Wyjaśnienie procedury upadłościowej w japońskim prawie spółek

Zarządzanie przedsiębiorstwem czasami napotyka na poważne trudności finansowe. Japoński system prawny oferuje wyrafinowaną ramę prawną, która ma na celu nie tylko zakończenie działalności jako niepowodzenie biznesowe, ale dąży do uporządkowanego rozwiązania takich kryzysowych sytuacji. Ta rama prawna dzieli się na dwa główne strategiczne kierunki. Pierwszy to procedury “likwidacyjne”, które mają na celu uporządkowanie aktywów firmy i sprawiedliwe ich rozdzielenie wśród wierzycieli. Drugi to procedury “restrukturyzacyjne”, zakładające kontynuację działalności przedsiębiorstwa i dążące do odbudowy finansów oraz organizacji w celu jego odnowy. Te procedury prawne można uznać za strategiczny zestaw narzędzi, które powinny być wybierane w zależności od sytuacji firmy. Dla akcjonariuszy i menedżerów głębokie zrozumienie tych opcji jest niezbędne, aby w sytuacjach kryzysowych chronić wartość przedsiębiorstwa, wypełniać obowiązki powiernicze i podejmować świadome, właściwe decyzje. W niniejszym artykule porównamy i przeanalizujemy główne cechy, różnice oraz kwestie prawne dotyczące zabezpieczeń w czterech kluczowych procedurach prawnych w ramach japońskiego prawa upadłościowego, a mianowicie: upadłości, specjalnej likwidacji, postępowania naprawczego i sanacji przedsiębiorstwa, uwzględniając również najnowsze orzecznictwo, aby przedstawić całościowy obraz z profesjonalnego punktu widzenia.

Całościowy obraz procedur upadłościowych w Japonii

Prawo japońskie określa cztery główne rodzaje procedur upadłościowych, które odbywają się pod nadzorem sądu. Procedury te można podzielić na dwa główne cele. Pierwszym z nich są procedury likwidacyjne, których celem jest zakończenie działalności firmy i wygaszenie jej osobowości prawnej, w tym przypadku mówimy o postępowaniu upadłościowym i postępowaniu o specjalną likwidację. Drugim celem są procedury restrukturyzacyjne, które mają na celu odbudowę firmy przy jednoczesnym kontynuowaniu działalności, a do tej kategorii należą postępowanie cywilne o sanację i postępowanie o sanację spółki.

Ponadto, te procedury można również sklasyfikować z punktu widzenia tego, kto kieruje procesem. Jednym z nich jest procedura zarządzana przez kuratora, w której neutralny specjalista (kurator) wyznaczony przez sąd przejmuje kontrolę nad zarządzaniem firmą i zarządzaniem jej majątkiem. Do tego typu należą postępowanie upadłościowe i postępowanie o sanację spółki. Drugim typem jest procedura DIP (Debtor in Possession), w której zasadniczo istniejący zarząd utrzymuje kontrolę nad firmą i samodzielnie przeprowadza procedury restrukturyzacji lub likwidacji. Do tego typu należą postępowanie o specjalną likwidację i postępowanie cywilne o sanację.

To podwójne klasyfikowanie, czyli wybór między celem “likwidacyjnym a restrukturyzacyjnym” oraz wybór podmiotu prowadzącego procedurę, “zarządzanego przez kuratora czy DIP”, wyraźnie pokazuje strategiczny dylemat, przed którym stają firmy znajdujące się w kryzysie zarządczym. Wybór procedury to nie tylko wybór formy prawnej, ale także decyzja zarządcza dotycząca możliwości przetrwania firmy oraz istotna decyzja o utrzymaniu lub utracie praw zarządczych. Na przykład, dążąc do restrukturyzacji, jeśli zarząd chce zachować kontrolę, może wybrać postępowanie cywilne o sanację, ale jeśli wierzyciele lub sąd uzna, że istniejący zarząd ponosi odpowiedzialność za niepowodzenia w zarządzaniu, możliwe jest wybranie postępowania o sanację spółki z zewnętrznym kuratorem. Dlatego zarząd musi obiektywnie ocenić nie tylko finansową żywotność firmy, ale także poziom zaufania ze strony interesariuszy.

Procedury upadłościowe z likwidacją w Japonii: Jak przeprowadzić likwidację aktywów firmy

Procedury upadłościowe z likwidacją są stosowane, gdy kontynuacja działalności firmy w Japonii jest utrudniona, a ich celem jest przekształcenie aktywów firmy w gotówkę i sprawiedliwe rozdzielenie ich wśród wierzycieli, co prowadzi do prawnej likwidacji spółki.

Postępowanie Upadłościowe w Japonii

Postępowanie upadłościowe opiera się na japońskiej ustawie o upadłości i jest najbardziej podstawowym oraz skutecznym procederem likwidacyjnym. W przypadku osób prawnych, postępowanie to rozpoczyna się decyzją sądu, gdy stwierdzona zostaje “niewypłacalność” zgodnie z artykułem 15 japońskiej ustawy o upadłości (stan, w którym dłużnik z powodu braku zdolności płatniczej nie jest w stanie generalnie i ciągle regulować swoich zobowiązań, które są już wymagalne) lub “nadmierny dług” zgodnie z artykułem 16 tej ustawy (stan, w którym dłużnik nie jest w stanie spłacić swoich zobowiązań przy użyciu posiadanego majątku).

Po rozpoczęciu procedury, sąd wyznacza z grona neutralnych adwokatów “syndyka upadłościowego”. Zgodnie z artykułem 2, punkt 12 japońskiej ustawy o upadłości, syndyk upadłościowy wyłącznie zarządza i dysponuje majątkiem spółki. W rezultacie, dotychczasowe kierownictwo traci wszelkie prawa do zarządzania i dysponowania majątkiem, a syndyk upadłościowy przeprowadza szereg działań likwidacyjnych, takich jak badanie, zabezpieczenie, likwidacja majątku firmy oraz dystrybucja wypłat wierzycielom zgodnie z prawnym porządkiem priorytetów.

Jedną z głównych cech tego postępowania jest fakt, że do jego rozpoczęcia nie jest wymagana zgoda wierzycieli. Jeśli sąd stwierdzi obiektywny stan upadłości, procedura postępuje przymusowo. Jest to zaprojektowane w taki sposób, aby w sytuacjach intensywnych konfliktów między wierzycielami lub utraty zaufania do zarządu, neutralna trzecia strona mogła interweniować, przywracając porządek i sprawiedliwie chroniąc interesy wszystkich wierzycieli. Syndykowi upadłościowemu przyznano również potężne uprawnienie w postaci “prawa do zaprzeczenia”, które umożliwia unieważnienie nieuczciwych wypłat dokonanych przed rozpoczęciem postępowania upadłościowego, co ma na celu realne zapewnienie zasady równości wierzycieli. Dlatego postępowanie upadłościowe jest uważane za ostateczną opcję, gdy inne współpracujące rozwiązania są niemożliwe.

Specjalne postępowanie likwidacyjne w Japonii

Specjalne postępowanie likwidacyjne, zdefiniowane w artykułach od 510 w japońskiej ustawie o spółkach akcyjnych, jest uproszczoną procedurą likwidacyjną dostępną wyłącznie dla spółek akcyjnych. Procedura ta rozpoczyna się po rozwiązaniu spółki przez specjalną uchwałę walnego zgromadzenia akcjonariuszy i wejściu w normalny proces likwidacyjny, a następnie jest inicjowana w przypadku podejrzenia przekroczenia zadłużenia lub innych znaczących przeszkód w przeprowadzeniu likwidacji.

W przeciwieństwie do postępowania upadłościowego, kierowanie procedurą nie leży w rękach zewnętrznego syndyka wyznaczonego przez sąd, lecz „likwidatora” wyznaczonego przez spółkę. W wielu przypadkach likwidatorem zostaje były członek zarządu, co pozwala kierownictwu zachować pewną kontrolę nad procedurą typu DIP (Debtor in Possession).

Serce tego postępowania leży w osiągnięciu porozumienia z wierzycielami. Konkretnie, postępowanie likwidacyjne jest prowadzone poprzez uchwalenie planu spłaty, zwanego „ugodą”, na zgromadzeniu wierzycieli lub poprzez zawarcie „porozumienia” z poszczególnymi wierzycielami. Do uchwalenia ugody wymagana jest zgoda większości obecnych na zgromadzeniu uprawnionych do głosowania oraz co najmniej dwóch trzecich łącznej kwoty ich głosów. Jak widać z tych wymagań, specjalne postępowanie likwidacyjne zakłada kooperacyjne warunki i wstępne porozumienie z głównymi wierzycielami w sprawie planu likwidacji. Jeśli nie uzyska się zgody wierzycieli, procedura kończy się niepowodzeniem i w wielu przypadkach przechodzi w postępowanie upadłościowe.

Ze względu na swoją naturę opartą na osiągnięciu porozumienia, specjalne postępowanie likwidacyjne ma zalety szybkości i niższych kosztów w porównaniu z postępowaniem upadłościowym. Jest często stosowane, szczególnie w przypadkach, gdy spółka macierzysta likwiduje spółkę zależną, gdzie wierzyciele są ograniczeni i kooperatywni.

Porównanie upadłości i specjalnej likwidacji w Japonii

Poniższa tabela przedstawia główne różnice między procedurą upadłości a procedurą specjalnej likwidacji według japońskiego prawa.

Procedury upadłościowe typu rekonstrukcyjnego: dążenie do odbudowy przedsiębiorstwa

Procedury rekonstrukcyjne są stosowane, gdy przedsiębiorstwo znajduje się w trudnej sytuacji finansowej, ale jego działalność nadal posiada wartość i istnieje możliwość kontynuacji. Celem jest dążenie do odnowienia i odbudowy firmy.

Postępowanie naprawcze w Japonii

Postępowanie naprawcze w Japonii opiera się na japońskiej ustawie o naprawie cywilnej i ma na celu umożliwienie dłużnikowi odbudowy swojej działalności gospodarczej lub życia ekonomicznego. Największą zaletą tego postępowania jest jego elastyczność, która umożliwia korzystanie z niego przez różnorodne podmioty gospodarcze, od spółek akcyjnych, przez spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, aż po indywidualnych przedsiębiorców.

Zasadniczo postępowanie prowadzone jest w modelu DIP (Debtor in Possession), co oznacza, że istniejący zarząd zachowuje kontrolę nad firmą i kontynuuje działalność, samodzielnie opracowując i realizując plan naprawczy. Artykuł 38, paragraf 1 japońskiej ustawy o naprawie cywilnej stanowi, że po rozpoczęciu postępowania naprawczego dłużnik ma prawo do prowadzenia działalności i zarządzania oraz dysponowania majątkiem. Prawa akcjonariuszy zasadniczo również pozostają niezmienione.

Jednakże postępowanie to ma istotne ograniczenia. Dotyczy to przede wszystkim traktowania praw wierzycieli zabezpieczonych (głównie instytucji finansowych), którzy posiadają tzw. “prawo wyłączenia”. W ramach postępowania naprawczego wierzyciele zabezpieczeni mogą, niezależnie od postępowania, zająć i sprzedać zabezpieczone aktywa (na przykład fabrykę czy maszyny) w celu odzyskania swoich należności. Oznacza to ryzyko utraty majątku niezbędnego do kontynuacji działalności.

Dlatego dla powodzenia postępowania naprawczego niezbędne jest, aby jeszcze przed jego zainicjowaniem przeprowadzić negocjacje z głównymi wierzycielami zabezpieczonymi i zbudować współpracę, na przykład uzyskując ich zgodę na wstrzymanie się z egzekucją zabezpieczeń. Postępowanie to kończy się ustaleniem drogi do restrukturyzacji poprzez zatwierdzenie planu naprawczego, który wymaga zgody większości głosujących wierzycieli oraz większości sumy ich wierzytelności na zgromadzeniu wierzycieli.

Postępowanie naprawcze spółek w Japonii

Postępowanie naprawcze spółek jest najbardziej skutecznym rodzajem postępowania restrukturyzacyjnego, opartym na japońskiej ustawie o naprawie spółek (会社更生法). Ze względu na swoją skuteczność, dostępne jest ono wyłącznie dla spółek akcyjnych i jest głównie wykorzystywane w przypadku restrukturyzacji dużych przedsiębiorstw.

Postępowanie to ma charakter zarządczy, a po jego rozpoczęciu sąd niezwłocznie wyznacza “administratora naprawczego”, co skutkuje ustąpieniem całego dotychczasowego zarządu. Wszelkie prawa do zarządzania firmą i dysponowania jej majątkiem koncentrują się w rękach administratora naprawczego.

Największą cechą charakterystyczną postępowania naprawczego spółek jest możliwość wstrzymania realizacji praw przez wierzycieli zabezpieczonych, co nie jest możliwe w postępowaniu upadłościowym. Wierzyciele zabezpieczeni nie posiadają prawa wyłączenia, a ich wierzytelności są traktowane jako “wierzytelności naprawcze” i podlegają zmianom w ramach planu naprawczego, takim jak redukcja kwoty długu czy odroczenie płatności. Ponadto, możliwe jest również znaczące zmienienie praw akcjonariuszy, a w wielu przypadkach dochodzi do całkowitej redukcji kapitału (co oznacza wygaśnięcie wszystkich praw istniejących akcjonariuszy).

Tak więc, postępowanie naprawcze spółek jest systemem, który pozwala na gruntowną reorganizację praw wszystkich zainteresowanych stron, w tym wierzycieli zabezpieczonych i akcjonariuszy, pod kierownictwem zewnętrznego specjalisty, jakim jest administrator naprawczy, mając na celu kompletną restrukturyzację przedsiębiorstwa. Ze względu na swoją skuteczność, postępowanie jest skomplikowane, kosztowne i czasochłonne. Dla kadry zarządzającej oznacza to konieczność ustąpienia ze swoich stanowisk, co czyni decyzję o wyborze tego postępowania ciężkim wyborem poświęcenia własnej pozycji w celu uratowania firmy.

Porównanie postępowania cywilnego naprawczego i postępowania o sanację spółki w Japonii

Poniższa tabela przedstawia główne różnice między japońskim postępowaniem cywilnym naprawczym a postępowaniem o sanację spółki.

Zarządzanie prawami zabezpieczającymi w postępowaniu upadłościowym w Japonii

W postępowaniu upadłościowym sposób traktowania praw zabezpieczających jest niezwykle ważnym zagadnieniem, które może zadecydować o powodzeniu lub niepowodzeniu całego procesu.

Prawo wyłączenia

Prawo wyłączenia to uprawnienie wierzyciela posiadającego prawo zabezpieczenia na określonym majątku, które umożliwia mu wykonywanie tego prawa poza ramami postępowania upadłościowego i otrzymanie spłaty z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami. Jego podstawę prawną stanowią artykuł 65 japońskiej Ustawy o upadłości oraz artykuł 53 japońskiej Ustawy o restrukturyzacji cywilnej.

Obecność tego prawa ma znaczący wpływ na postępowanie. Na przykład, dla firmy dążącej do restrukturyzacji cywilnej, jeśli bank posiada prawo zastawu na kluczowym dla działalności zakładzie produkcyjnym, to wykonanie przez bank prawa wyłączenia i wystawienie zakładu na licytację uniemożliwi kontynuację działalności. Innymi słowy, nawet jeśli prawo pozwala na rozpoczęcie postępowania restrukturyzacyjnego, bez współpracy wierzyciela zabezpieczonego, odbudowa firmy jest faktycznie niemożliwa.

W związku z tym, istnienie prawa wyłączenia dzieli postępowanie upadłościowe na dwa aspekty. Pierwszy to oficjalne procedury, które dążą do sprawiedliwego podziału między niezabezpieczonych wierzycieli pod nadzorem sądu. Drugi to niezwykle ważne negocjacje prowadzone w tajemnicy z wierzycielami zabezpieczonymi. Dla zarządu wybierającego restrukturyzację cywilną, zawarcie przed złożeniem wniosku “porozumienia standstill” (umowy o tymczasowym wstrzymaniu wykonywania praw zabezpieczających) z głównymi instytucjami finansowymi jest absolutnym warunkiem wstępnym sukcesu.

Prawo zabezpieczenia w postępowaniu sanacyjnym

W postępowaniu sanacyjnym nie uznaje się prawa wyłączenia. Po rozpoczęciu procedury, wszelkie wykonanie praw zabezpieczających jest automatycznie zakazane. Prawa wierzycieli zabezpieczających przekształcają się w status “prawa zabezpieczenia w postępowaniu sanacyjnym” i podlegają zmianie w ramach planu sanacyjnego, podobnie jak inne wierzytelności. Podstawę prawną stanowi japońska Ustawa o sanacji przedsiębiorstw, gdzie na przykład artykuł 2, punkt 10 definiuje prawo zabezpieczenia w postępowaniu sanacyjnym, a artykuł 47 zakazuje wykonywania praw.

To właśnie ten mechanizm nadaje postępowaniu sanacyjnemu silną zdolność do odbudowy. Poprzez tymczasowe wstrzymanie wykonywania praw przez poszczególnych wierzycieli i zgromadzenie wszystkich zainteresowanych stron (wierzycieli zabezpieczonych, niezabezpieczonych i akcjonariuszy) przy jednym stole, zarządca sanacyjny może opracować kompleksowy plan restrukturyzacji całej struktury kapitałowej firmy. W jego podstawie leży idea priorytetowego traktowania publicznego interesu w postaci odbudowy przedsiębiorstwa nad indywidualnymi prawami. To silne ingerowanie w indywidualne prawa własności jest dopuszczalne, dlatego właśnie istnieją surowe wymogi proceduralne, takie jak powołanie neutralnego zarządcy sanacyjnego czy rygorystyczny nadzór sądu, aby zapobiec nadużyciom.

Porównanie traktowania praw zabezpieczających w różnych postępowaniach

Przedstawienie niedawnych orzeczeń sądowych

W praktyce upadłościowej w Japonii nieustannie pojawiają się nowe wyzwania związane z interpretacją przepisów prawnych. Poniżej przedstawiamy ważne niedawne orzeczenia Sądu Najwyższego Japonii.

Decyzja Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 2021 roku (令和3年) dotyczyła interpretacji artykułu 174 ustęp 2 punkt 3 japońskiej Ustawy o Reorganizacji Cywilnej. Przepis ten stanowi, że jeśli uchwała dotycząca planu reorganizacji została podjęta za pomocą “nieuczciwych metod”, sąd nie może zatwierdzić tego planu.

W omawianym przypadku, syndyk firmy będącej w trakcie procedury reorganizacji cywilnej zawarł umowę ugodową z głównym wierzycielem, który posiadał znaczne wierzytelności, rozwiązującą spór dotyczący istnienia tych wierzytelności. Umowa ta zawierała postanowienie, że wierzyciel zagłosuje za przyjęciem planu reorganizacji. Inni wierzyciele twierdzili, że było to tzw. “kupowanie głosów” i stanowiło “nieuczciwą metodę”, domagając się niezatwierdzenia planu.

Sąd Najwyższy Japonii orzekł, że sama umowa ugodowa zawierająca zgodę na plan reorganizacji nie jest od razu uznawana za “nieuczciwą metodę”. Sąd stwierdził, że należy wziąć pod uwagę intencje i okoliczności zawarcia umowy ugodowej oraz czy treść ugody jest ogólnie racjonalna dla dłużnika poddawanego reorganizacji (firmy). W omawianym przypadku, ugodą rozwiązano skomplikowany spór i zawarto treść racjonalną dla odbudowy firmy, więc nie można było stwierdzić, że umowa została zawarta wyłącznie w celu wpłynięcia na sposób wykonywania prawa głosu, a zatem nie stanowiła “nieuczciwej metody”.

To orzeczenie jest istotne, ponieważ potwierdza realia negocjacji w procedurach upadłościowych, które sąd uznał za ważne. Dla syndyka lub zarządu firmy niezbędne jest prowadzenie negocjacji z poszczególnymi wierzycielami w celu uzyskania większości potrzebnej do zatwierdzenia planu reorganizacji. Decyzja ta wskazuje, że takie negocjacje nie powinny być zakazane same w sobie, ale powinny być oceniane na podstawie rzeczywistych kryteriów, takich jak brak nieuczciwego uszczerbku dla innych wierzycieli oraz komercyjna racjonalność dla całej firmy. Dzięki temu praktycy mogą prowadzić bardziej elastyczne negocjacje, ale jednocześnie ponoszą odpowiedzialność za budowanie uczciwych i wyjaśnialnych umów dla wszystkich wierzycieli.

Podsumowanie

Japoński system prawny dotyczący upadłości oferuje przedsiębiorstwom znajdującym się w kryzysie finansowym dwa podstawowe kierunki działania: “likwidację” i “restrukturyzację”, a także kilka procedur dla każdego z nich. Upadłość i specjalna likwidacja to procedury likwidacyjne, które mają na celu uporządkowanie aktywów firmy i jej zakończenie, podczas gdy postępowanie naprawcze i sanacyjne mają na celu kontynuację działalności i jej odnowę. Wybór między tymi opcjami jest ściśle powiązany z kluczową decyzją dotyczącą zarządzania, czyli czy utrzymać kontrolę nad zarządem (procedura DIP) czy powierzyć ją zewnętrznym specjalistom (procedura zarządzania). Szczególnie traktowanie praw zabezpieczających (obecność prawa wyłączenia) jest decydującym czynnikiem, który znacząco wpływa na strategiczną wartość każdej procedury. Aby opanować ten złożony prawny framework i znaleźć optymalną ścieżkę, wymagana jest nie tylko głęboka wiedza prawnicza, ale również zaawansowane strategiczne myślenie i umiejętności negocjacyjne.

Kancelaria Prawna Monolith posiada doświadczenie w dostarczaniu bogatych usług prawnych dla klientów krajowych i międzynarodowych, szczególnie w zakresie procedur upadłościowych zgodnie z japońskim prawem spółek. W naszej kancelarii pracuje wielu specjalistów, którzy posiadają nie tylko japońskie kwalifikacje adwokackie, ale również kwalifikacje zagraniczne i mówiących w języku angielskim, co umożliwia dostarczanie strategicznych porad mających na celu maksymalizację praw i interesów zarządu oraz akcjonariuszy w skomplikowanych sytuacjach upadłościowych. Od procedur likwidacyjnych po restrukturyzacyjne, jesteśmy gotowi sprostać wszelkim wyzwaniom i zapewnić naszym klientom najlepsze rozwiązania. W przypadku konsultacji dotyczących zarządzania kryzysowego, prosimy o kontakt z naszą kancelarią.