Phạm vi quyền sử dụng tác phẩm phái sinh là gì? Giải thích thông qua các ví dụ thực tế từ các vụ kiện

Xung quanh chúng ta, có rất nhiều phim truyền hình và phim điện ảnh được chuyển thể từ tiểu thuyết và truyện tranh. Các tác phẩm được sáng tạo mới dựa trên một tác phẩm gốc được gọi là tác phẩm phái sinh.

Gần đây, thông qua SNS, các tác phẩm phái sinh cá nhân, như nghệ thuật hâm mộ dựa trên anime hoặc manga cụ thể, cũng đang được thực hiện một cách sôi nổi.

Tuy nhiên, đi kèm với điều đó, cũng có nhiều rắc rối liên quan đến quyền tác giả đang xảy ra.

Đặc biệt, tác phẩm phái sinh, do được sáng tạo mới dựa trên tác phẩm gốc, mối quan hệ quyền lợi thường trở nên phức tạp, và khi sáng tạo và sử dụng, việc hiểu đúng về luật bản quyền (Japanese Copyright Law) là cần thiết.

Vì vậy, trong bài viết này, chúng tôi sẽ giải thích về mối quan hệ quyền lợi liên quan đến tác phẩm phái sinh, cùng với các ví dụ từ phán quyết.

Định nghĩa về tác phẩm phái sinh

Luật bản quyền Nhật Bản định nghĩa tác phẩm phái sinh như sau:

Tác phẩm phái sinh là tác phẩm được sáng tạo thông qua việc dịch, biên soạn, biến đổi, chuyển thể, chuyển thể thành phim, hoặc các hình thức chuyển thể khác của tác phẩm gốc.

Điều 2, khoản 1, mục 11 của Luật Bản quyền Nhật Bản

Nói cách khác, tác phẩm mới được sáng tạo thông qua việc “chuyển thể” “tác phẩm” là tác phẩm phái sinh.

Hãy xem xét từng điểm một.

“Tác phẩm” theo Luật Bản quyền Nhật Bản, được định nghĩa là “những thứ biểu đạt sáng tạo suy nghĩ hoặc cảm xúc” (Điều 2, khoản 1, mục 1). Ví dụ, tiểu thuyết, truyện tranh, âm nhạc, phim, v.v., phạm vi của nó rất rộng lớn.

Và “chuyển thể” được hiểu như sau trong các quyết định pháp lý:

Chuyển thể… là hành động sáng tạo một tác phẩm khác mà người tiếp xúc với nó có thể trực tiếp nhận biết được đặc điểm cốt lõi về biểu đạt của tác phẩm gốc, bằng cách dựa vào tác phẩm gốc đã tồn tại, và trong khi duy trì sự đồng nhất về đặc điểm cốt lõi của biểu đạt, thực hiện sửa đổi, thêm bớt, thay đổi, v.v. trong biểu đạt cụ thể, và biểu đạt sáng tạo suy nghĩ hoặc cảm xúc mới.

Quyết định tối cao ngày 28 tháng 6 năm 2001 (năm 2001 theo lịch Gregory) trong tập 55, số 4, trang 837 của Bộ sưu tập quyết định dân sự (vụ việc Esashi Oiwake)

Các hành động như dịch và biên soạn được liệt kê trong định nghĩa của tác phẩm phái sinh thường có các đặc điểm trên, và có thể nói rằng đây là các ví dụ điển hình của “chuyển thể”.

Điểm quan trọng là liệu có thêm biểu đạt sáng tạo mới vào tác phẩm gốc hay không. Chính vì thêm biểu đạt sáng tạo mới mà nó được bảo vệ như một tác phẩm phái sinh.

Ngược lại, nếu chỉ đơn giản là bắt chước (sao chép) tác phẩm gốc, vì không thêm biểu đạt sáng tạo mới, nó không được coi là tác phẩm phái sinh (trong trường hợp này, đó là vi phạm quyền sao chép tác phẩm gốc).

Ví dụ về tác phẩm phái sinh

Ví dụ cụ thể về tác phẩm phái sinh bao gồm những sản phẩm thương mại như phim hoạt hình và phim được chuyển thể từ tiểu thuyết hoặc truyện tranh, đến những sản phẩm sở thích của người dùng thông thường, như việc sáng tạo tác phẩm gốc (nghệ thuật hâm mộ, v.v.) dựa trên nhân vật của phim hoạt hình hoặc truyện tranh trong một bối cảnh tùy ý khác với bối cảnh gốc. Có thể liệt kê vô số ví dụ.

Tuy nhiên, đặc biệt trong những năm gần đây, việc sáng tạo tác phẩm phái sinh bởi cá nhân (thường được gọi là “sáng tạo phái sinh”) đã gây ra những vấn đề pháp lý mới do sự phát triển của mạng xã hội.

Đó là, việc sáng tạo phái sinh chỉ vì sở thích và được thực hiện một cách riêng tư được bảo vệ như một ngoại lệ trong quyền tác giả (Điều 30, Điều 47-6 của ‘Japanese Copyright Law’), nhưng việc sáng tạo phái sinh và đăng tải tác phẩm được tạo ra từ việc sáng tạo phái sinh lên mạng xã hội vượt quá phạm vi sử dụng cá nhân là vi phạm quyền tác giả (quyền chuyển thể và quyền công bố).

Do đó, có thể nói rằng hầu hết các tác phẩm phái sinh được đăng tải lên mạng xã hội đều vi phạm quyền tác giả theo quan điểm pháp lý (như sẽ được đề cập sau đây, hầu hết các trường hợp chỉ được chấp nhận trên thực tế).

Vì vậy, khi sáng tạo và sử dụng tác phẩm phái sinh, bạn cần luôn chú ý đến quan hệ quyền lợi với tác giả gốc.

Dưới đây, chúng tôi sẽ giải thích về quan hệ quyền lợi giữa tác giả phái sinh và tác giả gốc trong tác phẩm phái sinh, dựa trên các ví dụ cụ thể và các quyết định của tòa án.

Tác phẩm thứ cấp và quyền sử dụng

Trong trường hợp ông X viết một cuốn tiểu thuyết bằng tiếng Anh và ông Y muốn dịch và xuất bản nó bằng tiếng Nhật, ông X, tác giả gốc của cuốn tiểu thuyết, sở hữu bản quyền.

Cuốn tiểu thuyết phiên bản tiếng Nhật mà ông Y sáng tạo ra, vì là “dịch” từ tác phẩm gốc của ông X (tức là “tác phẩm”), nên được coi là tác phẩm thứ cấp.

Vậy, đối với cuốn tiểu thuyết phiên bản tiếng Nhật mà ông Y sáng tạo, ông X và ông Y sẽ sở hữu những quyền lợi như thế nào?

Quan hệ quyền lực trong “Sáng tạo”

Điều cần lưu ý trước hết là, chỉ vì là tác phẩm phái sinh không có nghĩa là có thể phớt lờ bản quyền của tác phẩm gốc.

Tác phẩm gốc, tất nhiên, được công nhận quyền tác giả của tác giả gốc, trong đó bao gồm “quyền biến dạng” (Điều 27).

Nói cách khác, việc sáng tạo tác phẩm phái sinh về bản chất là hành vi vi phạm bản quyền của tác phẩm gốc.

Do đó, để sáng tạo tác phẩm phái sinh một cách hợp pháp, theo quy định của luật bản quyền, bạn cần phải có sự cho phép từ người sở hữu bản quyền của tác phẩm gốc.

Ví dụ trên, nếu người Y không có sự cho phép từ người X để dịch tiểu thuyết của người X, thì việc dịch sẽ trở thành vi phạm bản quyền (tuy nhiên, ngay cả khi hành động sáng tạo là bất hợp pháp, tác phẩm phái sinh vẫn được coi là hợp lệ).

Quan hệ quyền lợi trong việc “sử dụng”

Vậy, giả sử chúng ta đã nhận được sự cho phép từ tác giả gốc cho việc sáng tạo, thì quan hệ quyền lợi khi sử dụng tác phẩm phái sinh được sáng tạo một cách hợp pháp sẽ như thế nào?

Đầu tiên, trong Luật bản quyền Nhật Bản, có quy định rõ ràng về quyền của tác giả gốc liên quan đến việc sử dụng tác phẩm phái sinh như sau:

Tác giả của tác phẩm gốc của tác phẩm phái sinh có quyền độc quyền với loại quyền giống như quyền mà tác giả của tác phẩm phái sinh có liên quan đến việc sử dụng tác phẩm phái sinh này, theo quy định trong khoản này.

Điều 28 của Luật bản quyền Nhật Bản (Quyền của tác giả gốc liên quan đến việc sử dụng tác phẩm phái sinh)

Nói cách khác, tác giả gốc có “cùng loại quyền” với tác giả của tác phẩm phái sinh.

Vấn đề tiếp theo là quyền mà tác giả của tác phẩm phái sinh có là gì, và có một số phán quyết liên quan đến điểm này.

Phạm vi quyền của tác giả tác phẩm phái sinh

Có một vụ kiện mà công ty đang sở hữu bản quyền cho truyện tranh “POPEYE” đã kiện công ty bị đơn vì đã bán những chiếc cà vạt có in hình và chữ “Popeye”, và đã đưa ra yêu cầu ngừng bán và bồi thường thiệt hại. Vụ kiện này đã được tranh chấp đến Tòa án tối cao.

Trong phán quyết, có nhiều chỉ dẫn quan trọng đối với các vấn đề theo Luật bản quyền, nhưng ở đây chúng tôi sẽ tập trung giải thích về phần liên quan đến việc sử dụng tác phẩm phái sinh.

Đầu tiên, về việc liệu tác phẩm phái sinh có được hình thành trong truyện tranh đăng kí loạt truyện hoàn chỉnh trong một tập hay không, đã được đưa ra trong vụ kiện này,

Trong truyện tranh đăng kí, truyện tranh tiếp theo thường được tạo ra bằng cách sử dụng ý tưởng cơ bản, cài đặt và các nhân vật chính bao gồm nhân vật chính có cùng đặc điểm về hình dáng, tính cách, v.v. với truyện tranh trước đó, và thêm vào đó là kịch bản mới và thêm nhân vật mới. Trong trường hợp như vậy, truyện tranh tiếp theo có thể được coi là một bản chuyển thể của truyện tranh trước đó, và do đó, nó được coi là một tác phẩm phái sinh với truyện tranh trước đó là tác phẩm gốc.

Phán quyết của Tòa án tối cao ngày 17 tháng 7 năm 1997 (năm 9 của thời kỳ Heisei, 1997) Minshu Vol.51 No.6 trang 2714 (Vụ kiện Popeye Tie)

Nói cách khác, tác phẩm gốc không nhất thiết phải là tác phẩm của người khác, và có thể hình thành tác phẩm phái sinh của chính tác phẩm của mình.

Sau đó, về phạm vi quyền của tác giả tác phẩm phái sinh, đã được chỉ dẫn như sau:

Bản quyền của tác phẩm phái sinh chỉ xuất hiện đối với phần sáng tạo mới được thêm vào trong tác phẩm phái sinh, và không xuất hiện đối với phần chung với tác phẩm gốc và có cùng bản chất với nó. Tuy nhiên, tác phẩm phái sinh nhận được bảo vệ theo Luật bản quyền như một tác phẩm riêng biệt độc lập với tác phẩm gốc là do có thêm yếu tố sáng tạo mới vào tác phẩm gốc (Điều 2, Khoản 1, Mục 11 của Luật bản quyền), và phần chung với tác phẩm gốc trong tác phẩm phái sinh không chứa bất kỳ yếu tố sáng tạo mới nào, và không có lý do để bảo vệ nó như một tác phẩm riêng biệt.

Phán quyết của Tòa án tối cao ngày 17 tháng 7 năm 1997 (năm 9 của thời kỳ Heisei, 1997) Minshu Vol.51 No.6 trang 2714 (Vụ kiện Popeye Tie)

Nói cách khác, quyền của tác giả tác phẩm phái sinh chỉ xuất hiện đối với phần mà tính sáng tạo đã được thêm vào so với tác phẩm gốc, và chỉ có quyền của tác giả gốc mới được áp dụng đối với phần khác chung với tác phẩm gốc.

https://monolith.law/corporate/tradingcard-character-publicity-right[ja]

Phạm vi quyền của tác giả gốc

Có một vụ kiện mà tác giả gốc, người đã viết kịch bản câu chuyện cho truyện tranh “Candy Candy” dưới dạng tiểu thuyết, đã kiện họa sĩ truyện tranh, người đã vẽ truyện tranh dựa trên kịch bản đó, và công ty đã nhận được sự cho phép sao chép từ họa sĩ truyện tranh, yêu cầu ngừng tạo, sao chép và phân phối các bức tranh, bìa truyện, lithograph và thiệp hình (các tác phẩm gốc trong vụ kiện) là một phần của truyện tranh đăng kí.

Trong vụ kiện này, chỉ nhận được sự cho phép sử dụng từ họa sĩ truyện tranh cho việc sao chép các bức tranh, và không nhận được sự cho phép sử dụng từ tác giả gốc.

Vấn đề đầu tiên là liệu bản quyền của tác giả gốc có được áp dụng cho truyện tranh đăng kí trong vụ kiện này (là một tác phẩm phái sinh) hay không, và nếu có, liệu có cần phải nhận được sự cho phép sử dụng từ tác giả gốc hay không, đã được tranh chấp đến Tòa án tối cao.

Tòa án tối cao đã chỉ dẫn như sau về việc liệu truyện tranh đăng kí trong vụ kiện này có phải là một tác phẩm phái sinh của tiểu thuyết gốc hay không:

Truyện tranh đăng kí trong vụ kiện này được tạo ra bằng cách lặp lại quy trình mà tác giả gốc sáng tạo câu chuyện cụ thể cho mỗi tập, viết nó thành một kịch bản dạng tiểu thuyết từ 30 đến 50 trang trên giấy viết kịch bản 400 chữ, và họa sĩ truyện tranh tạo ra truyện tranh dựa chủ yếu vào kịch bản đó, loại bỏ những phần mà họ nghĩ không thể sử dụng khi chuyển thể thành truyện tranh. Dựa trên những sự thật này, truyện tranh đăng kí trong vụ kiện này có thể được coi là một tác phẩm phái sinh với kịch bản do tác giả gốc tạo ra là tác phẩm gốc, và do đó, tác giả gốc nên có quyền của tác giả gốc đối với truyện tranh đăng kí trong vụ kiện này.

Phán quyết của Tòa án tối cao ngày 25 tháng 10 năm 2001 (năm 13 của thời kỳ Heisei, 2001) Hanji No.1767 trang 115 (Vụ kiện Candy Candy)

Tiếp theo, về quyền của tác giả gốc đối với tác phẩm phái sinh, đã được chỉ dẫn như sau:

Và sau đó, đối với việc sử dụng truyện tranh đăng kí trong vụ kiện này, là một tác phẩm phái sinh, tác giả gốc, là tác giả của kịch bản gốc, có quyền độc quyền với loại quyền giống như quyền mà họa sĩ truyện tranh, là tác giả của truyện tranh đăng kí trong vụ kiện này, có, và quyền của họa sĩ truyện tranh (tác giả của tác phẩm phái sinh) và quyền của tác giả gốc (tác giả gốc) tồn tại song song, và do đó, quyền của họa sĩ truyện tranh không thể được thực thi nếu không có sự đồng ý của cả họa sĩ truyện tranh và tác giả gốc.

Cùng trên

Nói cách khác, đối với phần mà tác giả tác phẩm phái sinh đã sáng tạo độc lập, quyền của tác giả tác phẩm phái sinh và quyền của tác giả gốc tồn tại độc lập và song song.

Vì tồn tại độc lập, nếu nhận được sự cho phép sử dụng từ tác giả tác phẩm phái sinh, sẽ không vi phạm quyền của tác giả tác phẩm phái sinh, nhưng nếu không nhận được sự cho phép sử dụng từ tác giả gốc, sẽ vi phạm quyền của tác giả gốc.

Dựa trên các phán quyết trên, quan hệ quyền lợi giữa tác giả gốc và tác giả tác phẩm phái sinh trong tác phẩm phái sinh có thể được tổ chức như sau:

https://monolith.law/corporate/intellectual-property-infringement-risk[ja]

Lưu ý khi sử dụng tác phẩm phái sinh

Như đã nêu trên, khi sáng tạo và sử dụng tác phẩm phái sinh, không chỉ cần chú ý đến quyền của tác giả tác phẩm phái sinh mà còn cần luôn chú ý đến quyền của tác giả gốc.

Đặc biệt, như tác phẩm nghệ thuật của người hâm mộ mà chúng tôi đã đề cập trước đó, mặc dù thực tế cho phép vì nó đóng góp tích cực cho doanh số bán hàng và sự nổi tiếng của tác phẩm gốc, nhưng chỉ được cho phép theo thực tế, và về mặt pháp lý, nó vẫn là vi phạm bản quyền.

Tuy nhiên, điều này có thể dẫn đến tình huống như “Tôi đã sử dụng tự do trước đây, nhưng bất ngờ bị kiện vì vi phạm bản quyền!”

Do đó, đối với tác phẩm gốc mà tác phẩm phái sinh được dự kiến, có thể đã công bố “Hướng dẫn về tác phẩm phái sinh” từ trước.

Trong trường hợp này, nếu nằm trong phạm vi của hướng dẫn này, có thể nói rằng đã có sự cho phép trước của người sở hữu bản quyền, vì vậy việc sử dụng trong phạm vi đó sẽ không vi phạm bản quyền theo luật pháp.

Nếu bạn đang gặp rắc rối với tác phẩm phái sinh, hãy thảo luận với luật sư

Trước hết, từ những điều trên, điều quan trọng nhất là nếu có hướng dẫn liên quan đến tác phẩm phái sinh, bạn cần xác nhận kỹ lưỡng các hướng dẫn đó trước. Thứ hai, nếu không có sự cho phép trước từ người sở hữu bản quyền hoặc hướng dẫn, bạn cần tuân thủ Luật bản quyền Nhật Bản một cách nghiêm ngặt.

Tuy nhiên, trong trường hợp sau, có nhiều trường hợp mà việc xác định liệu có vi phạm bản quyền hay không là rất tinh vi, và cần sự đánh giá chuyên môn. Vì vậy, bạn nên thảo luận với một luật sư chuyên về bản quyền.

Giới thiệu về các biện pháp của văn phòng luật sư của chúng tôi

Văn phòng luật sư Monolis, chuyên về IT, đặc biệt là Internet và luật, là một văn phòng luật sư có chuyên môn cao về cả hai mặt. Trong những năm gần đây, quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến bản quyền đang thu hút sự chú ý, và nhu cầu kiểm tra pháp lý ngày càng tăng.

Văn phòng luật sư của chúng tôi cung cấp các giải pháp liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ. Chi tiết được mô tả trong bài viết dưới đây.

https://monolith.law/practices/corporate[ja]