Японы Зохиогчийн Эрхийн Хуульд 'Зохиогчийн Бүтээл' гэж Юуг Ойлгох вэ: Шүүхийн Жишээнүүдээр Тайлбарласан

Компанийн оюуны өмчийн стратеги боловсруулахад, өөрийн бүтээсэн зүйлс хууль ёсны хамгаалалтанд хамаарах үнэт зүйлс болох эсэхийг нарийвчлан тодорхойлох нь маш чухал анхны алхам билээ. Японы (Japan) зохиогчийн эрхийн хуульд, хамгаалалтын эхлэл болох ойлголт нь “зохиогчийн бүтээл” юм. Хэрэв ямар нэгэн зүйл “зохиогчийн бүтээл” гэж үзэгдэхгүй бол, зохиогчийн эрхийн хамгаалалт үүсэхгүй. Иймд, бизнес үйл ажиллагааны хүрээнд бий болгосон олон төрлийн үр дүн, жишээ нь, бүтээгдэхүүний дизайн, маркетингийн материал, програм хангамж, вэбсайтын агуулга гэх мэт зүйлс энэ “зохиогчийн бүтээл”д хамаарах эсэхийг ойлгох нь эрсдлийн удирдлага болон өмчийн ашиглалтын хувьд чухал юм. Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 2-р зүйлийн 1-р хэсэг, 1-р заалтад “зохиогчийн бүтээл” гэдэг нь “санаа эсвэл мэдрэмжийг бүтээлчээр илэрхийлсэн зүйл бөгөөд, уран зохиол, шинжлэх ухаан, урлаг эсвэл хөгжмийн хүрээнд багтах зүйл” гэж тодорхойлдог. Энэхүү тодорхойлолт нь анх харахад абстракт мэт санагдаж болох ч, шүүхийн шийдвэрийн тусламжтайгаар тодорхой байдлыг олж авдаг. Японы хууль зүйн систем нь хуулийн кодонд тодорхойлогдсон ерөнхий тодорхойлолтыг шүүх хэрэгт тохирох байдлаар хэрэглэж, тайлбарлана гэсэн онцлогтой. Тиймээс, “зохиогчийн бүтээл” гэдэг тодорхойлолтыг үнэн зүйн утгаар нь ойлгохын тулд, өмнөх шүүхийн шийдвэрүүдийг шинжлэх нь чухал байдаг. Энэхүү нийтлэлд бид “зохиогчийн бүтээл” гэдэг тодорхойлолтыг дөрвөн үндсэн хэсэг болох “санаа эсвэл мэдрэмж” илэрхийлэх, “бүтээлч байдал” байх, “илэрхийлэл” байх, мөн “уран зохиол, шинжлэх ухаан, урлаг эсвэл хөгжмийн хүрээнд” багтах гэсэн дөрвөн хэсэгт хувааж, эдгээр шаардлагыг бодит бизнесийн талбарт хэрхэн тайлбарлаж ирснийг олон шүүхийн шийдвэрүүдийг үндэслэн дэлгэрэнгүй тайлбарлана.

Японы Зохиогчийн Эрхийн Хуульд “Зохиол Бүтээл”-ийн Эрх Зүйн Тодорхойлолт

Японы зохиогчийн эрхийн хууль нь хамгаалалтын зориулалтаараа төвийг сахисан “зохиол бүтээл”-ийг дараах байдлаар тодорхойлдог, 2-р зүйлийн 1-р хэсэг, 1-р заалтад:

Санаа бодол эсвэл мэдрэмжийг бүтээлчээр илэрхийлсэн бүтээл бөгөөд уг бүтээл нь утга зохиол, шинжлэх ухаан, урлаг эсвэл хөгжмийн хүрээнд багтана гэж үздэг.

Энэ тодорхойлолт нь зохиол бүтээл нь зохиогчийн эрхийн хуулиар хамгаалагдана гэж үзэхийн тулд биелүүлэх ёстой дөрвөн үндсэн шаардлагыг агуулсан байдаг. Тодорхой бүтээл нь эдгээр бүх шаардлагыг хангасан байх шаардлагатай. Дараах нь тэдгээр дөрвөн шаардлагын талаарх мэдээлэл юм.

1. “Санаа бодол эсвэл мэдрэмж” агуулсан байх
2. “Бүтээлч” байдалтай байх
3. “Илэрхийлсэн бүтээл” байх
4. “Утга зохиол, шинжлэх ухаан, урлаг эсвэл хөгжмийн хүрээ”нд багтах байх

Доорх хэсэгт бид эдгээр тус бүрд шүүх хэрхэн стандарт үнэлгээ өгч, тодорхой жишээнүүдийг дэлгэрэнгүй авч үзэх болно.

「Сэтгэлгээ эсвэл мэдрэмж」— Хүний сэтгэл зүйн үйл ажиллагааны үр дүн

Бүтээлийн хамгийн эхний шаардлага нь тухайн бүтээл хүний “сэтгэлгээ эсвэл мэдрэмж”-ийг агуулсан байх явдал юм. Энэ шаардлага нь бүтээлийг хүний сэтгэл зүйн үйл ажиллагаанаас үүссэн байхыг шаарддаг бөгөөд зөвхөн баримт, мэдээлэл, эсвэл цэвэрхэн үйл ажиллагааны дүрмийг өөрөө хамгаалах зорилгоор хамгаалалтын зориулалтаас хасах үүрэгтэй байдаг.  

Энэ шаардлага нь янз бүрийн оюуны өмчийг зохих хууль тогтоомжид хуваарилах, хаалгачийн үүрэг гүйцэтгэдэг. Сэтгэлгээ, мэдрэмжийн бүтээлч хэлбэрүүдийг зохих хуульд дагаж мөрдөх боломжтой бол техникийн ололт нь патентын хууль, үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүний дизайн нь загварын хууль, болон харилцагчийн жагсаалтын мэт зөвхөн мэдээллийг гэрээ болон бусад хууль тогтоомжийн дагуу хамгаалах боломжтой. Энэ ангиллыг ойлгох нь өөрийн оюуны өмчийг хамгаалахад ямар хуульд тулгуурлан стратеги боловсруулахад маш чухал юм.

Шүүхийн шийдвэрүүдэд ч энэ хил хязгаарыг хатуу тогтоодог. Жишээлбэл, Японы (Japan) зохиогчийн эрхийн хуулийн 10-р зүйлийн 2-р хэсэгт “зөвхөн баримтын дамжуулалт болон цаг үеийн мэдээллийг” бүтээлд тооцохгүй гэж тодорхой заасан байдаг. Энэ дагуу, зөвхөн мэдээлэл болон баримтын жагсаалтыг, тэдгээрт зохиогчийн сэтгэлгээ эсвэл мэдрэмж оролцоогүй бол бүтээл гэж үзэхгүй.  

Мөн адил, илэрхийлэл нь бүрэн хэрэгцээт зорилгоор тодорхойлогдсон бөгөөд зохиогчийн хувийн онцлог орж ирэх боломжгүй бичвэрүүд ч энэ шаардлагыг хангахгүй гэж үзэгдэх хандлагатай байдаг. Жишээ нь, Токиогийн (Tokyo) дүүргийн шүүхийн 1987 оны 5-р сарын 14-ний шийдвэр нь стандарт газар худалдах гэрээний бүтээлч байдалыг үгүйсгэсэн. Мөн Токиогийн дүүргийн шүүхийн 1965 оны 8-р сарын 31-ний шийдвэр нь угаартны баримт бичгийн тухайд ижил төстэй шийдвэр гаргасан. Эдгээр бичвэрүүдийн үгс нь гүйлгээний аюулгүй байдлыг хангах, үр ашигтай байх зэрэг хэрэгцээт шаардлагуудаас стандартчилагдсан бөгөөд зохиогчийн сэтгэлгээ эсвэл мэдрэмжийг илэрхийлсэн биш гэж үзэгдсэн байна.  

Гэсэн хэдий ч, судалгааны агуулга байсан ч, зохиогчийн сэтгэлгээ эсвэл мэдрэмж илэрхийлэгдсэн гэж үзэгдвэл бүтээл болно. Токиогийн дүүргийн шүүхийн 1978 оны 6-р сарын 21-ний шийдвэр нь нарны эрхийн талаархи судалгааны бүтээлд, нарны асуудалд хандсан зохиогчийн сэтгэлгээг бүтээлчээр илэрхийлсэн гэж үзэж, түүний бүтээлч байдалыг баталгаажуулсан. Иймд, тухайн сэдвийг шинжлэх ухаан, техникийн хувьд авч үзсэн ч, түүний бүтэц, шинжилгээ, тайлбарлах арга барилд зохиогчийн оюун ухаан, өөрөөр хэлбэл “сэтгэлгээ” нь тусгагдсан учраас бүтээл хамгаалагддаг.  

「Бүтээлч байдал」— Зохиогчийн өвөрмөц илэрхийлэл

Японы хуульд “бүтээлч байдал” нь заавал өндөр урлагийн чанар, шинэлэг байдлыг шаардахгүй. Энд шаардлагатай зүйл бол зохиогчийн ямар нэгэн “өвөрмөц” шинж чанар илэрхийлэгдсэн эсэх юм. Өөрөөр хэлбэл, зохиогч өөрийн илэрхийллийг хийхдээ сонголтын өргөн хүрээтэй байж, түүний сонголтын үр дүнд зохиогчийн өвөрмөц шинж чанар илэрхийлэгдсэн бол бүтээлч байдалд хүрсэн гэж үздэг.

Энэ “бүтээлч байдал” байгаа эсэхийг зохиогчид хэр их илэрхийллийн эрх чөлөө байгаагаас шийдвэрлэдэг. Функци, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, сэдвээс шалтгаалан илэрхийллийн арга барил нь ихээхэн хязгаарлагдмал байвал, өвөрмөц шинж чанарыг илэрхийлэх нь хэцүү бөгөөд бүтээлч байдал нь эргэн тойронд хүлээн зөвшөөрөгдөхгүй болдог. Харин сонголт, зохион байгуулалт, үг хэллэгийн хувьд олон сонголт байгаа бол бүтээлч байдал илүү хялбархан зөвшөөрөгддөг.

Бүтээлч байдалд хүрсэн жишээнүүдийн нэг нь газрын зураг юм. Токио хотын дүүргийн шүүхийн 2022 оны 5-р сарын 27-ны шийдвэрээр орон сууцны газрын зургийн бүтээлч байдалд хүрсэн. Шүүх барилгын нэр, оршин суугчийн нэр, байгууламжийн байршилыг харуулсан зургууд, мэдээллийг хайхад хялбар, харахад таатай байдлаар зохион байгуулалт, харуулсан арга барилд зохиогчийн өвөрмөц шинж чанар илэрхийлэгдсэн гэж үзсэн.

Мэдээллийн сангууд ч мөн адилхан байдлаар шийдвэрлэгддэг. Токио хотын дүүргийн шүүхийн 2000 оны 3-р сарын 17-ны “Таун Пэйж мэдээллийн сангийн хэрэг” шийдвэрээр, тусгайлан ангилсан “мэргэжлийн ангилал” системд бүтээлч байдалд хүрсэн бөгөөд мэдээллийн санг бүтээлч байдалтай хамгаалсан. Харин зөвхөн өгүүлбэрийн дарааллаар эрэмбэлсэн утасны лавлах (Хэллоу Пэйж) нь энэ төрлийн системтэй бүтээлч байдалд хүрээгүй.

Компьютерийн програм хангамжийн салбарт ч ижил төстэй шийдвэр гардаг. Осака хотын дүүргийн шүүхийн 2024 оны 1-р сарын 29-ний шийдвэрээр, олон програмуудад стандарт програмчлалын хэл ашигласан боловч, өгөгдлийн боловсруулалтын тодорхой зохион байгуулалт, хуудасны зураглалын бүтэц нь зохиогчид “сонголтын өргөн хүрээ” байсан бөгөөд үүний үр дүнд зохиогчийн өвөрмөц шинж чанар илэрхийлэгдсэн гэж үзсэн.

Гэсэн хэдий ч, илэрхийлэл нь энгийн байвал бүтээлч байдалд хүрээгүй гэж үздэг. Токио хотын дүүргийн шүүхийн 2022 оны 3-р сарын 30-ны “Тако харумаки хэрэг” шийдвэрээр, бүтээгдэхүүний харумафүүжийг амттай харагдуулах зорилгоор ашигласан гэрэл, өнцөг, хоол хүнсний зохион байгуулалт зэргийг бүгдийг нь худалдааны зургийн түгээмэл илэрхийлэл гэж үзэж, зургийн бүтээлч байдалд хүрээгүй гэж үзсэн.

Товчхон уриан доромжлол ч мөн илэрхийллийн сонголт багатай учраас бүтээлч байдалд хүрэхэд хэцүү байдаг. Интеллектуал өмчийн дээд шүүхийн 2015 оны 11-р сарын 10-ны шийдвэрээр, “Англи хэл сонсохыг хөгжим сонсох шиг л байна” гэсэн англи хэлний сургалтын материалын уриан доромжлолыг товч, тодорхой илэрхийлэл байсан бөгөөд илэрхийллийн хүрээ маш хязгаарлагдмал байсан учраас бүтээлч байдалгүй гэж үзсэн. Эсрэгээрээ, “Би аюулгүй байна, ээжийн тавиурнаас илүү аюулгүй суудал” гэсэн замын аюулгүй байдлын уриа лоозонд түүний өвөрмөц хараа ба илэрхийллийн арга барилд бүтээлч байдалд хүрсэн шүүхийн шийдвэр байдаг.

「Хэлэлцүүлэг」— Санаа ба хэлэлцүүлгийг хуваах зарчмын үндсэн зарчим

Гурав дахь шаардлага нь бүтээл нь тодорхой “хэлэлцүүлэг” байх явдал юм. Энэ нь зохиогчийн эрхийн хуулийн гол тулгуур болдог “Санаа ба хэлэлцүүлгийг хуваах зарчим”-д суурилсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, хууль зүйн хамгаалалт нь санааг өөрөө биш, харин тухайн санааг тодорхой байдлаар илэрхийлсэн зүйлд хязгаарлагддаг гэсэн ойлголт юм. Энэ зарчим нь санаа, баримт, онол зэрэг үндсэн элементүүдийг нийгмийн хамтын өмч болгон, хүн бүр чөлөөтэй ашиглах боломжийг олгож, соёлын хөгжлийг дэмжихэд чухал юм. Японы зохиогчийн эрхийн хуулийн 1-р зүйлд “соёлын хөгжилд хувь нэмрээ оруулах” гэсэн зорилго нь энэ зарчмаар дэмжигддэг.

Энэ зарчмыг хамгийн тодорхой харуулсан нь Японы Шүүхийн дээд шатны 2001 оны 6-р сарын 28-ны “Эсаши Ойвакэ” хэргийн шийдвэр юм. Энэ хэргийн хүрээнд, нэгэн нон-фикшн зохиолч нь Хоккайдо мужийн Эсаши хот нь өмнө нь нишин зүйлээр хөгжсөн, дараа нь сул доройтсон, одоо болтол жил бүр “Эсаши Ойвакэ” ардын дууны улсын тэмцээнээр сэргэж буй гэсэн бүтэцтэй бүтээлээ бичсэн байна. Дараа нь, нэгэн телевизийн компани ижил түүхийн үйл явц ба өгүүллэгийн бүтцийг агуулсан баримтат хөтөлбөр үйлдэн гаргасан. Шүүхийн дээд шат нь доод шатны шүүхийн шийдвэрийг өөрчилж, зохиогчийн эрхийн зөрчил гараагүй гэж үзсэн. Тэдний логик нь хамгаалагдахгүй санаа, баримт ба хамгаалагдсан “хэлэлцүүлэг”-ийг хатуу салгах байв. Хотын түүхийн баримт болон “өсөлт→сулрал→сэргэлт” гэсэн өгүүллэгийн хүрээ (плот) нь хүн бүр ашиглаж болох хамгаалагдахгүй “санаа” гэж үзсэн. Түүнчлэн, тэр өгүүллэгийг ярихад зохиолч нь ашигласан тодорхой үг хэллэг ба зүйрлэл хэлэлцүүлэг нь хамгаалагдсан “хэлэлцүүлэг” болохыг тогтоосон. Телевизийн компани нь санаа ба баримтыг ашигласан боловч, өөрийн гэсэн хэлэлцүүлэгийг нэвтрүүлэг ба зураглал зэрэг ашигласан учраас, эх бүтээлийн “хэлэлцүүлгийн гол онцлогийг шууд мэдрүүлэх” зүйл биш байсан бөгөөд зохиогчийн эрхийн зөрчилд хамаарахгүй гэж дүгнэсэн.

Энэ санаа ба хэлэлцүүлгийг хуваах зарчим нь бусад салбарт ч өргөн хэрэглэгддэг. Жишээлбэл, Японы Интеллектуал өмчийн өндөр шүүхийн 2012 оны 8-р сарын 8-ны “Загасчлалын тоглоомын хэрэг” шийдвэрт, тоглоомын дүрэм ба систем, мөн “Гарчигийн дэлгэц→Загасчлалын газар сонгох→Хаях→Загасны үр дүнгийн дэлгэц” гэсэн дэлгэцийн шилжилтийн дараалал нь загасчлалын тоглоомын бүтцийн “санаа” л байгаа бөгөөд зохиогчийн эрхийн хамгаалалтын объект биш гэж үзсэн. Хамгаалагдсан нь зөвхөн дэлгэцийн тодорхой график дизайн, дүрс, хөгжим, текст зэрэг “хэлэлцүүлэг” хэсэг юм. Иймд, өрсөлдөгч компаниуд өөрийн програм хангамжийн функцыг дуурайсан ч, эх кодыг шууд хуулбарлаагүй бол зохиогчийн эрхийн зөрчилд хүргэх нь хэцүү байдаг. Учир нь функц гэдэг “санаа” нь хамгаалагдахгүй бөгөөд эх код гэдэг “хэлэлцүүлэг” нь хамгаалагддаг билээ.

「Уран бүтээл, шинжлэх ухаан, урлаг эсвэл хөгжмийн хүрээнд」— Соёлын өвийн хүрээ

Сүүлийн шаардлага нь бүтээл нь “уран бүтээл, шинжлэх ухаан, урлаг эсвэл хөгжмийн хүрээнд” хамаарах ёстой гэсэн юм. Энэ шаардлагыг оюун ухааны, соёлын үйл ажиллагааны үр дүнг хамардаг гэж өргөн утгаар тайлбарлаж, ерөнхийдөө асуудал болдоггүй. Гэвч урлагийн бүтээлүүд нь хэрэгцээт бараанд хэрэглэгдэх “үйлдвэрлэлийн урлаг”-ийн салбарт энэ шаардлага чухал маргааны цэг болдог.

Үйлдвэрлэлийн урлагийн хувьд, урт хугацааны хамгаалалт өгдөг зохиогчийн эрхийн хууль ба түүнээс богино хугацааны хамгаалалтыг үндэслэдэг загварын хууль хоорондын зөрчил асуудал болдог. Шүүхүүд зохиогчийн эрхийн хамгаалалтаар үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүний загварыг хамгаалж авахад, загварын хуулийн үүрэг хэрэгцээгүй болгох, үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааг хэтэрхий хязгаарлах аюултай тул болгоомжтой шийдвэр гаргах хандлагатай байдаг.

Энэ асуудалд чухал шийдвэрлэх үзүүлэлтүүдийг тодорхойлсон нь 2021 оны 12-р сарын 8-ны өдөр (2021) Интеллектуал өмчийн дээд шүүхийн “Тахианы халуун усны сав” хэргийн шийдвэр байлаа. Энэ хэргийн шүүхийн шийдвэрт, үйлдвэрлэлийн урлаг (ганц бүтээлийн урлагийн уран гар урлалыг оролцуулахгүй) нь зохиогчийн эрхийн хуулийн “урлагийн бүтээл” хэмээн хамгаалагдана гэдгийг тодорхойлохын тулд, түүний гоёл чимэглэлийн онцлог шинж чанарууд нь хэрэгцээт үйл ажиллагаанаас “салгаж” ойлгогдох байх ёстой гэсэн үзүүлэлтүүдийг тодорхойлсон. Тахианы халуун усны савны хэрэгт, шүүх түүний хэлбэр нь тоглоомын талбайн үйл ажиллагаатай холбоотой гэж үзсэн. Тахианы толгой нь бүтцийг дэмжиж, хөл нь халуун усны савны өөрөө байгууламжийг бүрдүүлдэг бөгөөд, гоёл чимэглэлийн болон үйл ажиллагааны шинж чанарууд нэгдсэн бөгөөд салгаж болохгүй гэж үзсэн. Ингэснээр энэ халуун усны сав нь зохиогчийн эрхийн хуулийн урлагийн бүтээлд тооцогдохгүй гэж дүгнэгдсэн.

Энэ шийдвэр нь компаниудад бүтээгдэхүүний загварыг хамгаалалтад оруулахад чухал заавар өгдөг. Хэрэв та үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүний загварыг интеллектуал өмчийн хувьд хамгаалалтад авахыг хүсвэл, эхлээд загварын хуулиар бүртгүүлэхийг авч үзэх бөгөөд зохиогчийн эрхийн хуулиар хамгаалалт хязгаарлагдмал байх ёстой гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

Гэсэн хэдий ч, гоёл чимэглэлийн илэрхийлэл нь үйл ажиллагаанаас тодорхой салгаж чадах тохиолдолд, зохиогчийн эрхийн хамгаалалтад орох боломжтой. Жишээ нь, Т-фанзанд хэвлэгдсэн зураг эсвэл намар цагийн орны даавуунд хэрэглэгдсэн загвар зэрэг нь, тэдгээрийн зураг эсвэл загвар өөрөө тусгаарлагдсан урлагийн бүтээл бөгөөд Т-фанз, намар цагийн ор гэх мэт хэрэгцээт барааны үйл ажиллагаанаас тусдаа гоёл чимэглэлийн объект болдог учраас, зохиогчийн эрхийн хамгаалалтад орно.

Японы хуульд хамгаалагддаг ба хамгаалагдахгүй зүйлсийн хил хязгаар

Өмнөх хэлэлцүүлгийг тодруулах үүднээс, японы хуульд хамгаалагддаг “илэрхийлэл” ба хамгаалагдахгүй “санаа” эсвэл “үнэн зүйл” гэсэн хоорондын хил хязгаарыг тодорхой шүүхийн шийдвэрүүдийг үндэслэн харьцуулж үзье.

Дүгнэлт

Японы зохиогчийн эрхийн хуульд “зохиогчийн бүтээл” гэдэг нь зүгээр л формаль шалгах жагсаалт биш, харин шүүхээр тус бүрд нь хэрэглэгддэг, сайтар боловсруулсан стандарт юм. Сэтгэлгээ эсвэл мэдрэмж, бүтээлч байдал, илэрхийлэл, мөн үг зохиол, шинжлэх ухаан, урлаг, хөгжмийн хүрээ гэсэн дөрвөн шаардлага нь зохиогчийн эрхийг хамгаалахын зэрэгцээ, санаа болон баримтыг нийгмийн хамтын өмч болгон хадгалах зорилгоор нийтийн ашиг сонирхлын тэнцвэрийг барихад хоорондоо холбоотой байдаг. Өөрийн оюуны өмчийг зоорийн удирдлага дор байрлуулах, бусдын эрхийг зөрчих эрсдэлийг зайлсхийхийн тулд эдгээр шаардлагууд болон тэдгээрийг бодит болгосон шүүхийн шийдвэрийн чиг хандлагыг сайн ойлгох нь чухал юм.

Монолис Хууль Зүйн Газар нь програм хангамж, контент үйлдвэрлэл, бүтээгдэхүүний дизайн гэх мэт олон талт салбарын үйлчлүүлэгчдэд Японы зохиогчийн эрхийн хуульд холбогдох төвөгтэй асуудлуудад баялаг зөвлөгөө, дэмжлэг үзүүлсэн туршлагатай билээ. Манай газарт олон улсын бизнес эрхлэгч компаниудын тулгарч буй зохиогчийн эрхийн асуудлуудад уртасгасан, мэргэжлийн хууль зүйн үйлчилгээг үзүүлэх боломжтой, гадаадын хуульчийн зэрэгтэй олон англи хэлтэй мэргэжилтнүүд ажиллаж байна. Энэхүү нийтлэлд тайлбарласан зохиогчийн бүтээлийн тодорхойлолттой холбоотой зөвлөгөө авах, мөн тодорхой оюуны өмчийн стратеги боловсруулах талаар бидэнтэй холбогдоорой.