Японы компанийн хуулийн дагуу аудитын хороотой компанийн тайлбар

Японы компанийн хууль нь хувьцаат компанийн засаглалын тогтолцооны хувьд олон сонголтыг санал болгодог. Энэ нь Японы компаниудыг хүрээлж буй эдийн засгийн орчин болон хөрөнгө оруулагчдын шаардлага цаг хугацааны явцад хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг тусгасан хэрэг юм. Тэдгээрийн дотроос, 2015 онд (Хэйсэй 27 он) хэрэгжиж эхэлсэн Японы компанийн хуулийн шинэчлэлээр нэвтрүүлсэн “Аудит болон бусад хороотой компани” нь орчин үеийн Японы корпорацийн засаглалд чухал сонголт болж, түүний хэрэгжилт тогтвортой нэмэгдэж байна. Энэ тогтолцоо нь ТУЗ-ийн хяналтын үүргийг бэхжүүлж, удирдлагын ил тод байдлыг нэмэгдүүлэх зорилготойгоор зохион бүтээгдсэн. Ингэснээр Японы компанийн засаглалын практикийг олон улсын стандарттай илүү нийцүүлэхийг зорьж байна. Түүний хамгийн том онцлог нь ТУЗ-ийн дотор “Аудит болон бусад хороо” гэх шинэ байгууллагыг байгуулах явдал юм. Энэ хорооны гишүүдийн олонх нь гадны захирлуудаас бүрддэг бөгөөд хорооны гишүүн захирлууд нь ТУЗ-д бүрэн саналын эрхтэй байдаг. Энэ засаглалын загвар нь уламжлалт Японы тогтолцоо болон Европ, Америкт түгээмэл байдаг тогтолцооны хооронд байрлах, нэг ёсны эвсэлтэй шинж чанартай бөгөөд олон компанид бодитой, үр дүнтэй сонголт болж байна. Энэ нийтлэлд, Японы компанийн хуулийн тодорхой заалтуудыг үндэслэн, энэ аудит болон бусад хороотой компанийн тогтолцооны институцийн үндэслэл, хууль эрх зүйн хүрээ, төв байгууллага болох аудит болон бусад хорооны бүтэц, эрх мэдэл, бусад байгууллагын загвартай харьцуулан, цогц бөгөөд мэргэжлийн тайлбар өгөх болно. Энэ тогтолцоог гүнзгий ойлгох нь Японы компаниудад хөрөнгө оруулах болон тэдгээрийн удирдлагад оролцож буй бүх оролцогчдод зайлшгүй шаардлагатай мэдлэг гэж хэлж болно.  

Японы Хяналт зэрэг Хорооны Байгууллагын Системийн Үүрэг ба Үндэслэл

Японы корпорацийн засаглалын шинэчлэлийн урсгал нь хяналт зэрэг хорооны байгууллагын системийг бий болгох үндэслэл болсон. Энэ систем нь өмнө нь байсан хоёр гол байгууллагын загвар болох уламжлалт “хяналтын зөвлөлтэй компани” болон илүү Европ, Америкийн загварт ойр “нэр дэвшүүлэх хороотой компани”-ийн хоорондын системийн зөрүүг нөхөх дунд шатны сонголт болгон нэвтрүүлсэн юм.

Японы компаниудад хамгийн танил болсон “хяналтын зөвлөлтэй компани” нь захирлуудын зөвлөлөөс тусгаарлагдсан хяналтын гишүүн (эсвэл хяналтын зөвлөл) захирлуудын үүрэг гүйцэтгэлийг хянах систем юм. Гэвч энэ загвар нь, ялангуяа гадаадын институцийн хөрөнгө оруулагчдаас, олон жилийн туршид үр дүнтэй байдалд нь эргэлзээ төрүүлж ирсэн. Үүний гол шалтгаан нь хяналтын гишүүн нь захирлуудын зөвлөлийн гишүүн биш бөгөөд захирлуудын зөвлөлийн шийдвэрт санал өгөх эрхгүй байдагт оршиж байв. Хяналтын гишүүн нь удирдлагын дээд шийдвэр гаргах байгууллага болох захирлуудын зөвлөлийн шийдвэр гаргах үйл явцад шууд оролцох боломжгүй учраас түүний хяналтын үүрэг хангалттай хүчтэй биш гэж үзэгдэх нь олонтаа байв.

Энэ асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд, 2003 оны (Хэйсэй 15 он) худалдааны хуулийн өөрчлөлтөөр “нэр дэвшүүлэх хороотой компани” (хуучин нэр: хороотой компани) нэвтрүүлсэн. Энэ загвар нь захирлуудын зөвлөлийн дотор “нэр дэвшүүлэх хороо”, “хяналтын хороо”, “цалин хөлсний хороо” гэсэн гурван хороог байгуулж, тус бүрт нь гадаад захирлуудын олонхийг оруулахыг шаарддаг. Ингэснээр удирдлагын хяналт ба гүйцэтгэлийг тодорхой тусгаарлаж, хяналтын үүргийн бие даасан байдал ба объектив байдлыг нэмэгдүүлэхийг зорьсон. Гэвч энэ систем нь удирдлагын хүний нөөц ба цалин хөлсний шийдвэр гаргах эрхийг захирлуудын зөвлөлөөс тусгаарласан хороонд шилжүүлэх зэрэг Японы уламжлалт компанийн соёлоос үндсээр нь өөрчлөхийг шаардсан тул олон компанид нэвтрүүлэхэд хэцүү байв. Үүний үр дүнд, энэ системийг зөвхөн зарим дэвшилтэт томоохон компаниуд л нэвтрүүлж, өргөнөөр түгэхэд хүрээгүй юм.

Ийм нөхцөл байдалд, Японы компанийн засаглалын тулгарч байсан асуудал тодорхой байв. Энэ нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг итгүүлэх түвшинд захирлуудын зөвлөлийн хяналтын үүргийг бэхжүүлэхийн зэрэгцээ, компаниудыг хэт их ачаалал эсвэл үймээнгүйгээр шилжих боломжтой бодитой системийг зохион бүтээх явдал байв. Энэ асуудалд хуулийн хариулт нь 2015 оны (Хэйсэй 27 он) компанийн хуулийн өөрчлөлтөөр нэвтрүүлсэн хяналт зэрэг хорооны байгууллагын систем юм. Энэ систем нь нэр дэвшүүлэх хороотой компанийн загварын хамгийн чухал элемент болох “олонх нь гадаад захирлуудаас бүрдсэн, захирлуудын зөвлөлд санал өгөх эрхтэй хяналтын байгууллага” гэсэн цэгийг авч, үүнийг илүү энгийн хүрээнд оруулсан. Тодруулбал, нэр дэвшүүлэх хороо эсвэл цалин хөлсний хороог байгуулахыг шаардлагагүй болгож, мөн гүйцэтгэл ба хяналтын хатуу тусгаарлалт шаардахгүй. Ингэснээр компаниуд уламжлалт удирдлагын системийн үндсэн бүтцийг хадгалан, хяналтын үүргийн гол хэсгийг олон улсын стандарттай нийцүүлэн бэхжүүлэх боломжтой болсон. Энэ системийн ард байгаа үзэл санаа нь Японы компаниудын тулгарч буй “засаглалын хямрал”, өөрөөр хэлбэл, компанийн засаглалын системд итгэлгүй байдлаас үүдэн компанийн үнэ цэнэ буруу үнэлэгдэх асуудлыг шийдвэрлэж, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг дэмжих тодорхой эдийн засгийн зорилготой юм.

Японы Хяналтын Хороотой Компанийн Хууль Зүйн Хүрээ

Японы компанийн хууль нь хяналтын хороотой компанийн системийн үндсэн бүтцийг нарийн тогтоосон байдаг. Энэ хууль зүйн хүрээ нь компаниуд энэ удирдлагын хэлбэрийг сонгосон тохиолдолд тодорхой түвшний хяналтын үйл ажиллагааг хангах зорилготой юм.

Эхлээд, Японы компанийн хуулийн 2-р зүйлийн 11-р заалтын 2-т “хяналтын хороотой компани”-ийг “хяналтын хороотой хувьцаат компани” гэж тодорхойлсон байдаг. Энэ тодорхойлолтын дагуу компани нь дүрэмдээ хяналтын хороо байгуулах тухай заалт оруулснаар энэ байгууллагын хэлбэрт шилждэг.

Энэ байгууллагын хэлбэрийг сонгосон компани нь Японы компанийн хуулийн дагуу тодорхой байгууллагуудыг заавал байгуулах ёстой. Нэгдүгээрт, заавал “захирлуудын зөвлөл”-ийг байгуулах шаардлагатай (Японы компанийн хуулийн 327-р зүйлийн 1-р хэсэг). Энэ нь компанийн үйл ажиллагааны шийдвэр гаргалт болон захирлуудын үүрэг гүйцэтгэлийг хяналт тавих нь захирлуудын зөвлөл гэх хамтын байгууллагаар дамжуулан хийгдэхийг урьдчилан таамаглаж байгаа учраас юм. Хоёрдугаарт, заавал “санхүүгийн аудитор”-ыг байгуулах ёстой (Японы компанийн хуулийн 327-р зүйлийн 5-р хэсэг). Санхүүгийн аудитор нь ихэвчлэн аудитын компани эсвэл баталгаат нягтлан бодогчоор ажилладаг бөгөөд компанийн санхүүгийн тайлангийн гадаад аудитыг гүйцэтгэдэг. Хяналтын хорооны дотоод аудитын үйл ажиллагаа болон санхүүгийн аудитын гадаад аудитын үйл ажиллагааг хууль ёсоор давхар хяналттай болгосноор санхүүгийн тайлангийн найдвартай байдлыг нэмэгдүүлэх зорилготой.

Нөгөө талаас, хяналтын хороотой компани нь байгуулахыг хориглосон байгууллагуудыг тодорхой заасан байдаг. Хамгийн чухал нь, “аудитор” эсвэл “аудиторын зөвлөл”-ийг байгуулахыг хориглосон заалт юм (Японы компанийн хуулийн 327-р зүйлийн 4-р хэсэг). Энэ нь хяналтын хороо нь уламжлалт аудиторын зөвлөлийн оронд хяналтын байгууллагаар байр сууриа эзэлж байгаа учраас юм. Хэрэв хоёуланг нь байгуулахыг зөвшөөрвөл, хяналтын эрх мэдлийн байршил тодорхойгүй болж, хариуцлагын байршил тодорхойгүй болохоос гадна байгууллага нь үр ашиггүй болох магадлалтай. Иймээс компанийн хууль нь компаниудад аль нэг хяналтын системийг сонгохыг албадан, удирдлагын бүтцийн тодорхой байдлыг хангаж байна.

Эдгээр байгууллагын зохион байгуулалтын талаархи баримтуудыг худалдааны бүртгэлд тодорхой бичих шаардлагатай. Японы компанийн хуулийн 911-р зүйлийн 3-р хэсгийн 22-р заалтын дагуу, хувьцаат компани нь хяналтын хороотой компани болох тухай, хяналтын хорооны гишүүн захирлуудын нэрс, хяналтын хорооны гишүүн бус захирлуудын нэрс, мөн захирлуудын дунд гадаад захирал байгаа бол түүний тухай бүртгэх ёстой. Ингэснээр компанийн удирдлагын бүтэц нь гадны сонирхогч талуудад ил тод байдлаар илэрхийлэгдэнэ. Энэ нарийн хууль зүйн хүрээ нь хяналтын хороотой компани гэсэн нэр нь бодит утгаараа тодорхой удирдлагын түвшинг баталгаажуулж байгааг хууль ёсоор баталгаажуулж байна.

Аудит болон бусад хорооны бүтэц, эрх мэдэл, үйл ажиллагаа (Японы хуулийн дагуу)

Аудит болон бусад хороог байгуулах нь аудит болон бусад хорооны үндсэн үүрэг юм. Энэ хорооны зохион байгуулалт нь хяналтын үүргийн үр нөлөөг хангахын тулд Японы хуулийн дагуу олон төрлийн хууль эрх зүйн шаардлагыг агуулдаг.

Хорооны Бүрэлдэхүүн

Аудит зэрэг хорооны бүрэлдэхүүнийг түүний бие даасан байдал болон мэргэжлийн ур чадварыг хангах үүднээс Японы компанийн хуулиар нарийвчлан зохицуулдаг. Эхлээд, хороо нь 3-аас дээш гишүүнтэй байх ёстой бөгөөд эдгээр гишүүдийг “аудит зэрэг хорооны гишүүн захирал” гэж нэрлэдэг (Японы компанийн хууль, 331-р зүйл, 6-р хэсэг).

Хамгийн чухал бүрэлдэхүүний шаардлага нь гишүүдийн олонх нь “гадаад захирал” байх ёстой гэсэн зүйл юм (Японы компанийн хууль, 331-р зүйл, 6-р хэсэг)。Гадаад захирал гэдэг нь тухайн компанийн үйл ажиллагаа эрхэлсэн захирал эсвэл ажилтан байгаагүй, эх компани эсвэл ах дүү компанийн албан тушаалтан биш зэрэг удирдлагаас бие даасан байр суурьтай захирлыг хэлнэ. Энэ шаардлага нь аудит зэрэг хороо нь удирдлагын дотоод логик болон ашиг сонирхлоос зай барьж, объектив байр сууринаас аудит хийх институцийн үндэс суурь болдог.  

Мөн аудит зэрэг хорооны гишүүн захирал нь компанийн үйл ажиллагаа эрхэлсэн захирал, нягтлан бодогч, менежер болон бусад ажилтантай давхар ажиллах боломжгүй (Японы компанийн хууль, 331-р зүйл, 3-р хэсэг)。Энэ нь мөн аудит, хяналтын үүрэг болон үйл ажиллагаа эрхлэх үүргийг тусгаарлаж, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх чухал зохицуулалт юм.

Нөгөөтэйгүүр, уламжлалт аудитын хороотой компаниудад аудитын гишүүдээс нэгээс дээш байнгын аудитын гишүүнийг сонгох үүрэгтэй байсан бол аудит зэрэг хороотой компаниудад байнгын аудитын гишүүн байх хууль ёсны үүрэг байхгүй。Энэ нь аудит зэрэг хороо нь захирлуудын зөвлөлийн дотоод байгууллага болохын хувьд, захирлуудын зөвлөлийн хэлэлцүүлэг болон мэдээлэлд байнга нэвтрэх боломжтой, дотоод хяналтын системийг ашиглан аудит хийхийг үндэслэдэг тул заавал байнгын гишүүн шаардлагагүй гэсэн үзэл баримтлалд тулгуурладаг. Гэсэн хэдий ч, олон компаниуд аудитын үр нөлөөг нэмэгдүүлэхийн тулд сайн дурын үндсэн дээр байнгын аудитын гишүүнийг томилдог.  

Хорооны үүрэг болон эрх мэдэл

Аудит зэрэг хорооны эрх мэдлийг тус бүрийн гишүүн бие даан хэрэгжүүлэх биш, харин хорооны шийдвэрээр хэрэгжүүлэх “хамтын шийдвэр гаргах систем” нь үндсэн зарчим юм. Энэ нь тус бүрийн аудитын гишүүн бие даасан эрх мэдэлтэй байсан “бие даасан систем”-тэй байсан өмнөх аудитын хороотой томоохон ялгаатай. Хамтын шийдвэр гаргах системээр олон гишүүний олон талт мэдлэг дээр үндэслэн илүү болгоомжтой, зохион байгуулалттай шийдвэр гаргахыг хүлээж байна.  

Японы Компанийн тухай хуулийн 399-р зүйл (2005 он)-ийн 2-р хэсгийн 3-р заалт нь аудит зэрэг хорооны гол үүрэг, эрх мэдлийг дараах байдлаар тодорхойлсон байна.

1. Захирлуудын үүрэг гүйцэтгэлийн аудит болон аудитын тайлангийн бэлтгэл: Энэ нь аудит зэрэг хорооны хамгийн үндсэн үүрэг юм. Захирлууд (мөн нягтлан бодох бүртгэлийн оролцогчтой компаниудын хувьд нягтлан бодох бүртгэлийн оролцогч) хууль, дүрмийг дагаж мөрдөж, компанийн ашиг сонирхлын төлөө үүргээ зохих ёсоор гүйцэтгэж байгаа эсэхийг аудитлаж, үр дүнг нь аудитын тайлан болгон нэгтгэнэ.  
2. Нягтлан бодох бүртгэлийн аудитын гишүүний сонгон шалгаруулалт, халах зэрэг асуудлын шийдвэрлэлт: Хувьцаа эзэмшигчдийн хурлаар танилцуулах нягтлан бодох бүртгэлийн аудитын гишүүний сонгон шалгаруулалт, халах, эсвэл дахин томилохгүй байх асуудлын агуулгыг шийдвэрлэх эрх мэдэлтэй. Ингэснээр удирдлага өөртөө тохиромжтой нягтлан бодох бүртгэлийн аудитын гишүүнийг сонгохоос сэргийлж, гадаад аудитын бие даасан байдлыг аудит зэрэг хороо баталгаажуулдаг бүтэцтэй байна.  
3. Аудит зэрэг хорооны гишүүн биш захирлуудын хүний нөөц, цалин хөлсний талаар санал гаргах: Аудит зэрэг хорооны гишүүн биш бусад захирлууд (голчлон үйл ажиллагаа гүйцэтгэх захирлууд)-ын сонгон шалгаруулалт, халах, огцруулах болон цалин хөлсний талаар хувьцаа эзэмшигчдийн хурлаар хэлэлцэх саналыг шийдвэрлэнэ. Энэ нь удирдлагын бүтэц болон урамшууллын зохион байгуулалтад аудит зэрэг хороо хүчтэй нөлөө үзүүлэх боломжтойг илэрхийлж, хяналтын үүргийн чухал хэсэг гэж үздэг.  

Эдгээр үүрэгт нэмэгдээд, аудит зэрэг хороо нь чухал “зөвшөөрлийн эрх”-ийг ч мөн эзэмшдэг. Жишээлбэл, захирлуудын зөвлөл нягтлан бодох бүртгэлийн аудитын гишүүний цалинг тогтоох үед аудит зэрэг хорооны зөвшөөрлийг авах ёстой (Японы Компанийн тухай хуулийн 399-р зүйл (2005 он)-ийн 1-р хэсэг, 3-р хэсэг). Мөн захирлуудын зөвлөл дараагийн аудит зэрэг хорооны гишүүн болох захирлын сонгон шалгаруулалтын асуудлыг хувьцаа эзэмшигчдийн хурлаар танилцуулах үед урьдчилан аудит зэрэг хорооны зөвшөөрлийг авах шаардлагатай (Японы Компанийн тухай хуулийн 344-р зүйл (2005 он)-ийн 2-р хэсэг, 1-р заалт). Эдгээр зөвшөөрлийн эрх нь аудит зэрэг хороо нь хяналтын объект болох удирдлага болон гадаад аудитын гишүүдэд бодит нөлөө үзүүлэх чухал хууль эрх зүйн хэрэгсэл юм.  

Хувь хүний хяналтын хорооны гишүүдийн эрх мэдэл

Хяналтын хороо нь зөвлөлдөх байгууллага боловч, энэ нь хувь хүний гишүүдэд огт эрх мэдэл байхгүй гэсэн үг биш юм. Хууль нь байгууллагын хяналтын үр нөлөө болон хувь хүний хяналтын үүргийн тэнцвэрийг хангахын тулд эрх мэдлийн байршлыг ухаалгаар зохион байгуулсан байдаг.

Юуны өмнө, компанийн үйл ажиллагаа болон өмч хөрөнгийн байдлыг шалгах, захирлууд болон ажилтнуудаас тайлан шаардах эрх мэдэл (үйл ажиллагаа, өмч хөрөнгийн байдал шалгах эрх) нь хяналтын хороонд харьяалагддаг. Хороо нь энэ эрх мэдлээ хэрэгжүүлэхийн тулд гишүүдээс тодорхой нэг хүнийг (сонгогдсон хяналтын гишүүн) сонгон шалгалт хийх үүрэгтэй болгодог (Японы компанийн тухай хууль 399-р зүйл 3). Өөрөөр хэлбэл, хувь хүний хяналтын гишүүн нь хорооны шийдвэргүйгээр албан ёсны шалгалтыг дангаараа эхлүүлэх боломжгүй. Энэ нь хяналтын үйл ажиллагааг байгууллагаар дамжуулан зохицуулж, төлөвлөгөөтэйгээр явуулахыг баталгаажуулах систем юм.  

Гэвч, нөгөө талаас, бүх хяналтын гишүүдэд хорооны шийдвэр шаардалгүйгээр, хувь хүний эрхээр бие даан хэрэгжүүлж болох маш чухал эрх мэдэл хадгалагддаг. Эдгээр нь компанийн эрүүл мэндийг хөндөх онцгой нөхцөл байдалд хариу үйлдэл үзүүлэх “сүүлийн аюулгүйн төхөөрөмж” гэж хэлж болох юм.

• Захирлуудын зөвлөлд тайлагнах үүрэг: Захирал хууль бус үйлдэл хийж байгаа эсвэл тийм үйлдэл хийх магадлалтай гэж үзсэн тохиолдолд, эсвэл хууль болон дүрэмд зөрчилтэй баримт байгаа гэж үзсэн тохиолдолд, энэ тухайг захирлуудын зөвлөлд яаралтай тайлагнах үүрэгтэй (Японы компанийн тухай хууль 399-р зүйл 4).  
• Хувьцаа эзэмшигчдийн хуралд тайлагнах үүрэг: Захирал хувьцаа эзэмшигчдийн хуралд оруулах гэж буй санал болон баримт бичигт хууль зөрчсөн эсвэл хэтэрхий шударга бус зүйл байгаа гэж үзсэн тохиолдолд, энэ шалгалтын үр дүнг хувьцаа эзэмшигчдийн хуралд тайлагнах ёстой (Японы компанийн тухай хууль 399-р зүйл 5).  
• Захирлын үйлдлийг зогсоох эрх: Захирал компанийн зорилгын хүрээнээс гадуур үйлдэл хийж, эсвэл бусад хууль, дүрэмд зөрчилтэй үйлдэл хийж, үүний улмаас компанид ихээхэн хохирол учрах магадлалтай бол, тэр захиралд үйлдлээ зогсоохыг шаардах боломжтой (Японы компанийн тухай хууль 399-р зүйл 6).  

Энэ эрх мэдлийн бүтэц нь өдөр тутмын, төлөвлөгөөтэй хяналтыг хорооны байгууллагаар дамжуулан үр дүнтэйгээр явуулж, нөгөө талаас, удирдлагын хэтрэлтийг зогсоох сүүлийн эрх мэдлийг хувь хүний гишүүдийн ухамсар болон хариуцлагад даатгах нарийн тэнцвэр дээр тулгуурладаг.

Японы Компанийн Хуулийн дагуу Хоёр Төрлийн Захирлууд: Хяналтын Хорооны Гишүүн Захирал болон Бусад Захирлууд

Японы хяналтын хороо бүхий компанийн системийг ойлгоход хамгийн чухал зүйл бол энэ систем нь захирлуудын зөвлөлд хоёр өөр үүрэг болон хууль эрх зүйн байр суурьтай захирлуудын ангиллыг бий болгосон явдал юм. Үүнд, “хяналтын хорооны гишүүн захирал” болон “хяналтын хорооны гишүүн бус захирал” орно. Энэ ялгаа нь сонгон шалгаруулах журам, албан тушаалын хугацаа, цалин хөлс тогтоох үйл явц зэрэг олон талт асуудлуудад хамаарна.

Японы Хяналт Шалгалтын Хорооны Гишүүн Байх Захирал

Японы хяналт шалгалтын хорооны гишүүн байх захирал нь нэрнээсээ харахад, хяналт шалгалтын хорооны гишүүнээр ажиллаж, голчлон компанийн хяналт, шалгалтыг хариуцдаг. Тэднийг удирдлагын гүйцэтгэлээс тусгаарласан “хяналтын үүрэг” гүйцэтгэхийг хүлээдэг.  

Тэдний сонгон шалгаруулалт нь хувьцаа эзэмшигчдийн хурлаар, бусад захирлуудаас тусад нь явагдах ёстой (Японы компанийн тухай хууль, 329-р зүйл, 2-р хэсэг). Хувьцаа эзэмшигчид хэн хяналтын үүрэгтэй, хэн гүйцэтгэх үүрэгтэй болохыг тодорхой ойлгосны үндсэн дээр саналын эрхээ хэрэгжүүлдэг.  

Тэдний бие даасан байдлыг хангахын тулд, албан тушаалын хугацаа “2 жил” гэж тогтоогдсон (Японы компанийн тухай хууль, 332-р зүйл, 4-р хэсэг). Энэ 2 жилийн хугацааг дүрэм болон хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын шийдвэрээр богиносгох боломжгүй. Ингэснээр удирдлагын дарамтаас болж амархан огцрохгүй байж, тогтвортой байр суурийн дор урт хугацааны хэтийн төлөвтэй хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа явуулах боломжтой болно. Мөн огцруулахад ердийн энгийн шийдвэрээс илүү хатуу “тусгай шийдвэр” шаардлагатай бөгөөд тэдний байр суурь баталгаатай хамгаалагдсан байдаг.  

Шагнал урамшууллын хувьд ч тэдний бие даасан байдлыг хангах системийг бий болгосон. Хяналт шалгалтын хорооны гишүүн байх захирлын шагнал урамшуулал нь хяналт шалгалтын хорооны бус захирлуудын шагнал урамшууллаас тусад нь, хувьцаа эзэмшигчдийн хурлаар нийт хэмжээ эсвэл тооцоолох аргыг тогтоодог (Японы компанийн тухай хууль, 361-р зүйл, 2-р хэсэг). Мөн тус бүрийн гишүүнд олгох тодорхой хэмжээний хуваарилалтыг, гүйцэтгэх захирал зэрэг удирдлагын оролцоогүйгээр, хяналт шалгалтын хорооны гишүүдийн зөвлөлдөх замаар шийдвэрлэдэг (Японы компанийн тухай хууль, 361-р зүйл, 3-р хэсэг).  

Аудитын хорооны гишүүн бус захирлууд

Аудитын хорооны гишүүн бус захирлууд нь голчлон компанийн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх үүрэгтэй. Үүнд, төлөөлөн удирдах захирал болон бусад удирдлагын багийн гишүүд багтдаг. Тэд бизнесийн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлж, өдөр тутмын удирдлагыг хариуцдаг “гүйцэтгэгчид” юм.

Тэдний албан тушаалын хугацаа “1 жил” гэж тогтоогдсон байдаг (Японы Компанийн тухай хууль, 332-р зүйл, 3-р хэсэг). Энэ богино хугацаа нь тэднийг жил бүрийн ээлжит хувьцаа эзэмшигчдийн хурлаар хувьцаа эзэмшигчдийн итгэлийг дахин шалгуулах шаардлагатай болгодог. Ингэснээр удирдлагад хувьцаа эзэмшигчдийн хяналт илүү хялбар болж, удирдлагын хариуцлагыг тодорхой болгох боломжтой болдог.  

Тэдний цалин хөлсний талаар хувьцаа эзэмшигчдийн хурлаар шийдвэрлэх үед, аудитын хороо уг асуудлаар санал бодлоо илэрхийлэх боломжтой (Японы Компанийн тухай хууль, 361-р зүйл, 6-р хэсэг). Аудитын хороо цалин хөлсний үндэслэлтэй эсэх талаар санал бодлоо илэрхийлснээр, удирдлагад хэт их цалин хөлс олгохоос сэргийлэх үр дүнг хүлээж болно.  

Ийм маягаар, албан тушаалын хугацаа болон цалин хөлсийг тогтоох үйл явцад тодорхой ялгаа гаргах нь захирлуудын зөвлөл дотор зориудаар үүрэг хуваарилалт болон хурцадмал байдлыг бий болгох хууль зүйн зохицуулалт юм. Богино хугацаанд гүйцэтгэлийн хариуцлагыг хүлээдэг гүйцэтгэгчид (аудитын хорооны гишүүн бус захирлууд) болон урт хугацаанд бие даасан байдлыг хангадаг хяналтын үүрэгтэй (аудитын хорооны гишүүн захирлууд) хоёр бүлгийг бий болгосноор, гүйцэтгэгч талд хурдтай ажиллах болон үр дүнд хүрэх урамшуулал, хяналтын талд болгоомжтой байдал болон хууль дүрмийг дагаж мөрдөх урамшуулал өгөхийг зорьж байна.

Японы Компанийн Захирлуудын Сайн Удирдлагын Анхаарал Хандуулах Үүрэг ба Удирдлагын Шийдвэрийн Зарчим

Японы Иргэний Хуулийн 644-р зүйл болон Японы Компанийн Хуулийн 330-р зүйлд заасны дагуу, хяналтын хорооны гишүүн эсэхээс үл хамааран бүх захирлууд компаниас өгсөн итгэмжлэлийн дагуу сайн удирдлагын анхаарал хандуулах үүрэг (善管注意義務) хүлээдэг. Энэ үүргийг зөрчиж, компанид хохирол учруулсан тохиолдолд, захирал нь компанид хохирлыг нөхөн төлөх үүрэг хүлээх боломжтой (Японы Компанийн Хуулийн 423-р зүйлийн 1-р хэсэг).

Гэвч, компанийн удирдлагад эрсдэл зайлшгүй дагалддаг. Захирлууд эрсдэлээс айж, хэт болгоомжлох нь компанийн өсөлтөд саад болно. Иймээс, Японы шүүхийн практик нь захирлуудын удирдлагын шийдвэрийн хариуцлагыг тодорхойлохдоо “удирдлагын шийдвэрийн зарчим” гэх ойлголтыг тогтоосон. Энэ нь, захирлуудын гаргасан удирдлагын шийдвэрийн үр дүнд компани хохирол амссан ч, шийдвэр гаргах хүртэлх мэдээлэл цуглуулах, шинжлэх үйл явц болон шийдвэрийн агуулга нь хэтэрхий үндэслэлгүй биш бол сайн удирдлагын анхаарал хандуулах үүргийг зөрчөөгүй гэж үзэх хууль зүйн зарчим юм.

Энэ асуудалтай холбоотой тэргүүлэх жишээ нь, Японы Дээд Шүүхийн 2010 оны (Хэйсэй 22 он) 7-р сарын 15-ны өдрийн шийдвэр юм. Энэ шийдвэр нь захирлуудын хариуцлагыг тодорхойлохдоо тухайн үеийн нөхцөл байдалд нийцүүлэн, удирдлагын хувьд үндэслэлгүй шийдвэр байсан эсэхийг шалгуур болгох ёстойг харуулсан. Энэ зарчим нь бүх захирлуудад хамаарах боловч, шийдвэрийн хүрээ нь өөр өөр байдаг. Үйл ажиллагаа эрхэлдэг захирлуудын хувьд, бизнесийн хөрөнгө оруулалт болон стратегийн шийдвэрүүд гэх мэт “бизнесийн шийдвэрүүд” хамаарах бол, хяналтын хорооны гишүүн захирлуудын хувьд, хяналтын төлөвлөгөөний үндэслэл болон илрүүлэх ёстой зөрчлүүдийг орхигдуулаагүй эсэх гэх мэт “хяналт, аудитын шийдвэрүүд” хамаарна.  

Японы Компанийн Хуулийн дагуу Захирлуудын Зөвлөлийн Гүйцэтгэлийн Даалгавар ба Удирдлагын Хурдсалт

Аудитын болон бусад хороотой компаниудын санал болгож буй хамгийн сонирхолтой давуу талуудын нэг нь удирдлагын шийдвэр гаргалтыг хурдан болгох боломж юм. Энэ нь Японы компанийн хуульд зөвхөн энэ системд зөвшөөрөгдсөн, захирлуудын зөвлөлөөс тус тусын захирлуудад эрх мэдэл шилжүүлэх механизмаар хэрэгждэг.

Ерөнхийдөө, хувьцаат компанийн захирлуудын зөвлөл нь “чухал гүйцэтгэлийн шийдвэрийг” тус тусын захирлуудад даалгах боломжгүй (Японы компанийн хууль, 362-р зүйл, 4-р хэсэг). Энэ нь компанийн үндсэн асуудалтай холбоотой чухал шийдвэрүүдийг захирлуудын зөвлөлөөр нягтлан хэлэлцэх ёстой гэсэн үзэл баримтлалд үндэслэсэн юм.

Гэвч, аудитын болон бусад хороотой компаниудын хувьд энэ зарчимд чухал онцгой тохиолдол бий (Японы компанийн хууль, 399-р зүйл, 13-р хэсэг). Энэ заалтаар, аудитын болон бусад хороотой компаниуд нь дараах нөхцлүүдийн аль нэгийг хангах тохиолдолд, захирлуудын зөвлөлийн шийдвэрээр “чухал гүйцэтгэлийн шийдвэрийн” бүхэлд нь эсвэл хэсэгчлэн тодорхой захирлуудад (ихэвчлэн гүйцэтгэх захирал) даалгах боломжтой болно.

1. Захирлуудын зөвлөлийн ихэнх нь гадны захирлууд байх тохиолдолд: захирлуудын зөвлөлийн нийт гишүүдийн ихэнх нь гадны захирлууд байх өндөр бие даасан байдал хангагдсан тохиолдолд, зөвхөн захирлуудын зөвлөлийн шийдвэрээр эрх мэдэл шилжүүлэх боломжтой (Японы компанийн хууль, 399-р зүйл, 13-р хэсэг, 5-р хэсэг). Гэвч, энэ шаардлагыг хангах компаниуд цөөн байдаг.
2. Дүрэмд заасан тохиолдолд: дүрэмд “захирлуудын зөвлөлийн шийдвэрээр чухал гүйцэтгэлийн шийдвэрийн бүхэлд нь эсвэл хэсэгчлэн захирлуудад даалгах боломжтой” гэсэн заалт оруулах арга юм (Японы компанийн хууль, 399-р зүйл, 13-р хэсэг, 6-р хэсэг). Ихэнх компаниудын хувьд энэ нь бодитой сонголт болно.

Энэ эрх мэдэл шилжүүлэх боломжтой болсноор, жишээлбэл, тодорхой хэмжээний доорх хөрөнгө оруулалтын төслүүд эсвэл бизнесийн хамтын ажиллагаа зэрэг өмнө нь захирлуудын зөвлөлийн шийдвэр шаардлагатай байсан асуудлуудыг гүйцэтгэх захирал хурдан шийдвэрлэх боломжтой болно. Үүний үр дүнд, захирлуудын зөвлөл өдөр тутмын гүйцэтгэлийн баталгаажуулалтын ажлаас чөлөөлөгдөж, удирдлагын үндсэн бодлогыг боловсруулах, гүйцэтгэлийн хяналт зэрэг илүү үндсэн, стратегийн хэлэлцүүлэгт төвлөрөх боломжтой болно.

Энэ систем нь хүчтэй хяналтын тогтолцоог бий болгох болон хурдан удирдлагыг хослуулахыг зорьдог. Хууль нь, аудитын болон бусад хороотой бие даасан хүчтэй хяналтын байгууллага оршин байгааг үндэслэн, түүний хяналтын дор удирдлагад өргөн эрх мэдэл олгосон ч засаглал хадгалагдана гэсэн итгэлтэй байдаг. Өөрөөр хэлбэл, компаниуд илүү хатуу хяналтыг хүлээн зөвшөөрөх “үнэ” төлж, удирдлагын хурдсалт гэх “шагнал” авах боломжтой гэсэн нэг төрлийн арилжааны харилцаа энэ хуулийн системийн ард оршдог.

Гэвч, ямар ч тохиолдолд захирлуудад даалгах боломжгүй, ялангуяа чухал асуудлуудыг хуульд заасан байдаг. Японы компанийн хууль, 399-р зүйл, 13-р хэсэгт жагсаасан эдгээр асуудлууд нь дараах зүйлсийг агуулдаг.

• Чухал өмч хөрөнгийн шилжүүлэлт болон худалдан авалт
• Их хэмжээний өр зээл
• Удирдах ажилтан болон бусад чухал ажилтны томилгоо болон чөлөөлөлт
• Салбар болон бусад чухал байгууллагын байгууламж, өөрчлөлт болон татан буулгалт

Эдгээр асуудлууд нь компанийн үндсийг ганхуулах магадлалтай тул, захирлуудын зөвлөлөөр нягтлан хэлэлцэх шаардлагатай хэвээр байна.

Бусад байгууллагын зохион байгуулалттай харьцуулах нь

Японы компанийн хуульд заасан бусад гол байгууллагын зохион байгуулалттай, тухайлбал “Хяналтын зөвлөлтэй компани” болон “Нэр дэвшүүлэх хороотой компани”-тай харьцуулж үзэх нь хяналт зэрэг хороотой компанийн онцлогийг илүү гүнзгий ойлгоход зайлшгүй шаардлагатай юм.

Эхлээд, уламжлалт хяналтын зөвлөлтэй компанитай хамгийн үндсэн ялгаа нь хяналтын үүрэг гүйцэтгэгч болон түүний байр суурь юм. Хяналтын зөвлөлтэй компанид, хяналтын гишүүд нь ТУЗ-ийн гишүүн биш бөгөөд ТУЗ-ийн шийдвэрт оролцох санал өгөх эрхгүй байдаг. Тэд ТУЗ-ээс бие даасан байгууллага байдлаар, гаднаас үйл ажиллагааг хянадаг. Харин хяналт зэрэг хороотой компанид, хяналтын үүрэг гүйцэтгэгч хяналт зэрэг хорооны гишүүд нь ТУЗ-ийн албан ёсны гишүүн бөгөөд бүх саналд санал өгөх эрхтэй байдаг. Ингэснээр, хяналт, хяналтын үзэл бодол нь удирдлагын шийдвэр гаргах үйл явцад шууд оролцдог. Мөн хяналтын гишүүдийн эрх мэдэл нь тус тусын хяналтын гишүүдийн бие даасан байдалд тулгуурласан “бие даасан систем” байдаг бол, хяналт зэрэг хороо нь хорооны хэлэлцүүлгээр эрх мэдлээ хэрэгжүүлдэг “хэлэлцүүлгийн систем” байдаг нь томоохон ялгаа юм.

Дараа нь, нэр дэвшүүлэх хороотой компанитай харьцуулъя. Хоёр байгууллага нь, ихэнх нь гадны захирлуудаас бүрдсэн ТУЗ-ийн дотоод хороо хяналтыг гүйцэтгэдэг гэдэгтээ ижил боловч, түүний хүрээ болон бүтэц нь ихээхэн ялгаатай. Нэр дэвшүүлэх хороотой компани нь, хяналтын хорооны хажуугаар, захирлуудыг нэр дэвшүүлэх, огцруулахыг шийдвэрлэх “нэр дэвшүүлэх хороо” болон удирдлагын цалинг шийдвэрлэх “цалингийн хороо” гэсэн нийт гурван хороог байгуулахыг шаарддаг. Харин хяналт зэрэг хороотой компанид зөвхөн хяналт зэрэг хороог байгуулахыг шаарддаг. Цаашлаад, нэр дэвшүүлэх хороотой компанид, компанийн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх нь ТУЗ-ээс тусгаарлагдсан “гүйцэтгэх захирал” гүйцэтгэж, ТУЗ нь зөвхөн хяналтад анхаардаг, “хяналт ба гүйцэтгэлийн тусгаарлалт” хууль ёсоор албадлагатай байдаг. Хяналт зэрэг хороотой компанид ийм тусгаарлалт шаардлагагүй бөгөөд хяналт зэрэг хорооны бус захирлууд үйл ажиллагааг гүйцэтгэдэг. Иймээс, хяналт зэрэг хороотой компани нь, нэр дэвшүүлэх хороотой компанитай харьцуулахад, одоо байгаа байгууллагын бүтэцээс өөрчлөлт бага, илүү уян хатан бөгөөд хэрэгжүүлэхэд хялбар систем гэж үнэлэгддэг.

Эдгээр ялгааг нэгтгэн дүгнэвэл, хяналт зэрэг хороотой компани нь, хяналтын зөвлөлтэй компанийн “ТУЗ ба хяналтын байгууллагын тусгаарлалт” гэсэн бүтэцээс ангижирч, хяналтын үүргийг ТУЗ-д нэгтгэхийн зэрэгцээ, нэр дэвшүүлэх хороотой компани шиг үндсэн өөрчлөлт шаарддаггүй, тэнцвэртэй систем болохыг харуулж байна.

Доорх хүснэгт нь эдгээр гурван гол байгууллагын зохион байгуулалтын үндсэн шинж чанаруудыг харьцуулсан болно.

Японы Хяналтын Хороотой Компани Руу Шилжих: Давуу Тал ба Анхаарах Зүйлс

Японы хяналтын хороотой компани руу шилжихийг сонирхож буй компаниудын хувьд, энэ шилжилтийн давуу тал болон практик анхаарах зүйлсийг нарийн ойлгох нь чухал удирдлагын шийдвэр болно.

Гол Давуу Талууд

Энэ системийн хамгийн том давуу тал нь захирлуудын зөвлөлийн хяналтын үүрэг бодитоор сайжирдагт оршино. Хяналтын хорооны гишүүд захирлаар ажиллаж, санал өгөх эрхтэй бөгөөд захирлуудын зөвлөлийн хэлэлцүүлэгт шууд оролцсоноор удирдлагын шийдвэр гаргах үйл явцад хяналтын өнцөг нэвтэрч, хэлэлцүүлгийн чанар сайжирдаг.

Хоёрдугаарт, удирдлагын уян хатан байдал сайжирна. Дүрэмд заасан нөхцөлийг хангаж чадвал, чухал бизнесийн шийдвэр гаргах эрхийг тусгай захирлуудад шилжүүлэх боломжтой тул зах зээлийн орчны өөрчлөлтөд хурдан бөгөөд уян хатан шийдвэр гаргах боломжтой болно.

Гуравдугаарт, гадаадын хөрөнгө оруулагчдын үнэлгээ сайжирна гэж хүлээгдэж байна. Японы хяналтын систем нь гадаадад танил бус бөгөөд үр дүнтэй байдалд нь эргэлздэг байсан ч, захирлуудын зөвлөлийн дотор хяналтын хороо байгуулах хэлбэр нь Европ, Америкийн засаглалын загварт ойр бөгөөд гадаадын хөрөнгө оруулагчдад ойлгомжтой байдаг. Үнэндээ, дэлхийн санал өгөх зөвлөх компаниуд энэ системийг эерэгээр үнэлдэг бөгөөд дэлхийн хөрөнгийн зах зээлээс хөрөнгө татах, компанийн үнэ цэнийг нэмэгдүүлэх боломжтой.

Дөрөвдүгээрт, удирдлагын бүрэлдэхүүнийг үр ашигтай болгох боломжтой. Уламжлалт хяналтын зөвлөлтэй компаниуд нь засаглалын кодын шаардлагыг хангахын тулд гадаад захирал болон гадаад хяналтын гишүүдийг томилох шаардлагатай байсан. Хяналтын хороотой компаниудын хувьд, хяналтын хорооны гишүүн болох гадаад захирал нь хоёр үүргийг давхар гүйцэтгэх боломжтой тул цөөн тооны удирдлагатайгаар бат бөх засаглалын системийг бий болгож, удирдлагын цалин зэрэг зардлыг бууруулах боломжтой.

Практик Анхаарах Зүйлс

Нөгөөтэйгүүр, шилжилт хийхэд хэд хэдэн анхаарах зүйлс бий. Нэгдүгээрт, шинэ систем рүү шилжихэд дүрэм өөрчлөх хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын шийдвэр, удирдлагын сонгон шалгаруулалтын үйл явцыг шинэчлэх, дотоод дүрэм журмыг зохицуулах зэрэгт тодорхой хэмжээний цаг хугацаа, зардал шаардагдана.

Хоёрдугаарт, хяналтын хорооны гишүүн бус захирлуудын хугацаа 1 жил байх тул удирдлагууд жил бүр хувьцаа эзэмшигчдийн итгэлийг олж авах шаардлагатай бөгөөд богино хугацааны үр дүнд дарамт нэмэгдэх боломжтой. Энэ нь удирдлагын тогтвортой байдалд эрсдэл учруулж болзошгүй.

Гуравдугаарт, хяналтын хорооны үр дүнтэй байдлыг хангах асуудал бий. Байнга ажиллах гишүүдийг томилох шаардлагагүй тул хорооны үйл ажиллагаа хэлбэрийн шинжтэй болох эрсдэлтэй. Хорооны үйл ажиллагааг дэмжих нарийн бичгийн дарга нарын системийг зохицуулах, гадаад захирлуудыг хангалттай мэдээллээр хангах орчныг бүрдүүлэх нь системийг үр дүнтэй ажиллуулах түлхүүр болно.

Дөрөвдүгээрт, хамтын шийдвэр гаргахын хүндрэлтэй байдал. Хяналтын гишүүдийн бие даасан байдлаас ялгаатай нь, хяналтын хороо нь хамтын шийдвэр гаргах үндсэнтэй тул яаралтай хариу үйлдэл шаардлагатай үед хурдан шийдвэр гаргах нь хэцүү байж болно. Мөн гишүүдийн хооронд санал зөрөлдөх тохиолдолд хяналтын үүрэг зогсонги байдалд орох эрсдэлтэйг анхаарах хэрэгтэй.

Эцэст нь, тохиромжтой хүний нөөцийг хангах нь нийтлэг асуудал юм. Хяналтын хорооны ихэнхийг бүрдүүлэх гадаад захирлуудад санхүү, нягтлан бодох бүртгэлийн мэдлэг, тухайн компанийн бизнесийн талаар гүнзгий ойлголт, мөн удирдлагаас хараат бус байдлаар санал бодлоо илэрхийлэх өндөр мэдлэг шаардлагатай. Ийм чанаруудтай хүний нөөцийг хангах нь олон компанид томоохон сорилт хэвээр байна.

Дүгнэлт

Аудит болон бусад хороотой компаниуд нь Японы компанийн хуулиар хангагдсан, боловсронгуй, хүчирхэг корпорацийн засаглалын сонголт юм. Үүний гол үнэ цэнэ нь олон улсын түвшинд нийцэхүйц хүчирхэг удирдах зөвлөлийн хяналтын үүрэг болон хурдтай өөрчлөгдөж буй бизнесийн орчинд дасан зохицох уян хатан удирдлагын тогтолцоог стратегийн хувьд хослуулахад оршино. Энэ систем нь уламжлалт аудитын хороотой компаниудын хяналтын үүргийн үр нөлөөтэй холбоотой асуудлуудыг шийдвэрлэхийн зэрэгцээ, томоохон зохион байгуулалтын өөрчлөлт шаарддаггүй тул олон Японы компаниудад бодитой, сонирхолтой сонголт болж байна. Гэвч, түүний давуу талыг бүрэн ашиглахын тулд, удирдах зөвлөлийн гишүүдийн хугацааны удирдлага, хорооны үр нөлөөг дэмжих үйл ажиллагааны тогтолцоог бий болгох, мөн энэ системийг хэрэгжүүлэх чадварлаг гадаад удирдах зөвлөлийн гишүүдийг хангах зэрэг практик асуудлуудыг чин сэтгэлээсээ шийдвэрлэх шаардлагатай. Өөрийн компанид хамгийн тохиромжтой засаглалын тогтолцоог сонгон, бүтээх нь тогтвортой компанийн үнэ цэнийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн чухал стратегийн шийдвэр гэж хэлж болно.

Монолис хуулийн фирм нь аудит болон бусад хороотой компаниудын нэвтрүүлэлт, үйл ажиллагааг багтаасан, Японы корпорацийн засаглалтай холбоотой асуудлуудаар дотоод, гадаадын олон төрлийн үйлчлүүлэгчдэд зөвлөгөө өгч ирсэн арвин туршлагатай. Манай фирмд гадаадын хуульчийн эрх бүхий англи хэлтэй мэргэжилтнүүд ажилладаг бөгөөд Японы компанийн хуульд агуулагдсан нарийн төвөгтэй асуудлуудыг олон улсын өнцгөөс ойлгомжтой тайлбарлаж, үйлчлүүлэгчдийн бизнесийн зорилгод хамгийн тохиромжтой засаглалын тогтолцоог бүтээхэд мэргэжлийн болон практик дэмжлэг үзүүлэх боломжтой. Хэрэв энэ нийтлэлд тайлбарласан агуулгатай холбоотой хууль зүйн дэмжлэг шаардлагатай бол, манай фирмд хандаарай.