İnternet Üzerindeki Görüntülerin Taraması Telif Hakkı Yasasını İhlal Mi? Makine Öğrenmesinin Hukuki Sorunlarını Açıklıyoruz
Son yıllarda, AI (Yapay Zeka) teknolojisi hızla ilerlemekte ve “Stable Diffusion”, “Midjourney” gibi görüntü oluşturan AI’lar ve metinler oluşturan “ChatGPT” gibi çeşitli AI’lar dikkat çekmektedir. İnternet üzerindeki verileri tarayarak AI’ye öğretmek, AI’yi kullanarak çeşitli işlemlerin gerçekleştirilmesini mümkün kılar. Makine öğrenmesinin doğruluğu artarken, telif hakkı ihlali riski de belirtilmektedir.
İnternet üzerinde yayınlanan görüntü, illüstrasyon gibi çeşitli verileri izinsiz olarak toplayıp işleyerek AI’nin makine öğrenmesinde kullanmak, telif hakkı ihlaline neden olur mu?
Bu makalede, internet üzerinde yayınlanan görüntü ve illüstrasyonların makine öğrenmesinde kullanılmasının hukuki sorunları hakkında açıklama yapacağız.
Makine Öğrenmesi Nedir?
Makine Öğrenmesi (ML: Machine Learning), insanların deneyimlerden öğrenmesi gibi, makinelerin verilerden öğrenmesini ifade eder. Makine öğrenmesi sürecinde, veriler toplanır, bu veriler seçilir ve işlenir ve bir öğrenme veri seti oluşturulması gereklidir.
Crawling, crawler olarak adlandırılan bir programın web sitelerini gezerek, web sayfalarındaki metin, resim vb. bilgileri kopyalayıp saklamasını ifade eder.
İlgili Makale: Web Scraping Nedir? Dikkat çeken kullanışlı veri toplama yönteminin hukuki sorunlarını açıklıyoruz[ja]
Makine Öğrenmesinde Telif Hakkı Yasası Üzerine Sorunlar
“Telif hakkı”, basitçe, eserleri yasal olarak koruma hakkını ifade eder. Korunan “eserler” hakkında, Japon Telif Hakkı Yasası’nın 2. maddesinin 1. fıkrasında şu şekilde hüküm bulunmaktadır:
(Tanım)
Madde 2 Bu yasada, aşağıdaki maddelerde belirtilen terimlerin anlamı, ilgili maddede belirtildiği şekildedir.
Birinci madde: Eserler – Yaratıcı bir şekilde ifade edilen düşünceler veya duyguları, edebiyat, bilim, sanat veya müzik alanına ait olanları ifade eder.
Heisei 30 (2018) Telif Hakkı Yasası Değişikliği’nin Arka Planı
2018 yılında (Heisei 30), değişiklikli Telif Hakkı Yasası kabul edildi ve 2019 yılında (Heisei 31) 1 Ocak’tan itibaren yürürlüğe girdi.
IoT, büyük veri, AI (yapay zeka) gibi teknolojilerin kullanılabilmesi için, eserler dahil olmak üzere büyük miktarda bilginin birikimi, kombinasyonu ve analizi gibi işlemlerin mümkün olması gerekmektedir. Bu nedenle, bu değişiklikle, belirli durumlarda eserlerin kullanımına izin veren hükümler getirilmiştir.
Telif Hakkı Yasası’nın 30.4 Maddesinde Kabul Edilen Kullanım Yöntemleri
2018’de değiştirilen Telif Hakkı Yasası’nın 30.4 maddesinde, “eserde ifade edilen düşüncelerin veya duyguların zevkini amaçlamayan kullanım” hakkında, gerektiği kabul edilen ölçüde, yöntemine bakılmaksızın, eserlerin kullanılmasına izin verilmiştir.
(Eserde ifade edilen düşüncelerin veya duyguların zevkini amaçlamayan kullanım)
Madde 30.4 Eserler, aşağıda belirtilen durumlar ve diğer durumlar dışında, eserde ifade edilen düşüncelerin veya duyguların zevkini kendisi veya başkaları tarafından almayı amaçlamayan durumlarda, gerektiği kabul edilen ölçüde, yöntemine bakılmaksızın, kullanılabilir. Ancak, eserin türü ve kullanımı ile kullanımın şekli göz önüne alındığında, telif hakkı sahibinin çıkarlarını haksız yere zarara uğratması durumunda, bu durum geçerli olmayacaktır.
Birinci madde: Eserlerin kaydedilmesi, kayıt altına alınması veya diğer kullanımlarla ilgili teknolojinin geliştirilmesi veya uygulanması için deneme amaçlı kullanım durumları
İkinci madde: Bilgi analizi durumları (birçok eser veya diğer büyük miktarda bilgiden, dil, ses, görüntü veya diğer unsurlara ilişkin bilgileri çıkarmak, karşılaştırmak, sınıflandırmak veya diğer analizleri yapmak anlamına gelir. Madde 47.5’in birinci fıkrasının ikinci maddesinde aynıdır.)
Üçüncü madde: İnsanların algılamasıyla eserin ifadesini tanıma durumları dışında, eserin elektronik hesaplama sürecinde veya diğer kullanımlarda (program eserleri için, eserin elektronik hesaplamada uygulanması hariç) kullanılması durumları
Özellikle, aşağıdaki gibi durumlarda, eserlerin kullanımına izin verilir:
– Sanat eserlerinin kopyalarını yapmak için uygun kameralar veya yazıcılar geliştirmek için sanat eserlerini deneme amaçlı kopyalama eylemleri
– Yapay zeka geliştirmek için eserleri öğrenme verisi olarak toplama ve kullanma veya toplanan öğrenme verilerini yapay zeka geliştirme amacıyla üçüncü taraflara sağlama (devretme veya halka açık iletim vb.) eylemleri
– Bilgisayarın bilgi işlem sürecinde, arka planda eserleri kopyalayarak, bu verileri insanların hiç algılamadan kullanma eylemleri
– Programın araştırma analizi amacıyla program eserlerini kullanma eylemleri (sözde “tersine mühendislik”)
Makine Öğrenmesi ve Telif Hakkı İhlali Olasılığı
Makine öğrenmesi için görüntüleri (telif hakkı olan eserleri) toplamak, işlemek ve kullanmak, hatta toplanan öğrenme verilerini üçüncü taraflara sağlamak (satmak, devretmek vb.) Japon Telif Hakkı Yasası’nın 30. maddesinin 4. fıkrasının 2. bendinde kabul edilmiştir. Ancak, bu tür bir eserin kullanımı hukuki sorunlara yol açabilir.
Burada, internet üzerinde yayınlanan görüntüleri toplayıp makine öğrenmesi için kullanmanın hukuki sorunlara yol açabileceği durumları ele alacağız.
İlgili makale: İnternet üzerindeki bilgiler ne kadar kullanılabilir? İnternet üzerindeki telif hakları hakkında açıklama[ja]
Telif Hakkı Sahibinin Çıkarlarını Haksız Yere Zarara Uğratan Durumlar
Japon Telif Hakkı Yasası’nın 30. maddesinin 4. fıkrası, “eserde ifade edilen düşünce veya duyguların tadını çıkarmayı amaçlamayan kullanımı” kabul ederken, bu kullanımın telif hakkı sahibinin çıkarlarını haksız yere zarara uğratması durumunda eserin kullanımını kabul etmemektedir.
Peki, hangi durumlar bu tür bir durumu oluşturabilir? Japon Kültür Ajansı’nın Q&A’sına göre, aşağıdaki durumlar “telif hakkı sahibinin çıkarlarını haksız yere zarara uğratan durumlar” olarak kabul edilir.
Özel bir kararın sonuçta yargı yerinde verileceği, ancak örneğin, büyük miktarda bilgiyi kolayca bilgi analizi için kullanılabilir bir şekilde düzenlenmiş bir veritabanının telif hakkı olan eserinin satışa sunulduğu durumlarda, söz konusu veritabanını bilgi analizi amacıyla çoğaltma eylemi, söz konusu veritabanının satışıyla ilgili pazarla çatışan bir durum oluşturur ve “telif hakkı sahibinin çıkarlarını haksız yere zarara uğratan durumlar” olarak kabul edilir.
Alıntı: Japon Kültür Ajansı Telif Hakkı Bölümü | “Dijitalleşme ve Ağlaşmanın İlerlemesine Yanıt Olarak Esnek Hak Kısıtlama Hükümleri Hakkında Temel Düşünceler”[ja]
Telif Hakkı Yasası Hükümlerinden Farklı Bir Anlaşma Yapıldığında
Japon Telif Hakkı Yasası, makine öğrenmesi için telif hakkı olan eserlerin kullanılmasını kabul ederken, taraflar arasında bu hükümlerden farklı bir anlaşma yapılabilir. Bu tür bir anlaşma yapıldığında, anlaşmaya aykırı hareket edilmesi durumunda tazminat sorumluluğu gibi yasal yaptırımlarla karşılaşılabilir.
Örneğin, web sitesi kullanım şartları veya lisans sözleşmelerinde, makine öğrenmesi veya bilgi analizi için veri toplama ve çıkarma açıkça yasaklanmış olabilir. Veri toplarken, site kullanım şartlarını ve lisans sözleşmesini kontrol etmeniz gerekmektedir.
Genellikle, site kullanım şartlarına “anlaşma” yapmak için belirli bir eylem gereklidir. Örneğin, “Bir hesap oluşturarak, kullanım şartları ve gizlilik politikasını kabul etmiş sayılırsınız” gibi bir ifade ile kayıt veya onay butonuna basma talep edilir. Kayıt veya onay butonuna tıklama eylemi ile “anlaşma” gerçekleşmiş olur.
Öte yandan, sadece veri toplama ve çıkarmayı yasaklayan kullanım şartlarını site içindeki indirme sayfasından farklı bir sayfada gösteren ve bu şartları kabul etmeden de görüntü indirme olanağı sağlayan durumlarda, “anlaşma” gerçekleşmemiş sayılır. Bu durumda, Japon Telif Hakkı Yasası hükümleri uygulanır ve telif hakkı olan eserlerin kullanılmasına izin verilir.
Yine de, sorunları önlemek için, kullanım şartlarında açıkça veri toplama ve çıkarmayı yasaklayan sitelerden veri toplamaktan kaçınmanız daha iyidir.
İlgili makale: Web scraping nedir? Dikkat çeken kullanışlı veri toplama yönteminin hukuki sorunları hakkında açıklama[ja]
Makine Öğrenmesi ile Sentezlenen Görüntüler Telif Hakkı İhlali mi?
Şimdiye kadar, eserlerin makine öğrenmesinde kullanılmasının Japon Telif Hakkı Yasası’na göre kabul edildiğini açıkladık. Peki, AI’nın makine öğrenmesi yaparak sentezlenmiş görüntüler oluşturması, öğrenmenin temelini oluşturan görüntülerin (fotoğraf, illüstrasyon, resim vb.) telif hakkını ihlal ediyor mu?
Burada, AI’nın GAN (Generative Adversarial Networks: Düşmanca Üretici Ağlar) ile görüntü oluşturma durumunu örnek olarak açıklayacağız.
Makine Öğrenmesi ile Görüntü Oluşturmanın İşleyişi
GAN (Generative Adversarial Networks: Düşmanca Üretici Ağlar), bir tür üretici model olup, verilerden özellikler öğrenerek var olmayan verileri oluşturabilir veya mevcut verilerin özelliklerine göre dönüştürebilir. Bu GAN ile görüntü oluşturma mekanizması, örneğin, gerçek bir oda fotoğrafını veya resmini analiz ederek, bütçeye veya oda boyutuna uygun mobilyaların gerçekten orada olduğu gibi görünen bir görüntü oluşturma hizmeti gibi hizmetlerde de kullanılır.
AI, Makine Öğrenmesi ile Oluşturulan Görüntülerin Telif Hakkını İhlal Eder mi?
GAN, Üretici (Generator) ve Ayırt Edici (Discriminator) olmak üzere iki sinir ağından oluşur. Bu ikisinden Üretici, temel görüntünün özelliklerini sayısallaştırarak okur ve belirli bir değişkeni girdi olarak kullanır, bu değişkenle ayarlanmış sayısal değerleri çıktı olarak verir ve sentezlenmiş bir görüntü oluşturur.
Yani, sentezlenmiş görüntüler, sentez sürecinde bir fonksiyona değişkenlerin girdi olarak verilmesi sonucu yeni oluşturulan görüntülerdir, bu nedenle temel görüntü verileri (fotoğraf, illüstrasyon, resim vb.) ile tamamen farklıdır. Makine öğrenmesinin sonucu olarak, orijinal görüntüye benzer bir görüntü sentezlense bile, bu, orijinal öğrenme verilerinin kopyası, çevirisi veya değişikliği olarak kabul edilmez.
Dolayısıyla, AI’nın bu şekilde makine öğrenmesi ile oluşturduğu sentezlenmiş görüntüler, makine öğrenmesinin temel görüntülerinin telif hakkını ihlal etmiyor diyebiliriz.
İlgili Makale: AI geliştirme ve fikri mülkiyet hakları nasıl korunur? Telif hakkı, patent hakları üzerine bir tartışma[ja]
Sonuç: AI Makine Öğrenmesi ve Telif Hakkı Sorunları İçin Bir Avukata Danışın
Bu makalede, internet üzerinde yayınlanan görüntülerin AI makine öğrenmesinde kullanılmasının telif hakkı hukuku açısından sorunları ele alındı.
Eserlerin makine öğrenmesinde kullanılması Japon telif hakkı yasası tarafından kabul edilmektedir (Japon Telif Hakkı Yasası Madde 30-4). Ancak, istisnai olarak, telif hakkı sahibinin çıkarlarını haksız yere zarar verme durumları veya taraflar arasında telif hakkı yasasının hükümlerinden farklı bir anlaşma yapıldığı durumlarda, eserlerin kullanılmasına izin verilmeyebilir.
‘Midjourney’, ‘Stable Diffusion’, ‘ChatGPT’ gibi AI’lar dikkat çekiyor ve daha fazla AI geliştirmeye başlayan şirketler hızla artıyor. Eserlerin, AI geliştirmede vazgeçilmez olan öğrenme verisi olarak kullanılıp kullanılamayacağı konusu bazen zor olabilir. Bu nedenle, AI ve makine öğrenmesini işinizde kullanmayı düşünüyorsanız, IT alanında deneyimli bir avukata danışmanızı öneririz.
Hukuk Büromuzun Sunduğu Çözümler
Monolith Hukuk Bürosu, özellikle internet ve hukuk alanlarında geniş deneyime sahip bir hukuk firmasıdır.
AI işletmeleri birçok hukuki riski beraberinde getirir ve AI ile ilgili hukuki sorunlarda uzman avukat desteği hayati önem taşır. Büromuz, AI konusunda uzman avukatlar ve mühendislerden oluşan bir ekip ile, ChatGPT dahil olmak üzere AI işletmelerine, sözleşme hazırlama, iş modelinin yasallığının incelenmesi, fikri mülkiyet haklarının korunması, gizlilikle ilgili konular gibi karmaşık hukuki destek sağlamaktadır. Ayrıntıları aşağıdaki makalede bulabilirsiniz.
Monolith Hukuk Bürosu’nun hizmet verdiği alanlar: AI (ChatGPT vb.) Hukuku[ja]
Category: IT
