Японы Зохиогчийн Эрхийн Хууль Хамгаалдаг 9 Төрлийн Бүтээлийг Шүүхийн Жишээнүүдтэй Хамт Тайлбарласан Нийтлэл

Японы нэгдсэн зах зээлд бизнесээ өргөжүүлэхдээ интеллектуал өмчийн эрхийн ойлголт нь чухал удирдлагын асуудал болдог. Патент, тэмдэгт зэрэг олон эрхүүд бүртгэл шаардлагатай бол харин зохиолын эрх нь бүтээлтэй зэрэгцэн автоматаар үүсдэг. Энэ онцлог нь эрх хамгаалалтын хувьд ашигтай боловч, эсрэг талаас, юу нь хамгаалагддаг ‘зохиол’ болохыг нарийвчлан ойлгоогүй бол бусдын эрхийг санаандгүй зөрчих эрсдэлийг үргэлж агуулдаг. Иймд, эрсдлийн удирдлага болон өөрийн интеллектуал хөрөнгийг хамгаалах хоёр талаас, зохиолын тодорхойлолт ба төрлүүдийг ойлгох нь маш чухал байдаг. Японы зохиолын эрхийн хууль (Copyright Law of Japan) -ийн 2-р зүйлийн 1-р хэсэг, 1-р заалтад зохиолыг ‘сэтгэлгээ эсвэл мэдрэмжийг бүтээлчээр илэрхийлсэн зүйл бөгөөд уран зохиол, шинжлэх ухаан, урлаг эсвэл хөгжмийн хүрээнд багтдаг’ гэж тодорхойлдог. Энэ тодорхойлолт нь сэтгэлгээ эсвэл мэдрэмж, бүтээлч байдал, илэрхийлэл, болон соёлын салбар гэсэн дөрвөн шаардлагаас бүрддэг. Японы зохиолын эрхийн хууль нь энэхүү абстракт тодорхойлолтыг нөхөн сэргээхийн тулд хамгаалагддаг зохиолын тодорхой төрлүүдийг жишээ болгон танилцуулдаг. Энэхүү нийтлэлд бид Японы зохиолын эрхийн хуульд 10-р зүйлийн 1-р хэсэгт жишээ болгон дурдсан 9 гол зохиолын төрлүүдийг хууль ёсны хүрээнд хэрхэн тайлбарлагдаж, бодит бизнесийн талбарт ямар асуудлууд үүсэж болохыг, чухал шүүхийн шийдвэрүүдийг хамруулан дэлгэрэнгүй тайлбарлана.

Японы Зохиогчийн Эрхийн Хуульд “Зохиол” гэж юу вэ?

Зохиогчийн эрхээр хамгаалагдахын тулд, бүтээл нь эхлээд Японы Зохиогчийн Эрхийн Хуулийн 2-р зүйлийн 1-р хэсэг, 1-р заалтын “зохиол” гэсэн тодорхойлолтыг хангах шаардлагатай. Энэ тодорхойлолт нь дөрвөн чухал шаардлагад хуваагддаг. Эдгээр шаардлагуудын аль нэгийг ч хангаагүй бүтээлүүд зохиол болгон хамгаалагдахгүй.

Нэгдүгээрт, “сэтгэлгээ эсвэл мэдрэмж” агуулсан байх шаардлагатай. Энэ нь зүгээр л мэдээлэл эсвэл өгөгдөл гэх мэт зохиолоос хасагддаг гэсэн үг юм. Жишээ нь, “Токио таверын өндөр нь 333 метр” гэсэн мэдээлэл нь хэн нэгний сэтгэлгээ эсвэл мэдрэмжийг оруулж ирэхгүй, зөвхөн объектив өгөгдөл бөгөөд зохиолд тооцогдохгүй.

Хоёрдугаарт, “бүтээлчээр” илэрхийлэгдсэн байх шаардлагатай. Эндхийг хэлэх “бүтээлч байдал” гэдэг нь заавал урлагийн өндөр үнэ цэнэтэй байх эсвэл бүрэн шинэлэг байхыг заахгүй. Зохиогчийн ямар нэгэн онцлог нь илэрхийлэлд гарч ирсэн бол хангалттай гэж үздэг. Иймд, өөр хүний бүтээлийг зөвхөн дуурайсан эсвэл хэн ч илэрхийлсэн бол ижилхэн үр дүнд хүрэх энгийн илэрхийлэл нь бүтээлч байдалтай гэж үзэгдэхгүй, зохиол болохгүй.

Гуравдугаарт, “илэрхийлсэн зүйл” байх ёстой. Зохиогчийн эрхийн хуульд хамгаалагддаг зүйл бол тодорхой “илэрхийлэл” бөгөөд түүний суурь болсон “санаа” биш юм. Энэ нь “санаа-илэрхийлэл хоёр хуваагдсан онол” гэж нэрлэгддэг зохиогчийн эрхийн хуулийн үндсэн зарчим юм. Жишээлбэл, нэгэн романы санаа болон утга зохиолыг хамгаалагдахгүй боловч тухайн санааг үндэслэн бичигдсэн тодорхой текст нь “илэрхийлэл” болгон хамгаалагдана. Энэ зарчим нь эрүүл санхүүгийн өрсөлдөөн болон соёлын хөгжлийг дэмжих эдийн засгийн талын хувьд чухал ач холбогдолтой. Санааг өөртөө эзэмшүүлж авахад, дараа дагагчид ижил сэдвээр илүү дээр бүтээл бүтээх боломжоо алдаж, шинэчлэлтэд саад болох эрсдэлтэй. Хууль нь санааг нийтийн салбарт үлдээж, олон төрлийн илэрхийлэл үүсэх эх үүсвэрийг хангадаг. Компанийн өрсөлдөх чадвар ч мөн тодорхой бизнесийн санаа биш, харин түүнийг бодит байдлаар хэрэгжүүлсэн програмын код, брэндийн дизайн, гарын авлагын тайлбар зэрэг тодорхой бөгөөд хууль ёсны хамгаалалттай “илэрхийлэл”-ийн чанартай байдаг.

Дөрөвдүгээрт, “бүтээл уран зохиол, шинжлэх ухаан, урлаг эсвэл хөгжмийн хүрээнд” багтах ёстой. Энэ нь хамгаалалтын зорилгыг соёлын бүтээлч үйл ажиллагаанд хязгаарлах шаардлага бөгөөд цэвэр үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүнийг зохиогчийн эрхийн хуулийн хамгаалалтын хүрээнээс гадуур үлдээх үүрэгтэй. Үйлдвэрлэлийн дизайныг гол төлөв загварын хууль болон бусад оюуны өмчийн хуульгүйгээр хамгаалдаг.

Японы Хуульд Заасан Бүтээлийн Жишээлбэр Төрлүүд

Японы зохиогчийн эрхийн хуульд заасны дагуу, 10-р зүйлийн 1-р хэсэг нь тодорхойлолтод нийцсэн бүтээлийн тодорхой жишээнүүдийг 9 төрөлд нэрлэдэг. Эдгээр нь зөвхөн жишээ болгож тавьсан бөгөөд, энэ жагсаалтад багтаагүй ч бүтээлийн тодорхойлолтыг хангасан бол хамгаалагдана. Гэсэн хэдий ч, эдгээр төрлүүдийг ойлгох нь практик хэрэглээнд маш их ашигтай байдаг.

Японы хуульд үндэслэсэн хэлний бүтээлүүд

Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 10-р зүйлийн 1-р хэсэг 1-р заалтад зааснаар хэлний бүтээлүүд нь роман, сценари, судалгааны ажил, илтгэл, мөн компанийн вебсайт дээр байршуулсан текст, сурталчилгааны копи зэрэг хэл ашиглан илэрхийлсэн бүтээлүүдийг хамардаг. Гэхдээ, тус хуулийн 10-р зүйлийн 2-р хэсэг нь “зөвхөн бодит баримтыг дамжуулан мэдээлэх зорилготой тойм болон цаг үеийн мэдээлэл” нь хэлний бүтээлүүдэд тооцогдохгүй гэж тодорхой заажээ. Энэ нь зөвхөн бодит баримтын тайлбарлалтад зохиогчийн бүтээлийн үндсэн тодорхойлолтод орших шинэлэг байдлыг олгодоггүй гэсэн зарчмыг дахин баталгаажуулдаг заалт юм.

Энэ салбарт чухал шийдвэрлэх үзүүлэлт болсон нь Японы дээд шүүхийн 2001 оны 6-р сарын 28-ны шийдвэр, ерөнхийдөө “Эсаши ойролцоох хэргээр” нэрлэгддэг. Энэ хэргийн хүрээнд нэг номын урьдчилсан хэсэг ба Хоккайдо Эсаши хотод холбогдох телевизийн нэвтрүүлгийн нэрлэсэн хэсгийн төстэй байдлыг хэлэлцсэн. Шүүх нь хэлний бүтээлүүдийн хувилбарлалт (одоо байгаа бүтээлээс шинэ бүтээл үүсгэх) нь бий болохын тулд эх бүтээлийн “илэрхийллийн гол онцлог шинж чанар” нь хадгалагдаж, шинэ бүтээлтэй танилцсан хүн эх бүтээлийн тэр шинж чанарыг “шууд мэдрэх боломжтой” байх шаардлагатай гэж үзсэн. Хоёр бүтээлд хамааралтай байсан нь Эсаши хот нь өмнө нь нишин зүй зүйгээр хөгжсөн гэсэн түүхэн бодит баримт болон Эсаши ойролцоох улсын наадам үеэр хот хамгийн идэвхтэй болдог гэсэн ойлголт байв. Шүүх нь эдгээрийг хамгаалагдахгүй санаа эсвэл энгийн бодит баримт гэж үзэж, тодорхой текстийн илэрхийлэл өөр байгаа учраас зохиогчийн эрхийн зөрчил гарсан гэж үзээгүй.

Энэ шүүхийн шийдвэр нь компанийн үйл ажиллагаанд чухал заавар болдог. Өрсөлдөгч компаниуд нийтэлсэн тайлангууд эсвэл шинжилгээнүүдтэй ижил бодит мэдээлэл, өгөгдлийг суурь болгон, өөрийн шинжилгээ, үзэл бодлыг нэмж шинэ тайлан бэлтгэх нь, илэрхийллийг шууд хуулбарлахгүй бол зохиогчийн эрхийн зөрчилд орохгүй. Зохиогчийн эрхийн хууль нь тодорхой “илэрхийлэл” -ийг хамгаалдаг бөгөөд түүний ард орших “бодит баримт” эсвэл “санаа” -г биш гэдэг зарчим нь чөлөөт өрсөлдөөн болон мэдээллийн урсгалын суурь болдог.

Японы хуульд үндэслэсэн дуу хөгжмийн бүтээлүүд

Дуу хөгжмийн бүтээлүүд (Японы Зохиогчийн эрхийн хуульд 10-р зүйлийн 1-р хэсэг, 2-р заалт) нь дууны өөрийнх нь (ая, хармони, ритмийн хослол) болон түүнтэй холбоотой үгсийг хамааруулдаг. Мөн дууны үгс нь хэлний бүтээл гэж бие даасан хамгаалагддаг.

Дуу хөгжмийн ашиглалттай холбоотой сүүлийн үеийн чухал шийдвэрүүдийн нэг нь, Японы Шүүхийн 2022 оны 10-р сарын 24-ний өдрийн шийдвэр, энгийнээр “Хөгжмийн сургуулийн хэрэг” гэж нэрлэгддэг. Энэ хэргийн хүрээнд хөгжмийн сургуулийн хичээлүүдэд дуу хөгжмийн бүтээлийг тоглоход зохиогчийн эрхийн төлбөрийг хэн төлөх ёстойг маргалдсан байна. Шүүхийн шийдвэрээр, багш нарын тоглосон хөгжмийг “нийтийн” хүмүүст сонсгох зорилготой гэж үзэж, хөгжмийн сургуулийн үйл ажиллагааг удирдан зохицуулдаг тул, үйл ажиллагаа явуулагч нь зохиогчийн эрхийг зөрчсөн үндсэн этгээд болдог. Харин оюутнуудын тоглосон хөгжмийн зорилго нь өөрийн ур чадварыг дээшлүүлэхэд оршино, багшийн тоглосон хөгжмийн удирдлага шиг хүчтэй биш учраас, үйл ажиллагаа явуулагч нь ашиглагч гэж үзэгдэхгүй гэж дүгнэсэн байна.

Энэ шийдвэр нь, физик хүнд сурталчилсан үйлдлийг гүйцэтгэсэн хүн биш, харин тухайн үйлдлийг бизнесийн хүрээнд “удирдлага, хяналт” хийж, түүнээс ашиг хүртэж буй хүн нь хууль ёсны ашиглагч гэж үзэгдэх боломжтойг харуулж байна. Энэ “удирдлага, хяналт” гэсэн ойлголт нь хөгжмийн сургуулиудаас гадна, жишээ нь караоке газрууд эсвэл хэрэглэгчид өөрсдийн контентыг байршуулах платформ бизнес зэрэг, хэрэглэгчид зохиогчийн бүтээлийг ашигладаг үйлчилгээний бүх төрлүүдэд, үйл ажиллагаа явуулагч нь хэрхэн зохиогчийн эрхийн хариуцлага хүлээх ёстойг шийдвэрлэхэд чухал хүчин зүйл болно.

Японы хуульд үндэслэн бүжгийн болон үггүй жүжигийн бүтээлүүд

Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн (Copyright Law of Japan) 10-р зүйлийн 1-р хэсэг, 3-р заалтад зааснаар, балет, япон бүжиг, бүжгийн хөдөлгөөн зэрэг биеийн хөдөлгөөнөөр сэтгэгдэл болон мэдрэмжийг илэрхийлсэн бүжгийн болон үггүй жүжигийн бүтээлүүдийг хамгаалдаг.

Энэхүү бүтээлч байдлыг хамгаалуулах нь зөвшөөрөгдсөн жишээнүүдийн нэг нь Осака дүүргийн шүүхийн 2018 оны 9-р сарын 20-ны шийдвэр, энгийнээр “Хула бүжгийн хөдөлгөөнийг зохиох хэргийн шүүх хурал” гэж нэрлэгддэг. Энэ шүүх хуралд хула бүжгийн тодорхой хөдөлгөөнийг зохиогчийн эрхээр хамгаалж болох эсэх асуудал хөндөгдсөн байна. Шүүх хула бүжгийн уламжлалт ба үндсэн алхмуудыг (санаа болон баримтын түвшин) болон хөдөлгөөний зохиогчийн тэдгээрийг өөрийн сонголтоор эрэмбэлж, шинээр илэрхийлэл бүтээсэн хэсгийг (хамгаалагддаг илэрхийлэл) ялган танилцуулж, хамгаалагддаг илэрхийлэлд бүтээлч байдлыг олгож, зохиогчийн эрхийг баталгаажуулсан.

Энэхүү шүүхийн шийдвэр нь бүжиг шиг хэлбэрээр байхгүй, түр зуурын гүйцэтгэл байсан ч, тухайн гүйцэтгэлийг видео бичлэг, бичиглэлийн аргаар эсвэл үргэлжлүүлэн заах замаар тодорхой болон дахин бүтээх боломжтой болгож баталгаажуулсан бол зохиогчийн эрхийн хамгаалалтад хамаарах боломжтойг харуулж байна. Энэ нь сурталчилгааны аян, арга хэмжээ, энтертайнментийн тоглолтуудад өөрийн бүжгийн хөдөлгөөнийг захиалж, ашиглах компаниудад чухал утга учиртай. Бүтээгдсэн бүжгийн хөдөлгөөн нь компанийн үнэ цэнэтэй оюун санааны өмч болох боломжтой учраас, хөдөлгөөний зохиогчтой гэрээ байгуулахдаа түүний ашиглалтын хүрээ болон эрхийн эзэмшилд тодорхой заалтуудыг тусгах нь чухал болно.

Японы уран зургийн бүтээлүүд

Японы зохиогчийн эрхийн хуульд (Хэвлэл мэдээллийн эрхийн тухай хуульд 10-р зүйлийн 1-р хэсэгт 4-р заалт) уран зургийн бүтээлүүдэд зураг, хэвлэл, сийлбэр, манга гэх мэт олон төрлийн бүтээлүүд багтана. Энэ салбарт хууль зүйн асуудлууд нь тодорхой “үйлдвэрлэлийн урлаг”, өөрөөр хэлбэл уран бүтээлүүдийг бодит бүтээгдэхүүнд хэрэглэхэд хамгаалагдах эсэхэд төвлөрдөг.

Энэ асуудалтай холбоотой түлхүүр шүүхийн шийдвэр нь 2015 оны 4-р сарын 14-ний өдрийн Чадавхийн өмчийн дээд шүүхийн шийдвэр, энгийнээр “TRIPP TRAPP хэрэг” гэж нэрлэгддэг. Энэ хэргийн үеэр хүүхдийн суудлын шинэлэг дизайныг зохиогчийн эрхээр хамгаалах эсэх асуудал хөндөгдсөн. Шүүхээс энэ суудлын дизайныг зөвхөн үйлдвэрлэлийн хэлбэрээс хязгаарлагдаж байгаагүй, түүний гоёл чимэглэлийн онцлог шинж чанарууд нь үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанаас тусгаарлагдаж, уран зургийн бүтээл болох боломжтой гэж үзсэн. Эцсийн дүнд, өрсөлдөгч бүтээгдэхүүнтэй харьцуулахад илэрхийлэл дээрх гол онцлог шинж чанарууд нь ижил бус байсан тул зохиогчийн эрхийн зөрчил гарсан гэж үзээгүй ч, үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүний дизайныг зохиогчийн эрхийн объект болгож болох боломжийг харуулсан шинэлэг шийдвэр байлаа.

Энэ шүүхийн шийдвэр нь нэг бүтээгдэхүүний дизайныг зохиогчийн эрхийн хууль, сав баглаа боодлын хууль (гурван хэмжээст тэмдэг), бусад өрсөлдөөнийг хориглох хууль зэрэг олон төрлийн чадавхийн өмчийн хуулиудаар давхар хамгаалагдаж болох боломжийг заасан байдаг. Загварын эрхийн хамгаалалтын хугацаа харьцангуй богино байхад, зохиогчийн эрх нь зохиогчийн нас барсны дараа 70 жил хүртэл урт хугацаанд үргэлжилдэг. Иймд, компаниуд өөрсдийн гол бүтээгдэхүүний дизайныг зөвхөн загварын бүртгэлд оруулахаас гадна, тэдгээрийг зохиогчийн эрхийн объект болгож болохуйц өндөр уран бүтээлч сэтгэлгээтэй эсэхийг шалгаж, олон талт чадавхийн стратегийг боловсруулах нь зүйтэй гэж хэлж болно.

Японы Барилгын Уран Бүтээл

Японы хуульд (Японы Зохиогчийн Эрхийн Хууль, 10-р зүйлийн 1-р хэсэг, 5-р заалт) барилгын уран бүтээл гэж хамгаалагддаг зүйлс нь маш хязгаарлагдмал хүрээнд тайлбарлагддаг. Ерөнхий орон сууц болон оффис барилгууд, тэдгээрийн дизайн гайхалтай байсан ч, ердийн нөхцөлд барилгын уран бүтээлд тооцогдохгүй.

Энэхүү хатуу стандартыг баталгаажуулсан нь, 2003 оны 10-р сарын 30-ны өдрийн Осака дүүргийн шүүхийн шийдвэр, энгийнээр “Сэкисүй Хаус хэрэг” гэж нэрлэгддэг. Томоохон орон сууцны үйлдвэрлэгч нь өөрийн загварын байшинг өрсөлдөгч компаниуд дуурайсан гэж өгүүлж шүүхэд хандсан боловч, шүүх хүсэлтийг татгалзсан. Шүүхийн шийдвэрийн үндэслэл бол барилгын бүтээл зохиогчийн эрхээр хамгаалагдахын тулд, зөвхөн гоо зүйн анхаарал тавихаас илүү, зохиогчийн соёлын, сэтгэлгээний ойлголт ба мэдрэмжийг илэрхийлсэн “барилгын урлаг” гэж үнэлэгдэхүйц өндөр урлагийн чанартай байх шаардлагатай гэж тайлбарласан.

Ийм өндөр шалгуур тогтоосон нь, барилгын бүтээлүүдийн үндсэн функциональ ба бүтэцтэй холбоотой дизайныг зохиогчийн эрхээр хамгаалах нь тодорхой хүмүүсийн тусгай эрхийг зөвшөөрч, барилгын салбарын эрүүл санхүүгийн өрсөлдөөн ба хөгжлийг саад болгох эрсдэлтэй байдаг. Барилга нь үндсэндээ хэрэглээний зүйл бөгөөд хууль нь хувь хүний бүтээлч сэтгэлгээг хамгаалахаас илүү нийгмийн ерөнхий ашиг сонирхлыг эрхэмлэдэг. Иймд, барилга, хот байгуулалтын салбарын бизнес эрхлэгчид өөрийн барилгын дизайныг зохиогчийн эрхээр хамгаалах магадлал маш бага гэдгийг ойлгох хэрэгтэй бөгөөд брэндийн үнэ цэнэ, үйлчилгээний чанар зэрэг бусад хүчин зүйлсээр өрсөлдөх давуу талыг баталгаажуулах шаардлагатай болно.

Японы хуульд үндэслэсэн график бүтээлүүд

Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн (著作権法) 10-р зүйлийн 1-р хэсэг 6-р заалтад зааснаар, график бүтээлүүд нь газрын зураг, эрдэм шинжилгээний зураг төсөл, хүснэгт, загвар болон барилгын төлөвлөгөө зэрэг орно. Эндэхийн шинжлэх ухаан нь график нь өгөгдлийг хэрхэн сонгож, зохион байгуулж, зургийн хэлбэрээр илэрхийлсэнд оршино, бусад өгөгдлийн өөрөө биш юм.

Барилгын төлөвлөгөө нь энэ ангиллын тодорхой жишээ юм. Дээр дурдсанчлан, төлөвлөгөөний дагуу баригдсан барилга өөрөө “барилгын зохиогчийн эрхийн бүтээл” хэмээн хамгаалагддаг тохиолдол ховор боловч, төлөвлөгөө өөрөө “график бүтээл” хэмээн хамгаалагдах магадлалтай. Энэ нь барилгын бүтцийг тодорхойлох, байрлуулахад зохион байгуулагч нь мэргэжлийн мэдлэг болон ур чадвараа ашиглан өөрийн гэсэн илэрхийлэл хийдэг учраас юм.

Энэ хууль зүйн бүтэц нь барилгын зураг төсөл боловсруулагч болон захиалагч (хөгжүүлэгч гэх мэт) хоорондын харилцаанд чухал утга агуулдаг. Барилгын зураг төсөл боловсруулагчийн зохиогчийн эрх нь зарчмын дагуу түүнд харьяалагддаг. Иймд, захиалагч нь зөвшөөрөлгүйгээр тухайн зураг төслийг хуулж, өөр барилга барих эсвэл өөр барилгын зураг төсөл боловсруулагчид өөрчлүүлэх үйлдэл нь график бүтээлийн зохиогчийн эрхийг зөрчих магадлалтай. Энэ асуудлыг зайлсхийхийн тулд, барилгын төлөвлөгөөний үйлчилгээний гэрээнд захиалагч нь барилгыг барих, ирээдүйд шинэчлэх, засвар үйлчилгээ гэх мэт зорилгоор төлөвлөгөөг ашиглахад шаардлагатай тусгай зөвшөөрөл (ашиглалтын зөвшөөрөл) авах нь маш чухал байдаг.

Японы киноны зохиогчийн эрхийн тухай

Японы киноны зохиогчийн эрхийн тухай хуулийн (Зохиогчийн эрхийн хууль 10-р зүйл 1-р хэсэг 7-р заалт) дагуу киноны зохиогчийн эрхийг маш өргөн утгаар тодорхойлсон байдаг. Энэ нь театрт зориулагдсан кинонууд л биш, харин “киноны нөлөөтэй төстэй хараах болон хараах сонсох нөлөөг үүсгэх аргаар илэрхийлэгдсэн, мөн бүтээлүүдийг бат бөх зүйлд бэхжүүлсэн” бүх төрлийн бүтээлүүдийг хамааруулдаг. Ингэснээр, телевизийн нэвтрүүлэг, сурталчилгааны кино, мөн видео тоглоом ч киноны зохиогчийн эрхийн хамрах хүрээнд ордог.

Видео тоглоомыг киноны зохиогчийн эрхийн бүтээл гэж анх удаа шийдвэрлэсэн нь Токио дүүргийн шүүхийн 1984 оны 9-р сарын 28-ны шийдвэр, энгийнээр “Пакман хэрэг” гэж нэрлэгддэг. Энэ хэргийн хүрээнд, тоглоомын төвд зөвшөөрөлгүйгээр хуулбарласан “Пакман” тоглоомын төхөөрөмжийг суурилуулах үйлдэл нь зохиогчийн эрхийн (дэлгэцийн эрх) зөрчилд оршино уу гэдэг асуудал хөндөгдсөн. Шүүх нь тоглоомын ROM дээр бичигдсэн цуврал зургууд нь тоглогчийн үйлдлээр өөрчлөгдөж байсан ч, ерөнхийдөө бүтээлч хараах сонсох илэрхийлэл болохыг харгалзан, киноны зохиогчийн эрхийн бүтээлд тооцох шийдвэр гаргасан.

Энэ шийдвэр нь дараа нь Японы видео тоглоомын үйлдвэрийн хөгжилд томоохон нөлөө үзүүлсэн. Тоглоомыг киноны зохиогчийн эрхийн бүтээл гэж үзснээр, тоглоомын зохиогчид киноны зохиогчидтой адил хүчирхэг эрхүүдийг (дэлгэцийн эрх, тараах эрх гэх мэт) эдлэх боломжтой болсон. Мөн Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 29-р зүйлийн заалтын дагуу, киноны зохиогчийн эрх нь зарчим ёсоор кино үйлдвэрлэгчид (тоглоомын компаниуд) харьяалагддаг болсон нь, олон зохиогчид оролцсон төвөгтэй тоглоомын хөгжүүлэлт дээр эрхийн зохицуулалтыг хялбаршуулах үр дүнтэй болсон. Энэ нь Японы тоглоомын үйлдвэрлэл дэлхийн өрсөлдөөнд тэсвэр тэвчээртэй байхад тулгуур болсон хууль зүйн баталгаа болсон юм.

Зурагны зохиогчийн эрхийн бүтээлүүд (Японы зохиогчийн эрхийн хуульд)

Зурагны зохиогчийн эрхийн бүтээлүүд (Японы зохиогчийн эрхийн хуульдийн 10-р зүйлийн 1-р хэсэг 8-дугаар заалт) нь зохиогчийн эрхийн хуулиар хамгаалагддаг. Зургийн бүтээлч сэтгэлгээг хүлээн зөвшөөрөх босго харьцангуй бага байдаг ч, тодорхой зохион бүтээлч ажил хийх шаардлагатай байдаг.

Зурагны зохиогчийн эрхийн бүтээлч сэтгэлгээний стандартыг тодорхойлсон нь 2001 оны 6-р сарын 21-ний өдрийн Токиогийн дээд шүүхийн шийдвэр, энгийнээр “Нэгэн цэвэрхэн тарвасны зураг хэргийн” гэж нэрлэгддэг. Шүүх зургийн бүтээлч сэтгэлгээг зураг авагчийн сонголт ба зохион бүтээлч ажил, ялангуяа зураг авах объектын сонголт, композици, гэрэл хэмжээ ба сүүдрийн өнгөлөг байдлыг тодорхойлох, өнцөг, шатны боломж, хөгжүүлэх арга зэргийн хослолоор үүсдэг гэж үзсэн. Энэ шийдвэрээр, зөвхөн механик хуулбарлалт гэх мэт зүйлсийг орхигдуулан, зураг авагчийн санаа оролцсон зургийн дийлэнх нь зохиогчийн эрхийн бүтээл болгон хамгаалагддаг өргөн утгаарх тайлбар батлагдсан байна.

Энэ өргөн хамгаалалт нь компаниудад чухал ач холбогдолтой эрсдэлийн удирдлагын шаардлагыг харуулж байна. Интернет дээр хялбархан зураг авах боломжтой өнөөгийн нийгэмд, тухайн зургийг хэн нэгний зохиогчийн эрхийн бүтээл болохыг мартаж болохгүй. Гэвч компанийн вэбсайт, сошиал медиа, сурталчилгааны материал зэргээр өөр хүн авсан зургийг зөвшөөрөлгүйгээр ашиглах нь зохиогчийн эрхийн зөрчилд хүргэж, хохирол барагдуулах хүсэлтэд хүргэх магадлалтай. Иймд, компаниуд нь ашиглах бүх зургийн хувьд лицензийн гэрээ байгуулах, эрхийн харилцааг тодорхойлох, зөвшөөрлийн баталгааг хадгалах зэрэг хатуу дотоод удирдлагын систем бий болгох нь чухал билээ. Бүх зургийг зарчим ёсоор хэн нэгний зохиогчийн эрхийн бүтээл гэж үзэх хэрэгтэй.

Компьютерийн програмын бүтээл

Компьютерийн програмын бүтээл (Японы зохиогчийн эрхийн хуульд заасан 10-р зүйлийн 1-р хэсэг, 9-р заалт) нь компьютерийн програмыг хэлнэ. Энд маш чухал нь тус хуулийн 10-р зүйлийн 3-р хэсгийн заалт юм. Энэ заалтын дагуу, зохиогчийн эрхийн хамгаалалт нь програмын тодорхой “илэрхийлэл” (эх кодын бичлэг) дээр хүрч байгаа боловч, түүний үндсэн болох “програмын хэл”, харилцаа холбооны “журам (протокол)”, мөн боловсруулалтын арга болох “шийдэл (алгоритм)”-д хүрэхгүй гэж үздэг. Энэ нь програмын ертөнцөд санаа ба илэрхийллийн хоёр хуваалтыг хэрэглэх юм.

Энэ салбарт хэрэгжүүлэгчдийн анхаарал татсан сүүлийн үеийн жишээ бол Осака дүүргийн шүүхийн 2024 оны (2024) нэгдүгээр сарын 29-ний шийдвэр юм. Энэ хэргийн хувьд, гүйцэтгэгчээр хөгжүүлсэн програмыг захиалагч компани олон газар дээр хуулж, өөрчлөн ашигласан нь маргааны гол сэдэв болсон. Шүүх эхлээд тухайн програмын эх кодын хувьд, үйл ажиллагааны хязгаарлалт байгаа ч, бичлэгт “нөөц сонголтын өргөн” байгаагаар, түүний бичлэгийн хэмжээ (A4 цаасанд ойролцоогоор 120 хуудас) нь хөгжүүлэгчийн онцлогийг илэрхийлж байгаа гэж үзэж, бүтээлийн шинж чанарыг баталсан. Гэвч зохиогчийн эрхийн зөрчлийн үндэслэл нь татгалзагдсан. Түүний шалтгаан нь, хоёр талын урт хугацааны харилцаа, хөгжүүлэгч эх кодыг хүргүүлсэн байдал, захиалагч олон газар дээр програмыг ашиглахыг мэдэрч байсан зэрэг нь захиалагч нь дотооддоо програмыг хуулж, өөрчлөн ашиглахад “дуулгавартай зөвшөөрөл” байсан гэж үзсэн байна.

Энэ шийдвэр нь програм хангамжийн хөгжүүлэлтийг гүйцэтгүүлэгч компанийн удирдлагуудад чухал сургамж өгдөг. Програмын зохиогчийн эрхийн эзэмшил ба түүний ашиглалтын зөвшөөрөл хоёр ялгаатай асуудал юм. Гүйлгээний заншил ба ойлголтын дор хаяж үлдэх нь ирээдүйн маргааны эх үүсвэр болдог. Гүйцэтгэлээр хийгдсэн гэрээнд хэн, хэдэн төв болон төхөөрөмж дээр, ямар нэгэн програмыг хэрхэн ашиглах боломжтой, өөрчлөлт хийхийг зөвшөөрөх үү, эх код руу хандах эрх хэрхэн байх вэ гэх мэт лицензийн хүрээг гэрээнд тодорхой ба нарийвчлан тусгах нь эрсдлийн удирдлагын хувьд чухал юм.

Японы хуульд үндэслэн бүтээлийн төрөл бүрийн зохиогчийн эрхийн шүүлтүүрийн үзүүлэлтүүдийн харьцуулалт

Өмнөх хэсгүүдээр харсанчлан, Японы зохиогчийн эрхийн хуульд “зохиогчийн бүтээл” гэдэг шаардлага нь бүх төрлийн бүтээлүүдэд нэгдсэн хэлбэрээр хамаарахгүй. Шүүхүүд бүтээлийн онцлогт тохируулан, энэхүү стандартыг зөөлөн тайлбарладаг. Тухайлбал, барилгын бүтээлүүд шиг үйл ажиллагааны хувьд өндөр үр ашигтай бүтээлүүдэд зохиогчийн бүтээлийн стандартыг маш өндөр тогтоосон байдаг бол, зургийн бүтээлүүд шиг илэрхийлэл өөрөө зорилго болдог бүтээлүүдэд харьцангуй бага стандарттай зохиогчийн бүтээлийг зөвшөөрдөг чиг хандлагатай байдаг. Энэхүү стандартын ялгааг ойлгох нь танай компанийн аль интеллектуал хөрөнгө хүчирхэг зохиогчийн эрхийн хамгаалалтанд хамрагдах боломжтойг тодорхойлоход туслах болно. Доорх хүснэгт нь тодорхой зохиогчийн бүтээлүүдийн шүүлтүүрийн үзүүлэлтүүдийг харьцуулсан болно.

Хураангуй

Японы зохиогчийн эрхийн хууль нь хэл, хөгжим, урлагаас програм хүртэлх олон төрлийн бүтээлч илэрхийллийг хамгаалах зорилгоор батлагдсан. Гэсэн хэдий ч, хуулийн заалтын абстракт тодорхойлолт болон жишээнүүд нь тодорхой бүтээлч бүтээгдэхүүнийг хамгаалах эсэхийг шийдвэрлэхэд хүндрэлтэй байдаг. Энэхүү нийтлэлд тоймлосончлон, тус бүрд зохиогчийн эрхийн хамгаалалтын хүрээ нь шүүхийн олон жилийн турш хуримтлуулсан шийдвэрүүдээр тодорхойлогддог. Эдгээр шийдвэрүүд нь хуулийн “бүтээлч байдал” гэсэн ойлголтыг тус тусад нь салбарын онцлогт тохируулан тайлбарлаж, хэрэглэхэд чухал заавар өгдөг. Иймд, зохиогчийн эрхийн асуудлыг зөв үнэлэхийн тулд, хууль эрх зүйн мэдлэгээс гадна, эдгээр шүүхийн шийдвэрүүдийг гүнзгий ойлголт нь чухал байдаг. Монолис хууль зүйн фирм нь Япон улс дахь олон тооны харилцагчдад энэ нийтлэлд тайлбарласан зохиогчийн эрхийн бүтээгдэхүүний төрлүүдтэй холбоотой хууль эрх зүйн асуудлуудад баялаг зөвлөгөө өгөх туршлагатай билээ. Манай фирмд гадаадын хуульчийн зэрэгтэй хүмүүс орно, мөн англи хэлний олон яригчид ажиллаж байгаа бөгөөд Японы төвөгтэй оюуны өмчийн хууль эрх зүйн асуудалтай тулгарч буй олон улсын компаниудад мэргэжлийн ба нэгдсэн дэмжлэг үзүүлэх боломжтой билээ.