İşçiye Takdir Yetkisi Sistemi Nedir? Programcılara Uygulanabilir mi?

Son yıllarda, çalışma şeklinin yeniden düzenlenmesi çağrısı yapılmakta ve tele çalışma veya evden çalışma gibi çeşitli çalışma biçimleri dikkat çekmektedir. Bu çeşitli çalışma biçimleri arasında, takdiri çalışma sistemi adı verilen bir çalışma biçimi bulunmaktadır. Takdiri çalışma sistemi terimini duyan birçok kişi olduğunu düşünüyorum, ancak bu çalışma biçiminin ne olduğunu tam olarak anlayan kişi sayısı mutlaka çok fazla değildir. Bu nedenle, bu makalede öncelikle takdiri çalışma sistemini açıklıyoruz. Ardından, bir programcının takdiri çalışma sistemine uygun olup olmadığı konusunda açıklama yapacağız.

Takdiri Çalışma Sistemi Nedir?

Takdiri çalışma sistemi, uzmanlık işleri takdiri çalışma sistemi ve planlama işleri takdiri çalışma sistemi olmak üzere ikiye ayrılır. Uzmanlık işleri takdiri çalışma sistemi, “işin doğası gereği, işin yürütülme yöntemi, zaman dağılımı vb. konuların büyük ölçüde çalışanın takdirine bırakılması gereken işler olarak Japon Sağlık, Çalışma ve Refah Bakanlığı yönetmeliği ve bildirisi ile belirlenen işler arasından, hedef işin işveren ve işçi tarafından belirlendiği ve işçinin gerçekten bu işe yerleştirildiği durumda, işveren ve işçinin önceden belirlediği saatlerde çalıştığı kabul edilen bir sistem”dir.

Öte yandan, planlama işleri takdiri çalışma sistemi, “işletmenin her bir bölümünde belirli bir iş kapsamında çalışan işçiler için, işin yürütme yöntemi ve zaman dağılımının belirlenmesi gibi konuların işçinin takdirine bırakıldığı ve sonuçların daha çok önemsendiği, böylece iş verimliliği ve üretkenliğin artırılmasını hedefleyen bir sistem”dir. Programcılar için, uzmanlık işleri takdiri çalışma sistemi uygulaması sorun oluşturur, bu nedenle aşağıda uzmanlık işleri takdiri çalışma sistemi hakkında açıklama yapacağız.

Uzmanlık işleri takdiri çalışma sistemi, Japon İş Standartları Yasası’nın (Japanese Labor Standards Act) 38.3.1.1 maddesinde düzenlenmiştir ve “işin doğası gereği, işin yürütülme yöntemi, zaman dağılımı vb. konuların büyük ölçüde çalışanın takdirine bırakılması gereken işler olarak Japon Sağlık, Çalışma ve Refah Bakanlığı yönetmeliği ve bildirisi ile belirlenen işler arasından, hedef işin işveren ve işçi tarafından belirlendiği ve işçinin gerçekten bu işe yerleştirildiği durumda, işveren ve işçinin önceden belirlediği saatlerde çalıştığı kabul edilen bir sistem” olarak belirtilmiştir.
※Referans (Japon Sağlık, Çalışma ve Refah Bakanlığı Web Sitesi) https://www.mhlw.go.jp/general/seido/roudou/senmon/index.html[ja]

https://monolith.law/corporate/checkpoints-of-employment-agreement[ja]

Takdiri Çalışma Sisteminin Kapsamındaki Görevler

Uzmanlık tabanlı takdiri çalışma sistemi hakkında, yukarıda belirtildiği gibi, Japon Sağlık, Çalışma ve Refah Bakanlığı’nın emirleri (Japon İş Standartları Uygulama Yönetmeliği) ve Japon Sağlık, Çalışma ve Refah Bakanı’nın duyuruları ile belirlenen görevler gereklidir.
Japon Sağlık, Çalışma ve Refah Bakanlığı’nın emirleri ve Japon Sağlık, Çalışma ve Refah Bakanı’nın duyurularında, aşağıdaki 19 görev kapsamındaki görevler olarak belirlenmiştir.

（１）Yeni ürünler veya yeni teknolojilerin araştırma ve geliştirme işleri veya beşeri bilimler veya doğa bilimleri ile ilgili araştırma işleri
（２）Bilgi işlem sistemlerinin (birden çok öğenin birleştirildiği ve program tasarımının temelini oluşturan bir sistem olan ve bilgi işlemi gerçekleştirmek için elektronik bilgisayarların kullanıldığı sistemler) analizi veya tasarımı işleri
（３）Gazete veya yayıncılık işlerinde makale toplama veya düzenleme işleri veya Japon Yayın Kanunu (1950 (Showa 25) yılı Kanun No. 132) Madde 2, Fıkra 4’te belirtilen yayın programları veya Kablolu Radyo Yayın İşlerinin İşletme Düzenlemeleri Hakkında Kanun (1951 (Showa 26) yılı Kanun No. 135) Madde 2’de belirtilen kablolu radyo yayınları veya Kablolu Televizyon Yayın Kanunu (1972 (Showa 47) yılı Kanun No. 114) Madde 2, Fıkra 1’de belirtilen kablolu televizyon yayınlarının (bundan sonra “yayın programları” olarak anılacaktır) yapımı için makale toplama veya düzenleme işleri
（４）Giyim, iç dekorasyon, endüstriyel ürünler, reklamlar vb. yeni tasarımların icadı işleri
（５）Yayın programları, filmler vb. yapım işlerinde yapımcı veya yönetmen işleri
（６）Reklam, tanıtım vb. alanlarda ürünlerin içeriği, özellikleri vb. ile ilgili metinlerin icadı işleri (sözde copywriter işleri)
（７）Bilgi işlem sistemlerinin işletme yönetiminde kullanılması için sorunların belirlenmesi veya bunların kullanılması için yöntemlerin icadı veya tavsiye işleri (sözde sistem danışmanı işleri)
（８）Bina içindeki aydınlatma armatürleri, mobilyalar vb. yerleşim ile ilgili icat, ifade veya tavsiye işleri (sözde iç mekan koordinatörü işleri)
（９）Oyun yazılımı yaratma işleri
（１０）Menkul kıymetler piyasasındaki fiyat hareketleri veya menkul kıymetlerin değeri vb. analiz, değerlendirme veya bunlara dayalı yatırım tavsiyesi işleri (sözde menkul kıymetler analisti işleri)
（１１）Finansal mühendislik vb. bilgilerin kullanıldığı finansal ürünlerin geliştirilmesi işleri
（１２）Japon Okul Eğitimi Kanunu (1947 (Showa 22) yılı Kanun No. 26) Madde 2’de belirtilen üniversitelerde profesör araştırma işleri (esas olarak araştırmalarla meşgul olanlarla sınırlıdır.)
（１３）Sertifikalı muhasebeci işleri
（１４）Avukat işleri
（１５）Mimar işleri (Birinci sınıf mimar, İkinci sınıf mimar ve Ahşap yapı mimarı)
（１６）Gayrimenkul değerleme uzmanı işleri
（１７）Patent vekili işleri
（１８）Vergi danışmanı işleri
（１９）KOBİ danışmanı işleri

(Japon Sağlık, Çalışma ve Refah Bakanlığı Web Sitesi: https://www.mhlw.go.jp/general/seido/roudou/senmon/index.html[ja])

Yukarıdaki 19 kapsamındaki görevler, yüksek düzeyde uzmanlık gerektirir ve çalışanların takdir yetkisini geniş ölçüde kabul etmek gerektiği için özellikle belirtilmiştir.

Programcılara Takdiri Çalışma Sistemi Uygulanabilir mi?

Yukarıda, uzmanlık işleri tipi takdiri çalışma sisteminin uygulanacağı hedef işler hakkında açıklama yaptık, ancak bu hedef işler arasında programcılar dahil mi?
Aşağıda, uzmanlık işleri tipi takdiri çalışma sisteminin hedef işlerine programcıların dahil olup olmadığını açıklıyoruz.

Sorunlu Hedef İşler

Programcı, program oluşturan kişi veya mesleği ifade eder. Programcının ana iş içeriği, yazılımın özelliklerine dayanarak, programlama diliyle kaynak kodu oluşturmaktır. Bu programcının iş içeriğini düşündüğümüzde, programcılara uzmanlık işleri tipi takdiri çalışma sisteminin uygulanıp uygulanmayacağı, programcının işinin, “bilgi işlem sistemi (bilgi işlem amacıyla elektronik hesap makinesi kullanılarak gerçekleştirilen ve program tasarımının temelini oluşturan bir dizi elemanın birleştirildiği sistem) analizi veya tasarım işi” olup olmadığı sorun olacaktır.

Bilgi İşlem Sistemi Analizi veya Tasarımı İşlerinin Önemi

“Bilgi İşlem Sistemi Analizi veya Tasarımı İşleri” denildiğinde, bu ifadenin somut olarak hangi işleri kapsadığını anlamak kanun metninden açıkça anlaşılamaz. Bu nedenle, Tokyo İşçi Bürosu İş Standartları Denetim Ofisi, “Uzman İşlerine Dayalı Esnek Çalışma Sisteminin Doğru Bir Şekilde Uygulanması İçin[ja]” adlı bir belge yayımlayarak, hedef işlerin somut içeriğini açıklamıştır.

“Bilgi İşlem Sistemi” Ne Demektir?

“Uzman İşlerine Dayalı Esnek Çalışma Sisteminin Doğru Bir Şekilde Uygulanması İçin” belgesinde, “Bilgi İşlem Sistemi”, “bilginin düzenlenmesi, işlenmesi, depolanması, araştırılması vb. işlemleri amaçlayan, bilgisayar donanımı, yazılımı, iletişim ağı, veri işleme programları vb. bileşenlerin bir araya getirildiği bir sistem” olarak tanımlanmıştır.

Öncelikle, bir bilgi işlem sistemi oluşturmak için, ① “bilginin düzenlenmesi, işlenmesi, depolanması, araştırılması vb. işlemleri amaçlamak” gereklidir.
Ardından, “bilgisayar donanımı, yazılımı, iletişim ağı, veri işleme programları vb. bileşenlerin bir araya getirilmiş” olması gereklidir.

“Bilgi İşlem Sistemi Analizi veya Tasarımı İşleri” Ne Demektir?

Ardından, “Bilgi İşlem Sistemi Analizi veya Tasarımı İşleri”, “(ⅰ) İhtiyaçların belirlenmesi, kullanıcı iş analizi vb. temel alınarak en uygun işlem yönteminin belirlenmesi ve bu yönteme uygun modelin seçilmesi, (ⅱ) Giriş/çıkış tasarımı, işlem prosedürü tasarımı vb. uygulama sistem tasarımı, makine yapılandırmasının detaylarının belirlenmesi, yazılımın belirlenmesi vb., (ⅲ) Sistem çalıştıktan sonra sistem değerlendirmesi, sorunların belirlenmesi, bu sorunların çözümü için iyileştirmeler vb. işler” olarak tanımlanmıştır. Ve “Bilgi İşlem Sistemi Analizi veya Tasarımı İşleri”nde, “program tasarımı veya oluşturmayı gerçekleştiren programcılar dahil edilmez” denmiştir. Bu durumdan, genel programcıların, esnek çalışma sistemi hedef işlerine dahil edilmediği anlaşılmaktadır.

Programcılara Takdiri Çalışma Sistemi’nin Uygulanıp Uygulanmayacağına Dair Karar Veren Örnek Olay

Programcılara Takdiri Çalışma Sistemi’nin uygulanıp uygulanmayacağına dair karar veren örnek olaylardan biri, ADD Olayı (Kyoto Bölge Mahkemesi, 31 Ekim 2011 (Heisei 23) kararı, İş Hukuku Örnek Olayları 1041, sayfa 49) olarak bilinen davadır. Bu dava hakkında biraz bilgi vermek istiyorum.

Olayın Özeti

Öncelikle, X, Mayıs 2001’de (Heisei 13) bilgisayar şirketi Y’nin kuruluşundan bu yana, bir sistem mühendisi olarak, günde 8 saatlik varsayılan çalışma saatleri olan Takdiri Çalışma Sistemi altında Y’de çalışıyordu. Daha sonra, Eylül 2008’den (Heisei 20) itibaren, X’in veya X’in takım üyelerinin hataları nedeniyle özelleştirme işlemlerinde birçok sorun yaşandı. Bu ve benzeri nedenlerle, X, Şubat 2009’da (Heisei 21) “depresyon” teşhisi konuldu ve aynı yılın Mart ayında Y’den ayrıldı. Y, X’in işini uygun bir şekilde yürütmediği veya müşteri ile olan kurallara uymadığı için zarar gördüğünü iddia ederek, 20.34 milyon yen tazminat talep etti. Buna karşılık, X, Y’den ödenmemiş fazla mesai ücreti, gecikme tazminatı, ek ödeme ve güvenlik gözetim yükümlülüğünün ihlali nedeniyle tazminat talep etti.

Bu Makale ile İlgili Tartışma Konuları

Bu olayda birkaç tartışma konusu vardır, ancak bu makale ile ilgili olarak “Uzmanlık İşleri Tipi Takdiri Çalışma Sistemi’nin Uygulanması (Tartışma Konusu 2)” önemli bir tartışma konusudur. Yani, X’in yaptığı işin, Uzmanlık İşleri Tipi Takdiri Çalışma Sistemi’nin kapsamına giren “bilgi işlem sisteminin analizi veya tasarımı” işine dahil olup olmadığı tartışılmıştır.

Mahkemenin Kararı

ADD Olayı’nda, mahkeme, “X’in yaptığı işin, İş Standartları Yasası Madde 38-3 ve aynı yasanın Uygulama Yönetmeliği Madde 24-2-2 Paragraf 2 Madde 2’de belirtilen ‘bilgi işlem sisteminin analizi veya tasarımı’ işi olduğunu söylemek mümkün değildir ve Uzmanlık İşleri Tipi Takdiri Çalışma Sistemi’nin uygulanması gerekliliklerini karşıladığını kabul etmek mümkün değildir” şeklinde karar vermiştir.

Öncelikle, işin kapsama girip girmediği konusunda, sadece biçimsel olarak değil, objektif olarak da, “işin doğası gereği, işin yürütülme şeklinin büyük ölçüde işçinin takdirine bırakılması gerektiği ve işverenin işin yürütülme şekli ve zaman dağılımı konusunda somut talimatlar vermesinin zor olduğu” (İş Standartları Yasası Madde 38-3 Paragraf 1 Madde 1) işlerin gerektiği kararlaştırılmıştır.

ADD Olayı’nda, mahkeme, “F Şirketi’nin [işleri Y’ye devreden şirket] A Bölüm Müdürü’nün, sistem oluşturma işinin bir kısmını Y’ye talimat vererek sipariş ettiğini belirttiği gibi, X ve diğer Y çalışanlarının yaptığı işler, yazılım G’nin sisteminin bir parçası olup, F Şirketi’nin talimatlarına dayanarak, 1-2 hafta içinde (acil durumlarda, ertesi gün veya 2-3 gün gibi durumlar da vardır) tamamlanması gereken ve işin yürütülmesinde takdir yetkisinin az olduğu işler olduğunu kabul etmek zorundayız” şeklinde karar vermiştir.

Yani, ADD Olayı’nda, X’in yaptığı işin başından itibaren, işin yürütülmesinde takdir yetkisinin az olduğu ve X’e Uzmanlık İşleri Tipi Takdiri Çalışma Sistemi’nin uygulanamayacağına karar verildi. Bu sonuçla, ödenmemiş fazla mesai ücreti olarak yaklaşık 6 milyon yenin varlığı kabul edildi.

Özet

Yukarıda, uzmanlık işleri tipi takdiri çalışma sisteminin genel hatları ve bu sistemin bir programcıya uygulanıp uygulanamayacağı hakkında açıklamalar yaptık. Bu makalede de belirttiğimiz gibi, bir programcıya uzmanlık işleri tipi takdiri çalışma sisteminin uygulanabilmesi için sıkı gerekliliklerin karşılanması gerekmektedir. Takdiri çalışma sisteminin uygulandığı programcılar, gerçekten de takdiri çalışma sisteminin uygulanabilirlik gerekliliklerinin karşılanıp karşılanmadığını dikkatlice incelemelidirler. Ayrıca, programcılara takdiri çalışma sistemi uygulayan veya uygulamayı düşünen şirket yetkilileri, takdiri çalışma sisteminin gerçekten uygulanabilir olup olmadığını dikkatlice kontrol etmelidirler. Bu tür kararlar için uzman bir değerlendirmeye ihtiyaç vardır, bu nedenle bir avukata danışmayı düşünmelisiniz.