MONOLITH LAW OFFICE+81-3-6262-3248Dni powszednie 10:00-18:00 JST [English Only]

MONOLITH LAW MAGAZINE

General Corporate

Wyjaśnienie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w japońskim prawie pracy

General Corporate

Wyjaśnienie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w japońskim prawie pracy

W zarządzaniu przedsiębiorstwem zapewnienie bezpieczeństwa i zdrowia pracowników wykracza poza zwykłe wymogi etyczne. Stanowi ono fundament dla ciągłości i wzrostu działalności oraz jest poważnym obowiązkiem nałożonym przez prawo. Japoński system prawny pracy ustanowił dwa główne ramy prawne w celu osiągnięcia tego celu. Pierwszym z nich jest szeroko zakrojony i kompleksowy “obowiązek dbałości o bezpieczeństwo”, który leży u podstaw każdego stosunku pracy. Określa on fundamentalną zasadę, zgodnie z którą przedsiębiorcy powinni podjąć niezbędne środki, aby zapewnić bezpieczeństwo życia i zdrowia pracowników. Drugim jest “Japońska Ustawa o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy”, która przekształca tę zasadę w konkretne wytyczne działania. Ustawa ta nakłada obowiązek tworzenia określonych systemów zarządzania, powoływania specjalistów oraz ustanawiania organizacyjnych procesów decyzyjnych, zależnie od wielkości i rodzaju przedsiębiorstwa. Te dwa ramy prawne wzajemnie się uzupełniają i samo formalne przestrzeganie jednego z nich nie jest wystarczające. Na przykład, nawet jeśli przedsiębiorstwo spełnia wszystkie procedury określone w Ustawie o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy, ale zaniedba odpowiednie środki wobec przewidywalnych konkretnych zagrożeń, może zostać oskarżone o naruszenie szerszego obowiązku dbałości o bezpieczeństwo. Dlatego zrozumienie tej dwupoziomowej struktury jest pierwszym krokiem w niezbędnym zarządzaniu ryzykiem dla prowadzenia działalności w Japonii. W niniejszym artykule najpierw przyjrzymy się prawnej podstawie i zakresowi obowiązku dbałości o bezpieczeństwo jako podstawowego obowiązku, a następnie szczegółowo omówimy konkretne systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy określone w Ustawie o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy, oraz prawne ryzyka, z którymi przedsiębiorstwo może się zmierzyć w przypadku zaniedbania tych obowiązków, z profesjonalnego punktu widzenia.

Podstawowy obowiązek przedsiębiorcy: obowiązek dbałości o bezpieczeństwo

W japońskim systemie prawa pracy jednym z najbardziej podstawowych obowiązków, jakie przedsiębiorca ma wobec pracowników, jest “obowiązek dbałości o bezpieczeństwo”. Obowiązek ten jest wyraźnie określony w artykule 5 japońskiej Ustawy o Umowach Pracy, który stanowi, że “pracodawca jest zobowiązany do podjęcia niezbędnych środków, aby pracownik mógł wykonywać pracę, zapewniając bezpieczeństwo swojego życia, ciała itp.” . Obowiązek ten dotyczy wszystkich pracowników związanych umową o pracę z przedsiębiorstwem, niezależnie od formy zatrudnienia, w tym pracowników stałych, umownych oraz pracujących na część etatu . Ponadto, “bezpieczeństwo życia, ciała itp.”, które podlega ochronie, obejmuje nie tylko bezpieczeństwo fizyczne, ale także zdrowie psychiczne .  

Obowiązek dbałości o bezpieczeństwo został sformalizowany w japońskiej Ustawie o Umowach Pracy, która weszła w życie w 2008 roku, ale już wcześniej został ustanowiony przez orzecznictwo japońskich sądów. Dwa wyroki Sądu Najwyższego mają szczególne znaczenie jako podstawowe precedensy dotyczące tego obowiązku.

Po pierwsze, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 1975 roku (znany jako “sprawa Sił Samoobrony Lądowej”). W tej sprawie rozpatrywano odpowiedzialność państwa (jako pracodawcy) za śmierć członka sił samoobrony w wyniku wypadku pojazdu podczas służby. Sąd Najwyższy po raz pierwszy wyraźnie uznał, że państwo ma obowiązek chronić życie i zdrowie funkcjonariuszy publicznych przed zagrożeniami . Ten wyrok ustanowił podstawową koncepcję obowiązku dbałości o bezpieczeństwo, polegającą na ochronie przed zagrożeniami w fizycznym środowisku pracy.  

Po drugie, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1984 roku (znany jako “sprawa Kawayoshi”). W tej sprawie pracownik pełniący nocny dyżur został zabity przez włamywacza, który wtargnął na teren zakładu pracy. Sąd Najwyższy orzekł, że firma miała obowiązek podjąć odpowiednie środki bezpieczeństwa wobec takich zewnętrznych zagrożeń, jak działania osób trzecich, i uznał naruszenie obowiązku dbałości o bezpieczeństwo .  

Jak widać z tych precedensów, obowiązek dbałości o bezpieczeństwo wymaga od przedsiębiorców nie tylko zapobiegania wypadkom w trakcie pracy, ale także ochrony zdrowia fizycznego i psychicznego pracowników przed wszelkimi przewidywalnymi zagrożeniami, od molestowania i nadmiernego obciążenia pracą po zewnętrzne akty przestępcze.

Konkretny system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy określony przez Japońską Ustawę o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy

Ogólna zasada obowiązku dbałości o bezpieczeństwo, wspomniana wcześniej, znajduje swoje konkretne zastosowanie w działaniach przedsiębiorców dzięki Japońskiej Ustawie o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy. Ustawa ta określa ramy systematycznego i organizacyjnego zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w miejscu pracy. Kluczowym elementem tego systemu jest obowiązek powołania specjalistów oraz komitetu decyzyjnego, odpowiednio do skali i rodzaju działalności przedsiębiorstwa. Ten system pełni rolę, można by rzec, ‘siły wykonawczej’ i ‘centrum dowodzenia’, które przekształca abstrakcyjne obowiązki w konkretne działania.

Specjaliści stanowiący rdzeń systemu zarządzania

Japońska ustawa o bezpieczeństwie i higienie pracy nakłada obowiązek wyznaczenia w miejscu pracy wielu menedżerów posiadających specjalistyczną wiedzę, aby zapewnić odpowiedni poziom bezpieczeństwa i higieny pracy. Ci specjaliści zarządzają ryzykiem w swoich dziedzinach ekspertyzy i stanowią techniczne jądro ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.

Generalny menedżer ds. bezpieczeństwa i higieny pracy jest najwyższym odpowiedzialnym za zarządzanie ogólnymi działaniami związanymi z bezpieczeństwem i higieną pracy w miejscu pracy, wyznaczonym na podstawie artykułu 10 japońskiej ustawy o bezpieczeństwie i higienie pracy. Zazwyczaj tę rolę pełnią osoby mające uprawnienia do rzeczywistego zarządzania działalnością, takie jak kierownicy fabryk czy warsztatów. Obowiązek wyznaczenia menedżera różni się w zależności od branży i dotyczy miejsc pracy, które zatrudniają na stałe, na przykład w leśnictwie i budownictwie – 100 osób lub więcej, w przemyśle produkcyjnym – 300 osób lub więcej, a w innych branżach – 1000 osób lub więcej. Głównymi obowiązkami generalnego menedżera ds. bezpieczeństwa i higieny pracy jest kierowanie menedżerami ds. bezpieczeństwa i higieny, opracowywanie planów zapobiegania wypadkom przy pracy, realizacja szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny oraz zarządzanie badaniami zdrowotnymi.

Menedżer ds. bezpieczeństwa jest specjalistą zarządzającym technicznymi aspektami bezpieczeństwa, wyznaczonym na podstawie artykułu 11 japońskiej ustawy o bezpieczeństwie i higienie pracy. Wyznaczenie tego stanowiska jest obowiązkowe w miejscach pracy zatrudniających na stałe 50 lub więcej pracowników w branżach, gdzie ryzyko wypadków przy pracy jest stosunkowo wysokie, takich jak budownictwo czy przemysł produkcyjny. Menedżer ds. bezpieczeństwa musi spełniać określone wymogi kwalifikacyjne, takie jak ukończenie studiów wyższych o profilu przyrodniczym i co najmniej dwuletnie doświadczenie zawodowe. Do głównych obowiązków należy inspekcja miejsca pracy, kontrola bezpieczeństwa urządzeń i metod pracy oraz wdrażanie natychmiastowych środków zapobiegawczych w przypadku wykrycia zagrożeń.

Menedżer ds. higieny jest specjalistą zarządzającym technicznymi aspektami higieny, czyli zapobieganiem problemom zdrowotnym pracowników i poprawą warunków higienicznych w miejscu pracy, wyznaczonym na podstawie artykułu 12 japońskiej ustawy o bezpieczeństwie i higienie pracy. W przeciwieństwie do menedżera ds. bezpieczeństwa, wyznaczenie menedżera ds. higieny jest obowiązkowe we wszystkich branżach w miejscach pracy zatrudniających na stałe 50 lub więcej pracowników. Aby zostać menedżerem ds. higieny, wymagana jest krajowa licencja menedżera ds. higieny. Do głównych obowiązków należy przeprowadzanie co najmniej raz w tygodniu inspekcji miejsca pracy oraz podejmowanie działań zapobiegających problemom zdrowotnym pracowników w przypadku stwierdzenia zagrożeń w urządzeniach, metodach pracy lub warunkach higienicznych.

Lekarz medycyny pracy jest lekarzem, który na podstawie artykułu 13 japońskiej ustawy o bezpieczeństwie i higienie pracy, udziela specjalistycznych porad i wskazówek dotyczących zarządzania zdrowiem pracowników. Podobnie jak w przypadku menedżera ds. higieny, wyznaczenie lekarza medycyny pracy jest obowiązkowe we wszystkich branżach w miejscach pracy zatrudniających na stałe 50 lub więcej pracowników. Lekarz medycyny pracy wspiera utrzymanie zdrowia pracowników poprzez udzielanie opinii dotyczących środków pracy na podstawie wyników badań zdrowotnych, inspekcje miejsca pracy oraz rozmowy z pracownikami. Pracodawcy mają obowiązek szanować zalecenia lekarza medycyny pracy.

Obowiązek wyznaczenia tych specjalistów ma szczególne znaczenie w kontekście progu liczby 50 pracowników. Gdy firma rośnie i liczba pracowników osiąga 50, obowiązek wyznaczenia menedżera ds. higieny i lekarza medycyny pracy pojawia się jednocześnie, niezależnie od branży. Jest to prawny punkt zwrotny, który powinien podnieść poziom zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwie o stopień wyżej, a menedżerowie muszą być świadomi tego standardu przy planowaniu organizacji.

Porównanie obowiązku wyznaczenia ekspertów

Obowiązek wyznaczenia odpowiedzialnych za bezpieczeństwo, higienę pracy oraz lekarza przemysłowego, które omówiliśmy do tej pory, opiera się na różnych wymaganiach. Aby lepiej zrozumieć te różnice, poniżej przedstawiamy tabelę z kluczowymi punktami. Tabela ta może pomóc w ustaleniu, które obowiązki wyznaczenia ekspertów dotyczą Państwa przedsiębiorstwa.

RolaPodstawa prawnaRodzaj działalności przedsiębiorstwa, w którym powstaje obowiązek wyznaczeniaSkala przedsiębiorstwa (stała liczba pracowników)
Odpowiedzialny za bezpieczeństwoArtykuł 11 japońskiej Ustawy o Bezpieczeństwie i Higienie PracyOkreślone rodzaje działalności (budownictwo, produkcja itp.) określone przez rozporządzenie50 lub więcej osób
Odpowiedzialny za higienę pracyArtykuł 12 japońskiej Ustawy o Bezpieczeństwie i Higienie PracyWszystkie rodzaje działalności50 lub więcej osób
Lekarz przemysłowyArtykuł 13 japońskiej Ustawy o Bezpieczeństwie i Higienie PracyWszystkie rodzaje działalności50 lub więcej osób

Jak widać w tabeli, obowiązek wyznaczenia odpowiedzialnego za bezpieczeństwo jest ograniczony do określonych rodzajów działalności, natomiast obowiązek wyznaczenia odpowiedzialnego za higienę pracy oraz lekarza przemysłowego dotyczy wszystkich przedsiębiorstw, w których liczba pracowników osiąga 50 lub więcej osób.

Organizacja do podejmowania decyzji i nadzoru: Komisje Bezpieczeństwa i Higieny Pracy w Japonii

Japońska ustawa o bezpieczeństwie i higienie pracy nakłada obowiązek utworzenia komisji, które mają za zadanie odzwierciedlenie opinii pracowników oraz organizacyjne badanie i rozpatrywanie kwestii związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, oprócz powoływania specjalistów. Komisje te służą jako platforma, na której zarząd, pracownicy terenowi oraz eksperci spotykają się, aby podejmować kluczowe decyzje dotyczące bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy.

Komisja Bezpieczeństwa, na mocy artykułu 17 japońskiej ustawy o bezpieczeństwie i higienie pracy, bada i rozpatruje podstawowe środki zapobiegania zagrożeniom dla pracowników. Obowiązek jej utworzenia różni się w zależności od branży i dotyczy głównie tych sektorów, w których istnieje obowiązek wyznaczenia kierownika ds. bezpieczeństwa, a nakładany jest na zakłady zatrudniające co najmniej 50 lub 100 pracowników.

Komisja Higieny Pracy, zgodnie z artykułem 18 japońskiej ustawy o bezpieczeństwie i higienie pracy, bada i rozpatruje podstawowe środki zapobiegania problemom zdrowotnym pracowników oraz promocji zdrowia. Obowiązek jej utworzenia dotyczy wszystkich zakładów, które stale zatrudniają co najmniej 50 pracowników, niezależnie od branży.

Zakłady pracy, w których istnieje obowiązek utworzenia zarówno Komisji Bezpieczeństwa, jak i Komisji Higieny Pracy, mogą na mocy artykułu 19 japońskiej ustawy o bezpieczeństwie i higienie pracy, utworzyć zintegrowaną Komisję Bezpieczeństwa i Higieny Pracy.

Komisje te podlegają ścisłym zasadom działania. Składają się z przedstawicieli zarządzających zakładem pracy, takich jak ogólny kierownik ds. bezpieczeństwa i higieny pracy, kierownicy ds. bezpieczeństwa i higieny pracy, lekarze medycyny pracy oraz pracownicy danego zakładu pracy. Szczególnie ważne jest, aby połowa członków komisji, nie licząc przedstawicieli pracodawcy, była nominowana na podstawie rekomendacji związków zawodowych reprezentujących większość pracowników (lub, w ich braku, osób reprezentujących większość pracowników). Jest to mechanizm zapewniający, że opinie pracowników są rzeczywiście odzwierciedlane w decyzjach komisji.

Ponadto, komisje są zobowiązane do spotkań co najmniej raz w miesiącu. Pracodawca musi sporządzić protokół z posiedzeń komisji i przechowywać go przez trzy lata, a także niezwłocznie informować pracowników o treści obrad. Cały ten zestaw przepisów wymaga, aby komisje nie były tylko formalnymi spotkaniami, ale prowadziły rzeczywiste dyskusje, których treść jest dokumentowana i udostępniana wszystkim pracownikom w ramach przejrzystego procesu. Protokół ten może stanowić ważny dowód na to, jak przedsiębiorstwo rozpoznawało i radziło sobie z wyzwaniami związanymi z bezpieczeństwem i higieną pracy, w przypadku ewentualnego wypadku przy pracy.

Ryzyko zarządcze wynikające z niewykonania obowiązków prawnych w Japonii

Niewykonanie obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w japońskiej Ustawie o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy, naraża przedsiębiorstwa na poważne ryzyko zarządcze. Ryzyka te nie ograniczają się do pojedynczych sankcji, lecz mogą uderzyć w firmę jednocześnie z trzech stron: administracyjnej, cywilnej i karnej.

Po pierwsze, odpowiedzialność administracyjna. Jest to bezpośrednia sankcja za naruszenie japońskiej Ustawy o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy. Na przykład, niepowołanie inspektora higieny pracy lub lekarza medycyny pracy, lub nieutworzenie komisji ds. higieny pracy, może skutkować nałożeniem grzywny do 500 tysięcy jenów, zgodnie z artykułem 120 tej ustawy. Jest to najbardziej bezpośredni skutek naruszenia zasad compliance.

Po drugie, odpowiedzialność cywilna. W przypadku wypadku przy pracy, który spowoduje śmierć lub obrażenia pracownika, poszkodowani pracownicy lub ich rodziny mogą domagać się od firmy odszkodowania za naruszenie obowiązków dotyczących bezpieczeństwa (na podstawie artykułu 415 japońskiego Kodeksu Cywilnego dotyczącego niewykonania zobowiązań) lub odpowiedzialności deliktowej (na podstawie artykułu 709 japońskiego Kodeksu Cywilnego). W sądzie, fakt zaniedbania środków określonych w Ustawie o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy (na przykład obowiązku instalacji zabezpieczeń na niebezpiecznych maszynach) może być traktowany jako silny dowód naruszenia obowiązków dotyczących bezpieczeństwa przez firmę. Istnieją liczne precedensy, w których sądy uznały naruszenie obowiązków przez przedsiębiorstwa i nakazały wypłatę odszkodowań na poziomie kilkudziesięciu milionów jenów, jak w przypadku wypadku z udziałem prasy bez odpowiednich zabezpieczeń (wyrok Sądu Okręgowego w Tokio z dnia 27 kwietnia 2015 roku) czy wypadku śmiertelnego spowodowanego niedostatecznymi środkami przeciwdziałania udarowi cieplnemu.

Po trzecie, najpoważniejsza jest odpowiedzialność karna. W przypadku wypadku przy pracy, który spowoduje śmierć lub obrażenia pracownika, przedstawiciele firmy lub osoby odpowiedzialne na miejscu mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności karnej za nieumyślne spowodowanie śmierci lub obrażeń w wyniku wykonywania zawodu (na podstawie artykułu 211 japońskiego Kodeksu Karnego). Co więcej, japońska Ustawa o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy zawiera przepisy o “podwójnej karalności”, co oznacza, że za naruszenia może być ukarany nie tylko indywidualny sprawca, ale również sama firma jako osoba prawna. Przykłady z przeszłości pokazują, że firmy, które dopuściły się wypadków przy pracy, mogą zostać ukarane grzywną w wysokości 500 tysięcy jenów, a jednocześnie osoby odpowiedzialne na miejscu lub dyrektorzy wykonawczy mogą otrzymać wyroki pozbawienia wolności (z zawieszeniem).

Tak więc, braki w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy mogą prowadzić do złożonych i poważnych ryzyk prawnych, takich jak kary administracyjne, wysokie odszkodowania cywilne oraz osobista odpowiedzialność karna kierownictwa. Może to spowodować nieodwracalne szkody dla podstaw finansowych firmy, jej reputacji społecznej oraz kariery jej kierownictwa.

Podsumowanie

Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy w japońskim prawie pracy opiera się na dwóch filarach: podstawowym obowiązku dbałości o bezpieczeństwo, który jest fundamentem wszystkich stosunków zatrudnienia, oraz na konkretnym systemie zarządzania, który jest oparty na “Japońskiej Ustawie o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy”. Gdy zakład pracy się rozrasta, a zwłaszcza gdy liczba stałych pracowników przekracza 50 osób, pojawiają się powszechne obowiązki, takie jak mianowanie inspektora ds. higieny czy lekarza medycyny pracy oraz utworzenie komitetu ds. higieny. Wówczas prawna odpowiedzialność przedsiębiorstwa znacząco wzrasta. Przestrzeganie tych prawnych obowiązków nie jest tylko kosztem, ale niezbędną inwestycją w zapobieganie wypadkom przy pracy, utrzymanie zdrowia i produktywności pracowników, a tym samym w ochronę ciągłego wzrostu i wartości przedsiębiorstwa. Ignorowanie tych obowiązków może skutkować ryzykiem w postaci grzywien, odszkodowań czy kar karnych, co może zagrażać podstawom działalności firmy.

Kancelaria Prawna Monolith posiada bogate doświadczenie w obsłudze licznych krajowych klientów w zakresie złożonych kwestii prawnych związanych z japońską Ustawą o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy oraz obowiązkiem dbałości o bezpieczeństwo. W naszej kancelarii pracuje wielu prawników posiadających kwalifikacje zagraniczne i mówiących w języku angielskim, co umożliwia świadczenie praktycznych i strategicznych usług prawnych dla firm prowadzących działalność międzynarodową, które muszą dokładnie rozumieć i odpowiednio reagować na regulacje prawne dotyczące pracy w Japonii. Jeśli potrzebujesz pomocy w budowie lub przeglądzie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy lub masz pytania dotyczące przepisów prawnych, skontaktuj się z nami.

Managing Attorney: Toki Kawase

The Editor in Chief: Managing Attorney: Toki Kawase

An expert in IT-related legal affairs in Japan who established MONOLITH LAW OFFICE and serves as its managing attorney. Formerly an IT engineer, he has been involved in the management of IT companies. Served as legal counsel to more than 100 companies, ranging from top-tier organizations to seed-stage Startups.

Wróć do góry