Японы Худалдааны Хуульд 'Арилжааны Үйл Ажиллагаа' гэж юу вэ: Түүний Ангилал ба Хүрээний Тайлбар

Япон улсад бизнес эрхлэхдээ Японий хууль хэрхэн бизнес гүйлгээг зохицуулдаг талаар ойлголттой байх нь маш чухал юм. Японий хууль тогтоомжийн систем нь хувь хүмүүсийн хоорондын хууль зүйн харилцааг зохицуулах “Японий Иргэний хууль” болон байгууллагын үйл ажиллагаа, худалдааны онцлогтой дүрмийг тогтоосон “Японий Худалдааны хууль” гэсэн хоёр гол баганатай байдаг. Гэрээ байгуулах шаардлага, талуудын эрх үүрэг, өр төлбөрийн хугацаа хэрэгжих хугацаа зэрэг олон зүйлд хууль ёсны боловсруулалт ихээхэн өөр байж болно. Жишээлбэл, Японий Иргэний хуульд зааснаар ерөнхий өр төлбөрийн хугацаа нь зохицуулалтын 166-р зүйлийн дагуу “эрхээ хэрэгжүүлэх боломжтой болсон цагаас хойш 5 жил” эсвэл “эрхээ хэрэгжүүлэх боломжтой болсон цагаас хойш 10 жил” гэж тогтоогдсон байдаг. Өмнө нь, худалдааны үйл ажиллагаагаар үүссэн өр төлбөрт Худалдааны хуулийн (хуучин 522-р зүйл) дагуу 5 жилийн богино хугацаатай хугацаа хэрэгжих хугацаа хэрэглэгддэг байсан боловч 2005 оны Худалдааны хуулийн шинэчлэл болон 2020 оны Иргэний хуулийн шинэчлэлээр Худалдааны хуулийн онцгой зохицуулалт хүчингүй болсон бөгөөд одоо Иргэний хуулийн ерөнхий зарчим хэрэглэгдэх болсон байна. Энэ ялгаа нь өр төлбөрийн удирдлага болон маргааны шийдвэрлэлтийн стратегид шууд нөлөөлдөг учраас өөрийн байгууллагын үйл ажиллагаа Японий Худалдааны хуулийн “худалдааны үйл ажиллагаа”нд хамаарах эсэхийг нарийвчлан тогтоох нь бизнесийн эрсдлийг удирдах анхны алхам болно. Энэхүү нийтлэлд “худалдааны үйл ажиллагаа” гэсэн ойлголтод төвлөрч, түүний хууль ёсны тодорхойлолт, гол ангилал болон тус бүр нь ямар үйл ажиллагааг хамрахыг Японий хууль тогтоомж болон шүүхийн шийдвэрийг үндэслэн системтэй тайлбарлана.

Монголд Японы худалдааны хуульд заасан худалдааны үйл ажиллагааны хүрээ

Японы худалдааны хуульд “худалдааны үйл ажиллагаа” гэдгийг тодорхой жагсаалт болон тодорхойлолтод үндэслэн ангилдаг. Энэ ангиллыг ойлгохын тулд, эхлээд “үндсэн худалдааны үйл ажиллагаа” ба “нэмэлт худалдааны үйл ажиллагаа” гэсэн хоёр томоохон ойлголтын хуваарилалтыг ухаарах нь чухал байдаг.

Үндсэн худалдааны үйл ажиллагаа гэдэг нь компанийн бизнесийн үйл ажиллагааны голыг бүрдүүлж, өөрөө бизнесийн зорилго болдог үйл ажиллагааг хэлнэ. Энэ нь компанийн оршин байх шалтгааныг илэрхийлдэг гүйлгээний үйл ажиллагаа юм. Японы худалдааны хуульд энэ үндсэн худалдааны үйл ажиллагааг хууль ёсны хоёр төрлийн ангилалд нэмж хуваарилдаг. Нэг нь, үйл ажиллагааны гадаад шинж чанар нь үргэлж худалдааны үйл ажиллагаа болдог “абсолют худалдааны үйл ажиллагаа” юм. Нөгөө нь, өөрөө ерөнхий иргэний үйл ажиллагаатай ялгаагүй боловч, “бизнесийн хүрээнд” давтан үргэлжлүүлэн хийгддэг болохоор худалдааны үйл ажиллагааны шинж чанарыг авдаг “бизнесийн худалдааны үйл ажиллагаа” юм.

Харин нэмэлт худалдааны үйл ажиллагаа гэдэг нь худалдаачид өөрийн үндсэн худалдааны үйл ажиллагааг гүйцэтгэхийн тулд нэмэлтээр хийдэг үйл ажиллагааг хэлнэ. Жишээлбэл, үйлдвэрлэгчид бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж, борлуулах гэсэн үндсэн худалдааны үйл ажиллагааны тулд, үйлдвэр барих санхүүг банкнаас зээлээр авах, бүтээгдэхүүний сурталчилгааг сурталчилгааны агентлагт хандивлах гэх мэт үйл ажиллагаа энд хамаарна. Нэмэлт худалдааны үйл ажиллагаа нь өөрөө компанийн гол бизнесийн зорилго биш боловч, гол бизнесийн үйл ажиллагаатай шууд холбоотой бөгөөд түүнийг дэмждэг учраас худалдааны хуульд худалдааны үйл ажиллагаа гэж үздэг. Энэ үндсэн ба нэмэлт худалдааны үйл ажиллагааны ялгаа нь худалдааны хуулийн хэрэглээний хүрээг ойлгоход суурь ойлголт болдог.

Үндсэн худалдааны үйл ажиллагаа: Абсолют худалдааны үйл ажиллагаа

Абсолют худалдааны үйл ажиллагаа нь Японы худалдааны хуулийн 501-р зүйлд (Japanese Commercial Code Article 501) заасан бөгөөд үйл ажиллагаагүй хүн худалдаачин эсэх, эсвэл үйл ажиллагааг давтан хийсэн эсэхээс үл хамааран, нэг удаагийн үйл ажиллагаа ч гэсэн үргэлж худалдааны үйл ажиллагаа гэж үздэг. Эдгээр үйл ажиллагаа нь өөрийн гол мөрдөгдөх чанартай холбогдуулан таамаглалын болон санхүүгийн онцлогтой байдаг бөгөөд худалдааны хуулийн шаардлагаар гүйлгээний хурд болон тогтвортой байдлыг хангах ёстой тул тусгай байдлаар харгалзан үздэг. Японы худалдааны хуулийн 501-р зүйлд дараах дөрвөн төрлийн абсолют худалдааны үйл ажиллагааг заасан байдаг.

Эхлээд, “ашгийг олох зорилгоор хөдөлгөөнт бараа, газар үл хөдлөх эд хөрөнгө эсвэл үнэт цаасны төлбөртэй худалдан авалт эсвэл тэдгээрийг худалдах зорилгоор хийсэн үйл ажиллагаа” нь (Японы худалдааны хуулийн 501-р зүйлийн 1-р хэсэг) таамаглалын худалдан авалт болон таамаглалын худалдаа гэж нэрлэгддэг. Жишээ нь, барааг нийлүүлэгчээс худалдан авч ашиг олох зорилгоор дахин худалдах үйл ажиллагаа. Энд чухал зүйл бол “ашгийг олох зорилгоор худалдах санаа”, өөрөөр хэлбэл таамаглалын санаа байгаа эсэх юм. Энэ санаа байгаа бол, хувь хүн нэг удаа л хийсэн уран зургийн худалдаа ч абсолют худалдааны үйл ажиллагаанд тооцогдох магадлалтай.

Дараагийн нь, “өөр хүнээс худалдан авах хөдөлгөөнт бараа эсвэл үнэт цаасны нийлүүлэлтийн гэрээ болон түүнийг биелүүлэх зорилгоор хийсэн төлбөртэй худалдан авалт” нь (Японы худалдааны хуулийн 501-р зүйлийн 2-р хэсэг) заасан байдаг. Энэ нь өөрийн үйлдвэрлэгч биш дамжуулагч нь хэрэглэгчидэд барааг нийлүүлэх гэрээ байгуулж, тэр гэрээг биелүүлэхийн тулд нийлүүлэгчээс барааг худалдан авах гүйлгээг хэлнэ. Жишээлбэл, нэг компани өөрийн хэрэглэгчидэд тодорхой машин нийлүүлэх гэрээ байгуулж, тэр машинийг үйлдвэрлэгчээс худалдан авах үйл ажиллагаа.

Гуравдугаарт, “арилжааны бирж дээр хийгдэх гүйлгээ” нь (Японы худалдааны хуулийн 501-р зүйлийн 3-р хэсэг) заасан байдаг. Энэ нь хувьцааны арилжаа, барааны ирээдүйн гэрээ гүйлгээ зэрэг, тодорхой зах зээл дээр явагддаг стандарт гүйлгээг хэлнэ. Бирж гэх мэт зохион байгуулалттай зах зээл дээрх гүйлгээ нь өөрийн онцлог шинж чанартай учраас худалдааны үйл ажиллагаа гэж үздэг.

Дөрөвдүгээрт, “банкны бичиг баримт болон бусад худалдааны бичиг баримттай холбоотой үйл ажиллагаа” нь (Японы худалдааны хуулийн 501-р зүйлийн 4-р хэсэг) заасан байдаг. Банкны бичиг, жижиг чекийг гаргах, баталгаажуулах, хүлээн авах гэх мэт үйл ажиллагаа нь худалдааны гүйлгээнд төлбөр болон итгэмжлэлийн хэрэгсэл болгон хөгжсөн түүхтэй учраас өөрөө худалдааны үйл ажиллагаа болдог.

Эдгээр абсолют худалдааны үйл ажиллагаа нь, тухайн хүн үйл ажиллагаа явуулдаггүй хувь хүн байсан ч, худалдааны хуулийн дүрэм журмын дагуу байх ёстой тул анхаарал болгоомжтой байх шаардлагатай.

Үндсэн худалдааны үйл ажиллагаа: Бизнесийн худалдааны үйл ажиллагаа

Бизнесийн худалдааны үйл ажиллагаа нь Японы худалдааны хуулийн 502-р зүйлийн дагуу тодорхойлогдсон үйл ажиллагаа бөгөөд энэ нь абсолют худалдааны үйл ажиллагаатай ялгаатай нь, зөвхөн “бизнесийн хүрээнд хийгдэх” үед л худалдааны үйл ажиллагаа болдог. Энд “бизнесийн хүрээнд” гэдэг нь ашиг олох зорилгоор, ижил төрлийн үйл ажиллагааг давтан үргэлжлүүлэн хийх санаа бүхийгээр гүйцэтгэхийг хэлнэ. Иймд, эдгээр үйл ажиллагааг нэг удаа л буюу ашиг олохгүйгээр хийвэл, үндсэндээ худалдааны үйл ажиллагаа болохгүй бөгөөд Японы иргэний хуулийн хэрэгжилт хүртэх болно.

Японы худалдааны хуулийн 502-р зүйлд дараахь үйл ажиллагааг жишээ болгон дурдсан байдаг.

• Түрээслэх зорилгоор хийгдсэн хөдөлгөөнт буюу газар өмчлөлийн төлбөртэй авалт эсвэл түрээс буюу түүнийг авсан эсвэл түрээслэсэн зүйлийг түрээслэх зорилгоор хийгдсэн үйл ажиллагаа (1-р хэсэг): Газар түрээслэлт, лизингийн бизнес гэх мэт нь энэд багтана.
• Өөрийн бусдын төлөө хийгдсэн үйлдвэрлэл эсвэл боловсруулалттай холбоотой үйл ажиллагаа (2-р хэсэг): Үйлдвэрлэлийн гэрээт үйлчилгээ, боловсруулалтын гэрээ гэх мэт нь энэд багтана.
• Цахилгаан эсвэл хийн нийлүүлэлттэй холбоотой үйл ажиллагаа (3-р хэсэг)
• Тээвэрлэлттэй холбоотой үйл ажиллагаа (4-р хэсэг): Тээврийн үйлчилгээ нь энэд багтана.
• Ажил эсвэл хөдөлмөрийн гэрээт үйлчилгээ (5-р хэсэг): Барилгын бизнес гэх мэт нь энэд багтана.
• Хэвлэл, хэвлэл мэдээллийн болон зураг авалтын үйл ажиллагаа (6-р хэсэг)
• Үйлчлүүлэгчдийн ирц болон худалдааны газар дээрх гүйлгээ (7-р хэсэг): Зочид буудал, театрын бизнес гэх мэт нь энэд багтана.
• Валют арилжаа болон бусад банкны гүйлгээ (8-р хэсэг)

Эдгээр үйл ажиллагааг худалдааны үйл ажиллагаа гэж үзэх эсэх нь тодорхой тохиолдлын дагуу шийдвэрлэгддэг. Жишээлбэл, Сендай их шүүхийн 1958 оны 11-р сарын 26-ны шийдвэрээр (1958), өөрийн санхүүгийн хөрөнгөө зээлдүүлэгчийн үйл ажиллагаа нь хадгаламжийг хүлээн авч, зээл олгодог уламжлалт банкнаас ялгаатай учраас Японы худалдааны хуулийн 502-р зүйлийн 8-р хэсэгт заасан “банкны гүйлгээ”нд хамаарахгүй гэж үзсэн. Энэ нь, зүйлийн заалтад жагсаасан үйл ажиллагаа ч гэсэн түүний тайлбар нь хатуу хийгддэгийг харуулсан жишээ юм.

Онцгойлон чухал нь, бизнес эхлүүлэхээс өмнөх бэлтгэл шатны үйл ажиллагааны байдал юм. Энэ талаар Японы дээд шүүхийн 1958 оны 6-р сарын 19-ний шийдвэрээр (1958), “тодорхой бизнесийг эхлүүлэх зорилгоор бэлтгэл үйл ажиллагааг хийсэн хүн нь, тэр үйл ажиллагаагаар бизнесийг эхлүүлэх санаагаа бодит болгосон бөгөөд, ингэснээр худалдаачны эрхийг авсан” бөгөөд тэр бэлтгэл үйл ажиллагаа мөн худалдааны үйл ажиллагаа болно гэж үзсэн. Жишээ нь, ресторан нээхийн тулд газрыг түрээслэх, гал тогооны тоног төхөөрөмж худалдан авах үйл ажиллагаа нь, хэдийгээр одоохондоо орлого олоогүй ч, бизнесийн бэлтгэл үйл ажиллагаа гэж дүгнэгдвэл, бизнесийн худалдааны үйл ажиллагааны хүрээнд орж, түүний эзэмшигч нь худалдаачин болно.

Энэ “бизнесийн худалдааны үйл ажиллагаа”ны тодорхойлолт нь хууль зүйн хувьд маш их утга учиртай. Тодорхой үйл ажиллагаа бизнесийн худалдааны үйл ажиллагаа гэж үзэгдэх нь, ердийн тохиолдолд тухайн үйл ажиллагааны эзэмшигч нь Японы худалдааны хуулийн “худалдаачин” гэсэн статусыг авахыг хэлнэ. Мөн, нэг удаа “худалдаачин” болсны дараа, дараа нь дурдагдах Японы худалдааны хуулийн 503-р зүйлийн заалт идэвхжиж, тухайн худалдаачин нь бизнесийн төлөө хийх бусад бүх хавсралт үйл ажиллагааг “нөөц худалдааны үйл ажиллагаа” гэж үзэж, хамрах хүрээнд оруулдаг. Иймд, бизнесийн худалдааны үйл ажиллагааны тодорхойлолт нь компанийн бүх үйл ажиллагаа худалдааны хуулийн журмын дор байгаа эсэхийг шийдвэрлэх, чухал шалгуур цэг болдог.

Японы хуульд үндэслэн абсолют ба бизнесийн худалдааны үйл ажиллагааны харьцуулалт

Өмнө нь тайлбарласан абсолют ба бизнесийн худалдааны үйл ажиллагааны гол ялгааг тоймлоход, дараахь шиг болно. Эдгээр хоёрны хамгийн үндсэн ялгаа нь тодорхой үйл ажиллагаа худалдааны үйл ажиллагаа гэж үзэх шаардлагад оршино. Абсолют худалдааны үйл ажиллагаа нь үйл ажиллагааны өөрийн гадаад шинж чанарыг харгалзан, үйл ажиллагааг хийгчийн шинж чанар эсвэл зорилго, давтамжтай холбоогүйгээр худалдааны үйл ажиллагаа гэж үздэг. Харин бизнесийн худалдааны үйл ажиллагаа нь үйл ажиллагааны шинж чанараас гадна, “бизнесийн хүрээнд” гэсэн үйл ажиллагааг хийгчийн субъектив, давтамжтай хандлага нэмэгдэх замаар, анх удаа худалдааны үйл ажиллагаа гэж үзэгдэх боломжтой. Энэ ялгаа нь үйл ажиллагааны гол болон давтамжийн шаардлагад ч нөлөөлдөг.

Доорхи хүснэгт нь эдгээр ялгааг тоймлосон болно.

Дэмжлэг бизнесийн үйл ажиллагааны хүрээ

Дэмжлэг бизнесийн үйл ажиллагаа нь Японы худалдааны хуулийн 503-р зүйлийн 1-р хэсэгт “худалдаачин өөрийн үйл ажиллагааны төлөө хийдэг үйлдэл” гэж тодорхойлогддог。Энэ нь үндсэн бизнесийн үйл ажиллагаа (абсолют бизнесийн үйл ажиллагаа эсвэл үйл ажиллагааны бизнесийн үйл ажиллагаа) гүйцэтгэх явцад, түүнтэй холбоотойгоор хийгдэх бүх үйлдлийг хамарна. Жишээ нь, бараа материалыг худалдан авах зорилгоор санхүүжилт авах, ажилтан ажиллуулах, үйл ажиллагааны тээврийн хэрэгслийг худалдан авах, оффисын түрээс гэх мэт нь энгийн жишээнүүд юм。

Дэмжлэг бизнесийн үйл ажиллагааны ойлголтыг онцгой хүчирхэг болгодог нь Японы худалдааны хуулийн 503-р зүйлийн 2-р хэсэгт заасан “худалдаачны үйлдэл нь өөрийн үйл ажиллагааны төлөө хийгдсэн гэж үзэх” гэсэн заалт юм。Энэ “үзэх” заалт нь хууль зүйн баталгаажуулах үүрэг хариуцлагын хувьд маш чухал юм. Тодорхой үйлдэл нь худалдаачны үйл ажиллагаатай холбоогүй байгаа гэж үзэж буй тал нь тэр баримтыг баталгаажуулах үүрэгтэй болохыг хэлнэ. Сайн дурын шүүхийн 2008 оны 2-р сарын 22-ны шийдвэр мөн энэ үзэхийг эргүүлэх талын маргаан, баталгаажуулах үүрэг худалдааны үйл ажиллагааны чанарыг үгүйсгэх талд байгааг баталсан。

Тусгайлан, компани нь Японы компанийн хуулийн 5-р зүйлээр өөрийн бизнесийн хүрээнд хийгдэх үйл ажиллагаа болон түүний бизнесийн төлөө хийгдэх үйл ажиллагааг эрх зүйн чадамжийн хүрээнд гүйцэтгэхээр заасан бөгөөд үндсэндээ худалдаачин юм. Иймд, компанийн үйл ажиллагаа “үйл ажиллагааны төлөө” биш гэж батлах нь үнэн хэрэгтээ маш хэцүү бөгөөд компанийн гүйцэтгэх дээрх бүх үйл ажиллагаа энэ үзэхээр дэмжлэг бизнесийн үйл ажиллагаа гэж үзэгдэх болно。

Энэ үзэх заалтын өргөн хүрээний нөлөөллийг харуулсан сайн жишээ нь Сайн дурын шүүхийн 1967 оны 10-р сарын 6-ны шийдвэр юм。Энэ хэргийн хувьд, худалдаачин биш байсан зээлийн баталгаажуулах нийгэмлэг нь худалдаачин байсан үндсэн өр төлөгчийн захиалгаар түүний өрийг баталгаажуулсан. Дараа нь, баталгаажуулах нийгэмлэг нь үндсэн өр төлөгчийн оронд төлбөр хийж, түүнээс гаргах эрхийг авсан. Энэ гаргах эрхийн хугацаа дуусах хугацаа нь худалдааны хуулийн 5 жил үү, иргэний хуулийн 10 жил үү гэсэн асуудал байсан. Сайн дурын шүүх нь баталгаажуулах нийгэмлэг өөрөө худалдаачин биш боловч, баталгаажуулсан үндсэн өр төлөгчийн (худалдаачин) баталгаажуулах үйлдэл нь түүний үйл ажиллагааны төлөө хийгдсэн дэмжлэг бизнесийн үйл ажиллагаанд хамаарах гэж үзсэн. Тэгээд, түүнээс үүссэн баталгаажуулах нийгэмлэгийн гаргах эрх мөн худалдааны үйл ажиллагаагаар үүссэн өрөөр дүгнэж, 5 жилийн богино хугацаатай хугацаа дуусах хугацааг хэрэглэхээр шийдвэрлэсэн. Энэ шийдвэр нь худалдаачны үйл ажиллагааны худалдааны чанар нь түүний гүйлгээний талын хууль эрх зүйн харилцаанд хүрч, түүний эрхийн чанарыг өөрчлөхийг харуулсан юм。

Иймд, дэмжлэг бизнесийн үйл ажиллагааны ойлголт болон түүнийг дэмжих хүчирхэг үзэх заалт нь худалдааны хуулийн хэрэглээний хүрээг компанийн үйл ажиллагааны бүхий л хэсэгт өргөтгөж, гүйлгээний харилцааны хурдан ба баталгаатай боловсруулалтыг зориулан, Японы худалдааны хуулийн үндсэн санааг илэрхийлдэг гэж хэлж болно。

Хураангуй

Энэхүү нийтлэлд бид Японы худалдааны хуульд байдаг “арилжааны үйл ажиллагаа” гэх ойлголтын талаар, түүний ангилал болон хууль зүйн утга учиргүйг тайлбарласан. Арилжааны үйл ажиллагаа нь үйл ажиллагааны зорилгоос хамаарч “үргэлж арилжааны үйл ажиллагаа” болдог “хараат бус арилжааны үйл ажиллагаа”, үйл ажиллагааг хэрэгжүүлснээр арилжааны үйл ажиллагаа болдог “үйл ажиллагааны арилжааны үйл ажиллагаа”, мөн худалдаачны бизнес үйл ажиллагааг дэмждэг “туслах арилжааны үйл ажиллагаа” гэсэн гурван том ангилалд хуваагддаг. Тодруулбал, худалдаачны үйл ажиллагаа нь үргэлж бизнесийн зорилгоор хийгддэг гэж хүчтэй үздэг учир, компанийн гүйцэтгэх бүхий л үйл ажиллагаа нь худалдааны хуулийн хамрах хүрээнд ордог. Энэ ангиллыг ойлгож, өөрийн компанийн гүйлгээ нь аль ангилалд хамаарахыг мэдэх нь гэрээний нөхцөлүүдийг тохиролцох, өр төлбөрийн удирдлага, боломжит хууль зүйн маргааныг бэлдэх гэх мэт бүх талын корпорацийн хууль зүйн асуудалд чухал юм. Японы төвөгтэй арилжааны гүйлгээний дүрмийг зөв ойлгож, зохих ёсоор хариу үйлдэх нь Японы зах зээлд амжилтанд хүрэх түлхүүр болно.

Монолис хууль зүйн фирм нь Японы худалдааны хуультай холбоотой хууль зүйн асуудлуудад дотоод болон гадаадын олон тооны клиентүүдэд хууль зүйн үйлчилгээг үзүүлсэн олон жилийн туршлагатай билээ. Манай фирмд Японы хуульчийн мэргэжлийн зэрэгтэй гадаадын хуульчийн мэргэжлийн зэрэгтэй англи хэлний мэргэжилтнүүд олон байдаг. Энэхүү нийтлэлд тайлбарласан арилжааны үйл ажиллагааны ойлголтын тайлбарлалт, тодорхой гүйлгээ нь арилжааны үйл ажиллагаанд хамаарах эсэхийг шийдвэрлэх, түүнтэй холбоотой гэрээний бичиг баримтыг хянах, боловсруулах гэх мэт Японд бизнесийн үйл ажиллагааг хийхэд тулгарч буй бүхий л хууль зүйн асуудлуудад Япон болон Англи хэлний хоёр хэл дээр, бизнесийн бодит нөхцөлд нийцсэн чанартай дэмжлэг үзүүлэх боломжтой. Танай компанийн үйл ажиллагаа Японы хууль дүрмийн дагуу бүрэн хэрэгжиж, зөвхөн тэгш үргэлжлэхийн тулд бидний мэргэжлийн мэдлэгийг ашиглаарай.