Karikatürler Ne Kadar Kabul Edilebilir? İllüstrasyonların Portre Hakları Hakkında Açıklama

SNS veya video sitelerinde sizin fotoğraflarınızın veya videolarınızın izinsiz olarak paylaşılması durumunda, portre haklarınızın ihlal edilmiş olma ihtimali bulunmaktadır.

Peki, bir illüstrasyon veya karikatür çizip bunu paylaştığınızda durum ne olur? Illüstrasyonlar ve karikatürler, fotoğraflar ve videolarla aynı şekilde mi ele alınmalıdır?

Bu makalede, illüstrasyonlar, karikatürler ve portre hakları hakkında bilgi verilecektir.

Fotoğraf & Video ve İllüstrasyon & Karikatür

Fotoğraf ve videolar ile illüstrasyon ve karikatürler arasında büyük farklar vardır.

Bu, hedefin yeniden üretim derecesidir. Fotoğraf ve videolarda, hedef doğal olarak sadık bir şekilde yeniden üretilir.

Öte yandan, illüstrasyonlar ve karikatürler, sadık bir şekilde yeniden üretilenlerden deformasyona uğramış olanlara kadar çeşitli olup, fotoğraflara kıyasla hedefin yeniden üretim derecesi azalır.

Yeniden üretim derecesi fotoğraflardan daha düşük olan illüstrasyonlar ve karikatürler, model olarak alınan kişinin portre haklarını veya diğer haklarını ihlal eder mi?

Bu, karikatür ve illüstrasyonlarla ilgili portre hakları ihlali ve diğer hak ihlalleri hakkında açıklama yapacağız.

Ünlülerin Karikatür ve İllüstrasyonlarına İlişkin Portre Hakları

Portre hakkı, kişinin izni olmadan başkaları tarafından fotoğrafının çekilmesini veya yayınlanmasını engelleme hakkıdır ve temelde herkesin sahip olduğu bir haktır.

Öte yandan, ünlüler, sporcular, politikacılar gibi toplumda belirli bir konumu olan ‘kamuoyu’ kişileri, bazı gizlilik haklarını kaybederler.

Kamuoyu figürü haline gelen kişilerin, kendileri hakkında yapılan yayınları kabul etmiş sayıldıkları için bu durum söz konusudur. Bu nedenle, çoğu durumda, kamuoyu figürlerinin portreleri, izin alınmaksızın illüstrasyon veya fotoğraf şeklinde kullanılabilir.

Ancak, örneğin, bir kişinin evindeyken dışarıdan fotoğrafını çekip yayınlamak gibi, tamamen özel yaşam alanlarına dair durumlar, ünlü olsalar bile kabul edilmiş sayılamaz ve izin verilmez.

Ayrıca son zamanlarda, SNS’de ünlülerin karikatürlerini çizen ve yayınlayan illüstratörler de bulunmaktadır.

Ünlülerin ve diğer kamuoyu figürlerinin gizlilik hakları kısmen sınırlı olduğu için, bu tür eserleri çizme eylemi, kişinin itibarını veya toplumsal güvenilirliğini düşürmeyen sürece, ifade özgürlüğü kapsamında kabul edilir ve hak ihlali sayılmaz.

Ancak bu durumda, karikatürlerin yayınlanması, ünlülerin portrelerinin ‘portre hakkı’ndan ayrı olarak başka hakları olduğu için, bu hakları ihlal edebilir.

Aşağıda, portre hakkı dışındaki haklar hakkında açıklama yapacağız.

İllüstrasyon ve Karikatürlerle Hak İhlali

Karikatürler ve illüstrasyonlar sadece portre haklarına değil, aynı zamanda tanıtım hakları, gizlilik hakları ve itibar haklarına da ihlal edebilir.

Tanıtım Hakları İhlali

Oyuncular, ünlüler, sporcular gibi kişilerin portreleri, ürün satışında faydalı bir etkiye (müşteri çekme gücü) sahiptir. Bu, maddi bir değer olarak kabul edilir ve başkaları tarafından izinsiz kullanılmaması için yargı kararlarıyla hukuki olarak korunmuştur. Bu, tanıtım hakkı olarak kabul edilir.

Geçmişteki yargı kararlarında, özellikle portrelerin müşteri çekme gücünü hedef alan durumların, yasadışı tanıtım hakları ihlali olduğu belirtilmiştir. (Yargıtay Kararı, 2 Şubat 2012 (Heisei 24) – Pink Lady Davası)

• Portreleri bağımsız bir şekilde izlenebilecek bir ürünün reklamı olarak kullanma
• Ürünlerin farklılaşmasını sağlamak amacıyla portreleri ürüne eklemek
• Portreleri bir ürünün reklamı olarak kullanmak

Bir kılavuz olarak, yukarıdakilere uymayan durumlar tanıtım hakları ihlali olarak kabul edilmez ve kişinin izni olmadan bir karikatür çizip sosyal medyada paylaşmanın sorun oluşturma olasılığı düşüktür.

Gizlilik ve İtibar Hakları İhlali

Gizlilik hakkı, kişinin görünümü veya bilgileri gibi özel yaşam konularını koruma hakkıdır.

Japan Anayasası’nda açıkça garanti edilmiş olmasa da, Anayasa’nın 13. maddesinin yorumu ile temel insan haklarının bir parçası olarak kabul edilir.

Dolayısıyla, ünlü bir kişinin illüstrasyonunu veya karikatürünü çizerken, adresini belirgin bir şekilde çizmek gibi özel yaşam bilgilerini rastgele ifşa etmek, gizlilik hakkının ihlali olabilir.

İtibar hakkı hakkında, Yargıtay, “kişinin karakteri, erdemi, ünü, kredisi vb. kişilik değerlerine toplumdan alınan objektif değerlendirme olan itibar” olarak tanımlamıştır (Yargıtay Kararı, 11 Haziran 1986 (Showa 61), Minshu Vol.40 No.4 p.872).

Yani, bir kişi veya şirket hakkında “toplumdan alınan objektif değerlendirme” itibardır ve bu, birinin ifadesiyle düştüğünde itibar hakkı ihlali olur.

Dolayısıyla, bir suç işlemiş gibi görünen bir karikatür çizmek gibi, bir kişinin toplumsal değerlendirmesini düşüren bir şey, itibar hakkı ihlali olabilir.

Bu nedenle, ünlülerin durumunda, portre hakları düşük bir olasılıkla sorun oluştururken, tanıtım hakları, gizlilik hakları ve itibar haklarına dikkat ederek illüstrasyon veya karikatür çizmek gereklidir.

Karikatür ve İllüstrasyonlar Ne Zaman Portre Haklarını İhlal Eder?

İllüstrasyonlar ve karikatürler, kişinin görünüşünü ve duruşunu olduğu gibi çizenler ve yazarın subjektif olarak özellikleri yakalayıp bilinçli bir şekilde deformasyon yaptığı çizimler olmak üzere büyük ölçüde iki türe ayrılabilir.

Portreler ve fotoğraflar gibi, kişinin görünüşünü ve duruşunu gerçekçi ve doğru bir şekilde çizdiğinizde, portre haklarını ihlal edebilirsiniz.

Ancak, yazarın subjektif olarak özellikleri yakalayıp bilinçli bir şekilde deformasyon yaptığı çizimlerde, yazarın niyeti ve teknikleri araya girer ve bu, Anayasa’nın 21. maddesinde belirtilen ifade özgürlüğünün bir yönünü de içerir. Bu nedenle, görünüşü ve duruşu “olduğu gibi” çizmiş olsanız bile, portre haklarını ihlal etmezsiniz.

Ayrıca, çizdiğiniz illüstrasyon veya karikatürün tüm içerisinde oldukça küçük olduğu veya resmin kompozisyonu olarak önemsiz olduğu durumlarda, portre haklarını ihlal etmez.

Aşağıda, portre haklarının ve itibar haklarının ihlal edildiğini iddia ederek tazminat talep eden dava örneklerine dayanarak, hangi durumlarda iddiaların kabul edildiği ve kabul edilmediği hakkında bilgi verilmektedir.

Mahkeme İçi Fotoğraf ve İllüstrasyonlar ile Portre Hakları

“Wakayama Zehirli Karışım Kari Olayı” (Japonca: 和歌山毒物混入カレー事件) mahkemesinde, tutuklama sebebinin açıklanması prosedürü gerçekleştirilirken, bir dergi fotoğrafçısı, mahkemeye kamera gizleyerek getirdi ve ne mahkeme izni alarak ne de sanığın izni olmadan, kelepçeli ve belinde ip olan sanığı fotoğrafladı.

Dava Süreci (Birinci ve İkinci Davalar)

Bu fotoğrafın fotoğraf haftalık dergisinde yayınlanması nedeniyle, davalı, dergi tarafına karşı portre haklarının ihlal edilmesi nedeniyle tazminat talep etmek için dava açtı (Birinci Dava).

Ertesi hafta, bu dava açıldıktan sonra dergi tarafı, “Bir resim ne olur?” başlığını atarak, fotoğrafın yerine sanık tarafından çizilen üç illüstrasyon içeren bir makale yayınladı ve daha da kışkırttı.

Bu bağlamda, “Siz garip bir şey yapmaya başlamadınız” ve “Kaba bir şey sormama izin verin, başarılı bir şekilde dava kazandığınızda, tazminatın kullanımı hakkında ne düşünüyorsunuz?” gibi ifadelerle, sanığı alay eden bir makale yayınladılar.

Buna karşılık, davalı, dergi tarafına karşı, portre haklarını ve onur haklarını ihlal ettiği gerekçesiyle tazminat talep etmek için dava açtı (İkinci Dava).

Mahkemenin “Fotoğraf” Hakkındaki Kararı (1. Olay)

Bu anlaşmazlık, Yargıtay’a kadar taşındı (Yargıtay Kararı, 10 Kasım 2005 (Heisei 17)). Çatışma, haber yapma eyleminin kamu yararı ve portre hakkı arasında gerçekleşti.

Yargıtay, 1. olayın kriteri hakkında, “Fotoğrafı çekilen kişinin yukarıda belirtilen kişilik haklarının ihlalinin, toplumsal yaşamda kabul edilebilir sınırları aşıp aşmadığı” şeklinde bir karara vardı.

Yani,

• Fotoğrafı çekilen kişinin toplumsal statüsü
• Fotoğrafı çekilen kişinin faaliyetleri
• Fotoğrafın çekildiği yer
• Fotoğrafın çekilme amacı
• Fotoğrafın çekilme şekli
• Fotoğrafın çekilmesinin gerekliliği

gibi çeşitli faktörler göz önünde bulundurularak, fotoğraf çekme ve haber yapma eylemlerinin aşırı derecede kötü olduğu durumlarda yasadışı olacağına karar verildi.

Daha sonra, fotoğrafın çekilme yöntemi ve kelepçe ve bel ipi takılmış bir fotoğraf olduğunu belirterek, “toplumsal yaşamda kabul edilebilir sınırları aşarak, fotoğrafı çekilen kişinin (davalının) kişilik haklarını ihlal eden bir durum” olarak, yayınlanan fotoğraf hakkında, fotoğrafı çekilen kişinin (davalının) portre hakkının ihlal edildiğini kabul etti.

Mahkemenin “İllüstrasyonlar” Hakkındaki Kararı (2. Olay)

Öte yandan, 2. olayda, illüstrasyonun içeriğine bağlı olarak kararlar ayrıldı.

Yüksek Mahkeme, bir kişinin belgeleri gösterdiği ve el hareketleriyle konuştuğu durumları tasvir eden illüstrasyonlar hakkında, sanığın durumunu rapor etmek için bu tür bir illüstrasyonun gazete veya dergilerde yayınlanmasının toplum tarafından kabul edildiğini belirtti. Bu nedenle, bu tür bir eylemin kişisel çıkarları kabul edilebilir bir sınırdan fazla ihlal etmediğini ve portre haklarının ihlal edilmediğini belirtti.

Gerçekten de, duruşma sırasında yargıcın izni olmadan mahkeme salonunda fotoğraf çekmek mümkün olmadığından, mahkeme ressamları olarak adlandırılan kişiler duruşmanın durumunu çizmektedir.

Bu durum aynı kabul edildi, muhtemelen haftalık dergi de aynı kararı verdi ve illüstrasyonu yayınladı.

Diğer yandan, bir kişinin kelepçe ve bel ipi ile kısıtlandığı durumları tasvir eden illüstrasyonlar hakkında, bu tür bir ifadeyi yayınlamanın, kişiyi aşağıladığı ve onun onur duygularını ihlal ettiği belirtildi. Bu tür bir illüstrasyonun bir makaleye dahil edilmesi ve bu fotoğrafın haftalık dergide yayınlanması, kişinin kişisel çıkarlarını kabul edilebilir bir sınırdan fazla ihlal ettiği için, portre hakları ve onur haklarının ihlal edildiği kabul edildi.

Ayrıca, Yüksek Mahkeme illüstrasyonlar hakkında,

Bir kişinin, kendi görünüşünü tasvir eden bir illüstrasyonun, haksız yere yayınlanmaması gereken kişisel bir çıkarı olduğunu kabul etmek uygun olacaktır.
Bir kişinin görünüşünü tasvir eden bir illüstrasyon, yazarın subjektifliğini ve tekniklerini yansıtır ve bu, yayınlandığında, yazarın subjektifliği ve tekniklerini yansıttığı varsayılan bir şekilde algılanır.
Dolayısıyla, bir kişinin görünüşünü tasvir eden bir illüstrasyonun yayınlanması, toplum hayatında kabul edilebilir bir sınırı aşıp haksız fiil hukuku açısından yasadışı olup olmadığına karar verirken, fotoğraftan farklı olan bu illüstrasyonun özelliklerinin dikkate alınması gerekmektedir.

Yüksek Mahkeme Kararı, 10 Kasım 2005 (Heisei 17)

ve bir kişinin görünüşünü tasvir eden bir illüstrasyonun, fotoğrafla aynı şekilde portre haklarına sahip olduğunu belirtti. Ancak, bir kişinin görünüşünü kimyasal bir yöntemle yeniden oluşturan bir fotoğraf ve yazarın subjektifliğini ve tekniklerini yansıtan bir illüstrasyon, farklı özelliklere sahip olduğunu ve bunların dikkate alınması gerektiğini belirtti.

Bu durumda, illüstrasyonun özelliklerini dikkate alarak, bir kişiyi aşağılayan ve onur duygularını ihlal eden bir durum olduğu için, portre haklarının ihlal edildiği kararına varıldı.

İlgili Makale: İtibar ve Portre Haklarının İhlali İlişkisi Nedir? Örnekler ve Yargı Kararları[ja]

İlgili Makale: Portre Haklarının İhlali Durumunda Tazminat Talebinin Kriterleri ve Süreci[ja]

Karikatürler ve Portre Hakları

Üniversite öğretim görevlisi olan davacı, davalı şirketin yayınladığı dergi ve kitaplarda yer alan, davalının çizdiği çizgi romanlarda itibarının zedelendiğini ve portre haklarının ihlal edildiğini iddia ederek, haksız fiil temelinde tazminat ödemesi talep etmiştir.

Davanın Seyri

Davacı, geçmişte davalı çizgi roman sanatçısını eleştiren bir kitap yayınlamıştı.

Davalı çizgi roman sanatçısı, kendi çizgi romanının bu kitapta çokça alıntılandığını görünce, dergi ve kitaplarında yayınlanan kendi çizgi romanında;

• “Resmimi izinsiz çalıp kötüye kullanıyor”
• “Hırsız”
• “Telif hakkı ihlali yapan hırsız kitap”
• “Pis bir iş yapıyorsun”

gibi ifadeler kullanmıştır. Davacı, bu ifadelerin genel okuyucuya, davacının telif hakkı yasasını ihlal eden bir çoğaltma hakkı ihlali yaptığı izlenimini verdiğini ve bu çizgi romanın, davacının toplumsal değerlendirmesini düşürdüğünü ve itibarını zedelediğini iddia etmiştir.

Ayrıca davalının, davacının karikatürünü çizerek davacıyı eleştirdiği için, bir kişinin kişilik hakları olarak kendi portresinin izinsiz olarak oluşturulmasına ve yayınlanmasına karşı çıkan bir hakkı olduğunu, karikatürlerin de portre ve görünümle ilgili bilgileri içerdiği için, bir kişinin karikatürünü izinsiz olarak çizgi romana eklemenin yasadışı olduğunu iddia ederek, portre haklarının ihlal edildiğini iddia etmiştir.

Mahkemenin Kararı

Mahkeme, öncelikle itibar zedelenmesi konusunda, bu ifadelerin ‘kendiliğinden’ davacının toplumsal değerlendirmesini düşüren ifadeler olduğunu ve davacının itibarını zedelediğini belirtmiştir. Ancak, davacının ifadelerinin ‘çoğaltma hakkı ihlali olduğunu iddia ediyor’ şeklinde yorumlanabileceğini, bu durumun bir görüş ya da eleştiri ile itibar zedelenmesi olduğunu ve bu durumun temelinde yatan gerçeklerin önemli kısımlarının doğru olduğunu belirtmiştir.

Daha sonra, çizgi romanın genel bağlamından bakıldığında, bu durumda, davacıya yönelik kişisel saldırılara kadar varan bir görüş ya da eleştiri aşamasını aştığını ve uygun olmayan bir durum olduğunu değerlendiremeyeceğini belirtmiş ve sonuç olarak ifadenin kendisinin davacının toplumsal değerlendirmesini düşüren bir durum olduğunu ancak yasadışı olmadığı için itibar haklarının ihlal edildiğini kabul etmemiştir.

Daha sonra, portre hakları konusunda;

Portre haklarını ihlal eden eylemler, fotoğraf çekme, video çekme gibi kişinin görünümünü ya da duruşunu olduğu gibi kaydeden eylemler ve bu şekilde kaydedilen bilgilerin yayınlanması eylemleri olarak kabul edilmelidir. Resimler, fotoğraflar ve video kayıtları gibi mekanik olarak konuyu kaydedenlerden farklı olarak, sanatçının subjektif ve teknik etkisi araya girer. Bu nedenle, portreler gibi fotoğraflarla aynı derecede konunun görünümünü ya da duruşunu gerçekçi ve doğru bir şekilde tasvir eden durumlar ayrı bir durumdur. Ancak, sanatçının teknikleriyle subjektif olarak özellikleri yakalayıp çizdiği karikatürler söz konusu olduğunda, en azından belirli bir kişiyi karikatürün kendisiyle kolayca belirleyemeyeceğimiz durumlarda, o kişinin görünümü ya da duruşu hakkında bilgi edinip yayınladığımızı söylemek zordur. Ayrıca, itibar hakları, gizlilik hakları gibi diğer kişilik haklarının ihlal edildiği haksız fiil oluşabilir, ancak portre haklarının ihlal edildiği söylenemez.

Tokyo Bölge Mahkemesi, 2002 (Heisei 14) 28 Mayıs Kararı

ve ‘karikatürün kendisiyle belirli bir kişiyi kolayca belirleyebileceğimiz’ durumlar dışında, ‘o kişinin görünümü ya da duruşu hakkında bilgi edinip yayınladığımızı’ söylemek zordur, bu nedenle portre haklarının ihlal edildiği söylenemez demiştir.

Bu durumda, karikatür, davacının yüz fotoğrafına dayanarak çizilmişti, ancak davacının görünümünü ya da duruşunu doğru bir şekilde ifade etmeye çalışan bir durum değildi ve diğer karakterler gibi davalı çizgi roman sanatçısının teknikleriyle subjektif olarak özellikleri yakalayıp çizdiği bir karikatürdü. Bu nedenle, karikatürün kendisiyle davacıyı bir bakışta belirleyemeyeceğimiz için, davacının portre haklarının ihlal edildiği kabul edilemez demiştir.

İllüstrasyon veya Karikatürlerde Portre Haklarının İhlal Edilmesi Durumunda Nasıl Hareket Edilmeli

Portre haklarının ihlali, yasalarla belirlenmiş bir suç olmadığı için, bu durum bir suç teşkil etmez ve dolayısıyla tutuklanma gibi bir durum söz konusu olmaz. Ancak, durdurma talebi olarak içeriğin kaldırılmasını talep etmek veya tazminat talep etmek mümkündür.

İçeriğin kaldırılmasını talep etmek için genellikle öncelikle site yöneticisine başvurulur.

Bu kriterler siteye bağlı olarak değişiklik gösterebilir, ancak eğer kendinizi tanımlayabilir ve kaldırılmasını istediğiniz içeriğin nedenlerini belirtirseniz, içeriğin kaldırılması olasılığı yüksektir.

Eğer içerik hala yayında kalırsa, mahkemeye başvurabilir ve geçici bir kararla içeriğin kaldırılmasını sağlayabilirsiniz.

Ayrıca, içeriği paylaşan kişiye tazminat talebinde bulunmak isterseniz, aşağıdaki adımları izlemeniz gerekecektir:

1. Site yöneticisinden IP adresinin açıklanmasını talep etme
2. İnternet servis sağlayıcısından gönderenin bilgilerinin açıklanmasını talep etme
3. Tazminatın hesaplanması
4. Gönderen (içeriği paylaşan kişi) ile uzlaşma görüşmeleri veya dava açma vb.

İçeriği paylaşan kişinin kim olduğu bilinmediği için, öncelikle bu kişinin bilgilerini elde etmeniz gerekmektedir.

Bilgiler belirlendikten sonra, içeriği paylaşan kişiye bildirimde bulunabilir ve uzlaşma görüşmelerine geçebilir veya dava açabilirsiniz.

Özet: Tazminat Talep Etmek İstiyorsanız Bir Avukata Danışın

Yukarıdaki gibi bir karardan yola çıkarsak, subjektif özellikleri yakalayıp bir karikatür çizildiği durumlarda, portre hakkının ihlal edildiği kabul edilme olasılığı düşüktür.

Portre hakkının karikatürlerle geniş çapta ihlal edildiğini kabul edersek, belirli bir kişiyi karikatürle ifade etmek genellikle tamamen yasadışı olabilir ve ifade özgürlüğünü aşırı derecede kısıtlayabilir.

Öte yandan, hedef kişinin görünümünü veya duruşunu doğru bir şekilde ifade etmeye çalışan bir durumda, portre hakkının ihlal edilme olasılığı vardır.

Ayrıca, portre hakkı ihlali olmasa bile, kişilik haklarına saygı, gizlilik hakları gibi kişisel çıkarların ihlali nedeniyle haksız fiil oluşma olasılığı vardır, bu nedenle dikkatli olunmalıdır.

İlgili Makale: İzinsiz Yayınlanan Kendi Modelinize Dayalı Anime ve Manga Videolarını Silebilir misiniz?[ja]

Portre hakkı kararları karmaşık ve uzmanlık gerektirir. SNS’nin yaygınlaşmasıyla birlikte, herkes kolayca karikatür yayınlayabilir ve portre hakkı ihlalleri hızla artmaktadır. Portre hakkının ihmal edilmesi tehlikelidir.

Ve hukuki bir önlem almak istediğinizde, yukarıda belirtildiği gibi, bu çok uzmanlık gerektiren bir süreçtir ve hakların ihlal edilip edilmediğini belirlemek de zordur, bu yüzden bir uzmana danışmanız iyi olacaktır.

Hukuk Büromuzun Sunduğu Çözümler

Akıllı telefonların yaygınlaşması ve SNS’nin gelişmesiyle birlikte, ihlal edilen portre haklarını görmezden gelirsek, bu durum yayılabilir ve “Dijital Dövme” olarak adlandırılan ciddi zararlara yol açabilir.

Hukuk büromuz, “Dijital Dövme” sorununa yönelik çözüm sunmaktadır. Ayrıntılar aşağıdaki makalede belirtilmiştir.

İlgili Makale: Digital tattoo[ja]