Czym jest sprawa opłat za korzystanie z praw autorskich pomiędzy szkołą muzyczną a JASRAC (Japońskie Stowarzyszenie Praw Autorskich, Praw Pokrewnych i Praw do Wykonań)? Wyjaśnienie od pierwszej instancji do wyroku Sądu Najwyższego

Pozwani, będący operatorami szkół muzycznych (249 organizacji członkowskich “Stowarzyszenia na rzecz Ochrony Edukacji Muzycznej”), wniósł pozew przeciwko JASRAC (Japońskie Stowarzyszenie Praw Autorskich do Muzyki), twierdząc, że niesłuszne jest pobieranie opłat za korzystanie z praw autorskich za wykonanie utworów muzycznych podczas lekcji w szkołach muzycznych prowadzonych przez pozwanego. W związku z tym, pozwani domagali się potwierdzenia, że JASRAC nie ma prawa do roszczeń.

W tym artykule omówimy ten przypadek, od pierwszej instancji do Sądu Najwyższego, wyjaśniając, co było problemem i co było kwestionowane w sprawie opłat za korzystanie z praw autorskich między szkołą muzyczną a JASRAC.

Przebieg procesu pomiędzy szkołą muzyczną a JASRAC

Początek procesu związany był z decyzją JASRAC o rozpoczęciu od 1 stycznia 2018 roku (rok 30 Heisei) pobierania opłat za korzystanie z utworów, które zarządza, w szkołach muzycznych i śpiewu. W tym celu, 7 czerwca 2017 roku (rok 29 Heisei), zgłosili do Komisarza Agencji Kultury Japońskiej (Japanese Agency for Cultural Affairs) regulamin dotyczący opłat za “wykonywanie utworów w szkołach muzycznych”.

W odpowiedzi na to, właściciele szkół muzycznych wnieśli pozew przeciwko JASRAC, domagając się potwierdzenia, że nie mają obowiązku płacenia opłat licencyjnych.

Spór dotyczył następujących sześciu kwestii:

• Kwestia 1: Czy powodowie mają interes prawny w potwierdzeniu?
• Kwestia 2: Czy wykonanie utworu w szkole muzycznej jest skierowane do “publiczności”?
• Kwestia 3: Czy wykonanie utworu w szkole muzycznej ma na celu “przedstawienie”?
• Kwestia 4: Czy prawo do wykonania obejmuje wykonanie nie więcej niż dwóch taktów w szkole muzycznej?
• Kwestia 5: Czy prawo do wykonania zostało wyczerpane?
• Kwestia 6: Czy istnieją przesłanki faktyczne do zablokowania nielegalności odtwarzania nagrań?
• Kwestia 7: Czy doszło do nadużycia praw?

Decyzja pierwszej instancji: odrzucenie roszczeń powoda (operatora szkoły muzycznej)

Sąd Okręgowy w Tokio, będący sądem pierwszej instancji, odrzucił roszczenia powoda z następujących powodów (wyrok z dnia 28 lutego 2020 roku).

Kwestia 1 (czy powodowie mają korzyść z potwierdzenia) dotyczy tego, czy powód, który jest wymieniony jako powód w tym procesie, a który jest “indywidualną szkołą”, ma korzyść z potwierdzenia. Sąd uznał to.

Kwestie 2 i 3 dotyczą tego, czy wykonanie w szkole muzycznej podlega prawu autorskiemu.

Artykuł 22 japońskiej Ustawy o prawie autorskim (Japanese Copyright Law) stanowi, że “twórca ma wyłączne prawo do wykonania swojego dzieła z zamiarem pokazania go lub pozwolenia na jego słuchanie publiczności”, a naruszenie tego prawa do wykonania stanowi naruszenie praw autorskich. Tutaj “publiczność” jest ogólnie rozumiana jako “nieokreślona lub liczna grupa osób”.

W kwestii 2 (czy wykonanie w szkole muzycznej jest skierowane do “publiczności”), operatorzy “szkół muzycznych” twierdzili, że nie kwalifikują się jako podmioty wykonujące, które są objęte prawem do wykonania określonym w artykule 22 Ustawy o prawie autorskim (Japanese Copyright Law), z zamiarem “pokazania lub pozwolenia na słuchanie publiczności”, a JASRAC nie ma prawa do żądania opłat za korzystanie z utworów muzycznych, które zarządza, w stosunku do operatorów “szkół muzycznych”.

Jeżeli podmiotem wykonania nie jest “operator szkoły muzycznej”, ale “nauczyciel” lub “uczeń” sam, to nie ma potrzeby dyskutować o tym punkcie, a naruszenie praw autorskich przez “operatora szkoły muzycznej” zostanie zaprzeczone. Jednakże, sąd przyjął podejście zwanym “teorią karaoke”, które zostało przedstawione w wyroku w sprawie Club Cat’s Eye (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 1988 roku) i zaprzeczył temu.

Chodziło o to, że w klubie o nazwie “Club Cat’s Eye”, właściciel zainstalował urządzenie karaoke i pozwolił klientom i hostessom śpiewać, a JASRAC domagał się odszkodowania za naruszenie praw do wykonania.

Sąd Najwyższy orzekł, że gdy właściciel klubu lub podobnego miejsca instaluje urządzenie karaoke i zachęca klientów do śpiewania, odtwarza taśmę karaoke z wybranym przez klienta utworem i pozwala mu śpiewać przed innymi klientami, tworząc atmosferę w klubie i przyciągając klientów w celu zysku, właściciel ponosi odpowiedzialność za czyn niedozwolony z tytułu naruszenia praw do wykonania jako podmiot śpiewu klienta.

Sąd Okręgowy w Tokio, na podstawie tej “teorii karaoke”, orzekł, że podmiotem wykonania nie są nauczyciele ani uczniowie, ale “operatorzy szkół muzycznych”, a z punktu widzenia “operatorów szkół muzycznych”, uczniowie, niezależnie od ich liczby, są “nieokreśloną” grupą osób i stają się “publicznością”.

W kwestii 3 (czy wykonanie w szkole muzycznej ma na celu “pozwolenie na słuchanie”), sąd orzekł, że lekcje w szkole muzycznej polegają na tym, że nauczyciel lub źródło dźwięku wykonuje utwór i pozwala uczniowi go usłyszeć, a następnie uczeń, który usłyszał utwór, wykonuje go, pozwalając nauczycielowi go usłyszeć, a w tym procesie nauczyciel uczy technik wykonania, więc jest oczywiste, że wykonanie przez nauczyciela lub źródło dźwięku jest skierowane do publiczności, która jest uczniem, z zamiarem pozwolenia jej na słuchanie.

W kwestii 4 (czy prawo do wykonania obejmuje wykonanie nie dłuższe niż dwa takty w szkole muzycznej), sąd orzekł, że celem wykonania w szkole muzycznej jest opanowanie technik wykonania, a opanowanie technik wykonania nie jest możliwe bez reprodukcji wyrażenia myśli lub emocji zawartych w utworze muzycznym, więc nie można zakładać, że w szkole muzycznej tylko części bez charakteru utworu są powtarzane podczas lekcji, a nawet jeśli wykonanie odbywa się w jednostkach dwóch taktów podczas lekcji, nie jest to ciągłe powtarzanie tych samych dwóch taktów, ale zazwyczaj jest to granie pewnej ilości fraz podzielonych na dwa takty, więc naruszenie praw do wykonania występuje niezależnie od liczby taktów, które są grane.

W kwestii 5 (czy prawo do wykonania zostało wyczerpane), sąd orzekł, że wyczerpanie oznacza zużycie i zniknięcie, co jest problemem w przypadku praw własności intelektualnej. Zgodnie z teorią wyczerpania, jeśli produkt lub oryginalne dzieło, które zostało legalnie wyprodukowane lub stworzone, lub jego kopia została raz wprowadzona do obrotu, to już nie obejmuje prawa patentowego lub prawa do przeniesienia. Opłata, którą twórca otrzymuje za stworzenie nut lub źródła dźwięku minus jeden (nagranie, z którego usunięto tylko partię instrumentu, który ma grać uczeń) jest opłatą za korzystanie z prawa do kopiowania, a opłata za korzystanie z nich podczas lekcji w szkole muzycznej jest opłatą za korzystanie z prawa do wykonania, które są zupełnie różnymi metodami korzystania z różnych praw podziałowych, więc nie można powiedzieć, że prawo do wykonania zostało wyczerpane.

W kwestii 6 (czy istnieją przesłanki faktyczne blokujące nielegalność naruszenia praw do wykonania w odniesieniu do odtwarzania nagrań utworów muzycznych w szkole muzycznej), sąd orzekł, że faktyczna nielegalność naruszenia praw do wykonania w odniesieniu do odtwarzania nagrań utworów muzycznych w szkole muzycznej nie jest blokowana.

W kwestii 7 (czy doszło do nadużycia praw), sąd orzekł, że JASRAC nie nadużywa swoich praw, pobierając opłaty za korzystanie z utworów muzycznych podczas wykonywania w szkole muzycznej.

W ten sposób, we wszystkich kwestiach, roszczenia powoda, który jest operatorem szkoły muzycznej, zostały odrzucone, a powód, niezadowolony z tego, odwołał się od decyzji.

Decyzja drugiej instancji: częściowa rewizja wyroku pierwszej instancji

Sąd apelacyjny, czyli Japoński Sąd Najwyższy ds. Własności Intelektualnej, częściowo zmienił wyrok pierwszej instancji, który skazał stronę biznesową na całkowitą porażkę, stwierdzając, że “nie można domagać się opłat za korzystanie z wykonania ucznia” (wyrok z 18 marca 2021 roku).

Japoński Sąd Najwyższy ds. Własności Intelektualnej uznał również, że podmiotem wykonania w szkole muzycznej jest operator szkoły muzycznej, jeśli chodzi o wykonanie nauczyciela, a wykonanie jest skierowane do “publiczności” jako nieokreślonej osoby, z “celem przesłuchania”. Jednakże, jeśli chodzi o wykonanie przez ucznia, jest to wykonane w celu przesłuchania nauczyciela, a podmiotem wykonania ucznia jest uczeń. Na tej podstawie,

“Podmiotem wykonania ucznia w szkole muzycznej jest sam uczeń, więc nie ma potrzeby podejmowania decyzji w innych aspektach. Wykonanie przez ucznia nie powoduje, że apelujący mają obowiązek wobec apelowanego do zapłaty odszkodowania za naruszenie praw do wykonania lub zwrotu nienależnego zysku (wykonanie przez ucznia jest dokonywane za opłatą za lekcje w celu przesłuchania nauczyciela w określonej szkole muzycznej na podstawie umowy o uczestnictwo, więc nie można powiedzieć, że ma na celu “przesłuchanie przez publiczność” i nie ma miejsca na naruszenie praw do wykonania przez ucznia).”

Japoński Sąd Najwyższy ds. Własności Intelektualnej, wyrok z 18 marca 2021 roku

Podzieliliśmy “istotę wykonania przez nauczyciela” i “istotę wykonania przez ucznia” i analizowaliśmy je osobno.

Japoński Sąd Najwyższy ds. Własności Intelektualnej stwierdził, że podmiotem wykonania przez ucznia jest uczeń, a wykonanie w celu przesłuchania nauczyciela nie ma na celu “przesłuchania przez publiczność”. Na tej podstawie, wykonanie przez ucznia jest skierowane wyłącznie do nauczyciela w celu skorzystania z jego instrukcji, a nie do innych uczniów, więc uczeń wykonujący nie ma na celu “przesłuchania” przez innych uczniów, ale ograniczył zakres wyłączenia z roszczenia do lekcji prowadzonych przez nauczyciela i nie więcej niż 10 uczniów, pod warunkiem, że nie odtwarza się nagranych utworów.

W pierwszej instancji, jako powód, dla którego wykonanie przez ucznia może być traktowane na równi z wykonaniem przez operatora szkoły muzycznej, odwołano się do sprawy Club Cat’s Eye, ale w wyroku apelacyjnym odwołano się do sprawy RokuRaku II (wyrok Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2011 roku).

Sprawa RokuRaku II dotyczyła pytania, czy usługa, która umożliwia użytkownikom oglądanie programów telewizyjnych nadawanych w Japonii, poprzez instalację jednego z dwóch twardych dysków “RokuRaku II” w Japonii i udostępnienie lub przekazanie drugiego użytkownikowi, jest nielegalna, czy narusza prawo do kopiowania.

W sprawie RokuRaku II, Sąd Okręgowy w Tokio wydał wyrok, że jest to nielegalne, a Japoński Sąd Najwyższy ds. Własności Intelektualnej wydał wyrok odwrotny, że nie jest to nielegalne, ale Sąd Najwyższy unieważnił wyrok Japońskiego Sądu Najwyższego ds. Własności Intelektualnej i odesłał sprawę do tego sądu.

W tej sprawie, nie było sporu co do tego, że kopiowanie jest wykonywane na głównym urządzeniu RokuRaku, ale kwestią sporną było, czy podmiotem kopiowania jest dostawca usług, czy użytkownik.

Sąd Najwyższy stwierdził, że dostawca usług nie tylko tworzy środowisko, które ułatwia kopiowanie, ale także wykonuje kluczowe działania w realizacji kopiowania programów telewizyjnych za pomocą urządzenia do kopiowania, takie jak odbieranie transmisji i wprowadzanie informacji dotyczących programów telewizyjnych do urządzenia do kopiowania pod swoim zarządem i kontrolą. Bez tych działań dostawcy usług, użytkownik usługi nie mógłby skopiować programu telewizyjnego, nawet jeśli wydałby polecenie nagrania, więc dostawca usług jest podmiotem kopiowania.

Wykonanie przez ucznia w szkole muzycznej zostało porównane z dostawcą usług RokuRaku, który wykonuje kluczowe działania w realizacji kopiowania programów telewizyjnych za pomocą urządzenia do kopiowania.

Decyzja Sądu Najwyższego: poparcie dla drugiej instancji

24 października 2022 roku (Rok 4 Reiwa) Sąd Najwyższy Japonii podtrzymał decyzję drugiej instancji, zgodnie z którą nauczyciel muzyki ma obowiązek zapłaty za korzystanie z utworów muzycznych, podczas gdy uczniowie nie mają takiego obowiązku.

Wydajność ucznia podczas lekcji muzyki ma na celu nauczenie się technik wykonywania pod kierunkiem nauczyciela i doskonalenie ich. Wykonywanie utworów muzycznych to tylko środek do tego celu. Wydajność ucznia zależy wyłącznie od działań ucznia, bez potrzeby interwencji nauczyciela. W tym kontekście, wydajność ucznia ma kluczowe znaczenie, a akompaniament nauczyciela lub odtwarzanie różnych nagrań służy tylko jako wsparcie dla wydajności ucznia.

Wyrok z 24 października 2022 roku (Rok 4 Reiwa), Pierwsza Mała Izba

Podkreślono, że opłata za lekcje od uczniów jest wynagrodzeniem za nauczanie technik wykonywania, a nie za samo wykonywanie utworów muzycznych.

Biorąc pod uwagę te okoliczności, sąd stwierdził, że “nie można stwierdzić, że osoby apelujące (szkoła muzyczna) są podmiotami korzystającymi z utworów muzycznych zarządzanych w kontekście wykonywania przez uczniów podczas lekcji”.

W praktyce oznacza to, że jeśli tylko uczeń wykonuje utwór, a nauczyciel nie, nie ma obowiązku płacenia opłat za korzystanie.

Oczywiście, w praktyce nauczyciel zawsze będzie musiał coś zagrać podczas lekcji muzyki, ale zazwyczaj uczniowie grają dłużej niż nauczyciele. Może to wpłynąć na kwotę opłat za korzystanie.

Źródło: Stowarzyszenie Ochrony Edukacji Muzycznej｜Wyrok został wydany przez Sąd Najwyższy (tekst oświadczenia i wyroku)[ja]

Podsumowanie: W sprawach dotyczących praw autorskich skonsultuj się z adwokatem

W sprawie sądowej pomiędzy szkołą muzyczną a JASRAC (Japońskie Stowarzyszenie Praw Autorskich, Praw Pokrewnych i Praw do Wykonań), wyrok Sądu Najwyższego został ostatecznie potwierdzony, co oznacza, że nie powstaje obowiązek płacenia opłat za wykonania muzyczne uczniów. W przyszłości możliwe są negocjacje między JASRAC a operatorami szkół muzycznych, które mogą obejmować obniżenie opłat.

Warto zauważyć, że JASRAC pobiera również opłaty za wykonania muzyczne na kursach muzycznych w centrum kultury. Jeżeli jednak możliwe jest zastosowanie tej samej interpretacji co w przypadku Sądu Najwyższego, to oznaczałoby to, że podmiotem wykonania muzycznego uczniów nie jest operator centrum kultury, co mogłoby skutkować przeglądem opłat.

Informacje o środkach podjętych przez naszą kancelarię

Kancelaria prawna Monolith to firma specjalizująca się w prawie IT, a w szczególności w prawie internetowym. W ostatnich latach prawa własności intelektualnej, zwłaszcza prawa autorskie, zyskują na znaczeniu, a potrzeba kontroli prawnej stale rośnie. Nasza kancelaria oferuje rozwiązania związane z prawem własności intelektualnej. Szczegóły znajdują się w poniższym artykule.

Zakres usług Kancelarii Prawnej Monolith: Prawo IT i własności intelektualnej dla różnych firm[ja]