Японы Зохиогчийн Эрхийн Хуульд Зохицуулалтын Эрхийн Хязгаарлалт: Хувийн Хэрэглээ Болон Номын Сангийн Хуулбарлалтыг Тайлбарласан

Японы зохиогчийн эрхийн хууль нь зохиогчийн эрхийг хамгаалахын зэрэгцээ соёлын өвийн шударга хэрэглээг баталгаажуулж, соёлын хөгжилд хувь нэмрээ оруулах зорилготой. Энэ хуулийн 1-р зүйлд зааснаар, зохиогчийн эрх нь зөвхөн бүтээгчийн санхүүгийн ашиг сонирхлыг хамгаалахад зориулагдсан биш, нийгмийн соёлын хөгжлийг дэмжих зорилготой систем юм. Энэ зорилгыг биелүүлэхийн тулд, зохиогчийн эрх нь абсолют биш бөгөөд тодорхой нөхцөлд хязгаарлагдана. Эдгээр ‘эрхийн хязгаарлалтын заалтууд’ нь зохиогчийн зөвшөөрөлгүйгээр зохиогчийн бүтээлийг ашиглах онцгой тохиолдлуудыг тогтоосон бөгөөд хуулийн зорилгыг биелүүлэх чухал зохицуулах үүрэгтэй. Эдгээр заалтууд нь зохиогчийн эрхийг буруутгахгүй байхаар, мөн зохиогчийн бүтээлийг хэвийн ашиглахад саад болохгүй байхаар тодорхой зааж өгсөн. Эрхийн хязгаарлалтын заалтууд нь хуулийн зорилгыг биелүүлэхэд зориулагдсан санаачлагатай системийн төлөвлөгөө бөгөөд зүгээр л нэг хоосон зай биш юм. Энэхүү нийтлэлд бид Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн олон эрхийн хязгаарлалтын заалтуудын дундаас, тухайлбал, корпорацийн үйл ажиллагаанд ойлголтын алдаа үүсгэх магадлалтай ‘хувийн хэрэгцээнд зориулсан хуулбарлах’ болон судалгаа шинжилгээний үйл ажиллагаанд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг ‘номын сан болон бусад байгууллагад хуулбарлах’ талаар, Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн тодорхой заалт болон шүүхийн шийдвэрийг үндэслэн дэлгэрэнгүй тайлбарласан болно. Тухайлбал, ‘хувийн хэрэгцээ’ гэсэн үг нь ерөнхийдөө авч үздэг байдлаасаа илүүтэйгээр, эрх зүйн, ялангуяа корпорацийн үйл ажиллагааны хүрээнд хэрэглэгдэхгүй гэдэг нь, комплаенс хувьд маш чухал мэдлэг болно.

Японы Зохиогчийн Эрхийн Хуулийн Хязгаарлалтын Үндсэн Ойлголт

Японы зохиогчийн эрхийн хуульд заасан эрхийн хязгаарлалт нь Америкийн “Fair Use” буюу шударга ашиглалтын зарчмын адил хамаргүй бөгөөд зөөлөн стандарт биш, харин тодорхой ашиглалтын зорилго болон хэлбэр бүрд зориулагдсан тусгай заалтуудын хязгаарлагдмал цуглуулга юм. Иймд, зохиогчийн бүтээлээ ашиглахдаа, зарчмын хувьд зохиогчийн зөвшөөрөл шаардлагатай бөгөөд зөвшөөрөл шаардлагагүй болох нь таны ашиглалтын үйлдэл нь эдгээр эрхийн хязгаарлалтын заалтуудын аль нэгний шаардлагыг бүрэн хангасан тохиолдолд л хязгаарлагдана. Эдгээр заалтуудыг тайлбарлах үндсэн зарчим нь “зохиогчийн эрхийн ашиг сонирхлыг буруутгахгүй байх” юм. Шүүхүүд эдгээр хязгаарлалтын хамрах хүрээг тогтооход ч энэхүү зарчим нь чухал удирдамж болдог. Тиймээс, хэрэв таны ашиглалт нь зохиогчийн бүтээлийн зах зээлийн үнэ цэнийг бууруулж, зохиогчийн эдийн засгийн ашиг сонирхлыг бодитоор хохироосон тохиолдолд, эрхийн хязгаарлалтыг хэрэглэхийг зөвшөөрөхгүй байж болзошгүй юм.

Хувийн хэрэгцээнд зориулан хуулбарлах (Японы Зохиогчийн эрхийн хууль 30-р зүйл)

Японы Зохиогчийн эрхийн хуульд заасны дагуу, 30-р зүйлийн 1-р хэсэг нь хэрэглэгч нь “хувийн эсвэл гэр бүлийн бусад түүнтэй адил хязгаарлагдмал хүрээнд ашиглах” зорилгоор зохиогчийн бүтээлийг хуулбарлах эрхийг олгодог. Энэ нь “хувийн хэрэгцээнд зориулан хуулбарлах” гэж нэрлэгддэг, хамгийн үндсэн эрхийн хязгаарлалтын нэг юм. Энэ заалт нь гурван үндсэн шаардлагыг хангах ёстой. Эхлээд, ашиглалтын хүрээ нь “хувийн эсвэл гэр бүлийн бусад түүнтэй адил хязгаарлагдмал хүрээнд” байх ёстой. Энэ нь гэр бүлийн гишүүд эсвэл ойр дотны найз нөхөд гэх мэт маш хаалга хаалттай, жижиг хэмжээний бүлгийг илэрхийлдэг бөгөөд компанийн хамт олон гэх мэт нь энд хамаарахгүй. Хоёрдугаарт, хуулбарлагч нь “түүнийг ашиглагч” өөрөө байх ёстой. Энэ нь зохиогчийн бүтээлийг ашиглагч өөрөө хуулбарлах үйлдлийг хийх ёстойг заасан бөгөөд гадны байгууллагад хуулбарлах үйлчилгээг хүсэх нь энэ шаардлагыг хангахгүй. Гуравдугаарт, зорилго нь хувийн хэрэгцээнд зориулагдсан байх ёстой.

Бизнесийн үйл ажиллагаанд хамгийн чухал зүйл бол компанийн доторх бизнесийн зорилгоор хийгдсэн хуулбарлалт нь “хувийн хэрэгцээнд зориулагдсан” биш гэдгийг ойлгох явдал юм. Энэ тайлбар нь шүүхийн шийдвэрээр батлагдсан байдаг. Тодорхойлолт нь Токио дүүргийн шүүхийн 1977 оны 7-р сарын 22-ны шийдвэр (Тайзны засварын төлөвлөгөөний хуулбарлалтын хэрэг) байв. Энэ хэргийн шүүх нь “компани эсвэл бусад байгууллагад дотооддоо бизнесийн зорилгоор зохиогчийн бүтээлийг хуулбарлах үйлдэл нь хувийн хэрэгцээнд зориулагдсан гэж үзэж болохгүй, мөн гэр бүлийн доторх хязгаарлагдмал хүрээнд зориулагдсан гэж үзэж болохгүй” гэж тогтоосон бөгөөд компанийн доторх хуулбарлалт нь хувийн хэрэгцээнд зориулагдсан биш гэдгийг тодорхой болгосон. Хуулийн этгээд хүн гэж үзэгддэг байгууллагын үйл ажиллагаа нь зарчмын хувьд “хувийн” байж чадахгүй. Компани нь эдийн засгийн зорилгоор байгуулагдсан байгууллага бөгөөд түүний гишүүд болох ажилчид нь урсгал бөгөөд олон тооны байж болох учраас “гэр бүлийн доторх хязгаарлагдмал хүрээ” гэсэн шаардлагыг хангахгүй. Иймд, хуралд зориулан сонингийн нийтлэлийг хуулбарлах, судалгаа хөгжлийн төлөө техникийн баримт бичгийг хуулбарлах гэх мэт компанийн доторх зорилгоор хийгдсэн үйлдлүүд нь зохиогчийн зөвшөөрөлгүйгээр хийгдэх ёсгүй бөгөөд зохиогчийн эрхийг зөрчих эрсдэлтэй байдаг. Энэ нь олон улсын хэмжээнд бизнесийн үйл ажиллагаа явуулдаг компаниудад түгээмэл анхааралгүй орхигддог чухал хууль зүйн дагуу ажиллах анхааруулга юм.

Хувийн хэрэгцээнд ашиглахад зөвшөөрөгдөхгүй хуулбарлах тохиолдлууд

Японы зохиогчийн эрхийн хуульд (著作権法) 30-р зүйлийн дагуу хувийн хэрэгцээнд ашиглах зорилгоор хуулбарлахыг зөвшөөрдөг боловч тодорхой нөхцөлүүдэд энэ хэрэглээг тодорхойгоор хориглодог. Эдгээр хоригийн заалтууд нь технологийн хөгжил нь зохиогчийн эрхийн эзэмшигчдийн ашиг сонирхлыг хэтрүүлэн хохироохуйц олон тооны, өндөр чанартай хуулбарлалтыг урьдчилан сэргийлэх зорилготойгоор батлагдсан байдаг.

Автомат хуулбарлах төхөөрөмжийг ашиглан хуулбарлах

Японы зохиогчийн эрхийн хуульд (著作権法) 30-р зүйлийн 1-р хэсэг 1-р заалтад “нийтийн хэрэгцээнд зориулагдсан автомат хуулбарлах төхөөрөмж” ашиглан хуулбарлах тохиолдолд, хэрэв хувийн хэрэгцээнд ашиглах зорилготой ч, эрхийн хязгаарлалтын зорилгоос хасагддаг. Энэ заалт нь хэн бүхэн хялбархан өндөр чанартай хуулбарлалт хийх боломжтой болсон төхөөрөмжүүдийн тархалт нь зохиогчийн эрхийн зөрчлийг өргөжүүлэхээс сэргийлэх зорилготой. Гэхдээ энэ заалтад чухал хязгаарлалт байдаг. Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн (著作権法) хавсралт 5-р зүйлийн 2-д “одоогийн байдлаар” зөвхөн бичиг баримт болон зураг хуулбарлахад зориулагдсан автомат хуулбарлах төхөөрөмж, өөрөөр хэлбэл ерөнхийдөө конвениенс дэлгүүрүүдэд суурилуулсан хуулагч төхөөрөмжүүд энэ заалтын хамрах хүрээнээс гадуур байна. Иймд одоогийн байдлаар, хувь хүн нь хувийн хэрэгцээндээ конвениенс дэлгүүрийн хуулагч төхөөрөмжийг ашиглан номын нэг хэсгийг хуулбарлах нь Японы зохиогчийн эрхийн хуульд (著作権法) зөвшөөрөгдөж байна. Энэ ялгаа нь зах зээлийн хохирол болон нийгмийн ашиг тусыг харьцуулан үнэлэх улс төрийн шийдвэрлэлтийг тусгасан байдаг. Гэсэн хэдий ч энэ арга хэмжээ нь “одоогийн байдлаар” гэж тодорхойлогдсон нь анхаарах зүйл бөгөөд ирээдүйд хуульд өөрчлөлт оруулах боломжийг агуулж байна.

Техник хамгаалалтын арга хэмжээг зайлуулан хуулбарлах

Японы зохиогчийн эрхийн хуульд (著作権法) 30-р зүйлийн 1-р хэсэг 2-р заалтад хувийн хэрэгцээнд ашиглахад зөвшөөрөгдөхгүй өөр нэг чухал тохиолдлыг тогтоож өгдөг. Энэ нь техник хамгаалалтын арга хэмжээг зайлуулан хийгдсэн хуулбарлалт юм. Техник хамгаалалтын арга хэмжээ гэдэг нь Японы зохиогчийн эрхийн хуульд (著作権法) 2-р зүйлийн 1-р хэсэг 20-р заалтад тодорхойлогдсон бөгөөд, зохиогчийн эрхийн зөрчлийг сэргийлэх эсвэл хязгаарлах зорилгоор ашигладаг техник хамгаалалтын системүүдийг хэлнэ. DVD болон Blu-ray дискүүдэд хийгдсэн хамгаалалтыг тайлах програм хэрэглэх, тодорхой төхөөрөмжийг ашиглан нууцлалыг идэвхгүй болгох зэрэг аргаар хуулбарлах үйлдэл нь, хэрэв түүний зорилго нь хувь хүний үзэх зорилгоор байсан ч, хувийн хэрэгцээнд ашиглах хүрээнд багтахгүй бөгөөд зохиогчийн эрхийн зөрчил болно. Энэ заалтын чухал зүйл бол хуулбарлалтын зорилго эсвэл эцсийн ашиглалтын хэлбэр биш, харин хуулбарлалт хийх “арга” өөрөө хууль бус байдалд шийдвэрлэх үндэслэл болдог гэдэгт оршино. Техник хамгаалалтын арга хэмжээг зайлуулах үйлдэл нь зохиогчийн эрхийн эзэмшигчийн тогтоосон ашиглалтын дүрмийг зориудаар зөрчсөн гэж үзэгддэг учраас, хувийн хэрэгцээнд ашиглах гэсэн мэдэгдэл хүлээн зөвшөөрөгдөхгүй. Мөн Японы зохиогчийн эрхийн хуульд (著作権法) 120-р зүйлийн 2-д техник хамгаалалтын арга хэмжээг зайлуулах боломжийг олгодог төхөөрөмж болон програмуудыг нийтийн хэрэгцээнд санал болгодог үйлдлүүдэд хариуцлага тооцохыг заасан байдаг. Энэ нь зөвхөн хэрэглэгчдийг бус, хамгаалалтыг зайлуулах үйлдлийг дэмжих үйлдлүүдэд ч хатуу арга хэмжээ авч байгааг харуулдаг. Энэ нь дижитал контентын эрхийг үр дүнтэй хамгаалахыг зорьсон Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн (著作権法) хатуу байр суурийг илэрхийлдэг.

Номын сан болон бусад байгууллагад хуулбарлах (Японы Зохиогчийн эрхийн хуульд заасан 31-р зүйл)

Хувийн хэрэгцээнд хуулбарлахаас гадна, Японы Зохиогчийн эрхийн хуульд заасан 31-р зүйл нь тодорхой нийтийн байгууллагад хуулбарлахад онцгой эрхийн хязгаарлалтын заалтуудыг тогтоож өгдөг. Энэ заалт нь номын сан гэх мэт байгууллагуудын нийгэмд эзлэх мэдээллийн суурь бүтцийн үүрэгт анхаарч, иргэдийн судалгаа шинжилгээний үйл ажиллагааг дэмжих зорилготой.

Энэ заалтын хамрах хүрээнд орох байгууллагууд нь Улсын Их Хурлын Номын Сан болон Зохиогчийн эрхийн хуулийн гүйцэтгэлийн журмын хэрэгжүүлэлтээр тогтоосон нийтийн номын сан, их сургуулийн номын сан гэх мэт юм. Компанийн материалын өрөө эсвэл сургуулийн номын сан нь ердийн тохиолдолд энэ “номын сан гэх мэт” байгууллагад багтахгүй. Чухал нь, энэ заалтад үндэслэн хуулбарлах эрхийн эзэмшигч нь зөвхөн номын сан гэх мэт байгууллага бөгөөд хэрэглэгч хувь хүн биш гэдгийг ойлгох явдал юм. 1995 оны 4-р сарын 28-ны өдрийн Токио дүүргийн шүүхийн шийдвэр (Тама хотын номын сангийн хуулбарлахыг татгалзсан хэрэг) нь хэрэглэгч нь номын сангаас Зохиогчийн эрхийн хуулийн 31-р зүйлийг үндэслэн хуулбарлахыг хүчээр шаардах боломжгүй бөгөөд хуулбарлах эсэх шийдвэрийг гаргах болон хариуцлагыг номын сан талдаа хүлээх ёстой гэдгийг харуулсан. Номын сан нь зөвхөн хуулагчийг түрээслэх биш, хууль ёсны шаардлагуудыг дагаж мөрдөх үүрэгтэй “гарцын хаалгач” хэмээх үүрэг гүйцэтгэдэг.

Японы Зохиогчийн эрхийн хуулийн 31-р зүйлийн 1-р хэсэг нь номын сан гэх мэт байгууллагуудад зохиогчийн зөвшөөрөлгүйгээр хуулбарлах боломжийг гол төлөв дараах гурван төрлийн хувьд хязгаарласан байдаг. Эхнийх нь, хэрэглэгчийн судалгаа шинжилгээний зорилгоор ашиглах тохиолдолд юм (1-р хэсэг). Энэ тохиолдолд хуулбарлагдах боломжтой зүйл нь зарим нь нийтлэгдсэн “зохиогчийн бүтээлийн нэг хэсэг” хязгаарлагдмал байдаг. Энэ “нэг хэсэг” гэдэг нь ердийн тохиолдолд зохиогчийн бүтээлийн нийт хэмжээний талыг давахгүй хэмжээгээр ойлгогддог. Гэхдээ, тогтмол хэвлэлтэй бүтээлүүд (сэтгүүл, эрдэм шинжилгээний сэтгүүл гэх мэт) дээр нийтлэгдсэн тус бүрдээ судалгаа, нийтлэлүүдийн талаар хэлэлцэхэд, хэвлэгдсэний дараа нэг хэсэг хугацаа өнгөрсний дараа, тэдгээрийн бүтэн бүтээлийг хуулбарлах боломжтой.

Хоёрдугаарт, номын сангийн материалыг хадгалахад шаардлагатай тохиолдолд (2-р хэсэг). Жишээлбэл, хуучирсан, эвдрэлтэй материалыг хамгаалах зорилгоор микрофильм болгон хувиргах, эсвэл хуучин бичлэгийн хэрэгсэл (рекорд гэх мэт) авахад хүндрэлтэй болсон өвөрмөц хадгаламжийн хэрэгслийг шинэ хэрэгслийн өгөгдөл рүү шилжүүлэх тохиолдолд энэ нь хамаарна.

Гуравдугаарт, бусад номын сан гэх мэт байгууллагын хүсэлтээр, тухайн материалыг ердийн байдлаар олж авахад хүндрэлтэй байгаа шалтгаанаар (жишээлбэл, хэвлэл мөнгөлөг болсон) тухайн материалын хуулбарыг үзүүлэх тохиолдолд (3-р хэсэг). Энэ нь номын сангуудын хоорондын хамтын ажиллагааны сүлжээгээр дамжуулан ховор материалд хандах боломжийг хангах зорилготой заалт юм.

Эдгээр заалтууд нь компанийн судалгаа хөгжлийн хэлтэс гэх мэт байгууллагуудад баримт бичгийн судалгааг хууль ёсны дагуу хийх боломжийг олгодог ч, энэ нь зөвхөн номын сан гэх мэт нийтийн байгууллагын хатуу удирдлага, журмын дагуу явагддаг, компанийн дотооддоо чөлөөтэй хийж болох хуулбарлахтай огт өөр систем юм.

Хувийн хэрэгцээ ба номын сангийн хуулбарлалтын харьцуулалт

Өмнө нь тайлбарласанчлан, Японы хуульд заасан хувийн хэрэгцээнд зориулсан хуулбарлалт (Японы Зохиогчийн эрхийн хуульд заасан 30-р зүйл) ба номын сан болон бусад байгууллагад хийгдэх хуулбарлалт (Японы Зохиогчийн эрхийн хуульд заасан 31-р зүйл) нь зохиогчийн зөвшөөрөлгүйгээр хуулбарлах эрхийг хязгаарласан хууль юм. Гэхдээ эдгээр хоёр нь хууль ёсны үндэслэл, хүндрэл, зорилго, зөвшөөрөгдөх хүрээ зэрэг олон талаар үндсэндээ ялгаатай байдаг. Хувийн хэрэгцээ нь хувь хүний хаалттай хүрээнд хийгдэх жижиг хэмжээний ашиглалтыг харгалзан үздэг бол номын сангийн хуулбарлалт нь нийтийн үйлчилгээний байгууллагаас нийгмийн зорилгоор хийгдэх, хатуу удирдлага дор явагддаг үйлчилгээ юм. Компанийн үйл ажиллагаанд эхнийх нь ерөнхийдөө хамаарахгүй бөгөөд хоёр дахь нь судалгаа шинжилгээний арга хэмжээ болгон ашиглаж болох ч, түүний журам ба хязгаарлалтад заавал дагах шаардлагатай байдаг. Эдгээр ялгааг тодорхой ойлгосноор зохиогчийн эрхийн комплаенсыг хангахад чухал ач холбогдолтой.

Доорхи хүснэгт нь хоёр хуульд заасан гол ялгааг харьцуулан тайлбарласан болно.

Хураангуй

Энэхүү нийтлэлд, Японы (Japan) хуульд заасан эрхийн хязгаарлалтын заалтуудын дотор, “хувийн хэрэгцээнд зориулан хуулбарлах” (30-р зүйл) болон “номын сан болон бусад байгууллагад хуулбарлах” (31-р зүйл) тухай тайлбарласан байна. Хамгийн чухал зүйл бол, олон жилийн шүүхийн шийдвэрүүдээр батлагдсанаар, “хувийн хэрэгцээ” гэсэн гадаадад хэрэглэх зөвшөөрөл нь компанийн дотоод ажлын зорилгоор хуулбарлахад нь хамаарахгүй гэдгийг ойлгох нь чухал юм. Энэ ойлголтыг буруу ойлгох нь санаандгүйгээр зохиогчийн эрх зөрчих эрсдэлтэй байдаг. Мөн, техникийн хамгаалалтын арга хэмжээг зайлуулан хуулбарлах үйлдэл нь зорилгоос үл хамааран хууль бус болдог бөгөөд, номын сангийн хуулбарлалт нь зөвхөн нийтийн зорилгоор хатуу нөхцөлүүдийн дор зөвшөөрөгддөг зүйл болохыг мөн анхаарах хэрэгтэй. Зохиогчийн эрхийн хууль нь технологийн хөгжил болон нийгмийн өөрчлөлтөд нийцүүлэн тогтмол өөрчлөгдөж байдаг салбар бөгөөд түүний тайлбарлалт нь төвөгтэй байдаг. Зохих хариу арга хэмжээ авахын тулд мэргэжлийн мэдлэг шаардлагатай байдаг. Монолис хууль зүйн фирм нь дотоод болон гадаадын олон тооны үйлчлүүлэгчдэд зохиогчийн эрхийн хуульд холбогдох өргөн хүрээний зөвлөгөө үзүүлсэн туршлагатай билээ. Манай фирмд гадаадын хуульчийн эрхтэй англи хэлний хэлэлцүүлэгчид ч бас байдаг бөгөөд энэ нийтлэлд авч үзсэн шиг төвөгтэй Японы зохиогчийн эрхийн системийн талаар олон улсын хараацаар бүрэн хүрээний дэмжлэг үзүүлэх боломжтой байдаг.