Prawna ochrona dzieł pochodnych w japońskim prawie autorskim: Wyjaśnienie edycji, baz danych i dzieł wtórnych

W nowoczesnym środowisku biznesowym informacje i istniejące treści stanowią podstawowe aktywa przedsiębiorstwa. Tworzenie nowych wartości często wiąże się z wykorzystaniem, reorganizacją lub transformacją tych zasobów. Proces ten jest jednak regulowany przez złożone ramy prawne. W szczególności, japońskie prawo autorskie (Japanese Copyright Law) zawiera szczegółowe przepisy dotyczące ochrony dzieł pochodnych od istniejących materiałów. Zrozumienie tego ramy prawne nie jest tylko akademickim poszukiwaniem, ale kluczowym elementem zarządzania ryzykiem i strategii własności intelektualnej dla każdej firmy działającej w Japonii. W niniejszym artykule skupimy się na trzech głównych kategoriach, w jaki sposób japońskie prawo autorskie chroni dzieła stworzone na podstawie istniejących dzieł i informacji. Po pierwsze, ‘dzieła zredagowane’, gdzie wartość jest tworzona poprzez wybór i układ materiału. Po drugie, ‘dzieła baz danych’, które są odpowiednikami w erze cyfrowej i skupiają się na systematycznym tworzeniu informacji. I po trzecie, ‘dzieła wtórne’, które są tworzone poprzez adaptację lub transformację istniejących dzieł. Każda z tych kategorii ma różne wymagania i zakres ochrony. Na przykład, jak zbiór danych może stać się aktywem prawnie chronionym dzięki pewnym innowacjom, lub kiedy nowe dzieło oparte na istniejącym dziele może być uznane za niezależne dzieło autorskie bez naruszania praw do oryginału. Odpowiedzi na te pytania mają bezpośredni wpływ na strategię treści firmy, wykorzystanie danych oraz zawieranie umów licencyjnych. Głębokie zrozumienie tych kategorii, indywidualnych wymagań dla ich ochrony oraz związanych z nimi złożonych relacji prawnych jest niezbędne, aby chronić własne dzieła przedsiębiorstwa i unikać naruszania praw innych.

Podstawowe pojęcie “dzieła” w japońskim prawie autorskim

Zanim zagłębimy się w dyskusję na temat dzieł pochodnych, niezbędne jest zrozumienie podstawowej definicji “dzieła”, które jest przedmiotem ochrony w japońskim prawie autorskim. Ta definicja stanowi punkt wyjścia dla wszelkiej ochrony praw autorskich i jest fundamentalnym warunkiem wstępnym dla ochrony poszczególnych kategorii dzieł, o których mowa poniżej.

Artykuł 2, punkt 1, numer 1 japońskiego prawa autorskiego definiuje “dzieło” jako “coś, co stanowi twórcze wyrażenie myśli lub uczuć i należy do dziedziny literatury, nauki, sztuki lub muzyki”. Tę definicję można rozłożyć na cztery kluczowe elementy.

Po pierwsze, zawiera “myśli lub uczucia”. Dzięki temu, same fakty lub dane są wyłączone z definicji dzieła. Po drugie, musi być to coś “twórczo” wyrażone. “Twórczość” w tym kontekście oznacza, że wystarczy, aby w wyrażeniu odzwierciedlona była jakaś indywidualność autora, nie jest wymagana nowość czy wysoki poziom artystyczny. Po trzecie, musi to być “wyrażone”. Odzwierciedla to podstawową zasadę prawa autorskiego, zwaną “doktryną idei i wyrażenia”, gdzie chroniona jest konkretna forma wyrażenia, podczas gdy sama idea lub koncepcja leżąca u jej podstaw nie podlega ochronie. Po czwarte, musi to należeć do “dziedziny literatury, nauki, sztuki lub muzyki”. Zakres ten jest szeroko interpretowany, a artykuł 10 japońskiego prawa autorskiego wymienia jako przykłady dzieł powieści, muzykę, obrazy, budowle i inne.

Definicja “dzieła” nie jest tylko formalnością. Twórczość układu w dziełach redakcyjnych czy twórczość adaptacji w dziełach pochodnych również ostatecznie oceniana jest w świetle kryterium “twórczego wyrażenia myśli lub uczuć”. Na przykład, lista informacji ułożona w porządku alfabetycznym nie jest chroniona jako dzieło redakcyjne, ponieważ nie zawiera “twórczego” układu odzwierciedlającego indywidualność autora. Zrozumienie tego podstawowego pojęcia jest pierwszym krokiem do prawidłowego zrozumienia prawnej natury dzieł pochodnych.

Ochrona zbiorów danych jako własności intelektualnej: Utwory zredagowane w Japonii

Wiele firm gromadzi i porządkuje ogromne ilości informacji w ramach swojej działalności biznesowej. Nawet jeśli te informacje same w sobie nie stanowią dzieł, to ich zorganizowanie w określonym celu może stworzyć chronioną prawnie własność intelektualną. To właśnie koncepcja “utworów zredagowanych”.

Artykuł 12 ustęp 1 japońskiej ustawy o prawie autorskim definiuje utwory zredagowane jako “zbiory danych (z wyłączeniem baz danych), które posiadają oryginalność ze względu na wybór lub układ materiału i są chronione jako dzieła”. Kluczowe jest tutaj to, że przedmiotem ochrony nie są pojedyncze “materiały”, ale “oryginalność wyboru lub układu” tych materiałów. W związku z tym, materiały składające się na zredagowane dzieło nie muszą same w sobie być dziełami; mogą to być proste fakty, dane lub nawet dzieła, które już nie są chronione prawem autorskim i należą do domeny publicznej.

W orzecznictwie kluczowe jest, jak oceniana jest “oryginalność wyboru lub układu materiału”. Jako wiodący przykład można przytoczyć sprawę “NTT Town Page”. W tym przypadku sąd uznał “Town Page”, czyli katalog telefoniczny klasyfikujący zawody, za utwór zredagowany. Sąd uznał oryginalność nie na podstawie pojedynczych danych, takich jak numery telefonów czy nazwiska, ale na podstawie unikalnego, hierarchicznego systemu klasyfikacji zawodów, zaprojektowanego z myślą o wygodzie użytkowników. Ten system klasyfikacji nie był prostym, mechanicznym układem, lecz wynikiem “oryginalnego pomysłu” opartego na redakcyjnej polityce, co pozwoliło uznać go za oryginalny. W przeciwieństwie do tego, katalog “Hello Page”, który zawierał tylko nazwiska w kolejności alfabetycznej, nie został uznany za utwór zredagowany, ponieważ jego układ nie wykazywał oryginalności.

Ten precedens dostarcza firmom ważnych strategicznych wskazówek. Nawet jeśli firma zbiera publicznie dostępne dane, takie jak statystyki rynkowe czy informacje o klientach, które same w sobie nie są chronione, to organizując je i układając według własnego punktu widzenia lub osi klasyfikacji, może stworzyć użyteczny zbiór informacji. Taki zbiór może być chroniony jako nowa własność intelektualna w postaci “utworu zredagowanego”. Oznacza to, że firmy mogą tworzyć unikalne aktywa, które dają im przewagę konkurencyjną, nie tylko poprzez posiadanie danych, ale także poprzez intelektualną inwestycję w ich strukturyzację.

Gromadzenie informacji w erze cyfrowej: Japońskie prawa autorskie do baz danych

Pojęcie dzieła redakcyjnego, dostosowane do ery cyfrowej, przybiera formę “prawa autorskiego do bazy danych”. W miarę jak wyszukiwanie i wykorzystywanie informacji za pomocą komputerów staje się powszechne, japońskie prawo autorskie wprowadziło specjalne przepisy chroniące bazy danych.

Artykuł 12-2, ustęp 1 japońskiej ustawy o prawie autorskim stanowi, że “bazy danych, które posiadają kreatywność ze względu na wybór informacji lub ich systematyczną organizację, są chronione jako dzieła autorskie”. Ponadto, artykuł 2, ustęp 1, punkt 10-3 tej samej ustawy definiuje “bazę danych” jako “zbiór artykułów, danych liczbowych, grafik lub innych informacji, które zostały zorganizowane w sposób systematyczny, umożliwiający wyszukiwanie tych informacji za pomocą komputera”. Podobnie jak w przypadku dzieł redakcyjnych, przedmiotem ochrony nie są pojedyncze informacje, lecz struktura zbioru informacji. Jednak w przypadku praw autorskich do bazy danych, szczególnie istotna jest kreatywność “systematycznej organizacji” zakładającej wyszukiwanie za pomocą komputera.

W tym kontekście, niezwykle ważnym precedensem w historii japońskiego sądownictwa jest “sprawa bazy danych Tsubasa System”. Wyrok ten wyróżnia się z dwóch powodów. Po pierwsze, sąd odrzucił ochronę na podstawie prawa autorskiego. W wyroku z 2002 roku, Sąd Okręgowy w Tokio stwierdził, że wybór informacji i ich systematyczna organizacja w bazie danych powoda, dotyczącej części i specyfikacji samochodów, były powszechne w branży i wynikały z jej potrzeb, a zatem nie posiadały kreatywności wymaganej przez prawo autorskie, i w rezultacie odrzucił status dzieła autorskiego bazy danych.

Jednakże, ocena sądu nie zakończyła się na tym. Po drugie, ustanowiono ochronę na podstawie nieuczciwego działania zgodnie z japońskim kodeksem cywilnym. Chociaż sąd nie uznał naruszenia praw autorskich, stwierdził, że działanie pozwanego polegające na całkowitym skopiowaniu (tzw. dead copy) bazy danych powoda stanowiło nieuczciwe działanie zgodnie z artykułem 709 japońskiego kodeksu cywilnego. Jako powód sąd wskazał, że powód zainwestował w budowę i utrzymanie bazy danych ponad 500 milionów jenów, co stanowiło “interes handlowy wart ochrony prawnej”, nawet jeśli nie jest to dzieło autorskie. Sąd uznał, że działanie pozwanego, który był konkurentem powoda i skopiował bazę danych, korzystając z inwestycji powoda bez ponoszenia kosztów, i wykorzystał ją w swojej działalności, było “wysoce nieuczciwym środkiem” naruszającym zasady uczciwej konkurencji i szkodzącym interesom powoda.

Ten wyrok był przełomowy, ponieważ pokazał, że japoński system prawny może zapewnić pewnego rodzaju siatkę bezpieczeństwa w formie prawa do ochrony przed nieuczciwym działaniem dla baz danych, które nie są chronione przez prawo autorskie z powodu braku kreatywności, ale mają wartość komercyjną. Wyrok ten wskazuje na pragmatyczne podejście japońskiego wymiaru sprawiedliwości, które wykracza poza ramy konkretnych przepisów prawa własności intelektualnej, aby tłumić pasożytnicze praktyki konkurencyjne i utrzymać uczciwy porządek rynkowy. Dla firm, które inwestują znaczne środki w budowę swoich zasobów danych, ten precedens stanowi niezwykle ważną podstawę ochrony.

Tworzenie nowych wartości z istniejących dzieł: Utwory wtórne w Japonii

Nowa aktywność twórcza często czerpie inspirację z istniejących dzieł. Filmowe adaptacje powieści, tłumaczenia literatury obcojęzycznej czy aranżacje muzyczne to klasyczne przykłady tworzenia nowych wartości na podstawie istniejących utworów. Japońskie prawo autorskie chroni takie dzieła jako “utwory wtórne”.

Artykuł 2 ustęp 1 punkt 11 japońskiej ustawy o prawie autorskim definiuje utwory wtórne jako “dzieła stworzone przez tłumaczenie, aranżację, modyfikację, adaptację, filmowanie lub inne przekształcenie utworu”. Dzieło, z którego czerpie się inspirację, nazywane jest “utworem pierwotnym”. Aby utwór wtórny mógł być chroniony, nie wystarczy prosta imitacja lub mechaniczne powielenie utworu pierwotnego – konieczne jest dodanie nowego, twórczego wyrazu.

Najważniejszym wyzwaniem z punktu widzenia prawa jest ustalenie kryteriów rozróżniających legalne utwory wtórne od nielegalnego naruszenia praw autorskich (reprodukcji lub adaptacji bez oryginalności). Kryteria te są ściśle związane z podstawową zasadą, że prawo autorskie chroni formę wyrazu, a nie samą ideę. W tej kwestii japoński Sąd Najwyższy przedstawił jasne wytyczne w wyroku z 2001 roku w sprawie “Esashi Oiwake” (江差追分事件).

W tej sprawie spór dotyczył podobieństwa między dziełem pisarza non-fiction opisującym ludową pieśń “Esashi Oiwake” i miastem, a dokumentalnym programem telewizyjnym (NHK) traktującym o tym samym temacie. Sąd Najwyższy unieważnił decyzję sądów niższych instancji i nie uznał naruszenia praw autorskich. Ustanowione wówczas kryterium orzeczenia stanowi, że adaptacja ma miejsce w przypadku, gdy “opiera się na istniejącym utworze i zachowuje jego zasadnicze cechy wyrazu… tak, że osoba stykająca się z nim może bezpośrednio odczuć zasadnicze cechy wyrazu istniejącego dzieła”.

Sąd Najwyższy przeanalizował wspólne elementy obu dzieł i stwierdził, że opisy historycznych faktów czy pomysły na poziomie idei, takie jak “coroczny festiwal ludowy jest najbardziej ożywionym okresem w mieście”, nie są “formą wyrazu” chronioną przez prawo autorskie. Skupiając się na konkretnym języku używanym do wyrażenia tych wspólnych pomysłów, sąd stwierdził, że dzieło pisarza używało poetyckiego i literackiego wyrazu, podczas gdy program telewizyjny posługiwał się bardziej bezpośrednim i faktualnym wyrazem, i że między oboma dziełami nie ma wspólnej “zasadniczej cechy wyrazu”.

Orzeczenie Sądu Najwyższego ustanowiło wysokie progi dla naruszenia prawa do adaptacji, co z kolei gwarantuje wolność tworzenia nowych dzieł na podstawie pomysłów i faktów przedstawionych w poprzednich pracach. Jest to równowaga między ochroną praw twórców a celem prawa autorskiego, jakim jest rozwój kultury, i stanowi ważne orzeczenie zwiększające stabilność prawną działalności przedsiębiorstw związanych z produkcją treści.

Złożone relacje prawne w dziełach wtórnych: Prawa autora oryginału według prawa japońskiego

Tworząc i wykorzystując dzieła wtórne, konieczna jest uwaga na niezwykle ważny aspekt prawny. Chodzi o to, że autor oryginalnego dzieła (autor oryginału) zachowuje silne prawa również do powstałego dzieła wtórnego.

Zasadę tę określa artykuł 28 japońskiej ustawy o prawie autorskim, który stanowi, że “autor oryginalnego dzieła wtórnego posiada wyłączne prawa do korzystania z tego dzieła wtórnego, … takie same jak prawa, które posiada autor dzieła wtórnego”. Praktycznym skutkiem tego przepisu jest to, że zasadniczo do wykorzystania dzieła wtórnego potrzebna jest zgoda obu stron: autora dzieła wtórnego oraz autora oryginału. Na przykład, aby wyświetlić film (dzieło wtórne) oparty na powieści (oryginalne dzieło), konieczna jest nie tylko zgoda producenta filmu, ale również zgoda autora powieści.

Jak więc wygląda zakres praw autora oryginału i autora dzieła wtórnego? Decydującą interpretację tych złożonych relacji prawnych przedstawił wyrok Sądu Najwyższego z 1997 roku w sprawie “Popeye Necktie”. W tej sprawie przedmiotem była seria komiksów “Popeye”, tworzonych przez wiele lat, i problemem była relacja między późniejszymi komiksami a pierwszymi.

Sąd Najwyższy orzekł, że późniejsze komiksy stanowią dzieło wtórne pierwszych komiksów i w zakresie praw stwierdził, że “prawa autorskie do dzieła wtórnego powstają tylko w odniesieniu do nowych, kreatywnych części dodanych do dzieła wtórnego, a nie obejmują części wspólnych z oryginalnym dziełem i mających tę samą istotę”.

To orzeczenie wyjaśniło, że prawa autora oryginału i autora dzieła wtórnego nie łączą się, lecz istnieją na różnych poziomach. Autor dzieła wtórnego posiada prawa tylko do tych części, które sam stworzył (na przykład wybór słów w tłumaczeniu czy unikalne wyrażenia wizualne w filmie). Z kolei prawa do podstawowych elementów oryginalnego dzieła, takich jak fabuła, postacie czy świat przedstawiony, nawet jeśli są ucieleśnione w dziele wtórnym, w pełni należą do autora oryginału. Ta zasada ma duże znaczenie dla praktyki licencyjnej. Gdy przedsiębiorstwo uzyskuje licencję na wykorzystanie dzieła wtórnego, musi wyraźnie rozróżnić prawa przyznane przez autora dzieła wtórnego (tylko nowe, kreatywne części) i prawa, które muszą być oddzielnie licencjonowane przez autora oryginału (elementy podstawowe), i odzwierciedlić to w umowie, aby uniknąć późniejszych sporów.

Porównanie i uporządkowanie: różnice między dziełem zredagowanym, dziełem bazy danych i dziełem wtórnym w prawie japońskim

W poprzednich wyjaśnieniach szczegółowo omówiliśmy prawną naturę i wymagania dotyczące dzieł zredagowanych, dzieł baz danych oraz dzieł wtórnych. Aby wyjaśnić główne różnice między tymi ważnymi kategoriami dzieł, poniżej przedstawiamy tabelę z ich charakterystyką.

Podsumowanie

Tworzenie i wykorzystywanie dzieł pochodnych stanowi ważne źródło kreacji wartości we współczesnym biznesie, ale równocześnie wiąże się z zawiłymi kwestiami prawnymi. Dzieła zredagowane, dzieła baz danych oraz dzieła wtórne podlegają w Japonii różnym wymogom ochronnym i relacjom praw autorskich zgodnie z japońskim prawem autorskim. W przypadku dzieł zredagowanych i baz danych kluczowe jest ustalenie “twórczości”, a w szczególności dla baz danych istnieje możliwość ochrony na gruncie japońskiego prawa cywilnego jako czynu niedozwolonego, nawet jeśli nie są one chronione przez prawo autorskie. W przypadku dzieł wtórnych utrzymywane są silne prawa autorów pierwotnych, co wymaga podwójnej ostrożności przy uzyskiwaniu zgody na wykorzystanie. Dokładne zrozumienie tych ram prawnych i włączenie ich do strategii biznesowej jest kluczem do zapobiegania konfliktom związanym z własnością intelektualną i pewnej ochrony aktywów przedsiębiorstwa.

Kancelaria prawna Monolith posiada bogate doświadczenie w obsłudze złożonych kwestii praw autorskich związanych z dziełami pochodnymi dla różnorodnych klientów krajowych i międzynarodowych. Rozumiemy, że własność intelektualna jest kluczowym aktywem zarządzania i zawsze dostarczamy porady prawne zakorzenione w realiach biznesu i strategii. W naszej kancelarii pracują prawnicy, w tym osoby posiadające kwalifikacje zagraniczne, mówiący w języku angielskim, co pozwala nam na stworzenie unikalnego systemu wsparcia dla międzynarodowych klientów. Od analizy praw autorskich, przez tworzenie umów, po prowadzenie spraw sądowych i egzekwowanie praw, jesteśmy w stanie zapewnić kompleksowe wsparcie, aby własność intelektualna naszych klientów była pewnie chroniona na japońskim rynku.