De definitie van 'werken' in het Japanse auteursrecht: Een uitleg aan de hand van jurisprudentie

In de intellectuele eigendomsstrategie van een onderneming is het van cruciaal belang om nauwkeurig te identificeren of wat door het bedrijf is gecreëerd, al dan niet een wettelijk beschermd bezit is. Het uitgangspunt voor deze bescherming onder het Japanse auteursrecht is het concept van een ‘werk’. Als iets niet als een ‘werk’ wordt erkend, ontstaat er geen auteursrechtelijke bescherming. Het is daarom essentieel, voor zowel risicobeheer als het benutten van activa, om te begrijpen of de verschillende resultaten van zakelijke activiteiten, zoals productontwerpen, marketingmateriaal, software en webinhoud, onder dit ‘werk’ vallen. Artikel 2, lid 1, nummer 1 van de Japanse Auteursrechtwet definieert een ‘werk’ als ‘een creatieve uitdrukking van ideeën of gevoelens die behoren tot het domein van literatuur, wetenschap, kunst of muziek’. Deze op het eerste gezicht abstracte definitie wordt verduidelijkt door de beslissingen van rechtbanken in specifieke zaken. Het kenmerk van het Japanse rechtssysteem is dat algemene definities, vastgelegd in de wetboeken, door rechtbanken worden toegepast en geïnterpreteerd in individuele zaken, waardoor ze concreet worden. Om de definitie van een werk echt te begrijpen, is het daarom essentieel om eerdere rechtszaken te analyseren. In dit artikel zullen we de definitie van een werk ontleden in vier componenten, namelijk de uitdrukking van ‘ideeën of gevoelens’, de aanwezigheid van ‘creativiteit’, het feit dat het ‘uitgedrukt’ is, en dat het behoort tot het domein van ‘literatuur, wetenschap, kunst of muziek’, en we zullen gedetailleerd uitleggen hoe elk van deze vereisten in de praktijk is geïnterpreteerd, gebaseerd op een rijkdom aan jurisprudentie.

De Juridische Definitie van ‘Werken’ onder de Japanse Auteursrechtwet

De Japanse Auteursrechtwet definieert het centrale beschermingsobject ‘werken’ in Artikel 2, Paragraaf 1, Nummer 1 als volgt:

Een creatieve expressie van ideeën of gevoelens die behoort tot het domein van literatuur, wetenschap, kunst of muziek.

Deze definitie omvat vier fundamentele vereisten waaraan een creatief werk moet voldoen om bescherming te genieten onder de auteursrechtwet. Om in aanmerking te komen voor bescherming, moet een creatief werk aan al deze vereisten voldoen. De vier vereisten zijn als volgt:

1. Inhoudelijk bestaan uit ‘ideeën of gevoelens’
2. ‘Creatief’ zijn
3. Een ‘uitgedrukte vorm’ hebben
4. Behoren tot het domein van ‘literatuur, wetenschap, kunst of muziek’

In het vervolg zullen we elk van deze vereisten nader onderzoeken en bespreken hoe rechtbanken deze hebben beoordeeld aan de hand van specifieke voorbeelden.

「Gedachten of Gevoelens」— Het Product van Menselijke Mentale Activiteit

Het eerste vereiste voor een werk is dat het menselijke ‘gedachten of gevoelens’ bevat. Dit vereiste zorgt ervoor dat het werk voortkomt uit mentale activiteit van de mens en sluit louter feiten, data of puur functionele wetten uit van auteursrechtelijke bescherming.

Dit vereiste fungeert als een soort ‘poortwachter’ die verschillende intellectuele eigendommen naar het juiste juridische systeem leidt. Creatieve expressies van gedachten en gevoelens vallen onder het auteursrecht, technische uitvindingen onder het octrooirecht, ontwerpen van industriële producten onder het modelrecht, en louter data zoals klantenlijsten kunnen beschermd worden als bedrijfsgeheimen onder contractrecht en wetgeving tegen oneerlijke concurrentie. Het begrijpen van deze verdeling is cruciaal voor het ontwikkelen van een strategie om de intellectuele eigendommen van je bedrijf te beschermen onder het juiste rechtssysteem.

In jurisprudentie wordt deze grenslijn strikt beoordeeld. Bijvoorbeeld, Artikel 10, Lid 2 van de Japanse Auteursrechtwet (Japanese Copyright Act) stelt duidelijk dat ‘eenvoudige overdracht van feiten en nieuwsberichten over actuele gebeurtenissen’ niet als auteursrechtelijk beschermd werk wordt beschouwd. Op basis hiervan worden louter data of opsommingen van feiten niet als werken erkend, tenzij de gedachten of gevoelens van de auteur erin tussenkomen.

Evenzo worden documenten waarvan de uitdrukking volledig wordt bepaald door een praktisch doel en waar geen ruimte is voor de persoonlijkheid van de maker, vaak niet als voldoend aan dit vereiste beschouwd. Bijvoorbeeld, een uitspraak van de Tokyo District Court op 14 mei 1987 (1987) verwierp de auteursrechtelijke status van een standaard koopcontract voor land. Een andere uitspraak van de Tokyo District Court op 31 augustus 1965 (1965) deed een soortgelijke uitspraak over cognossementen. De formulering van deze documenten is gestandaardiseerd vanwege praktische eisen zoals veiligheid en efficiëntie van transacties, en werd niet gezien als een uitdrukking van de gedachten of gevoelens van de maker.

Aan de andere kant, zelfs academische inhoud kan als een werk worden beschouwd als de gedachten of gevoelens van de auteur erin tot uitdrukking komen. Een uitspraak van de Tokyo District Court op 21 juni 1978 (1978) bevestigde de auteursrechtelijke status van een artikel over zonlichtrechten, omdat het de gedachten van de auteur over zonlichtproblemen creatief uitdrukte. Zo wordt zelfs inhoud die wetenschappelijke of technische onderwerpen behandelt beschermd als werk, omdat de structuur, analyse en manier van uitleg de intellectuele activiteit van de auteur, oftewel ‘gedachten’, weerspiegelen.

「Creativiteit」— De uitdrukking van de persoonlijkheid van de maker

Het tweede vereiste, ‘creativiteit’, vereist in het Japanse auteursrecht niet noodzakelijkerwijs een hoge mate van artistieke originaliteit of nieuwheid. Waar het hier om gaat, is of er enige ‘persoonlijkheid’ van de maker tot uitdrukking komt. Dit betekent dat als de maker keuzes heeft in de manier van uitdrukken en deze keuzes resulteren in een werk dat unieke kenmerken van de maker vertoont, wordt aangenomen dat aan het vereiste van creativiteit is voldaan.

De aan- of afwezigheid van deze ‘creativiteit’ wordt beoordeeld vanuit het perspectief van hoeveel vrijheid de maker heeft in de expressie. Als de manier van uitdrukken sterk wordt beperkt door functie, medium of onderwerp, is het moeilijk om persoonlijkheid te tonen en wordt de status van het auteursrechtelijk beschermd werk vaak ontkend. Aan de andere kant, als er veel keuzes zijn in selectie, arrangement en woordgebruik, wordt creativiteit gemakkelijker erkend.

Een voorbeeld waarbij creativiteit werd bevestigd, is het auteursrecht op kaarten. De uitspraak van de Tokyo District Court op 27 mei 2022 (Reiwa 4) erkende de auteursrechtelijke bescherming van een woonkaart. De rechtbank oordeelde dat de persoonlijkheid van de maker tot uitdrukking kwam in de selectie van informatie om te publiceren, zoals de namen van gebouwen of bewoners, en illustraties die de locatie van faciliteiten aangeven, en in de manier waarop deze informatie werd georganiseerd en weergegeven om gemakkelijk en duidelijk te kunnen zoeken.

Databases worden op een vergelijkbare manier beoordeeld. In de uitspraak van de Tokyo District Court op 17 maart 2000 (Heisei 12) in de ‘Town Page Database Case’, werd creativiteit erkend niet in de individuele telefoonnummerinformatie, maar in het ‘beroepscategorisatiesysteem’ zelf, dat de informatie classificeerde in een unieke hiërarchische structuur voor het gemak van zoeken, en beschermde het als een auteursrechtelijk beschermd werk. Daarentegen werd in een telefoonboek (Hello Pages) dat slechts in alfabetische volgorde was gerangschikt, geen creativiteit erkend in deze systematische structuur.

Ook op het gebied van computerprogramma’s wordt een vergelijkbare beoordeling gemaakt. De uitspraak van de Osaka District Court op 29 januari 2024 (Reiwa 6) bevestigde de auteursrechtelijke bescherming van meerdere programma’s, waarbij werd vastgesteld dat, hoewel ze waren geschreven in een standaard programmeertaal, de maker een aanzienlijke ‘keuzevrijheid’ had in het specifieke ontwerp van de gegevensverwerking en de structuur van de honderden pagina’s tellende broncode, waardoor de persoonlijkheid van de maker tot uitdrukking kwam.

Aan de andere kant, als de uitdrukking alledaags is, wordt creativiteit ontkend. In de uitspraak van de Tokyo District Court op 30 maart 2022 (Reiwa 4) in de ‘Stick Spring Roll Case’, werd de creativiteit van de foto ontkend omdat de fotografische technieken die werden gebruikt om de lente-rol er smakelijk uit te laten zien, zoals verlichting, hoek en presentatie, allemaal alledaagse uitdrukkingen waren die algemeen worden gebruikt in commerciële fotografie.

Korte slogans worden ook vaak ontkend van creativiteit vanwege het beperkte aantal expressiemogelijkheden. De uitspraak van het Intellectual Property High Court op 10 november 2015 (Heisei 27) oordeelde dat de catchphrase voor een Engelse taalcursus, “Luister naar Engels alsof je naar muziek luistert”, een korte, beschrijvende uitdrukking was met zeer beperkte expressiemogelijkheden, en dus geen creativiteit had. In contrast, in een andere zaak werd creativiteit erkend in de verkeersveiligheidsslogan “Ik voel me veilig, veiliger dan op mama’s schoot, in een kinderzitje”, vanwege het unieke perspectief en de manier van uitdrukken.

「Uitdrukking」— Het principe van de idee-uitdrukking dichotomie

Het derde vereiste is dat het werk een concrete ‘uitdrukking’ moet zijn. Dit is gebaseerd op het fundamentele principe van het auteursrecht, bekend als de ‘idee-uitdrukking dichotomie’. Dit principe houdt in dat de wet niet de ideeën zelf beschermt, maar alleen de concrete uitdrukkingen van die ideeën. Dit principe is essentieel om fundamentele elementen zoals ideeën, feiten en theorieën als gemeenschappelijk bezit van de samenleving te beschouwen, zodat iedereen ze vrij kan gebruiken en zo bij te dragen aan de culturele ontwikkeling. De doelstelling van ‘bijdragen aan de culturele ontwikkeling’, zoals vermeld in artikel 1 van de Japanse auteursrechtwet, wordt ondersteund door dit principe.

De duidelijkste demonstratie van dit principe was de uitspraak van het Japanse Hooggerechtshof op 28 juni 2001 (Heisei 13) in de ‘Esashi Oiwake-zaak’. In deze zaak had een non-fictie schrijver een werk geschreven met de structuur dat het stadje Esashi in Hokkaido ooit floreerde door de haringvisserij, vervolgens in verval raakte en nu jaarlijks weer opleeft door het nationale festival van het volkslied ‘Esashi Oiwake’. Later produceerde een televisiestation een documentaire met precies dezelfde historische context en verhaalstructuur. Het Hooggerechtshof verwierp de beslissing van de lagere rechtbank en ontkende schending van het auteursrecht. De redenering was een strikte scheiding tussen niet-beschermde ideeën en feiten en de beschermde ‘uitdrukking’. Het oordeelde dat de historische feiten van de stad en het verhaalraamwerk (plot) van ‘bloei → verval → wedergeboorte’ niet-beschermde ‘ideeën’ waren die iedereen kon gebruiken. Aan de andere kant werden de specifieke woordkeuze en metaforische uitdrukkingen die de schrijver gebruikte om het verhaal te vertellen, beschouwd als beschermde ‘uitdrukkingen’. Omdat het televisiestation ideeën en feiten gebruikte, maar eigen uitdrukkingen zoals voice-over en beeldmateriaal, concludeerde het dat er geen sprake was van auteursrechtinbreuk omdat het niet de ‘essentiële kenmerken van de uitdrukking’ van het originele werk direct overbracht.

De idee-uitdrukking dichotomie is ook breed toepasbaar in andere gebieden. Bijvoorbeeld, in de uitspraak van het Japanse Hooggerechtshof voor Intellectueel Eigendom op 8 augustus 2012 (Heisei 24) in de ‘visspel-zaak’, werd geoordeeld dat de regels en systemen van het spel, evenals de volgorde van schermovergangen zoals ‘titelscherm → vislocatie kiezen → uitwerpen → vangstscherm’, slechts ‘ideeën’ waren met betrekking tot de mechanismen van een visspel en geen onderwerp van auteursrechtelijke bescherming. Wat beschermd wordt, zijn de concrete ‘uitdrukkingen’ zoals de specifieke grafische ontwerpen van de schermen, karakters, muziek en tekst. Daarom is het moeilijk om auteursrechtinbreuk aan te vechten als een concurrerend bedrijf de functies van hun software nabootst, tenzij ze direct de broncode kopiëren. De ‘ideeën’ van de functies worden niet beschermd, terwijl de ‘uitdrukking’ in de vorm van broncode wel beschermd wordt.

“Het bereik van literatuur, wetenschap, kunst of muziek” — Het domein van intellectuele culturele eigendommen

De laatste vereiste is dat het werk behoort tot “het bereik van literatuur, wetenschap, kunst of muziek”. Deze vereiste wordt breed geïnterpreteerd als omvattend voor de producten van intellectuele en culturele creatieve activiteiten en levert doorgaans weinig problemen op. Echter, in het domein van ‘toegepaste kunst’, waar artistieke creaties worden toegepast op praktische objecten, wordt deze vereiste een belangrijk twistpunt.

Rondom toegepaste kunst speelt de afbakening tussen auteursrecht, dat langdurige bescherming biedt, en het modelrecht, dat uitgaat van kortere beschermingsduur, een rol. Rechtbanken neigen naar een voorzichtige benadering, omdat het beschermen van het ontwerp van praktische massaproducten onder het auteursrecht het modelrecht zou kunnen ondermijnen en industriële activiteiten onnodig zou kunnen beperken.

Een belangrijk oordeel dat richtlijnen biedt voor deze kwestie is de uitspraak van het Japanse Hooggerechtshof voor Intellectueel Eigendom op 8 december 2021 (Reiwa 3) in de ‘Octopus glijbaan zaak’. In deze zaak stelde het hof dat toegepaste kunst (met uitzondering van unieke kunstnijverheidswerken) als ‘kunstwerken’ onder het auteursrecht beschermd kunnen worden, mits hun esthetische kenmerken ‘gescheiden’ kunnen worden waargenomen van hun praktische functie. Met betrekking tot de betwiste octopus glijbaan oordeelde het hof dat de vorm ervan onlosmakelijk verbonden was met de functie als speeltoestel. Het hoofd van de octopus ondersteunde de structuur en de tentakels vormden de glijbaan zelf, waardoor de esthetische en functionele elementen geïntegreerd waren en niet gescheiden konden worden. Als gevolg hiervan werd geconcludeerd dat deze glijbaan niet onder de kunstwerken van het auteursrecht viel.

Deze beslissing biedt belangrijke inzichten voor bedrijven die hun productontwerpen willen beschermen. Als men het ontwerp van een functioneel product als intellectueel eigendom wil beschermen, moet men allereerst overwegen om het te registreren onder het modelrecht, aangezien de bescherming onder het auteursrecht beperkt is.

Aan de andere kant, als de esthetische expressie duidelijk gescheiden kan worden van de functie, is bescherming door het auteursrecht mogelijk. Bijvoorbeeld, een illustratie gedrukt op een T-shirt of een patroon gebruikt op de stof van een dekbed, kan als een onafhankelijk kunstwerk worden beschouwd, los van de functionele eigenschappen van het T-shirt of dekbed, en is daarom onderwerp van auteursrechtelijke bescherming.

De grens tussen wat wel en niet beschermd wordt door het auteursrecht

Om de discussies tot nu toe te ordenen, vergelijken we de grenslijn tussen ‘uitdrukkingen’ die beschermd worden door het auteursrecht en ‘ideeën’ of ‘feiten’ die niet beschermd worden, aan de hand van concrete rechtszaken.

Samenvatting

De definitie van ‘werk’ onder de Japanse auteursrechtwet is niet slechts een formele checklist, maar een diepgaand uitgewerkte standaard die door rechtbanken wordt toegepast op individuele gevallen. De vier vereisten – ideeën of emoties, creativiteit, uitdrukking, en het bereik van literatuur, wetenschap, kunst en muziek – zijn onderling verbonden om de rechten van de schepper te beschermen, terwijl tegelijkertijd ideeën en feiten als gemeenschappelijk goed van de samenleving worden gewaarborgd, een balans met het publieke belang. Om uw intellectuele eigendom adequaat te beheren en het risico op inbreuk op de rechten van anderen te vermijden, is het essentieel om deze vereisten en de trends in rechtspraak die ze concretiseren grondig te begrijpen.

Monolith Law Office heeft een trackrecord van het bieden van uitgebreid advies en ondersteuning over complexe kwesties met betrekking tot het Japanse auteursrecht aan cliënten in diverse sectoren, waaronder software, content creatie en productontwerp. Ons kantoor heeft meerdere Engelssprekende experts in dienst, waaronder die met buitenlandse juridische kwalificaties, waardoor we in staat zijn om soepele en gespecialiseerde juridische diensten te bieden aan bedrijven die internationaal zakendoen en geconfronteerd worden met auteursrechtelijke uitdagingen. Neem gerust contact op met ons kantoor voor advies over de definitie van werken zoals besproken in dit artikel, of voor het ontwikkelen van een concrete intellectuele eigendomsstrategie.