Японы компанийн хуулийн хүрээнд олон давхар төлөөллийн нэхэмжлэлийн тогтолцоо болон голлох шүүхийн жишээнүүд

Орчин үеийн Японы компаниудын орчныг олон тооны охин компаниудыг нэгэн эцсийн эцэг компани удирддаг нарийн төвөгтэй корпорацийн бүлгийн бүтэц тодорхойлдог. Ийм бүтэц нь стратегийн давуу талыг бий болгодог боловч, ялангуяа охин компанийн удирдах албан тушаалтнуудын хариуцлагын талаар корпорацийн засаглалд онцгой сорилтуудыг бий болгодог. Уламжлалт байдлаар, компанийн хувьцаа эзэмшигчид тухайн компанийн удирдах албан тушаалтнуудын эсрэг хариуцлага нэхэмжлэх зорилгоор хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөллийн нэхэмжлэл гаргах боломжтой байсан. Гэвч энэ систем нь охин компанийн хууль бус үйлдлүүд эцэг компани болон цаашлаад эцэг компанийн хувьцаа эзэмшигчдэд шууд бус хохирол учруулах нөхцөлд хангалттай хариу үйлдэл үзүүлж чадахгүй байв.

Энэ сорилтыг хүлээн зөвшөөрсөн Япон улс 2014 онд Японы компанийн хуулийн өөрчлөлтөөр дамжуулан олон төлөөллийн нэхэмжлэлийн системийг нэвтрүүлж, энэ системийг 2015 онд хэрэгжүүлсэн. Энэ системийг Японы компанийн хуульд “Тодорхой хариуцлага нэхэмжлэх нэхэмжлэл” гэж албан ёсоор нэрлэдэг бөгөөд энэ нь эцсийн эцэг компани болон түүний чухал охин компанийн удирдах албан тушаалтнуудын эсрэг хариуцлага нэхэмжлэх боломжийг хувьцаа эзэмшигчдэд олгодог. Энэ хууль эрх зүйн систем нь корпорацийн бүлгийн доторх засаглалыг бэхжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Энэ нийтлэлд бид энэ чухал хууль эрх зүйн хүрээний зорилго, шаардлага, журам, холбогдох шүүхийн жишээнүүдийг нарийвчлан тайлбарлаж, Японы корпорацийн бүлгүүдийн доторх засаглалыг бэхжүүлэхэд гүйцэтгэх үүргийг бүхэлд нь ойлгоход туслах болно.  

Японы компанийн хуулийн дагуу олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийн системийн тойм

Системийн тодорхойлолт ба зорилго

Японы компанийн хуулийн хүрээнд олон давхар төлөөллийн нэхэмжлэлийн систем нь корпорацийн бүлгийн хамгийн дээд түвшинд байрлах хувьцаат компани буюу “эцсийн бүрэн эцэг компани” гэх хувьцаа эзэмшигчид өөрийн бүрэн охин компани (ач компаниудыг оруулан) захирлууд, хяналтын зөвлөлийн гишүүд, гүйцэтгэх захирлууд, санхүүгийн аудитор, эсвэл татан буулгагч (цаашид “үүсгэн байгуулагчид гэх”) хариуцлагыг хүлээлгэх зорилгоор нэхэмжлэл гаргах боломжтой систем юм. Энэ систем нь Японы компанийн хуулийн 847-р зүйлийн 3-р хэсгийн 1-р заалтад “тодорхой хариуцлагыг хүлээлгэх нэхэмжлэл” гэж заасан байдаг.

Энэ системийн гол зорилго нь хоёр зүйлд оршино. Нэгдүгээрт, охин компанийн зөрчил эсвэл удирдлагын алдаа эцэг компанид хохирол учруулж, үүний үр дүнд эцэг компанийн хувьцаа эзэмшигчид эдийн засгийн хохирол амсах тохиолдолд, эцэг компанийн хувьцаа эзэмшигчдийг хамгаалах явдал юм. Энэ системийг бий болгох үндэслэл нь, Хэйсэй 9 он (1997 он)-д Японы монополь эсрэг хуулийн өөрчлөлтөөр холдинг компаниудыг зөвшөөрөх болсон болон Хэйсэй 11 он (1999 он)-д Японы худалдааны хуулийн өөрчлөлтөөр хувьцаа солилцоо, хувьцаа шилжүүлэх системийг бий болгосноос хойш цэвэр холдинг компаниудын тоо хурдан өссөнтэй холбоотой. Үүний үр дүнд, охин компанийн үйлдэл эцэг компанид үзүүлэх нөлөө ихээхэн нэмэгдэж, охин компанид эцэг компанийн хяналт, эцэг компанийн хувьцаа эзэмшигчдийн хяналт шаардлагатай болсон.

Хоёрдугаар зорилго нь, охин компанийн захирлууд гэх мэт хариуцлагыг хүлээлгэх нэхэмжлэлд эцэг компани өөрөө нэхэмжлэл гаргахаас зайлсхийх боломж, өөрөөр хэлбэл “нэхэмжлэл гаргахаас зайлсхийх боломж” байгаа тохиолдолд, эцэг компанийн хувьцаа эзэмшигчид хариуцлагыг хүлээлгэх замыг нээх явдал юм. Эцэг компани нь охин компанийн хувьцаа эзэмшигчийн хувьд нэхэмжлэл гаргах эрхтэй боловч, охин компанийн удирдлагуудтай хувийн харилцаа болон бүлгийн доторх өргөн хүрээний ашиг сонирхлын улмаас нэхэмжлэл гаргахаас зайлсхийх магадлалтай. Энэ систем нь эцэг компанийн түвшинд үүсэх боломжтой ашиг сонирхлын зөрчлөөс зайлсхийж, хариуцлагыг хүлээлгэх үйл явц зөв зохистой явагдахыг баталгаажуулдаг. Үүний үр дүнд, хохирол нөхөн төлөх функцээс гадна хууль бус үйлдлийг зогсоох функц ч хүлээгдэж байна. Энэ хууль эрх зүйн систем нь корпорацийн бүлгийн доторх шийдвэр гаргалтад гаднаас хяналт тавих боломжийг олгож, корпорацийн засаглалын ерөнхий хүрээг бэхжүүлдэг.

Хуулийн үндэслэл: Японы Компанийн тухай хуулийн 847-р зүйлийн 3

Олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийн систем нь Японы Компанийн тухай хуулийн 847-р зүйлийн 3-т тодорхойлогдсон байдаг. Энэ заалт нь Хэйсэй 26 (2014) онд Японы Компанийн тухай хуулийн шинэчлэлээр шинээр бий болж, Хэйсэй 27 (2015) оны 5-р сарын 1-нд хэрэгжиж эхэлсэн. Энэ системийг нэвтрүүлэхээс өмнө, олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлтэй холбоотой тодорхой заалт Японы Компанийн тухай хуульд байгаагүй бөгөөд шүүхийн практикт ч үндсэндээ хүлээн зөвшөөрөгдөөгүй байсан.

Энэхүү хуулийн шинэчлэл нь корпорацийн бүлгүүдийн хариуцлагын хоосон орон зайг нөхөх гайхалтай алхам болсон. Энэ нь уламжлалт шүүхийн шийдвэрийг хууль тогтоох замаар шинэчилж, Японы компанийн хууль тогтоомжийг илүү өргөн хүрээтэй, тодорхой корпорацийн бүлгийн засаглалын хүрээнд хөгжүүлж байгааг харуулж байна. Энэ системийг нэвтрүүлэх нь орчин үеийн бизнесийн нарийн төвөгтэй байдал, ялангуяа эрсдэл болон хариуцлага нь нарийн төвөгтэй бүлгийн бүтэцээр дамжин урсах нөхцөл байдалд хариу өгөх хууль тогтоох байгууллагын идэвхтэй бодлогын шийдвэрийг илэрхийлж байна. Үүний үр дүнд, уламжлалт хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөгчийн нэхэмжлэл нь эх компанийн хувьцаа эзэмшигчдийг хангалттай хамгаалж чадахгүй байсан нөхцөл байдал сайжирч, корпорацийн бүх шатанд хариуцлагыг хүлээлгэх боломжийг хангаж байна.

Хувьцаа эзэмшигчийн төлөөллийн нэхэмжлэлтэй харьцуулахад ялгаатай талууд

Олон давхар төлөөллийн нэхэмжлэл нь уламжлалт хувьцаа эзэмшигчийн төлөөллийн нэхэмжлэл (Японы Компанийн тухай хуулийн 847-р зүйл) -тэй төстэй шинж чанартай боловч нэхэмжлэл гаргах эрх бүхий этгээдэд томоохон ялгаа бий. Ерөнхий хувьцаа эзэмшигчийн төлөөллийн нэхэмжлэлийг тухайн компанийн хувьцаа эзэмшигч нь тухайн компанийн захирлууд гэх мэт этгээдүүдэд гаргадаг. Жишээлбэл, А компанийн хувьцаа эзэмшигч нь А компанийн захирлуудад хувьцаа эзэмшигчийн төлөөллийн нэхэмжлэл гаргаж болно.  

Үүний эсрэгээр, олон давхар төлөөллийн нэхэмжлэл нь охин компанийн удирдлагад хариуцлага хүлээлгэхийг тухайн охин компани биш, харин охин компанийг бүрэн хянадаг “эцсийн бүрэн эцэг компани гэх мэт”-ийн хувьцаа эзэмшигч гаргаж болох систем юм. Өөрөөр хэлбэл, эцэг компанийн хувьцаа эзэмшигч нь охин компанийн удирдлагад нэхэмжлэл гаргах боломжтой, шууд бус харилцаатай хариуцлага хүлээлгэхийг боломжтой болгодог хамгийн том онцлог юм. Энэ нь эцэг компани охин компанийн хувьцааг 100% эзэмшиж байгаа тохиолдолд, охин компанийн хувьцаа эзэмшигчийн хувьд эцэг компани нэхэмжлэл гаргахгүй бол, эцэг компанийн хувьцаа эзэмшигч нь охин компанийн удирдлагыг хянах арга замыг санал болгодог.  

Энэ ялгаа нь компанийн хариуцлагыг цэвэр корпорацийн нэгжийн үзэл бодлоос, компанийн бүлгийг нэгдсэн эдийн засгийн нэгж гэж хүлээн зөвшөөрөх үзэл бодол руу шилжиж байгааг харуулж байна. Охин компанийн хууль бус үйлдлээс үүдэлтэй эцсийн эдийн засгийн нөлөө нь эцсийн эцэг компани болон түүний хувьцаа эзэмшигчдэд хүрдэг эдийн засгийн бодит байдалтай холбоотой юм. Энэ хууль тогтоомж нь эцсийн эдийн засгийн ашиг хүртэгч болох эцэг компанийн хувьцаа эзэмшигчид, шууд хууль эрх зүйн нэгж болох охин компани болон түүний шууд хувьцаа эзэмшигч болох эцэг компани үйлдэл хийхгүй байсан ч өөрийн ашиг сонирхлыг хамгаалах арга замтай байхыг баталгаажуулдаг. Энэ нь хариуцлага хүлээлгэх зорилгоор, хязгаарлагдмал болон тодорхой нөхцөлд “хуулийн этгээдийн эрхийг үгүйсгэх онол” гэх мэт үзэл баримтлалыг хэрэгжүүлэхийг бэхжүүлдэг.

Японы Олон Төлөөллийн Нэхэмжлэлийн Шаардлага ба Журам

Японы компанийн хуулийн 847-р зүйл (3) дагуу олон төлөөллийн нэхэмжлэл гаргахын тулд хатуу шаардлагуудыг хангах шаардлагатай. Эдгээр шаардлагууд нь нэхэмжлэлийн хэтрүүлэлтийг урьдчилан сэргийлэхийн зэрэгцээ, үнэхээр хамгаалалт шаардлагатай тохиолдолд л нэхэмжлэлийн эрхийг олгох зорилготой юм.

Нэхэмжлэл гаргах эрх бүхий этгээд: Эцсийн бүрэн эцэг компани гэх мэт хувьцаа эзэмшигчийн эрх

Японы хуулийн дагуу олон давхар нэхэмжлэл гаргах эрхтэй этгээд нь “эцсийн бүрэн эцэг компани гэх мэт” хувьцаа эзэмшигчид юм. Эцсийн бүрэн эцэг компани гэх мэт гэдэг нь тухайн компанийн бүрэн эцэг компани бөгөөд өөрийн эцэг компани байхгүйг хэлнэ. Өөрөөр хэлбэл, энэ нь компанийн бүлгийн хамгийн дээд түвшинд байрлах хувьцаат компани юм.

Нэхэмжлэл гаргах эрх бүхий хувьцаа эзэмшигч нь, зарчмын хувьд, нэхэмжлэл гаргах өдрөөс өмнөх 6 сарын туршид тухайн эцсийн бүрэн эцэг компани гэх мэт компанийн нийт хувьцаа эзэмшигчдийн саналын эрхийн 1/100-аас дээш, эсвэл гаргасан хувьцааны 1/100-аас дээш хувьцааг эзэмшиж байх шаардлагатай. Гэхдээ, олон нийтэд нээлттэй бус эцсийн бүрэн эцэг компани гэх мэт тохиолдолд, энэ 6 сарын үргэлжлэн эзэмших хугацааны шаардлага хэрэгжихгүй. Энэ шаардлага нь хувьцаа эзэмшигч нь нэхэмжлэлд хамаарах асуудалд тодорхой ашиг сонирхолтой байгааг баталгаажуулах зорилготой юм.

Энд чухал зүйл нь, нэхэмжлэгч нь “эцсийн бүрэн эцэг компани гэх мэт” хувьцаа эзэмшигч байх ба, хамаарах охин компани нь “бүрэн охин компани” байх шаардлагатай. Энэ нарийн зохицуулалт нь системийн хэрэглээг нягт хянагдсан компанийн пирамид руу хязгаарлаж, дунд шатанд бага хувьцаа эзэмшигчдийн төвөгтэй зөрчилдөөнөөс зайлсхийх гэсэн хууль тогтоогчийн санааг илэрхийлж байна. Хэрэв охин компани нь бүрэн охин компани биш бол, тухайн охин компанид бага хувьцаа эзэмшигчид оршин байж, тэдгээр нь шууд хувьцаа эзэмшигчийн нэхэмжлэл гаргах боломжтой байж болно. Иймээс, Японы компанийн хууль нь олон давхар хувьцаа эзэмшигчид (эцэг компанийн хувьцаа эзэмшигчид болон охин компанийн бага хувьцаа эзэмшигчид) зэрэгцэн ижил төстэй нэхэмжлэл гаргах явдлаас үүсэх төвөгтэй байдал, боломжит давхар нөхөн төлбөр, ашиг сонирхлын зөрчлөөс зайлсхийхээр зохион бүтээгдсэн. Энэ нарийн “бүрэн охин компани” болон “эцсийн эцэг компани” гэсэн шаардлага нь олон давхар нэхэмжлэлийн хэрэглээг оновчтой болгож, эцсийн эцэг компанийн хувьцаа эзэмшигчид нь охин компанийн гүйцэтгэлийн цорын ганц шууд бус ашиг хүртэгч бөгөөд эцэг компани нь үйл ажиллагаа явуулахгүй байх нь хариуцлага хүлээлгэх гол саад болдог нөхцөл байдалд анхаарлаа хандуулдаг.

Холбогдох охин компаниуд болон хариуцлага хүлээлгэх хүрээ

Японы олон давхар төлөөллийн нэхэмжлэлийн хүрээнд хамаарах охин компаниуд нь тодорхой чухал ач холбогдолтой бүрэн охин компаниудаар хязгаарлагдана. Тодруулбал, Японы компанийн тухай хуулийн 847-р зүйлийн 3-р хэсгийн 4-р заалтын дагуу, үүсгэн байгуулагчдын хариуцлагын шалтгаан болсон үйл явдал гарсан өдөр, эцсийн бүрэн эх компани болон түүний бүрэн охин компаниудын тухайн охин компанийн хувьцааны дансны үнэ нь тухайн эцсийн бүрэн эх компанийн нийт хөрөнгийн 5-ны 1-ээс (эсвэл дүрэмд заасан бага хувь) хэтэрсэн тохиолдолд хамаарна. Энэ шалгуур нь Японы компанийн тухай хуулийн хялбаршуулсан зохион байгуулалтын өөрчлөлтийн шалгуур (Японы компанийн тухай хуулийн 467-р зүйлийн 1-р хэсгийн 2-р заалт гэх мэт)-ыг даган тогтоогдсон бөгөөд эх компанийн удирдлагад ихээхэн нөлөө үзүүлэх боломжтой чухал охин компаниудыг онцолж байна.

Энэхүү “нийт хөрөнгийн 5-ны 1” гэсэн шалгуур нь олон давхар төлөөллийн нэхэмжлэл нь эцсийн бүрэн эх компанийн санхүүгийн байдал, цаашлаад хувьцаа эзэмшигчдийн үнэлэмжид үнэхээр нөлөөлж чадах чухал охин компаниудын төлөө хадгалагдахыг баталгаажуулах бодит шүүлтүүрийн үүрэг гүйцэтгэдэг. Энэ шалгуур нь хувьцаа эзэмшигчдийг ач холбогдол багатай охин компаниудын жижиг асуудлууд дээр зардал ихтэй, үймээн үүсгэж болзошгүй нэхэмжлэл гаргахаас сэргийлдэг. Хууль тогтоогчид чухал охин компаниудад учирсан бодит хохирол л эцсийн эх компанид ноцтой хохирол болж хувирна гэж дүгнэсэн байна. Энэ шаардлага нь олон давхар төлөөллийн нэхэмжлэл нь корпорацийн бүлэг доторх ноцтой засаглалын алдааг шийдвэрлэх хэрэгсэл болохыг баталгаажуулж, бүх бизнесийн үйл ажиллагааны нарийн ширийн зүйлийг удирдах механизм биш гэдгийг баталж, хувьцаа эзэмшигчдийн хамгаалалт болон үр ашигтай компанийн удирдлагын хэрэгцээг тэнцвэржүүлдэг.

Хариуцлага хүлээлгэх хүрээнд охин компанийн үүсгэн байгуулагчдын “тодорхой хариуцлага”-д хязгаарлагдана. Энэ нь Японы компанийн тухай хуулийн 847-р зүйлийн 1-р хэсэгт тодорхойлогдсон хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөллийн нэхэмжлэлийн хүрээнд хамаарах этгээдээс илүү нарийвчилсан бөгөөд, жишээлбэл, ашиг хуваарилалтын буцаалт эсвэл хуурамч төлбөрийн төлбөр хариуцлага зэрэг нь зориуд хасагдсан байна. Учир нь эдгээр тохиолдолд нэхэмжлэл гаргах боломжгүй байдал асуудал болохгүй гэж хууль тогтоогчид үзсэн байна.

Нэхэмжлэл гаргах боломжгүй тохиолдлууд Японы хуулийн дагуу

Олон давхар төлөөллийн нэхэмжлэл нь дараах нөхцөлүүдийн аль нэгэнд хамаарах тохиолдолд гаргах боломжгүй. Эдгээр зохицуулалтууд нь нэхэмжлэлийн эрхийг буруугаар ашиглахаас сэргийлж, системийн зорилгод нийцэхгүй нэхэмжлэлийг хасахад чухал үүрэгтэй.

1. Тухайн тодорхой хариуцлагыг хүлээлгэх нэхэмжлэл нь тухайн хувьцаа эзэмшигч эсвэл гуравдагч этгээдийн хууль бус ашиг сонирхлыг хангах, эсвэл тухайн хувьцаат компани эсвэл тухайн эцсийн бүрэн эцэг компани гэх мэтэд хохирол учруулах зорилготой бол (Японы компанийн тухай хууль 847-р зүйл 3-р хэсэг 1-р заалт).  
2. Тухайн тодорхой хариуцлагын шалтгаан болсон үйл явдлаас болж тухайн эцсийн бүрэн эцэг компани гэх мэтэд хохирол учраагүй бол (Японы компанийн тухай хууль 847-р зүйл 3-р хэсэг 2-р заалт).  

Энэхүү хоёр дахь “хохирлын шаардлага” нь онцгой чухал юм. Энэ шаардлага нь охин компанид хохирол учирсан ч, эцсийн бүрэн эцэг компани гэх мэтэд хувьцааны үнэ цэнийн өөрчлөлт үүсээгүй, эсвэл эцэг компанид ашиг шилжсэн тохиолдолд, эцэг компанийн хувьцаа эзэмшигчид шууд ашиг сонирхолгүй гэж үзэх нөхцөлүүдийг төсөөлж байна. Энэ шаардлага нь олон давхар төлөөллийн нэхэмжлэлийн системийн гол зорилго нь охин компанийн хууль бус үйлдлийг зүгээр л шийтгэх биш, харин эцсийн эцэг компани болон түүний хувьцаа эзэмшигчдэд шууд нөлөөлөх хохирлыг нөхөн сэргээх боломжийг олгох явдал гэдгийг тодорхой болгодог. Ингэснээр системийн эдийн засгийн үндэслэл сайжирч, охин компани хохирол амссан ч, групп доторх нягтлан бодох бүртгэл эсвэл стратегийн шийдвэрүүд (жишээ нь: хохирлыг шингээх, ашгийг шилжүүлэх) эцсийн эцэг компанийн санхүүгийн байдалд нөлөөлөхгүй, эсвэл ашиг олох тохиолдолд нэхэмжлэл гаргахаас сэргийлдэг. Энэ зохицуулалт нь олон давхар төлөөллийн нэхэмжлэл нь эцсийн эцэг компанийн хувьцаа эзэмшигчид охин компанийн томоохон удирдлагын алдаанаас үүдэлтэй шууд бус хохирлоос өөрсдийгөө хамгаалах боломжийг олгоход чиглэсэн гэдгийг баталгаажуулдаг.  

Японы Хуулийн дагуу Нэхэмжлэл Гаргах Процедурын Урсгал

Олон давхар төлөөллийн нэхэмжлэл гаргах процесс нь үндсэндээ хувьцаа эзэмшигчийн төлөөллийн нэхэмжлэлтэй адил хүрээнд явагддаг. Эхлээд, эцсийн бүрэн эх компани гэх мэт хувьцаа эзэмшигч нь тодорхой хариуцлагыг хүлээлгэх ёстой охин компанид Японы Хууль зүйн яамны тогтоосон бичгээр болон бусад аргаар тодорхой хариуцлагыг хүлээлгэх нэхэмжлэл гаргахыг шаардана.

Охин компани энэ шаардлагыг хүлээн авснаас хойш 60 хоногийн дотор тодорхой хариуцлагыг хүлээлгэх нэхэмжлэл гаргаагүй тохиолдолд, шаардлага гаргасан эцсийн бүрэн эх компани гэх мэт хувьцаа эзэмшигч нь охин компанийн төлөө өөрөө тодорхой хариуцлагыг хүлээлгэх нэхэмжлэл гаргах боломжтой. Гэхдээ, 60 хоногийн хугацааг хүлээх нь охин компанид нөхөн сэргээх боломжгүй хохирол учруулах магадлалтай бол, шаардлага гаргагч нь дээр дурдсан “нэхэмжлэл гаргахыг зөвшөөрөхгүй тохиолдол”-д хамаарахгүй бол шууд нэхэмжлэл гаргах боломжтой.

Энэ процессын шаардлага нь хувьцаа эзэмшигчийг өөрөө нэхэмжлэл гаргахаас өмнө эхлээд охин компанид нэхэмжлэл гаргахыг шаардах үүрэгтэй болгодог. Энэ нь олон давхар төлөөллийн нэхэмжлэл нь хоёрдогч засварлах механизм бөгөөд үндсэн компанийн байгууллага (охин компани) эсвэл түүний шууд хувьцаа эзэмшигч (эх компани) үйл ажиллагаа явуулахгүй тохиолдолд л идэвхждэгийг онцолж байна. Энэ зохион байгуулалт нь олон давхар төлөөллийн нэхэмжлэл нь охин компанийн өөрийн засаглалын механизмыг бүрэн тойрч гарахгүй, харин тэдгээрийн дотоод механизм ажиллахгүй эсвэл зориудаар үл тоомсорлогдсон тохиолдолд хяналт болгон ажиллахыг илэрхийлж байна. Энэ процессын зохион байгуулалт нь компанийн бие даасан байдлын зарчмыг бэхжүүлж, хариуцлагын шаардлагад шаардлагатай гадаад өдөөгчийг хангаж, системийг дотоод засаглалын алдааг засах эцсийн арга хэрэгсэл болгон ашиглахыг баталгаажуулдаг.

Японы Олон Төлөөлөгчийн Нэхэмжлэлийн Системийн Үндэслэл ба Ач Холбогдол

Системийн Үүсэл, Түүхэн Үндэслэл

Японы компанийн хуульд олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийн системийг албан ёсоор нэвтрүүлэхээс өмнө, Японы шүүхүүд ерөнхийдөө олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийг хүлээн зөвшөөрдөггүй байв. Гэвч, Хэйсэй 5 он (1993 он)-д Японы Дээд шүүхийн гаргасан Мицүи Уурхайн хэргийн шийдвэр нь олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагын талаархи хэлэлцүүлгийн эхлэл болсон юм. Энэ шийдвэр нь шууд олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийг хүлээн зөвшөөрөөгүй боловч, компанийн бүлгийн хариуцлагын асуудлыг академик болон практик хүрээнд идэвхтэй хэлэлцэхэд хүргэсэн.

Мөн АНУ дахь жишиг онолын түүхэн өөрчлөлтүүд нь Японы системийн загварт нөлөөлсөн гэж үзэж болно. АНУ-д олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийг эртнээс хүлээн зөвшөөрч байсан бөгөөд үүний жишээ нь 1917 оны Нью-Йорк мужийн дунд шатны давж заалдах шүүхийн Holmes v. Camp хэргийн шийдвэр юм. Ийм олон улсын чиг хандлагын нөлөөгөөр, Японы хууль тогтоомж нь компанийн бүлгийн нарийн төвөгтэй байдалд дасан зохицож, илүү үр дүнтэй компанийн засаглалыг хэрэгжүүлэх арга зам болгон олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийг нэвтрүүлэх чиглэлд шилжсэн. Эдгээр хэлэлцүүлгүүдийн үр дүнд, 2014 оны Японы компанийн хуулийн өөрчлөлт (2015 онд хэрэгжиж эхэлсэн) нь олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийн системийг Японы хууль зүйн системд тодорхой байр суурьтай болгосон. Энэ нь Японы компанийн хууль тогтоомжийн боловсронгуй байдал, орчин үеийн бизнесийн орчинд дасан зохицох чухал алхам болсон гэж хэлж болно.

Компанийн Засаглалд Гүйцэтгэх Үүрэг ба Хүлээгдэж Буй Үр Нөлөө

Олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийн систем нь компанийн бүлгийн засаглалыг бэхжүүлэхэд маш чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Энэ систем нь эх компани охин компанийн зөрчилд хариуцлага хүлээлгэхээс зайлсхийх боломж, өөрөөр хэлбэл “нэхэмжлэл гаргахгүй байх боломж” гэх бүтцийн асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор зохиогдсон. Эх компани охин компанийн удирдлагатай хувийн харилцаа болон бүлгийн нийт ашиг сонирхлоос болж охин компанийн удирдлагын хариуцлагыг хүлээлгэхээс зайлсхийх тохиолдолд, эх компанийн хувьцаа эзэмшигчид шууд үйлдэл хийх боломжийг нээж, бүлгийн нийт ил тод байдал болон хариуцлагыг дэмждэг.

Энэ системийг нэвтрүүлснээр, охин компанийн удирдлага нь эх компаниас хяналт тавихаас гадна, эцсийн эх компанийн хувьцаа эзэмшигчдээс шууд хяналт тавих боломжтой болно. Ингэснээр хууль бус үйлдлийг зогсоох нөлөө нэмэгдэж, компанийн бүлгийн нийт хууль сахих ухамсар болон ёс зүйн мэдрэмжийг сайжруулах хүлээлттэй байна. Мөн бодит хохирол учирсан тохиолдолд, түүний нөхөн сэргээх үйл ажиллагааг дэмжих үүрэгтэй. Энэ систем нь Японы компанийн засаглал нь нэгэн бие даасан хуулийн этгээдээр хязгаарлагдахгүй, компанийн бүлгийн нийт үр дүнг эрэлхийлэх чиглэлд хөгжиж байгааг харуулж, олон улсын компанийн засаглалын шилдэг туршлагатай нийцэж байна.

Японы Олон Төлөөлөгчийн Нэхэмжлэлийн Системтэй Холбоотой Гол Шүүхийн Жишээнүүд

Систем Нэвтрүүлэхээс Өмнөх Хэлэлцүүлэг ба Шүүхийн Жишээнүүдийн Хандлага

Японы компанийн хуульд олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийн системийг албан ёсоор нэвтрүүлэхээс өмнө, Японы шүүхүүд ерөнхийдөө олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийг хүлээн зөвшөөрөхөд идэвхгүй ханддаг байв. Жишээлбэл, Токио дүүргийн шүүхийн 2001 оны 3-р сарын 29-ний өдрийн шийдвэр зэрэг хэд хэдэн доод шатны шүүхийн шийдвэрүүдэд олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийг үгүйсгэх хандлага ажиглагдаж байв. Эдгээр шийдвэрүүд нь хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийн эрхийг зөвхөн хариуцлага хүлээлгэх компанийн хувьцаа эзэмшигчдэд хязгаарлах гэсэн тухайн үеийн Японы хуулийн тайлбарыг тусгасан байв.  

Гэсэн хэдий ч, 1993 оны Дээд шүүхийн шийдвэр болох Мицүи Уул уурхайн хэрэг нь олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийг шууд хүлээн зөвшөөрөөгүй боловч, компанийн бүлэгт эцэг компанийн хувьцаа эзэмшигчдийг хамгаалах шаардлагын талаар академик болон практик хүрээнд идэвхтэй хэлэлцүүлэг өрнүүлэх шалтгаан болсон. Энэ хэрэг нь уламжлалт хуулийн системээр шийдвэрлэж чадахгүй компанийн бүлгийн онцлог хариуцлагын асуудлуудыг тодруулж, Японы компанийн хуулийг өөрчлөхөд чухал асуудал болсон. Энэ түүхэн үйл явдал нь 2015 оны Японы компанийн хуулийн өөрчлөлт нь зүгээр нэг хуулийн өөрчлөлт биш, харин компанийн бүлгийн нарийн төвөгтэй байдалд хариу үйлдэл үзүүлэх Японы компанийн хууль тогтоомжийн чухал эргэлтийн цэг байсныг харуулж байна.  

Систем Нэвтрүүлсний Дараах Ашиглалт ба Шүүхийн Жишээнүүдийн Одоогийн Байдал

Олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийн системийг 2015 онд нэвтрүүлснээс хойш, Японы компанийн хуулийн 847-р зүйлийн 3-т үндэслэсэн шууд шүүхийн жишээнүүд одоогоор олон нийтэд мэдээлэгдээгүй байна. Энэ тооны цөөн байдалд хэд хэдэн шалтгаан байж болно.  

Нэгдүгээрт, олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэл гаргах шаардлага хатуу тул, үнэхээр нэхэмжлэл гаргах боломжтой тохиолдлууд хязгаарлагддаг. Жишээлбэл, холбогдох охин компани нь бүрэн охин компани байх, түүний хувьцааны номын үнэ нь эцсийн бүрэн эцэг компанийн нийт хөрөнгийн тавны нэгээс хэтрэх, мөн эцсийн бүрэн эцэг компанид өөрт нь хохирол учирсан байх зэрэг хэд хэдэн шаардлагыг хангах шаардлагатай. Эдгээр шаардлагууд нь шаардлагагүй нэхэмжлэл болон хэтрүүлэн ашиглах нэхэмжлэлийг хязгаарлах шүүлтүүр болж ажиллаж байж магадгүй юм.

Хоёрдугаарт, энэ системийн оршин байдал нь компанийн бүлгийн доторх удирдлагуудад хүчтэй саад тотгор болж ажиллаж байж магадгүй юм. Удирдлагууд олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлээр хариуцлага хүлээлгэх эрсдэлийг ойлгосноор, илүү болгоомжтой удирдлагын шийдвэр гаргах болон компанийн засаглалыг сайжруулахад түлхэц болж байж магадгүй юм.

Гуравдугаарт, компанийн бүлгийн хамгийн дээд түвшинд байрлах эцсийн бүрэн эцэг компани нь, өөрийн удирдлагын хариуцлагыг хүлээлгэх нэхэмжлэл гаргах нь хүлээгдэж буй дунд шатны бүрэн охин компаниа удирдаж байгаа нь бүтэцийн асуудал юм. Олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийн систем нь яг ийм эцэг компанийн “нэхэмжлэл гаргахгүй байх боломж”-д хариу үйлдэл үзүүлэх зорилгоор бий болсон. Тиймээс, нэхэмжлэл цөөн байгаа нь систем ажиллахгүй байгааг илэрхийлэхгүй, харин түүний саад тотгорын үр нөлөө болон нэхэмжлэлд хүрэхээс өмнөх дотоод шийдвэрлэлт ахицтай байгааг харуулж байж магадгүй юм.  

Шууд олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийн жишээнүүд цөөн байгаа ч, удирдлагын хариуцлагын талаархи ерөнхий хувьцаа эзэмшигчийн төлөөлөгчийн нэхэмжлэлийн жишээнүүд нь олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэл гаргасан тохиолдолд шүүхийн шийдвэрийн үндэслэлийг ойлгоход тус болно. Жишээлбэл, Токио дүүргийн шүүхийн 2014 оны 9-р сарын 25-ны өдрийн шийдвэрт, бүртгэлтэй компани нь улс төрийн санхүүгийн зохицуулалтын хуулийг зөрчиж улс төрийн хандив өгсөн хэрэгт, оролцсон удирдлагын хариуцлагын зөрчлийг хүлээн зөвшөөрч, зарим удирдлагад нэхэмжлэл гаргасан. Мөн, Токио дүүргийн шүүхийн 2014 оны 3-р сарын 27-ны өдрийн шийдвэрт, Японы компанийн хуулийн 362-р зүйлийн 4-р хэсгийн 1-д заасан “чухал хөрөнгийн шилжүүлэг болон худалдан авалт”-д хамаарах бондын хүлээн авалтыг удирдлагын зөвлөлийн шийдвэргүйгээр хэрэгжүүлж компанид хохирол учруулсан гэж үзэж, бүртгэлтэй компанийн удирдлагын хохирлын хариуцлагыг хүлээн зөвшөөрсөн. Эдгээр жишээнүүд нь удирдлагын хариуцлагын хүрээ болон анхаарал хандуулах үүргийн стандартыг харуулж байгаа бөгөөд олон төлөөлөгчийн нэхэмжлэлд ижил хуулийн зарчим үйлчилнэ гэж үзэж болно.  

Дүгнэлт

Японы компанийн хуулийн хүрээнд олон давхар төлөөллийн нэхэмжлэлийн систем нь орчин үеийн нарийн төвөгтэй корпорацийн бүлгийн бүтцэд оршдог засаглалын асуудлуудыг шийдвэрлэх зорилгоор нэвтрүүлсэн чухал хууль эрх зүйн механизм юм. Энэ систем нь эцсийн эцэг компани болон түүний хувьцаа эзэмшигчдэд, тэдний бүрэн охин компани болон чухал ач холбогдолтой охин компанийн удирдлагын хариуцлагыг хүлээлгэх боломжийг нээж өгснөөр, эцэг компаниас үүдэлтэй “нэхэмжлэл гаргахгүй байх боломж” гэх бүтцийн асуудлыг даван туулж, корпорацийн бүлгийн нийт ил тод байдал болон хариуцлагыг сайжруулдаг. Түүний хатуу шаардлагууд нь системийн буруугаар ашиглалтаас сэргийлж, үнэхээр хамгаалалт шаардлагатай тохиолдолд л нэхэмжлэлийн эрхийг зөвшөөрөх тэнцвэртэй загварын үзэл баримтлалыг тусгасан байдаг.

Манай хуулийн фирм нь Японы компанийн хуулийн хүрээнд олон давхар төлөөллийн нэхэмжлэлийн систем болон холбогдох корпорацийн засаглалын салбарт Японд олон үйлчлүүлэгчдэд өргөн туршлагатай. Нарийн төвөгтэй корпорацийн бүлгийн бүтцэд хариуцлага хүлээлгэх, удирдлагын хууль ёсны үүрэг, хувьцаа эзэмшигчдийн эрхийн хэрэгжилтийн талаар гүнзгий мэдлэг, практик туршлагатай. Мөн манай фирмд гадаадын хуульчийн эрх бүхий англи хэлтэй хуульчид ажилладаг бөгөөд олон улсын өнцгөөс, япон болон англи хэл дээр саадгүй харилцаа, өндөр чанартай хууль эрх зүйн үйлчилгээг үзүүлэх боломжтой. Олон давхар төлөөллийн нэхэмжлэлийн системтэй холбоотой зөвлөгөө авах, эсвэл корпорацийн засаглалын талаар хууль эрх зүйн дэмжлэг хэрэгтэй бол манай фирмтэй холбогдоно уу.