олон төрлийн албан тушаалтнууд компаний хохиролд нөлөөлөх боломжтой гэдгийг харгалзан үзсэн байдаг.

Албан үүргээ биелүүлэхгүй байх хариуцлагын жишээ ба удирдлагын шийдвэрийн зарчим

Албан тушаалтнууд компанид хариуцлага хүлээх хамгийн ерөнхий тохиолдол нь тэдний албан үүргээ биелүүлэхгүй байхаар компанид учруулсан хохирлыг нөхөн төлөх “албан үүргээ биелүүлэхгүй байх хариуцлага” юм [Япон улсын Компаний хууль 423-р зүйл 1-р хэсэг]. Энэ хариуцлагын бай ба байгууллагын удирдлагын шийдвэрийг хэрхэн хийх вэ гэдгийг шийдвэрлэхдээ “удирдлагын шийдвэрийн зарчим” нь чухал үүрэгтэй байдаг. Энэ зарчим нь захирлын удирдлагын шийдвэр нь бодит байдлыг олон талын болон анхааралгүй алдаагүй, шийдвэрийн явц ба агуулга нь бизнесийн удирдагч хүнд онцгой байдлаар буруу ба буруу бус байхгүй бол, сайн зохицуулалтын үүргэнд зөрчилдөөгүй гэж үздэг. Энэ зарчим нь удирдагчдын шийдвэрийн эрх мэдлийг хүндэтгэн, шаардлагагүй хэргүүдээс хамгаалах зорилготой.

Хууль бусаар олгосон ашиг олборлолтыг буцаан төлүүлэх хүсэлт

Албан тушаалтнууд компаний хөрөнгөөс хууль бусаар ашиг олборлосон тохиолдолд, тэр ашигийг буцаан төлүүлэх хүсэлтийг гаргах нь мөн хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөл хийх хэргийн зүйл болдог [Япон улсын Компаний хууль 120-р зүйл 3-р хэсэг, 847-р зүйл 1-р хэсэг]. Энэ нь тодорхой хувьцаа эзэмшигчдэд хууль бусаар давуу эрх олгосныг сэргийлэх, хувьцаа эзэмшигчдийн хоорондын шударга байдлыг хангах зорилготой.

Буруу төлбөрийн хэмжээгээр хувьцаа авах гэх мэт

Буруу төлбөрийн хэмжээгээр хувьцаа эсвэл шинэ хувьцааны эрхийг авсан хүмүүст компанид төлбөр төлүүлэх хүсэлтийг гаргах нь мөн хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөл хийх хэргийн зүйл болдог [Япон улсын Компаний хууль 212-р зүйл 1-р хэсэг, 285-р зүйл 1-р хэсэг, 847-р зүйл 1-р хэсэг]. Энэ нь шинэ хувьцаа гаргах үед компаний хөрөнгийг хууль бусаар гаргаж авахаас сэргийлэх зорилготой.

Япон улсын захирлын хариуцлагын хүрээг тодорхойлох сургаал ба Япон улсын дээд шүүхийн шийдвэрийн чиг хандлага

Хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөл хийх хэргээр “захирлын хариуцлагын” хүрээг тодорхойлох талаар “бүх өр төлбөрийн онол” ба “хязгаарлагдмал өр төлбөрийн онол” гэсэн хоёр үндсэн сургаал урт хугацаанд зөрчилдөж ирсэн. Бүх өр төлбөрийн онол нь захирал компанид хариуцлага хүлээх бүх төрлийн өр төлбөрийг хамардаг гэж үздэг бөгөөд компани захирлын хариуцлагыг хүлээхээс зайлсхийх магадлал өр төлбөрийн шалтгаанаас үл хамааран байдаг гэж үздэг. Харин хязгаарлагдмал өр төлбөрийн онол нь компаний удирдлагын шийдвэрийг хүндэтгэн, чөлөөлөгдөхөд хүнд буюу боломжгүй тодорхой хариуцлагыг хязгаарлах ёстой гэж үздэг.

Япон улсын дээд шүүх 2009 оны (Хэйсэй 21) гуравдугаар сарын 10-ны шийдвэрээр энэ асуудалд анх удаа шийдвэр гаргасан. Энэ шийдвэр нь захирлын албан тушаалын үүргээс гадна, захирлын компанид хийсэн гүйлгээний өр төлбөрт хариуцлага хүлээхийг хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөл хийх хэргийн зүйл болгодог бөгөөд бүх өр төлбөрийн онол ба хязгаарлагдмал өр төлбөрийн онолын дунд зайны байр суурийг эзэлдэг гэж ойлгогддог.

Японы голчлон шүүхийн шийдвэрийн тухай ба тэдгээрийн утга учир

Японы хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн хэргийн үйл ажиллагааг ойлгоход өнгөрсөн голчлон шүүхийн шийдвэрүүдийг шинжлэх нь чухал юм. Эдгээр шийдвэрүүд нь тодорхой хэргүүдийг тулган шийдсэнээр, Японы шүүхүүд хэрхэн удирдлагын газрын хариуцлагыг үнэлдэг талаар тодорхой зааварчилгаа болдог.

Удирдлагын шийдвэрийн зарчмыг тодорхойлсон шийдвэр

• Японы Шүүхийн Хамгийн Дээд Шатны 2010 оны (Хэйсэй 22) 7-р сарын 15-ны шийдвэр (Апаман Шоп хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн хэргийн явдал)
  • Хэргийн товч тайлбар: Хөрөнгө оруулалтын биржид бүртгэлтэй компани нь бизнесээ шинэчлэх төлөвлөгөөний хүрээнд охин компаниахаа бүрэн эзэмшихийг зорьж, тухайн компанийн хувьцааг зах зээлийн үнээс тав дахин өндөр үнээр худалдан авсан хэргийн хүрээнд, захирлын сайн засаглалын анхаарал халамжийн үүрэг зөрчсөн эсэх нь маргаан болсон.
  • Шүүхийн шийдвэр: Японы Шүүхийн Хамгийн Дээд Шатны шүүгчид захирлын удирдлагын шийдвэрийг үнэлэхдээ, “Үндэслэл болгон авсан баримт бичгийн талаарх анхааралгүй ба чухал алдаа гаргаагүй, шийдвэр гаргах явц ба агуулга нь компанийн удирдагчийн хувьд онцгой байдлаар буруу ба буруутай гэж үзэхгүй бол, тухайн захирлын үйлдэл нь захирлын сайн засаглалын анхаарал халамжийн үүргээ зөрчөөгүй” гэж үзэж, захирлын хариуцлагыг үгүйсгэсэн. Энэ шийдвэр нь Японы иргэний хэргүүдэд “Удирдлагын шийдвэрийн зарчим” холбогдох шалгах стандартыг тодорхой болгосон анхны Шүүхийн Хамгийн Дээд Шатны шийдвэр бөгөөд дараах хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн хэргүүдэд захирлын хариуцлагыг үнэлэхэд томоохон нөлөө үзүүлсэн.

Ашиг сонирхлыг хангахад холбогдох шийдвэр

• Японы Шүүхийн Хамгийн Дээд Шатны 2006 оны (Хэйсэй 18) 4-р сарын 10-ны шийдвэр (Жаномэ Мишин Когё хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн хэргийн явдал)
  • Хэргийн товч тайлбар: Хэрэглэгчийн эрх ашгийг хамгаалахад зориулагдсан хуульд зааснаар, компани нь албан ёсны бус замаар их хэмжээний мөнгөн дүнг шилжүүлэн өгч, хохирол амссан хэргийн хүрээнд, тухайн үеийн захирлуудын чин сэтгэлээс хандсан үүрэг, сайн засаглалын анхаарал халамжийн үүрэг зөрчсөн эсэх нь асуудал болсон.
  • Шүүхийн шийдвэр: Японы Шүүхийн Хамгийн Дээд Шатны шүүгчид, хувьцаа эзэмшигчидэд их хэмжээний мөнгөн дүнг шилжүүлэн өгөх саналыг тавьсан ба энэ саналд зөвшөөрсөн биржид бүртгэлтэй компанийн захирлын алдааг үгүйсгэж болохгүй гэж үзсэн. Энэ шийдвэр нь захирлууд нийгмийн эсрэг хүчин зүйлээс буруу шаардлага хүлээн авсан тохиолдолд тэдгээрийн хариуцлагыг хатуу сорьж, захирлын чин сэтгэлээс хандсан үүргийн чухал байдалыг дахин тодотгосон.

Бусад чухал шийдвэрүүд

• Токиогийн Өндөр Шүүхийн 2002 оны (Хэйсэй 14) 4-р сарын 25-ны шийдвэр (Мицубиши Петролеум хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн хэргийн явдал)
  • Хэргийн товч тайлбар: Компани нь шатахууны борлуулагчдад шатахууны бүтээгдэхүүний худалдааны үнийг нэмэгдүүлэн, сайтын зөрүү арилжаагаар буруу ба буруутайгаар санхүүжилт олгосон хэргийн хүрээнд.
  • Шүүхийн шийдвэр: Токиогийн Өндөр Шүүх нь биржид бүртгэлтэй компанийн захирлын сайн засаглалын анхаарал халамжийн үүрэг зөрчсөн гэж үзсэн. Энэ нь захирлууд компанийн ашиг сонирхлыг гэмтээх мэт буруу гүйлгээ хийсэн тохиолдолд тэдгээрийн хариуцлагыг тодорхой болгосон юм.
• Токиогийн Дүүргийн Шүүхийн 2007 оны (Хэйсэй 19) 9-р сарын 27-ны шийдвэр (Канебо хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн хэргийн явдал)
  • Хэргийн товч тайлбар: Санхүүгийн байдлыг сайжруулах зорилгоор, үндсэн үйл ажиллагааг шилжүүлэн, тэр шилжүүлсэн хөрөнгийг зээлдүүлэн эзэмших зэрэг арга хэмжээг авсан захирлуудын сайн засаглалын анхаарал халамжийн үүрэг, чин сэтгэлээс хандсан үүрэг зөрчсөн эсэх нь маргаан болсон.
  • Шүүхийн шийдвэр: Токиогийн Дүүргийн Шүүх нь хохирол ба төлбөрийн үүргийг зөвшөөрөөгүй бөгөөд захирлуудын үүргийн гүйцэтгэлийг үгүйсгэсэн. Энэ шийдвэр нь хүнд хэцүү санхүүгийн нөхцөл байдлын дор бизнесийн шинэчлэл хийхдээ захирлуудын удирдлагын шийдвэрийн эрх чөлөөг хүлээн зөвшөөрсөн чухал жишээ болсон.

Япон улсын хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдлын эсрэг хамгаалалтын арга хэмжээ

Япон улсын хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдлын систем нь хувьцаа эзэмшигчдийн удирдлагын хяналтыг дэмжих зэрэгцээ, компани болон удирдлагуудыг буруу гомдлуудаас хамгаалах чухал хяналтын механизмтай байдаг.

Баталгаа үзүүлэх хүсэлт ба түүний шаардлагууд

Хэргийн үед болсон удирдлагууд нь компани болон өөрсдийг буруу хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдлуудаас хамгаалах хамгаалалтын арга хэмжээ болгон “Баталгаа үзүүлэх хүсэлт”-ийг гаргаж болно. Энэ нь шүүхэд гомдол гаргасан нь “муу зорилготой” байгааг тодорхойлсон тохиолдолд, шүүх нь гомдол гаргагч хувьцаа эзэмшигчид шүүхийн зардал болон ирээдүйн хохирол б compens compensation төлөхийн тулд баталгаа хадгалахыг захирагч юм [Япон улсын Компанийн хууль 847-р зүйл 7-р хэсэг, 8-р хэсэг]. Энэ “муу зорилго” нь “сөрөг зорилго” (гомдол гаргах зорилго нь компанид буруу үйлдэл хийх) болон сүүлийн үед “цэвэр муу зорилго” (гомдол гаргах шалтгаан нь үндэслэлгүй байгааг мэдэж байгаа ч гомдол гаргах) гэсэн ойлголттой болсон. Баталгаа үзүүлэх захирамж гарсан тохиолдолд, олон гомдол гаргагч хувьцаа эзэмшигчид гомдлыг хүлээн зөвшөөрөхөөс татгалзах хандлагатай байдаг бөгөөд энэ нь үйл ажиллагааны хувьд үр дүнтэй хамгаалалтын арга болдог.

Хувьцаа эзэмшигчийн эрхийг хэтрүүлсэн гэх эсэргүүцэл ба түүний стандартууд

Өөр нэг чухал хамгаалалтын арга бол “Хувьцаа эзэмшигчийн эрхийг хэтрүүлсэн” гэх эсэргүүцэл юм. Энэ нь хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдлын гаргах үйлдэл өөрөө Япон улсын Иргэний хууль 1-р зүйл 3-р хэсэгт заасан эрхийн хэтрүүлэлтэд хамаарч, зөвшөөрөгдөхгүй гэж үздэг. Хувьцаа эзэмшигчийн эрхийг хэтрүүлсэн гэж үзэхийн тулд, гомдол гаргагч хувьцаа эзэмшигчийн “муу санаа” (буруу хувийн ашиг олох, заналхийлэх зорилго) болон гомдол гаргагчийн үндэслэлтэй агуулгын “зөвшөөрөгдөхгүй байдал” хоёрыг шаарддаг. Шүүхийн шийдвэрээр хувьцаа эзэмшигчийн эрхийг хэтрүүлсэн гэж үзэх тохиолдол ховор боловч, Нагасаки банкны хэргээр анх удаа зөвшөөрөгдсөн.

Буруу гомдол гаргасан хэргийн хохирлыг нөхөн төлөх боломж

Баталгаа үзүүлэх захирамж гарсан эсвэл хувьцаа эзэмшигчийн эрхийг хэтрүүлсэн гэх эсэргүүцэл зөвшөөрөгдөж, хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдол татгалзуулсан тохиолдолд, болсон удирдлагууд нь гомдол гаргагч хувьцаа эзэмшигчид буруу гомдол гаргасан үндэслэлээр хохирлыг нөхөн төлөхийг шаардах боломжтой. Энэ нь гомдол гаргах үйлдэл нь “шүүхийн системийн зорилго, зорилтод тааруулан тодорхой хэмжээнд зөрчилтэй” гэж үзэгдэх тохиолдолд бий болдог бөгөөд ялсан удирдлагууд нь хуульчийн зардал болон сэтгэл зүйн хохирлыг нөхөн төлөхийг шаардах боломжтой.

Бага хэмжээний гомдол гаргах төлбөртэй байхад, эдгээр хамгаалалтын арга хэмжээнүүд нь хувьцаа эзэмшигчдийн эрүүл удирдлагын хяналтыг дэмжихийн зэрэгцээ, хэтрүүлсэн гомдлуудаас компанийг хамгаалах тэнцвэрийг хангаж байгааг харуулдаг. Баталгаа үзүүлэх систем нь гомдлын “муу зорилго”г тодорхойлж, эдийн засгийн ачааллыг ашиглан хэтрүүлсэн гомдлыг хязгаарлаж байна. Мөн хувьцаа эзэмшигчийн эрхийг хэтрүүлсэн гэх эсэргүүцэл нь гомдлын “зорилго” өөрөө буруу байгаа тохиолдолд тухайн гомдлыг татгалзах эрхийн үндэслэлийг олгодог. Эдгээр хамгаалалтын арга хэмжээнүүд нь бага хэмжээний гомдол гаргах төлбөртэй хослуулан, хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн гомдлыг “компанийг эвдэх” арга болгон ашиглахаас сэргийлэх ухаалаг тэнцвэрийг бий болгодог. Түүнчлэн, буруу гомдол гаргасан хэргийн хохирлыг нөхөн төлөх боломж нь хувьцаа эзэмшигчдийг гомдол гаргахдаа түүний үндэслэл болон зорилгод илүү анхааралтай байхыг уриалж буй хүчтэй урамшуулал болдог.

Япон болон гадаадын хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөгчийн гомдлын системийн харьцуулалт

Японы хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөгчийн гомдлын систем нь бусад үндсэн хууль зүйн бүс нутгийн системүүдтэй төстэй зарим нэгэн талуудтай байдаг боловч, зарим чухал ялгаатай байдаг. Эдгээр ялгааг ойлгох нь олон улсын бизнесийн үйл ажиллагаанд маш чухал юм.

Америкийн хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөгчийн гомдлын систем

Америкийн Нэгдсэн Улсын иргэний хэргийн хуульд 23.1-р зүйл нь хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөгчийн гомдлын үндсэн нөхцөлүүдийг тогтоодог. Америкийн Нэгдсэн Улсын хувьд, гомдол гаргагч хувьцаа эзэмшигч нь гомдлын хүсэлтэндээ заавал захиргааны зөвшөөрөл авахын тулд хийсэн оролдлого, эсвэл тэр оролдлого хийгээгүй шалтгааныг тодорхой бичих шаардлагатай. Энэ нь ‘demand futility’ гэж нэрлэгддэг бөгөөд захиргааны зөвлөл нь гомдлын өмнөх хүсэлтийг зохих ёсоор хариулах чадваргүй байгаа тохиолдолд л гомдлыг орхихыг зөвшөөрдөг. Гэхдээ энэ байдлыг гомдлын хүсэлтэнд дэлгэрэнгүй баримт бичигтэй байх ёстой. Мөн Америкийн Нэгдсэн Улсын хувьд, захиргааны зөвлөл нь хувьцаа эзэмшигчийн гомдлын өмнөх хүсэлтийг хүлээн авахгүй гэж шийдвэрлэсэн тохиолдолд, тэр шийдвэр нь ‘бизнесийн шийдвэрлэх зарчим’-аар хамгаалагддаг бөгөөд хувьцаа эзэмшигч нь зарчмын дагуу хариуцлагын гомдол гаргах эрхгүй болно. Хувьцаа эзэмшигч нь гомдлыг үргэлжлүүлэхийн тулд захиргааны зөвлөлийн шийдвэрийг буруу гэж дэлгэрэнгүй маргаан тавих, батлах шаардлагатай.

Их Британийн хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөгчийн гомдлын систем

Их Британийн 2006 оны компанийн хуулийн 260-р зүйлд үндэслэн, хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөгчийн гомдол (derivative claim) нь зөвхөн захиргааны гишүүдийн алдаа, гүйцэтгэлгүй байдал, үүрэг биелүүлэлтгүй байдал, эсвэл итгэл зүтгэлийн зөрчилтэй үйлдэл эсвэл үйлдлээс болж гаргаж болно. Их Британид, хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөгчийн гомдлыг эхлүүлэхийн тулд шүүхийн зөвшөөрөл шаардлагагүй боловч, гомдлыг ‘үргэлжлүүлэх’ тулд шүүхийн зөвшөөрөл шаардлагатай. Энэ зөвшөөрлийн процесс нь хоёр шаттай бөгөөд эхлээд ‘prima facie case’ буюу ‘нэгэнтэй байдлын баримт’ үзүүлэх шаардлагатай бөгөөд дараа нь шүүх нь компанийн хуулийн 263-р зүйлд заасан олон янзын харгалзах зүйлсийг (хувьцаа эзэмшигчийн итгэл, компанийн амжилтыг дэмжих үүднээс гомдлын чухал байдал, бусад эмчилгээний арга байгаа эсэх гэх мэт) харгалзан сүүлийн шатны зөвшөөрлийг шийдвэрлэдэг. Мөн Их Британид, хувьцаа эзэмшигч нь хувь хүний эрх ашгийг хамгаалахад ашиглаж болох бусад эмчилгээний арга байгаа эсэх нь шүүхийн зөвшөөрлийг шийдвэрлэхэд чухал харгалзах зүйл болдог.

Япон болон бусад улсуудын системийн ялгаа ба төстэй цэгүүд

Япон, Америкийн Нэгдсэн Улсын болон Их Британийн хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөгчийн гомдлын системүүд нь корпорацийн удирдлагад ‘управление бизнесом’ ба ‘хувьцаа эзэмшигчдийн хяналт’ гэсэн хоёр талын тэнцвэрийг янз бүрийн хэлбэрээр авч байна. Японы систем нь хувьцаа эзэмшигчдийг аудиторт гомдол гаргахыг шаарддаг боловч, компани нь гомдол гаргахаас татгалзсан шийдвэр гаргасан ч, хувьцаа эзэмшигчид гомдол гаргах эрхийг зарчмын дагуу хориглохгүй байдаг нь Америкийн болон Их Британийн системүүдээс ихээхэн ялгаатай. Америкийн Нэгдсэн Улсын хувьд захиргааны зөвлөлийн шийдвэрийг ихээхэн хүндэтгэдэг бөгөөд Их Британид шүүхийн зөвшөөрөл заавал шаардлагатай бөгөөд тэр шийдвэрт ‘ухаалаг захиргааны гишүүн гомдлыг үргэлжлүүлэх үү’ гэсэн үзэл баримтлал ихээхэн нөлөөлдөг. Гомдлыг үргэлжлүүлэх саад бэрхшээлийг харахад, Японд бага хэмжээний төлбөртэй гомдол гаргах боломжтой боловч, Америкийн Нэгдсэн Улсын хувьд ‘demand futility’-г батлах, Их Британид хоёр шаттай шүүхийн зөвшөөрөл гэх мэт өөр өөр өндөр саад бэрхшээлүүд байдаг. Гэсэн хэдий ч, бүх улсад хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөгчийн гомдол нь компанийн ашиг сонирхлын төлөө хийгддэг бөгөөд б compensationгийн мөнгө нь компанид харьяалагддаг гэсэн нийтлэг зарчим байдаг.

Энэ харьцуулалтаас харахад, өөр өөр улсуудын хууль зүйн системүүд нь корпорацийн удирдлагад ‘управление бизнесом’ ба ‘хувьцаа эзэмшигчдийн хяналт’ гэсэн хоёр талын тэнцвэрийг янз бүрийн хэлбэрээр авч байгааг тодорхой харуулдаг. Япон нь дотоод удирдлагыг (аудиторт гомдол гаргах) чухалчилж байгаа нь хувьцаа эзэмшигчид шууд гомдол гаргах боломжийг хангаж өгдөг бөгөөд ингэснээр удирдлагын багт гаднаас хяналт тавих хүчийг харьцангуй хүчтэй баримталдаг. Энэ нь удирдлагын багийн үйлдлээс болж хувьцаа эзэмшигчдийн ‘сүүлийн арга хэрэгсэл’ гэсэн үүрэгтэй байдлыг чухалчилж байгааг харуулдаг. Түүнчлэн, Америкийн Нэгдсэн Улсын болон Их Британийн хувьд бизнесийн шийдвэрлэх зарчим ба шүүхийн хатуу зөвшөөрлийн процессийг ашиглан удирдлагын тогтвортой байдлыг болон шаардлагагүй гомдлуудаас хамгаалалтыг илүү чухалчилдаг. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдад эдгээр ялгааг ойлгох нь тухайн улсын хөрөнгө оруулалтын орчныг үнэлэхэд шаардлагатай юм.

Дүгнэлт

Японы хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөгчийн гомдлын систем нь компанийн удирдлагууд өөрсдийн үүргийг зөрчин, компанид хохирол учруулсан тохиолдолд, хувьцаа эзэмшигчид компанийн өмнөөс тэдгээрийн хариуцлагыг хөндөх боломжийг олгодог, корпоратив удирдлагын чухал хэсэг болох зохицуулалт юм. Бага хэмжээний төлбөрөөр шүүхэд хандаж болох боловч, буруу зорилготой гомдлыг хязгаарлах, баталгаа үзүүлэх, хувьцаа эзэмшигчийн эрхийг буруу ашиглах эсэргүүцлийн арга хэмжээ зэрэг хамгаалалтын арга хэмжээг боловсруулсан байдаг. Ингэснээр, хувьцаа эзэмшигчдийн эрүүл удирдлагын хяналтыг дэмжих зэрэгцээ, компанийг хэтрүүлэн гомдол гаргахаас хамгаалж, тэнцвэртэй байдлыг хангах нь зорилготой.

Монолис хууль зүйн фирм нь Японы компанийн хууль болон корпоратив удирдлагын талаарх гүнзгий мэргэжлийн мэдлэгтэй бөгөөд Япон улсад олон тооны клиентүүдэд хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөгчийн гомдол оролцуулсан олон төрлийн корпоратив хууль зүйн асуудлуудад өргөн хүрээний туршлага хуримтлуулсан байна. Бид төвөгтэй хууль зүйн асуудлуудад практик ба стратегийн шийдлүүдийг санал болгоход анхаарлаа хандуулдаг. Манай фирмд олон улсын хуульчийн эрхийг эзэмшсэн англи хэлний хэрэглэгчид багтсан бөгөөд Япон хэл болон англи хэлний хоёр хэлтэй байгууллагаар, гадаадын клиентүүдэд нарийн төвөгтэйгээр дэмжлэг үзүүлэх боломжтой. Японы хууль тогтоомжийн талаар, тэр дундаа корпоратив удирдлага эсвэл шүүхийн хэрэглээний талаарх асуулт, зөвлөгөөний хүсэлтэд хэлний саадгүйгээр мэргэжлийн ба зөв шийдлийг санал болгоно.