Fotoğraf Çekme İzni Olmadan Çekim ve Yayın Hukuki Olarak Ne Kadar Kabul Edilebilir? Dört Tartışma Noktasını Açıklıyoruz

Etkinlik mekanlarında veya turistik yerlerde sık sık “Fotoğraf çekmek ve video kaydetmek yasaktır” işaretleriyle veya anonslarla karşılaşırız. Peki, bu tür yasakların arkasında ne tür bir gerekçe bulunmaktadır? Ayrıca, bir konser mekanında “Kameranızı teslim edin” veya “Görüntüleri silin” gibi taleplerle karşılaşırsak, bunlara uymak zorunda mıyız?

Bu yazıda, önceden organizatörlerin veya yöneticilerin izni olmadan video veya fotoğraf çekmenin ve bunları sosyal medyada paylaşmanın ne ölçüde kabul edilebilir olduğunu açıklayacağız.

Fotoğraf Çekme ve Kayıt Yasağının Hukuki Dayanağı Var mı?

Fotoğraf çekme ve kayıt yapma yasağının hukuki dayanağı olarak, ‘Japon Telif Hakkı ve İlgili Haklar’, ‘Portre Hakkı ve Tanıtım Hakkı’, ‘Tesis Yönetim Hakkı’ ve ‘Sözleşme’ olmak üzere dört ana noktayı düşünebiliriz.

Telif Hakkı ve İlgili Haklar

Fotoğraf çekmenin veya kayıt yapmanın en yaygın yasaklanma nedeni telif hakkıdır. Tiyatro, konser, sanat sergisi gibi etkinliklerde “telif hakkı” sorun oluşturur ve katılımcılara sık sık “ilgili haklar” tanınmıştır.

“Telif hakkı”, bir eseri yaratan kişinin sahip olduğu ve eserin nasıl kullanılacağını belirleme yetkisine sahip olduğu bir haktır. Telif hakkı, fikri mülkiyet haklarının bir türü olup, eserlerin başkaları tarafından izinsiz kullanılmasını yasal olarak korur.

Bir eser telif hakkına tabiyse, izinsiz fotoğraf çekmek mümkün değildir. Japon Telif Hakkı Kanunu’na göre, eserlerin izinsiz olarak çoğaltılması yasaktır ve bu, eserlerin fotoğraflanarak çoğaltılmasını da içerir. Bu nedenle, telif hakkı sahibinden izin almadan eserleri fotoğraflamak, telif hakkı ihlali olabilir.

“İlgili haklar”, eserin yaratıcısı olmasa da, eserin yayılmasına katkıda bulunan kişilere verilen haklardır. Örneğin, canlı performans sanatçılarına ve kayıt yapımcılarına ilgili haklar tanınmıştır.

Müzik gibi eserlerin kaydedilmesi veya çekilmesi durumunda, bu ilgili haklar da göz önünde bulundurulmalıdır. Canlı müzik performansı söz konusuysa, telif hakkı sahibinin yanı sıra performansı yapan kişiden de izin almak gereklidir.

İstisnai olarak, telif hakkı süresi dolmuş eski ünlü tablolar gibi durumlarda telif hakkı sorun oluşturmaz (telif hakkı, esas olarak yazarın ölümünden sonra 70 yıl süreyle korunur). Ayrıca, Japon Telif Hakkı Kanunu’nun 30. maddesinde, “Kişisel kullanım için eserlerin çoğaltılmasına izin verilir ve aynı amaçla çeviri, düzenleme, değişiklik veya uyarlamalar da yapılabilir” denilmekte ve “özel kullanım için çoğaltma” izinli sayılmaktadır.

Referans: Japon Kültür Ajansı | Telif Hakkı Sahibinin Haklarının Başlangıcı ve Koruma Süresi Hakkında

Ayrıca, dış mekanlarda sürekli olarak sergilenen sanat eserleri veya mimari eserler (kamu sanatı), Japon Telif Hakkı Kanunu’nun 46. maddesi uyarınca, temelde fotoğraf çekme ve kayıt yapma açısından serbesttir.

İlgili makale: Başkasının Mülkünü İzinsiz Çekip Yayınlamak Kabul Edilebilir mi?[ja]

Portre Hakları ve Tanıtım Hakları

Öncelikle, ‘portre hakları’ ile ilgili bir sorun bulunmaktadır. Portre hakları, bir kişinin izni olmadan yüzünün veya figürünün ‘fotoğraflanmasını’ veya ‘yayınlanmasını’ engelleme hakkıdır.

Portre, bir bireyin kişiliğinin bir simgesi olduğundan, insanlar ‘kişilik haklarından kaynaklanan, keyfi kullanıma karşı korunma hakkına sahiptir’ (Japon Yüksek Mahkemesi 2012(2012) yılı 2 Şubat kararı) ancak başka bir kişiyi fotoğraflamak her zaman portre hakkı ihlali anlamına gelmez.

Çekimin nerede yapıldığına bağlı olarak da karar değişiklik gösterir. Turistik yerlerde veya etkinlik mekanlarında gibi, fotoğraflanmanın önceden tahmin edilebileceği yerlerde, bir fotoğrafta yer almak portre hakkı ihlali iddiasını zorlaştırır. Ayrıca, fotoğraf net olmayıp bireyin tanımlanamadığı durumlarda portre hakkı ihlali söz konusu olmaz.

Diğer yandan, ‘tanıtım hakları’, ünlü bir kişinin ismi veya portresi gibi özelliklerin yarattığı müşteri çekme gücünün ekonomik değerini, kişinin tek başına sahip olabileceği hakkı ifade eder. Örneğin, bir kişi açık hava etkinliğinde performans sergileyen bir ünlüyü kişisel eğlence için fotoğraflasa bile, hak ihlali oluşmayabilir. Bununla birlikte, bir nezaket meselesi olarak, ölçülü davranılması gerektiği söylenebilir.

İlgili makale: Portre Hakları İhlali Durumunda Tazminat Talebi Standartları ve Süreci[ja]

Tesis Yönetim Hakkı

“Tesis Yönetim Hakkı”, bina veya arazi sahiplerinin ve yöneticilerinin yasal olarak tanınan haklarından biridir. Örneğin, tesis içinde rahatsızlık verici davranışları yasaklama veya bu tür davranışlarda bulunan ziyaretçilerden tesisleri terk etmelerini isteme hakkını içerir. “Diğer müşteriler için rahatsızlık yaratmamak ve gösteriyi engellememek adına lütfen fotoğraf çekiminden kaçının” şeklindeki anonslar, bu Tesis Yönetim Hakkına dayanmaktadır.

Bu sorun sadece etkinlik mekanları veya turistik yerlerle sınırlı değil, restoranlarda yemek fotoğrafı çekimi gibi durumlar için de geçerlidir; ancak, hak ihlali olup olmadığını belirlemek çoğu zaman zordur.

Mahkeme kararlarında, toplantılar gibi kamusal faaliyetler için kullanılan kamu tesislerinde, kamu yararına dayanarak vatandaşların ve sakinlerin serbestçe kullanımı esas alınmakla birlikte, yöneticilerin Tesis Yönetim Hakkı tanınmaktadır.

Öte yandan, özel tesislerde, özellikle kısıtlama olmaksızın Tesis Yönetim Hakkı tanınmıştır. Örneğin, tesis yönetim hakkının bir parçası olarak “tesis içinde fotoğraf çekimi yasağı” koymak mümkündür ve izinsiz çekim yapılması durumunda, Tesis Yönetim Hakkı ihlal edilmiş olur.

Sözleşme ve Şartlar

Bir etkinlik veya gösteri için bilet satın almak aslında bir ‘sözleşme’ oluşturur. Genellikle, biletin arka yüzünde veya benzeri bir yerde yazılı şartlara onay vererek, mekana giriş için bir sözleşme imzalamış olursunuz.

Bu şartlar arasında ‘fotoğraf çekimi yasağı’ belirlenmiş olabilir. Örneğin, online bilet satın alırken ‘Şartları kabul ederek satın al’ butonuna tıklayarak açıkça onay verdiğiniz durumlarda, bu şartlar arasında ‘izinsiz fotoğraf çekimi yasağı’ belirlenmişse, bu onayın geçerli olma ihtimali yüksektir.

Ayrıca, mekanın girişinde büyük harflerle ‘Fotoğraf Çekimi Yasaktır’ ifadesi görünüyorsa ve siz bu uyarıyı görerek içeri girdiyseniz, ‘fotoğraf çekmeme konusunda bir mutabakat’ olduğu kabul edilme olasılığı yüksektir. Fotoğraf çekimi yasağına dair geçerli bir mutabakat varsa, bu duruma uygun davranılması esas olacaktır.

Öte yandan, fotoğraf çekiminin mümkün olduğuna dair geçerli bir mutabakat olsa bile, hangi kapsamda ve hangi koşullar altında izin verildiği sorun teşkil edebilir. Fotoğraf çekiminin mümkün olduğu durumlarda bile, fotoğraf çekimiyle ilgili tüm eylemlerin izin verildiği anlamına gelmez.

İzinsiz Fotoğraf ve Video Yayınlama

Fotoğraf çekme ve kayıt yapma yasağının hukuki temellerini yukarıdaki dört madde ile belirtebiliriz, ancak çekilen veya kaydedilen içeriği internet üzerinde yayınlamak gibi kullanımlar söz konusu olduğunda durum nasıl olacak?

Telif Hakkı ve Kişilik Hakları & Kamuoyu Hakları

Telif hakkı, yayınlama üzerinde düzenlemeler getirir. Sosyal medya gibi platformlarda sınırlı sayıda arkadaşınıza gösterecek şekilde paylaşımlar yapılıyorsa, bu durum özel kopyalama veya bu kapsamda genişletilmiş “hoşgörülü kullanım” olarak kabul edilebilir. Ancak, Twitter veya bloglarda eserleri yayınladığınızda, bu durum halka iletim olarak kabul edilir ve telif hakkı ihlali oluşturur.

Kişilik hakları ve kamuoyu hakları da hukuki sorunlara yol açabilir. Kişinin tanınabilir olduğu görsellerde, kişiyi tanınamaz hale getirecek şekilde düzenleme yapılmadığı takdirde, kişilik hakkı ihlali nedeniyle dava açılabilir.

İlgili makale: İnternette Kişilik Hakkı İhlali ve Tazminat Taleplerinin Kriterleri ve Süreci[ja]

Tesis Yönetim Hakkı

Tesis yönetim hakkı ile ilgili olarak, Dünya Mirası Byōdō-in (Kyoto Prefecture, Uji City) Phoenix Hall’un fotoğraflarını izinsiz olarak puzzle olarak satan bir oyuncak şirketine, satışın durdurulması gibi taleplerde bulunan bir örnek vardır.

Byōdō-in, bahçede çekilen fotoğrafların ticari amaçlarla kullanılmasını yasaklamış ve ziyaretçilere dağıtılan broşürlerde bu açıkça belirtilmiş, ayrıca dijital broşürlerde de “Tapınak içinde çekilen fotoğrafların ticari amaçlarla kullanılması yasaktır” şeklinde görece küçük bir ibare bulunmaktadır. Diğer dikkat çekici bir uyarı olmadığı için, oyuncak şirketinin bu koşulları kabul edip etmediği sorgulanmıştır, ancak geçmişteki kararlara bakıldığında, tesis yönetim hakkının fotoğrafların sonradan kullanımını kısıtlamasının biraz aşırı olduğu düşünülmüştür.

Yargı kararları arasında, genellikle halka kapalı olan ve 60 yılda bir kez ziyaret edilebilen bir gizli Buda’nın fotoğraflarını izinsiz olarak kitap ve asma tablo olarak satan bir eylemin, dini kişilik hakkını ihlal ettiği ve ürünlerin satışının durdurulması, fotoğrafların imha edilmesi ve tapınağa tazminat ödenmesi gibi kararlar verilmiştir (Tokushima Bölge Mahkemesi, 2018 yılı 20 Haziran kararı). Ayrıca, Phoenix Hall’un fotoğraflarının kesilmesi, dini kişilik hakkı ihlali olarak tartışılabilirdi, ancak sonuçta 2020 yılı 12 Ekim’de Kyoto Bölge Mahkemesi’nde oyuncak şirketi 328 adet stokunu imha etmeyi ve Byōdō-in’in fotoğraflarını izinsiz olarak kullanmayı bırakmayı taahhüt ederken, Byōdō-in tarafı yaklaşık 170 bin yen imha masrafını üstlenmeyi kabul ederek anlaşmaya varılmıştır.

Sözleşme ve Kurallar

İzinsiz çekim veya çekilen materyalin sonradan kullanımının açıkça yasaklandığı durumlarda, bu ihlaller tazminat talebi konusu olabilir, ancak yasaklar açıkça belirtilmemişse, “sözleşmenin ifası talebi” olarak yayının durdurulması gibi konular mahkemede talep edilemez.

Örneğin, bir konser mekanında fotoğrafçının kamerasının alınması veya çekim verilerinin silinmesi istenmesi gibi durumlarda, telif hakkı sahibinin “ihlal sonucu oluşturulan materyalin imha edilmesi talep hakkı” (Japon Telif Hakkı Kanunu Madde 112, Fıkra 2) bulunmaktadır, ancak zor kullanım mümkün değildir. Gönüllü olarak teslim alınması veya silinmesi gibi işlemlerle sınırlı kalmalıdır.

Yine de, girişteki el bagajı kontrolünü reddeden veya yasaklanmış bir kamerayı getirdiği halde zorla içeri girmeye çalışan ziyaretçilerin engellenmesi veya rahatsızlık verici davranışları tekrarlayan ve durdurulduğunda da devam eden ziyaretçilerin zorla dışarı çıkarılması, belirli bir ölçüde kabul edilebilir olarak düşünülebilir.

Özet: Telif Hakkı Konusunda Uzmanlara Danışın

Son yıllarda, Tokyo Ulusal Modern Sanat Müzesi veya Ulusal Batı Sanatı Müzesi gibi “fotoğraf çekimi ve SNS’de paylaşım serbest” politikası uygulayan sanat ve müze sayısı artmaktadır. Bu durumun altında, fotoğrafların ve videoların SNS üzerinden yayınlanıp paylaşılmasının normalleştiği ve “Instagram’lık” görüntülerin arzulandığı bir eğilim yatmaktadır. Müzelerin fotoğraf çekimine izin vermesiyle, Twitter üzerinden yayılan gönderiler sayesinde ziyaretçi sayısında büyük artışlar yaşandığı örnekleri de bulunmaktadır.

SNS, benzer ilgi alanlarına ve hobileri olan kullanıcıların bir araya gelmesini kolaylaştıran bir özelliğe sahiptir. Bu özelliği kullanarak, büyük reklam bütçeleri harcanan medya reklamlarından daha etkili bir reklam sonucu elde edilebilir. Etkinlik mekanları ve turistik yerlerde fotoğraf çekimi ve paylaşımı da, özel kullanım için uygun olduğu sürece, yeni çağın adabına uygun bir şekilde artmaktadır. Bu sayede, birçok insanın daha fazla eğlenmesi mümkün olacaktır.

Yine de, fotoğraf çekimi ve paylaşımı sırasında başkalarının haklarını ihlal etmemek için dikkatli olmak gerekmektedir. Telif hakkı gibi konularda sorunlarla karşılaşmamak için, avukatlara danışmanızı tavsiye ederiz.

Hukuk Büromuz Tarafından Sunulan Önlemler

Monolith Hukuk Bürosu, IT ve özellikle internet ile hukukun her iki alanında da zengin deneyime sahip bir hukuk firmasıdır. Son yıllarda, telif hakları başta olmak üzere fikri mülkiyet hakları büyük ilgi görmektedir. Büromuz, fikri mülkiyetle ilgili çözümler sunmaktadır. Ayrıntılar aşağıdaki makalede yer almaktadır.

Monolith Hukuk Bürosu’nun Uzmanlık Alanları: Çeşitli Şirketlerin IT ve Fikri Mülkiyet Hukuku İşleri[ja]