Нийтлэлийн гарчиг: Японы компани байгуулахад холбогдох хууль эрх зүйн асуудлууд: Үүсгэн байгуулагчдын эрх мэдэл, хөрөнгө хүлээн авах, бодит бус төлбөрийн тайлбар

Компани байгуулах нь шинэ бизнес эхлүүлэхийн төлөөх анхны алхам юм. Энэ чухал шатанд төвлөрөх үүрэгтэй нь “санаачлагч” хүн байдаг. Гэвч санаачлагчийн эрх хязгааргүй биш бөгөөд Японы компанийн хууль (Japanese Corporate Law) нь байгуулагдах компани, ирээдүйн хувьцаа эзэмшигчид болон гүйлгээний түншүүдийг хамгаалах зорилгоор санаачлагчийн эрхийн хүрээг тодорхойлж өгдөг. Тухайлбал, компанийн санхүүгийн үндсийг бүтээх явцад хатуу дүрмүүд тогтоосон байдаг. Компани байгуулах процесс нь зөвхөн албан ёсны үйл ажиллагааны цуваа биш, ирээдүйн бизнесийн эрүүл мэндийг тодорхойлогч хууль зүйн үндэс суурийг бий болгох үйлдэл юм. Энэ процесст үүсэж болох хууль зүйн эрсдэлийг урьдчилан сэргийлэхийн тулд компанийн хуульд заасан зааврыг нарийвчлан ойлгох нь чухал байдаг.

Үүний нэг нь “хөрөнгө авах” юм. Энэ нь санаачлагч нь байгуулагдсаны дараах компанийн төлөө тодорхой хөрөнгийг авахаар амласан гэрээ боловч, компанийн хөрөнгийг буруу замаар гэмтээх эрсдэлтэй учраас Японы компанийн хууль нь дүрмийн заалт болон шүүхээр томилогдсон шалгагчийн судалгаа зэрэг хатуу журам шаарддаг. Эдгээр журмыг зөрчвөл, гэрээ өөрөө хүчингүй болох гэсэн хүнд хууль зүйн үр дагавар үүсгэдэг.

Өөр нэг чухал сэдэв бол “зуурдаг төлбөр” юм. Энэ нь хөрөнгийн үндсэн хөрөнгийг бодитоор төлсөн мэт харагдуулах үйлдэл бөгөөд компанийн санхүүгийн үндсийг хуурамчаар үзүүлдэг. Японы шүүхийн жишээнүүдэд энэ төрлийн буруу үйлдэл гарсан ч, мөнгөний гадаад төлбөр хийгдсэн бол төлбөр өөрөө хүчинтэй гэж үздэг боловч, холбогдсон санаачлагч болон захирлууд нь компанид дахин мөнгө төлөх үүрэгтэй болохоос гадна хууль хяналтын байгууллагын шийтгэлд хүрч болзошгүй байдаг.

Энэ нийтлэлд бид Японы компанийн хуульд заасан компани байгуулах үед “санаачлагчийн эрхийн хүрээ”, “хөрөнгө авахын хууль зүйн шаардлага”, “зуурдаг төлбөрийн хууль зүйн үр дагавар” гэсэн гурван чухал сэдвийг төвлөрүүлэн тайлбарласан болно. Эдгээр зохицуулалтууд нь компанийн эрүүл ажиллагааны суурь болгож буй хөрөнгийн нөөц баталгаажуулах зарчмыг хангахад чухал юм.

Байгуулагчийн эрх ба түүний хүрээ

Компани байгуулах явцад байгуулагч нь төвийг сахисан үүрэг гүйцэтгэдэг. Японы компанийн хууль (Heisei (平成) 25-р жил, 2013) -ийн 25 дүгээр зүйлийн 1-р хэсэгт зааснаар, байгуулагч нь компанийн үндсэн дүрмийг баталгаажуулах тогтоолыг боловсруулж, түүнд гарын үсэг зурах эсвэл нэрээ бичиж тамга дарах хүн гэж тодорхойлогддог. Байгуулагч нь хууль ёсны хувьд одоохондоо байхгүй “байгуулагдаж буй компани” -ийн байгууллага хэлбэрээр ажиллаж, компанийг байгуулахад шаардлагатай үйл ажиллагааг хийх эрхтэй байдаг.

Энэ эрх нь тогтоол боловсруулах, байгуулагдах үед гаргах хувьцааны төрлийг тодорхойлох, хувьцаа эзэмшигч болохын тулд хувьцааг авах, байгуулагдах үед захирал болон байгуулагдах үед аудитор зэрэг албан тушаалтнуудыг сонгох, мөн хувьцааны төлбөрийг хадгалах санхүүгийн байгууллагыг тодорхойлох зэрэг үйл ажиллагааг хамааруулдаг. Эдгээр нь бүгд компанийг хууль ёсны хувьд төрүүлж, бизнес эхлүүлэх боломжтой байдалд оруулахад чухал үйл ажиллагаа юм.

Гэхдээ байгуулагчийн эрх нь зөвхөн “компани байгуулах” зорилгын хүрээнд хязгаарлагддаг. Энэ хүрээгээс гадуурх үйл ажиллагаа нь зарчмын хувьд байгуулагдсаны дараах компанид нөлөөлөхгүй. Жишээлбэл, байгуулагдсаны дараах компанийн хийх ёстой бизнес үйл ажиллагааг компани байгуулагдсанаас өмнө эхлүүлэх үйл ажиллагаа нь ерөнхийдөө байгуулагчийн эрхийн хүрээнээс гадуурх гэж үздэг. Тодорхойлбол, барааны их хэмжээний нөөц худалдан авах, бизнесийн зориулалттай том хэмжээний үл хөдлөх хөрөнгийг урт хугацаагаар түрээслэх гэрээ, их хэмжээний мөнгө зээлэх зэрэг нь энэд багтах магадлалтай.

Байгуулагчийн үйл ажиллагаа эрхийн хүрээнд багтаж байгаа эсэхийг шийдвэрлэх нь “бизнес эхлүүлэхэд бэлтгэх үйл ажиллагаа” гэж харахад байгуулагдахад шаардлагатай эсэхийг үндэслэн шийдвэрлэдэг. Энэ асуудалд Японы дээд шүүхийн 1973 оны 9 сарын 18-ны шийдвэр нь чухал зөвлөмж өгдөг. Энэ шийдвэр нь байгуулагдаж буй компанийн үйл ажиллагаа боловч түүний зорилгын хүрээнд, өөрөөр хэлбэл бизнес эхлүүлэхэд бэлтгэх үйл ажиллагаа гэж харахад шаардлагатай үйл ажиллагаа бол түүний нөлөө нь байгуулагдсаны дараах компанид хамаарах гэж үзсэн. Эсрэгээрээ, энэ хүрээгээс гадуурх гүйлгээнээс үүссэн эрх болон үүрэг нь зарчмын хувьд үйл ажиллагааг гүйцэтгэсэн байгуулагч хувь хүнд хамаарах болно, байгуулагдсаны дараах компани түүнд хязгаарлагдахгүй. Иймд байгуулагч нь өөрийн үйл ажиллагаа байгуулах зорилгын хүрээнд багтахаар тасралтгүй анхаарал тавьж байх шаардлагатай байдаг.

Японы компаний хуулийн дагуу өмч хүлээн авахын хатуу шаардлагууд

Компанийн санхүүгийн үндсийг баталгаажуулах зорилгоор, Японы компаний хууль (Companies Act of Japan) нь мөнгөн бус өмчийг хувьцаа болгон гаргах эсвэл компанийн өмчийг тодорхой гүйлгээгээр бий болгох үед тусгай хяналт тавьдаг. Энэ нь “өмч хүлээн авах” (property acceptance) гэж нэрлэгддэг.

Өмч хүлээн авах нь Японы компаний хуулийн 28-р зүйлийн 2-р хэсэгт заасан бөгөөд, үүсгэн байгуулагчид компанийн байгуулагдсаныг нөхцөл болгон тодорхой гуравдагч этгээдээс тодорхой өмчийг шилжүүлэн авах гэрээг хэлдэг. Жишээ нь, компани байгуулагдсаны дараа ажиллагаанд ашиглахаар төлөвлөсөн газар эсвэл машин тоног төхөөрөмжийг тодорхой хүнээс үндсэндээ худалдан авах гэрээ байгуулах зэрэг.

Энэ өмч хүлээн авах нь бодит өмчийг хувьцаа болгон гаргахтай (бодит өмчийг мөнгөний оронд хувьцаа болгон гаргах) төстэй ч, хууль ёсны хувьд ялгаатай байдаг. Өмч хүлээн авах нь эхлээд хувьцаа эзэмшигчдээс мөнгөний төлбөрийг хүлээн авч, тэр мөнгийг төлөөлж тодорхой өмчийг худалдан авах гэсэн хоёр шатлалтай процессыг үндэслэдэг.

Японы компаний хууль өмч хүлээн авахад хатуу хяналт тавих шалтгаан нь компанийн хөрөнгө оруулалтын зарчмыг хамгаалахад оршино. Хэрэв өмчийг хэт өндөр үнээр худалдан авах гэрээ байгуулагдвал, тэр хэмжээгээр компанийн өмч бодитоор багасч, бусад хувьцаа эзэмшигчид болон компанийн өр зээлдэгчдэд хохирол учруулах эрсдэлтэй байдаг. Энэ төрлийн нөхцөл байдлыг сэргийлэхийн тулд, өмч хүлээн авах нь “өөрчлөлттэй байгуулагдсан зүйлс” болгон дараах хатуу хууль ёсны шаардлагуудыг хангах ёстой.

Эхлээд, шилжүүлэн авах өмч, түүний үнэ, болон шилжүүлэгчийн овог нэр эсвэл нэрийг компанийн дүрэмд тодорхой бичих ёстой (Японы компаний хууль 28-р зүйлийн 2-р хэсэг). Дүрэмд бичигдээгүй өмч хүлээн авах гэрээ нь хүчин төгөлдөр болохгүй гэж үздэг.

Дараа нь, зарчмын дагуу, дүрэмд бичигдсэн өмчийн үнэ нь зохих эсэхийг шүүхээр томилогдсон шалгагчийн судалгаагаар шалгуулах ёстой (Японы компаний хууль 33-р зүйлийн 1-р хэсэг). Шалгагч нь өмчийн үнэ цэнийг бие даасан байр сууриас үнэлж, үр дүнг шүүхэд танилцуулдаг.

Гэхдээ үргэлж шалгагчийн судалгаа шаардлагатай биш. Японы компаний хууль 33-р зүйлийн 10-р хэсэг нь дараахь шиг шалгуур үзүүлэлтүүдийг тогтоосон байдаг.

• Дүрэмд бичигдсэн өмчийн үнийн нийт дүн 5 сая иенийг давахгүй байх үед.
• Шилжүүлэн авах өмч нь зах зээлийн үнэтэй байдаг хөрөнгийн бичиг бөгөөд дүрэмд бичигдсэн үнэ нь тэр зах зээлийн үнээс хэтрэхгүй байх үед.
• Дүрэмд бичигдсэн үнэ нь зохих байдалтай байгааг баталгаажуулах талаарх хуульч, нягтлан бодогч, татварын зөвлөх гэх мэт мэргэжлийн хүмүүсийн гэрчилгээ (үнэ цэнийг шалгахыг оролцуулан) авсан байх үед.

Эдгээр хатуу шаардлагуудын аль нэгийг хангаагүй өмч хүлээн авах гэрээ нь хууль ёсны хувьд хүчингүй болно. Энэ хүчингүй байдал нь абсолют бөгөөд дараа нь хувьцаа эзэмшигчдийн хурал дээр баталгаажуулсан ч хүчин төгөлдөр болохгүй гэж ойлгогддог. Жишээлбэл, Токиогийн дүүргийн шүүхийн 1991 оны 2-р сарын 27-ны шийдвэр нь дүрэмд бичигдээгүй өмч хүлээн авахын хүчингүй байдлыг тодорхой баталгаажуулсан. Иймд, компани байгуулагдах үед тодорхой өмчийг баталгаажуулахаар төлөвлөж байгаа бол, эдгээр хууль ёсны шаардлагуудыг баталгаажуулах нь маш чухал байдаг.

Японы хуульд үндэслэн хиймэл төлбөрийн эрсдэл ба хууль ёсны үр дагавар

Компанийн үндсэн хөрөнгө нь түүний бизнес үйл ажиллагааны суурь болдог. Иймд, Японы компанийн хууль нь үүсгэн байгуулагчид болон хувьцааг худалдан авагчдад худалдан авсан хувьцааны төлөө мөнгө төлөх үүрэг хүлээлгэдэг. Гэвч энэ төлбөрийн үүргийг зөрчин, “хиймэл төлбөр” гэх зөрчилтэй үйлдэл нь асуудал болдог.

Хиймэл төлбөр гэдэг нь гадаад төрхөнд төлбөр хийгдсэн мэт харагдаж байгаа ч, үнэн хэрэгтээ компанийн хөрөнгийг баталгаажуулаагүй үйлдлийн нийтлэг нэр томъёо юм. Түгээмэл арга болох “барьцаалсан төлбөр” нь үүсгэн байгуулагчид төлбөрийг хариуцсан байгууллага (банк гэх мэт)тай хамтран ажиллаж, тэр байгууллагаас мөнгө зээлж авч төлбөрт ашиглаж, компанийн бүртгэл дууссаны дараа зээлийг шууд буцаан төлдөг. Ингэснээр, компанийн дансанд түр хугацаагаар үндсэн хөрөнгийн хэмжээтэй мөнгө орж ирдэг ч, удахгүй дахин татагдаж, компанийн хөрөнгө үнэн хэрэгтээ бий болдоггүй.

Энэ мэт үйлдэл нь яагаад асуудал болдог вэ гэвэл, компанийн санхүүгийн үндэс нь бодит бус болох нь компанийн итгэл үнэмшилд чухал байдаг үндсэн хөрөнгийн баталгааны зарчмыг ихээхэн хохироодог учраас юм.

Сонирхолтой нь, Японы хууль тогтоомжид хиймэл төлбөрийн хууль ёсны үр дагаврыг хоёр өөр өнцгөөс зохицуулдаг. Эхлээд, төлбөрийн өөрөө боломжтой гэж үздэг. 1963 оны 12 сарын 6-ны өдрийн Японы дээд шүүхийн шийдвэрээс хойш, Японы шүүхийн шийдвэрүүд нь тогтмол, төлбөр нь зээлээр авсан бөгөөд удахгүй буцаан төлөх төлөвлөгөөтэй байсан ч, мөнгөний шилжилт бодитоор болсон бол төлбөр хүчинтэй болсон гэж үздэг. Энэ бодлого нь гүйлгээний аюулгүй байдлыг хамгаалах үүднээс гарсан бөгөөд одоогийн Японы компанийн хуульд 64-р зүйлийн 1-р хэсэгт ч хэвээр байна.

Гэхдээ төлбөр хүчинтэй гэдэг нь үүсгэн байгуулагчдын хариуцлагыг чөлөөлдөггүй. Харин тийм биш, тэдэнд хатуу хариуцлага тооцогддог. Японы компанийн хуульд 64-р зүйлийн 1-р хэсэгт хиймэл төлбөрт оролцсон үүсгэн байгуулагчид болон байгууллагын захиргааны гишүүд нь хамтран компанид төлбөрийн дүнг бодитоор төлөх үүрэгтэй гэж заасан байдаг. Энэ нь хиймэл төлбөрөөр алдагдсан компанийн хөрөнгийг нөхөн сэргээж, үндсэн хөрөнгийг бодитоор баталгаажуулах зорилготой заалт юм.

Түүнчлэн, хиймэл төлбөр нь зөвхөн иргэний хариуцлага хүртэл биш, харин хууль хяналтын шийтгэлд ч хүрдэг. Төлбөрийг хариуцсан байгууллагад худал мэдээллийн баталгаажуулах гэрчилгээ гаргуулах үйлдэл нь Японы хуулийн 157-р зүйлийн 1-р хэсгийн нийтлэг шударга бус бичиг баримтад хамаарах боломжтой. Мөн Японы компанийн хуульд 965-р зүйлд төлбөрийг хиймэл болгох зорилгоор барьцаалсан төлбөр хийх зэрэг үйлдлийг 5 жилийн хорих ял эсвэл 5 сая иенийн торгууль, эсвэл тэдгээрийн аль алинд нь хүртээх хатуу шийтгэл тогтоосон байдаг. Иймд, хиймэл төлбөр нь компанийн үндсийг сулруулах хүнд хэцүү зөрчил бөгөөд иргэний болон хууль хяналтын хоёр талаас хатуу зохицуулагддаг.

Үл хөдлөх хөрөнгө ба бодит хөрөнгө оруулалтын харьцуулалт

Үл хөдлөх хөрөнгө авах ба бодит хөрөнгө оруулалт нь компаний санхүүгийн үндсэнд хамааралтай бөгөөд, Японы компанийн хуульд (日本の会社法) хүчин төгөлдөр байдлыг алдагдуулах эрсдэлтэй учраас хатуу хяналт (変態設立事項) хийдэг. Эдгээр хоёр нь дүрмийн заалтад тодорхой заасан байдаг бөгөөд, үндсэндээ шалгалтын ажилтны судалгааг шаарддаг. Гэсэн хэдий ч, тэдгээрийн хууль ёсны онцлог ба зорилго нь өөр өөр байдаг.

Бодит хөрөнгө оруулалт гэдэг нь үүсгэн байгуулагчид мөнгөний оронд газар, үнэт цаас, оюуны өмчийн эрх гэх мэт хөрөнгийг оруулж байгаа үйл ажиллагаа юм. Энэ нь мөнгө бус хөрөнгөтэй хүмүүсийг тэдгээрийг хөрөнгө оруулалтын хэлбэрээр компанийн удирдлагад оролцуулах боломжийг олгодог. Тэдгээр хөрөнгийн үнэлгээнд тааруулан хувьцаа олгодог.

Харин үл хөдлөх хөрөнгө авах нь мөнгө төлөхийг үндэслэн, цуглуулсан санхүүг ашиглан тодорхой хөрөнгийг тодорхой хүнээс худалдан авах гэрээ юм. Энэ нь компани байгуулагдсаны дараа бизнесийн үйл ажиллагаанд шаардлагатай тодорхой хөрөнгийг урьдчилан баталгаажуулахад оршино. Төлбөр нь хувьцаа биш, харин төлсөн мөнгөнөөс төлөгдөнө.

Эдгээр хууль ёсны онцлогууд нь хоёр талын харилцааг тодорхой салгаж өгдөг. Бодит хөрөнгө оруулалт нь оруулагч ба байгуулагдах компанийн хоорондын гэрээ бол, үл хөдлөх хөрөнгө авах нь үүсгэн байгуулагч ба хөрөнгийг шилжүүлэгч (гуравдагч этгээд) хоорондын гэрээ юм. Доорх хүснэгт нь эдгээр хоёр аргын гол ялгааг харуулсан болно.

Хураангуй

Энэхүү нийтлэлд Японы компаний хуульд үндэслэн компани байгуулахад чухал асуудлууд болох үүсгэн байгуулагчдын эрхийн хүрээ, хөрөнгө авах шаардлага, бас хуурамч төлбөрийн асуудлыг хууль тогтоомж болон шүүхийн шийдвэрийг үндэслэн тайлбарласан байна. Эдгээр зохицуулалтууд нь компаний санхүүгийн үндсийг хамгаалах, хувьцаа эзэмшигч болон өр зээлдэгчдийн эрх ашгийг хамгаалахад чухал үүрэгтэй. Тухайлбал, хөрөнгө авахтай холбоотой хатуу журам, хуурамч төлбөрт цивилийн болон хууль хяналтын хатуу хариуцлага нь Японы компаний хууль нь “хөрөнгө оруулалтын баталгааны зарчим”-ыг хэрхэн чухалчилдгийг харуулж байна. Эдгээр дүрмийг нарийвчлан ойлгож, дагаж мөрдөх нь эрүүл, урт удаан үргэлжлэх бизнесийн үйл ажиллагааны эхлэл гэж хэлж болно. Компани байгуулах нь зөвхөн формаль процесс биш, хууль ёсны үндэс суурийг бэхжүүлэх чухал процесс юм.

Монолит хууль зүйн фирм нь компани байгуулах шатанд ийм төрлийн төвөгтэй хууль зүйн асуудлуудад олон жилийн туршлагатай байдаг. Үүсгэн байгуулагчдын эрхийн талаарх зөвлөгөө, хөрөнгө авах болон бодит хөрөнгө оруулалтыг оруулахад холбоотой гаж нөхцөл байдлын тухай дүрэм журам боловсруулах дэмжлэг, мөн хөрөнгө төлбөрийн хууль ёсны дагуу байдал бий болгох зэрэг клиентийн тусгай нөхцөл байдлыг харгалзан өргөн цар хүрээний хууль зүйн үйлчилгээг үзүүлж ирсэн. Манай фирмд Японы хуульчийн мэргэжлийн зэрэгтэй гадаадын хуульчийн мэргэжлийн зэрэгтэй англи хэлний мэргэжилтнүүд олон байдаг бөгөөд олон улсын хараахангалттай клиентийн бизнесийг зөвхөн дэмжих боломжтой. Энэхүү нийтлэлд тайлбарласан шиг сэдвүүдэд та хэрхэн анхаарах, асуудал эсвэл асуудалтай байгаа бол, бидэнтэй холбогдоорой.