Prawne aspekty tokińskich spółek w japońskim prawie handlowym: Mechanizmy, zakres odpowiedzialności i szczegółowe omówienie postępowania ze stratami

Jedną z form działalności gospodarczej określonych przez japońskie prawo handlowe jest tzw. towarzystwo inwestycyjne (tokumei kumiai). System ten opiera się na relacji umownej między inwestorem, który dostarcza kapitał na określone przedsięwzięcie, a operatorem, który wykorzystuje te środki do prowadzenia działalności. Najbardziej charakterystyczną cechą towarzystwa inwestycyjnego jest to, że członek takiego towarzystwa, będący inwestorem, nie ujawnia swojego imienia ani nazwy wobec osób trzecich, a jego odpowiedzialność ogranicza się do wniesionej kwoty inwestycji. Dzięki tej elastyczności i poufności, towarzystwa inwestycyjne są wykorzystywane w różnorodnych projektach finansowych, takich jak inwestycje w nieruchomości, finansowanie produkcji filmów i treści, czy fundusze venture capital. Jednakże ich prawna natura zasadniczo różni się od organizacji posiadających osobowość prawną, takich jak spółki akcyjne. Towarzystwo inwestycyjne to czysta relacja umowna, nieposiadająca osobowości prawnej. Ten fakt ma zasadnicze znaczenie dla praw i obowiązków stron, przypisania majątku oraz podziału ryzyka w przypadku niepowodzenia przedsięwzięcia. W niniejszym artykule, opierając się na przepisach japońskiego prawa handlowego oraz orzecznictwie, szczegółowo wyjaśniamy prawne mechanizmy umowy towarzystwa inwestycyjnego, relacje prawne stron, zakres odpowiedzialności członków towarzystwa inwestycyjnego, a w szczególności postępowanie w przypadku wystąpienia strat w przedsięwzięciu, z profesjonalnego punktu widzenia.

Ramy prawne i strony umowy o towarzystwo inwestycyjne (tokuumei kumiai) w Japonii

Podstawowa struktura umowy o towarzystwo inwestycyjne (tokuumei kumiai) jest określona w artykule 535 japońskiego Kodeksu Handlowego. Zgodnie z tym przepisem, umowa o towarzystwo inwestycyjne zawierana jest, gdy „jedna ze stron dokonuje wkładu na rzecz działalności gospodarczej drugiej strony i umawia się na podział zysków wynikających z tej działalności”. Umowa ta składa się z dwóch stron o różnych rolach.

Jedną ze stron jest „przedsiębiorca”. Przedsiębiorca odpowiada za całą operacyjną stronę działalności, działając we własnym imieniu. Wszystkie działania zewnętrzne, takie jak zawieranie umów, zarządzanie majątkiem czy zaciąganie zobowiązań, wykonuje samodzielnie. Przedsiębiorca może być zarówno osobą fizyczną, jak i prawną.

Drugą stroną jest „członek towarzystwa inwestycyjnego (tokuumei kumiai)”. Członek towarzystwa pełni rolę inwestora w przedsiębiorstwie. Dokonuje on wkładu finansowego lub innego rodzaju majątku na rzecz przedsiębiorcy, ale nie ma prawa bezpośrednio ingerować w prowadzenie działalności ani reprezentować przedsiębiorcy w transakcjach z trzecimi stronami. Zgodnie z nazwą, istnienie członka towarzystwa inwestycyjnego zasadniczo nie jest ujawniane osobom trzecim.

Wyjątkowo istotną kwestią jest prawna przynależność dokonanego wkładu przez członka towarzystwa inwestycyjnego. Artykuł 536, paragraf 1 japońskiego Kodeksu Handlowego wyraźnie stanowi, że „wkład członka towarzystwa inwestycyjnego należy do majątku przedsiębiorcy”. Oznacza to pełne przeniesienie prawa własności wkładu finansowego lub majątkowego na przedsiębiorcę. Przepis ten ma bezpośredni wpływ na pozycję członka towarzystwa inwestycyjnego w przypadku upadłości przedsiębiorcy.

Umowa o towarzystwo inwestycyjne różni się od spółdzielni cywilnych, w których wielu uczestników wspólnie prowadzi działalność, czy od spółek akcyjnych, gdzie akcjonariusze tworzą osobę prawną. Ma ona charakter dwustronnego zobowiązania pomiędzy przedsiębiorcą a członkiem towarzystwa inwestycyjnego. Dzięki tej strukturze nie wymaga się kolektywnych organów decyzyjnych, takich jak zgromadzenie wspólników czy walne zgromadzenie akcjonariuszy, co zwiększa elastyczność zarządzania. Jednocześnie koncentruje uprawnienia i odpowiedzialność za prowadzenie działalności na przedsiębiorcy. Dlatego dla członka towarzystwa inwestycyjnego sukces inwestycji w pełni zależy od umiejętności zarządczych i uczciwości przedsiębiorcy, co czyni niezbędnym dokładne badanie due diligence przedsiębiorcy przed zawarciem umowy.

Zarządzanie przedsiębiorstwem a stosunki prawne między stronami w Japonii

Stosunki prawne w ramach spółki cichej w Japonii są wyraźnie rozróżnione na „relacje zewnętrzne” między przedsiębiorcą a osobami trzecimi oraz „relacje wewnętrzne” między przedsiębiorcą a uczestnikami spółki cichej.

W relacjach zewnętrznych jedynie przedsiębiorca jest podmiotem praw i obowiązków. Wszystkie aktywa i zobowiązania powstałe w wyniku działalności gospodarczej są traktowane prawnie jako aktywa i zobowiązania osobiste przedsiębiorcy lub przedsiębiorcy będącego osobą prawną. W związku z tym osoby trzecie, takie jak kontrahenci biznesowi, mogą dochodzić praw wynikających z umów lub żądać wykonania obowiązków wyłącznie wobec przedsiębiorcy. Uczestnicy spółki cichej nie ponoszą bezpośrednio żadnych praw ani obowiązków wobec osób trzecich.

Z kolei relacje wewnętrzne między przedsiębiorcą a uczestnikami spółki cichej są regulowane przez treść umowy spółki cichej oraz przepisy japońskiego kodeksu handlowego. Głównym prawem uczestników spółki cichej jest prawo wynikające z umowy, a jego kluczowym elementem jest prawo do żądania dystrybucji zysków z działalności gospodarczej zgodnie z ustalonym w umowie udziałem, czyli „prawo do żądania dystrybucji zysków”.

Dodatkowo, uczestnikom spółki cichej przyznaje się istotne prawa do nadzoru nad sytuacją majątkową przedsiębiorstwa. Zgodnie z artykułem 539, paragraf 1 japońskiego kodeksu handlowego, uczestnicy spółki cichej mają prawo do wglądu w bilans przedsiębiorcy na koniec każdego roku obrotowego oraz do kontroli stanu jego działalności i majątku. Co więcej, paragraf 2 tego samego artykułu stanowi, że „w przypadku istotnych przyczyn” uczestnicy mogą w każdym czasie, za zezwoleniem sądu, dokonać inspekcji działalności i majątku, co zapewnia środek nadzoru w przypadku podejrzenia nieprawidłowości ze strony przedsiębiorcy.

Przepisy japońskiego kodeksu handlowego dotyczące spółki cichej określają jedynie podstawowy zarys struktury. Na przykład, konkretne metody obliczania zysków, terminy i częstotliwość dystrybucji, standardy finansowe, których powinien przestrzegać przedsiębiorca, czy zakres ważnych działań operacyjnych, które nie mogą być przeprowadzane bez zgody uczestników spółki cichej, nie są określone w prawie. Wszystkie te kwestie są ustalane w umowie spółki cichej między stronami. Jest to źródło elastyczności spółki cichej, ale jednocześnie może stanowić czynnik ryzyka dla inwestorów. Jeśli treść umowy jest niewystarczająca, uczestnicy spółki cichej mogą polegać jedynie na minimalnej ochronie zapewnionej przez kodeks handlowy, takiej jak roczne prawo do inspekcji. Dlatego doświadczeni inwestorzy dążą do zawarcia kompleksowej i solidnej umowy spółki cichej, która zawiera szczegółowe obowiązki sprawozdawcze, jasne kryteria obliczania zysków oraz prawo do odrzucenia określonych ważnych kwestii.

Zakres odpowiedzialności uczestnika towarzystwa inwestycyjnego: odpowiedzialność ograniczona i jej wyjątki w Japonii

Jednym z powodów, dla których towarzystwa inwestycyjne są atrakcyjne dla inwestorów, jest ograniczona odpowiedzialność. Jak wspomniano wcześniej, uczestnicy towarzystwa inwestycyjnego nie ponoszą bezpośredniej odpowiedzialności wobec osób trzecich. Ponadto, w relacjach wewnętrznych z operatorem, ich odpowiedzialność jest zasadniczo ograniczona do wartości wniesionego wkładu. Nazywa się to “odpowiedzialnością ograniczoną”. Artykuł 536, paragraf 1, japońskiego kodeksu handlowego stanowi, że uczestnik towarzystwa inwestycyjnego nie ponosi odpowiedzialności wobec osób trzecich za długi operatora, co stanowi prawną podstawę dla ograniczonej odpowiedzialności. Największym ekonomicznym ryzykiem, jakie ponosi uczestnik towarzystwa inwestycyjnego, jest utrata wniesionego kapitału.

Jednakże istnieją istotne wyjątki od zasady ograniczonej odpowiedzialności. Jeśli uczestnik towarzystwa inwestycyjnego podejmie działania, które samodzielnie zrezygnują z jego “anonimowości”, ochrona ta zostaje utracona. Artykuł 537 japońskiego kodeksu handlowego szczegółowo reguluje ten wyjątek. Gdy uczestnik towarzystwa inwestycyjnego zezwoli na użycie swojego nazwiska lub firmy w nazwie handlowej operatora, lub gdy zezwoli na użycie swojej firmy jako nazwy handlowej operatora, staje się odpowiedzialny solidarnie z operatorem za długi powstałe po takim użyciu.

Przepis ten nie dotyczy jedynie formalnego użycia nazwy. Odpowiedzialność jest oceniana na podstawie wrażenia, jakie działania uczestnika towarzystwa inwestycyjnego wywołują u osób trzecich. Użycie przez uczestnika towarzystwa inwestycyjnego swojej nazwy w działalności gospodarczej może sprawić, że dla osób trzecich wygląda on jak wspólnik w przedsiębiorstwie. Prawo nakłada odpowiedzialność zgodną z takim mylnym wrażeniem na osobę, która je wywołała.

W związku z tym, ograniczona odpowiedzialność w towarzystwie inwestycyjnym nie jest niezmiennym prawem automatycznie gwarantowanym przez formę prawną, lecz przywilejem przyznawanym pod warunkiem, że uczestnik towarzystwa inwestycyjnego zachowa wobec zewnętrznych podmiotów ścisłą anonimowość i pasywność. Jest to ważny punkt zarządzania ryzykiem w praktyce dla uczestników towarzystwa inwestycyjnego. Na przykład, jeśli uczestnik towarzystwa inwestycyjnego lub jego przedstawiciel bezpośrednio uczestniczy w negocjacjach umowy z osobami trzecimi, jeśli jego nazwa pojawia się w materiałach marketingowych przedsiębiorstwa, lub jeśli jego marka jest reklamowana jako związana z działalnością operatora, może niezamierzenie podjąć ryzyko nieograniczonej odpowiedzialności. Aby cieszyć się największą zaletą towarzystwa inwestycyjnego, jaką jest ograniczona odpowiedzialność, wymagana jest najwyższa ostrożność w działaniach zewnętrznych.

Rozdział zysków i strat oraz postępowanie z nadmiernymi stratami w Japonii

W ramach umowy o cichej spółce (tokumei kumiai) w Japonii, metoda podziału zysków pochodzących z działalności gospodarczej może być swobodnie ustalana przez strony kontraktu. Japońskie prawo nie narzuca konkretnych stawek podziału ani formuł obliczeniowych.

Z drugiej strony, w odniesieniu do podziału strat, japońskie prawo handlowe określa jasne zasady. Artykuł 536, paragraf 2 japońskiego Kodeksu Handlowego stanowi, że “jeśli wkład został zmniejszony z powodu strat, nie można żądać dywidendy z zysku, dopóki strata nie zostanie pokryta”. Oznacza to, że nawet jeśli strata przekroczy kwotę wkładu, członek cichej spółki nie jest zobowiązany do ponoszenia strat wykraczających poza już wniesiony wkład. Nie istnieje zatem zasadniczo prawny obowiązek dostarczania dodatkowych funduszy w celu pokrycia strat przekraczających wartość wkładu, a także nie ma obowiązku zwrotu wcześniej otrzymanych dywidend z zysku.

Ten aspekt jest niezwykle ważny dla zrozumienia podstawowej struktury ryzyka w cichej spółce. Zgodnie z prawem, domyślną regułą jest, że obowiązek ponoszenia strat przez członka cichej spółki ogranicza się do wysokości jego wkładu.

Jednakże, ta reguła również może być zmieniona przez umowę między stronami. Ponieważ w umowie o cichej spółce szeroko stosuje się zasadę autonomii prywatnej, operator i członek cichej spółki mogą uzgodnić, że członek spółki będzie ponosił odpowiedzialność za straty przekraczające wkład (nadmierną stratę) w określonym zakresie. Takie klauzule mogą być włączone w celu zmniejszenia ryzyka dla operatora. Dlatego inwestorzy powinni dokładnie rozważyć postanowienia dotyczące podziału strat przy zawieraniu umowy o cichej spółce. Niezwykle ważne jest sprawdzenie, czy umowa nie zawiera postanowień o dodatkowych obowiązkach wkładu, co jest kluczowe dla dokładnego zrozumienia profilu ryzyka inwestycji. Świadomość różnicy między domyślnymi regułami prawnymi a umownymi uzgodnieniami jest niezwykle istotna.

Zakończenie i likwidacja umowy o cichą spółkę w Japonii

Umowa o cichą spółkę (tokumei kumiai) w Japonii może zakończyć się z różnych przyczyn. Artykuł 540 japońskiego Kodeksu Handlowego wskazuje na przyczyny zakończenia umowy, odnosząc się do przepisów dotyczących spółek w japońskim Kodeksie Cywilnym. Główne przyczyny zakończenia umowy to:

• Upływ okresu trwania umowy określonego w kontrakcie
• Osiągnięcie lub niemożność osiągnięcia celu działalności
• Rozwiązanie umowy za porozumieniem stron
• Śmierć jednej ze stron lub ogłoszenie upadłości
• Zaniechanie lub zmiana działalności przez przedsiębiorcę

W szczególności jako istotną przyczynę zakończenia umowy, artykuł 541 japońskiego Kodeksu Handlowego stanowi, że “w przypadku ogłoszenia upadłości przez przedsiębiorcę, umowa o cichą spółkę ulega zakończeniu”.

Gdy umowa zostanie zakończona, rozpoczyna się procedura likwidacyjna. Zgodnie z artykułem 542 japońskiego Kodeksu Handlowego, przedsiębiorca ma obowiązek zwrócić wspólnikom cichej spółki wartość ich wkładów. Jeśli jednak wkład został już zmniejszony z powodu strat, wystarczy zwrócić pozostałą kwotę. Nawet jeśli majątek przedsiębiorcy jest niewystarczający do zwrotu wartości wkładów, wspólnicy cichej spółki nie mogą żądać więcej niż brakująca kwota, o ile przedsiębiorca nie ponosi winy.

W tym miejscu istnieje ważny precedens w japońskim prawie dotyczący charakteru prawa do żądania zwrotu wkładu. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1973 roku orzekł, że prawo wspólnika cichej spółki do żądania zwrotu wkładu po zakończeniu umowy nie jest prawem do żądania zwrotu konkretnego mienia, które zostało wniesione, lecz jest to “wierzytelność pieniężna” polegająca na żądaniu zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wartości wkładu.

Łącząc ten precedens z przepisami prawa, staje się jasne, jakie jest największe ryzyko związane z cichą spółką w Japonii. Jest to ryzyko kredytowe przedsiębiorcy. Jak wspomniano wcześniej, wkład wspólnika cichej spółki staje się majątkiem przedsiębiorcy, a prawo do żądania zwrotu wkładu po zakończeniu umowy jest wierzytelnością pieniężną. W przypadku upadłości przedsiębiorcy, umowa o cichą spółkę ulega zakończeniu, a prawo wspólnika do żądania zwrotu wkładu jest traktowane na równi z innymi ogólnymi wierzytelnościami upadłościowymi (na przykład z banków czy kontrahentów) i nie jest zabezpieczone. Oznacza to, że wspólnik cichej spółki musi uczestniczyć w procedurze dystrybucji masy upadłościowej i może odzyskać swoje zainwestowane środki tylko w takim samym stopniu jak inni wierzyciele. W wielu przypadkach kwota, którą można odzyskać, jest znacznie niższa niż początkowa kwota inwestycji. Jest to fundamentalna różnica w porównaniu z akcjonariuszami spółki akcyjnej, gdzie majątek osobisty jest zarządzany oddzielnie od majątku spółki, i stanowi strukturalne ryzyko, które należy zrozumieć przed rozważeniem inwestycji w cichą spółkę.

Porównanie tokumei kumiai z innymi formami działalności gospodarczej w Japonii

Aby lepiej zrozumieć prawne cechy tokumei kumiai, porównamy je z innymi głównymi formami działalności gospodarczej w Japonii, takimi jak “spółka cywilna” oraz “spółka akcyjna”.

Spółka cywilna, podobnie jak tokumei kumiai, jest tworzona na podstawie umowy, jednak wniesione wkłady stają się “wspólną własnością” wszystkich wspólników, a zarządzanie przedsiębiorstwem odbywa się zasadniczo przez wszystkich członków spółki. Największą różnicą jest to, że wspólnicy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność.

Spółka akcyjna jest osobą prawną utworzoną na podstawie japońskiego prawa spółek, która sama stanowi podmiot praw i obowiązków. Odpowiedzialność akcjonariuszy jest ograniczona do wartości subskrybowanych akcji. Majątek spółki jest wyraźnie oddzielony od majątku poszczególnych akcjonariuszy, a akcjonariusze nie ponoszą bezpośredniej odpowiedzialności za zobowiązania spółki.

Różnice te mają znaczący wpływ na sposób prowadzenia działalności, lokalizację ryzyka oraz sposób ochrony inwestorów. Tokumei kumiai jest skuteczną opcją, gdy chce się uniknąć rygorystycznych regulacji prawnych i kosztów operacyjnych charakterystycznych dla spółek akcyjnych, a jednocześnie unikać nieograniczonej odpowiedzialności typowej dla spółek cywilnych. Jednakże, posiada również cechy takie jak przynależność aktywów do operatora i zależność praw nadzorczych inwestorów od umowy.

Podsumowanie

Tokumei kumiai to niezwykle elastyczny i skuteczny schemat inwestycyjny oferowany przez japońskie prawo handlowe, który jest bardzo efektywny w realizacji określonych celów. Dla inwestorów przynosi on dwie główne korzyści: anonimowość i ograniczoną odpowiedzialność. Jednak jego struktura prawna jest specyficzna i niesie ze sobą unikalne ryzyka. Ponieważ majątek wniesiony przez inwestora staje się własnością operatora, kredytowość operatora bezpośrednio wpływa na bezpieczeństwo inwestycji. Ponadto, ochrona członków tokumei kumiai w dużej mierze zależy od treści umowy tokumei kumiai zawartej między stronami, oprócz minimalnych wymogów prawnych. Dlatego przy wykorzystywaniu tokumei kumiai niezbędne jest głębokie zrozumienie jego prawnej natury oraz staranne zaprojektowanie umowy w celu odpowiedniego zarządzania ryzykiem.

Kancelaria prawna Monolith posiada bogate doświadczenie w świadczeniu usług prawnych związanych z japońskim prawem handlowym, w tym umowami tokumei kumiai, dla licznych klientów zarówno krajowych, jak i międzynarodowych. Jesteśmy w stanie zapewnić kompleksowe wsparcie, od tworzenia schematów tokumei kumiai w różnych branżach, przez due diligence operatorów, aż po rozwiązywanie sporów. W naszej kancelarii pracuje również kilku prawników posiadających kwalifikacje zagraniczne i mówiących w języku angielskim, co umożliwia naszym klientom prowadzącym międzynarodowy biznes płynne korzystanie z japońskiego systemu prawnego dzięki naszemu wsparciu na najwyższym poziomie.