Japans arbeidsongevallencompensatiestelsel: Bedrijfsverantwoordelijkheid en risicobeheer begrijpen vanuit drie niveaus

In de bedrijfsvoering is het ontstaan van arbeidsongevallen een van de managementrisico’s die moeilijk te vermijden zijn. Alle bedrijven die in Japan actief zijn, moeten het wettelijk systeem dat voor dit risico is opgesteld nauwkeurig begrijpen en passende maatregelen nemen. Het Japanse compensatiesysteem voor arbeidsongevallen bestaat niet uit een enkelvoudig mechanisme, maar is opgebouwd uit drie hoofdlagen. Ten eerste is er de ‘Workers’ Accident Compensation Insurance’ (Arbeidsongevallenverzekering), een verplichte overheidsverzekering op basis van de Japanse Workers’ Accident Compensation Insurance Law. Ten tweede zijn er ‘schadevergoedingseisen’ waarbij bedrijven direct aansprakelijk kunnen worden gesteld voor schade die buiten de dekking van deze publieke verzekering valt, op basis van het Japanse Burgerlijk Wetboek. Ten derde is er een vrijwillige verzekering, het ‘Workers’ Accident Compensation Top-Up System’, om het risico van civielrechtelijke aansprakelijkheid te beheren. Deze drie lagen zijn onderling verbonden en vormen elk een onderdeel van de wettelijke verplichtingen van een bedrijf, financiële risico’s en strategische opties. In dit artikel zullen we een systematische uitleg geven van dit complexe systeem vanuit het perspectief van bedrijfsleiders en juridische professionals, en zullen we de verantwoordelijkheden van bedrijven met betrekking tot arbeidsongevallen in Japan en praktische risicobeheermethoden verduidelijken.

Overzicht van het Japanse Werknemerscompensatieverzekeringsstelsel (Workers’ Accident Compensation Insurance)

Het Japanse werknemerscompensatieverzekeringsstelsel, beter bekend als ‘Workers’ Accident Compensation Insurance’, is een publiek verzekeringsstelsel beheerd door de overheid op basis van de Japanse Wet op de Werknemerscompensatieverzekering. Het doel van dit stelsel, zoals vastgelegd in artikel 1 van de Japanse Wet op de Werknemerscompensatieverzekering, is om snelle en eerlijke bescherming te bieden aan werknemers die te maken krijgen met arbeidsongevallen, zoals letsel, ziekte, handicap of overlijden als gevolg van werkgerelateerde oorzaken of woon-werkverkeer. Via dit stelsel ontvangen getroffen werknemers en hun nabestaanden de benodigde verzekeringsuitkeringen, wat bijdraagt aan de bevordering van hun sociale re-integratie en de stabilisatie van hun levensonderhoud.  

Een van de belangrijkste kenmerken van dit stelsel is de verplichte toepassing ervan. Artikel 3 van de Japanse Wet op de Werknemerscompensatieverzekering bepaalt dat elk bedrijf dat zelfs maar één werknemer in dienst heeft, in principe onder de verplichte toepassing van het stelsel valt. Dit geldt ongeacht de bedrijfstak of grootte van het bedrijf en of het een rechtspersoon of een eenmanszaak betreft. Bovendien omvat de term ‘werknemer’ hier niet alleen voltijdse werknemers, maar ook deeltijdwerkers en uitzendkrachten. Daarom hebben bedrijven in Japan de wettelijke verplichting om zich aan te melden voor de Workers’ Accident Compensation Insurance zodra zij ook maar één werknemer in dienst nemen.  

Vanuit financieel oogpunt van de onderneming, wordt de premie voor de Workers’ Accident Compensation Insurance volledig door de werkgever gedragen, in tegenstelling tot de Japanse ziektekostenverzekering of het welvaartspensioenverzekeringsstelsel, waarbij werknemers geen premie betalen. De hoogte van de premie wordt berekend door het totale loon dat aan alle werknemers wordt betaald te vermenigvuldigen met de voor elke bedrijfstak vastgestelde verzekeringspremieratio. Deze premieratio wordt hoger ingesteld voor bedrijfstakken met een hoger risico, gebaseerd op de historische ongevallenstatistieken.  

Als een bedrijf nalaat aan deze verzekeringsplicht te voldoen, kunnen er ernstige nadelen ontstaan. In het geval van een arbeidsongeval tijdens een periode van niet-verzekering, kan de overheid niet alleen de verzekeringspremies van de afgelopen twee jaar en een extra heffing (10%) terugvorderen, maar ook, in geval van opzet, het volledige bedrag (100%) van de uitgekeerde verzekeringsuitkeringen van de werkgever innen, of een deel daarvan (40%) in geval van ernstige nalatigheid. Bovendien wordt het opzettelijk niet melden van een arbeidsongeval, de zogenaamde ‘verborgen arbeidsongevallen’, beschouwd als een overtreding van de Japanse Wet op de Arbeidsveiligheid en Gezondheid en wordt dit streng aangepakt.  

Arbeidsongevallen die onder de Japanse Werknemerscompensatieverzekering vallen

De arbeidsongevallen die gedekt worden door de Japanse werknemerscompensatieverzekering worden hoofdzakelijk onderverdeeld in twee categorieën volgens artikel 7 van de Japanse Wet op de Werknemerscompensatieverzekering: ‘werkgerelateerde ongevallen’ en ‘commute-gerelateerde ongevallen’. Beide categorieën worden onderscheiden op basis van de omstandigheden waarin ze plaatsvinden en de criteria voor erkenning verschillen ook.

Werkgerelateerde ongevallen verwijzen naar verwondingen, ziektes, handicaps of overlijden van werknemers die tijdens hun werkzaamheden optreden. Om als werkgerelateerd ongeval erkend te worden, moet over het algemeen aan twee vereisten worden voldaan: ‘werkuitvoering’ en ‘werkgerelateerde oorzaak’. Werkuitvoering betekent dat het ongeval plaatsvond terwijl de werknemer onder het toezicht en beheer van de werkgever stond. Dit omvat niet alleen de tijd besteed aan de voorgeschreven taken, maar ook pauzes en activiteiten gerelateerd aan voorbereiding en opruimen na het werk. Aan de andere kant verwijst werkgerelateerde oorzaak naar een ongeval dat voortkomt uit de inherente risico’s van het werk, met andere woorden, er bestaat een redelijk causaal verband tussen het werk en de verwonding of ziekte. Typische voorbeelden van werkgerelateerde ongevallen zijn verwondingen tijdens het bedienen van machines in een fabriek of verkeersongevallen tijdens zakenreizen.

Daarentegen verwijzen commute-gerelateerde ongevallen naar verwondingen, ziektes, handicaps of overlijden die werknemers oplopen tijdens hun woon-werkverkeer. Volgens paragraaf 2 van artikel 7 van de Japanse Wet op de Werknemerscompensatieverzekering wordt ‘commute’ gedefinieerd als het heen en weer reizen tussen de woonplaats en de werkplek van de werknemer, via een redelijke route en methode. Als men afwijkt van deze ‘redelijke route’ of de reis onderbreekt voor doeleinden die niet gerelateerd zijn aan het woon-werkverkeer, wordt de reis tijdens en na de onderbreking in principe niet als woon-werkverkeer beschouwd. Echter, als men onderbrekingen maakt voor noodzakelijke dagelijkse activiteiten zoals het kopen van levensmiddelen, binnen een minimale omvang en om onvermijdelijke redenen, dan valt de reis na het hervatten van de redelijke route weer onder de bescherming als woon-werkverkeer.

Deze onderscheiding tussen de twee soorten ongevallen is juridisch belangrijk. Voor werkgerelateerde ongevallen is de compensatieverantwoordelijkheid van de werkgever vastgelegd in hoofdstuk 8 van de Japanse Arbeidsnormenwet, en de werknemerscompensatieverzekering neemt de rol op zich om deze verantwoordelijkheid van de werkgever over te nemen. Echter, voor commute-gerelateerde ongevallen is er geen directe compensatieverantwoordelijkheid van de werkgever vastgelegd in de Japanse Arbeidsnormenwet. Daarom kan gezegd worden dat de werknemerscompensatieverzekering de primaire rol speelt in de compensatie voor commute-gerelateerde ongevallen.

Soorten en inhoud van compensaties uitgekeerd door de Japanse arbeidsongevallenverzekering

Wanneer een arbeidsongeval in Japan erkend wordt, kunnen de getroffen werknemers of hun nabestaanden verschillende soorten verzekeringsuitkeringen ontvangen van de arbeidsongevallenverzekering. De benaming van de uitkeringen is voor bedrijfsongevallen ‘〇〇 compensatie-uitkering’ en voor woon-werkverkeer ongevallen ‘〇〇 uitkering’, maar de inhoud van de uitkeringen is in principe hetzelfde.  

De belangrijkste verzekeringsuitkeringen zijn de volgende:

Geneeskundige (compensatie)uitkeringen dekken de kosten voor de behandeling van ziekten of verwondingen veroorzaakt door een arbeidsongeval. Wanneer de behandeling plaatsvindt in een door de arbeidsongevallenverzekering aangewezen ziekenhuis of medische instelling, zijn er geen eigen bijdragen voor de behandeling tot aan het herstel (symptoomstabilisatie).  

Verzuim (compensatie)uitkeringen worden verstrekt wanneer een werknemer vanwege de behandeling niet in staat is te werken en geen loon ontvangt voor een periode van meer dan vier dagen. Vanaf de vierde dag van verzuim wordt 60% van het dagelijkse basisuitkeringsbedrag (een bedrag overeenkomend met het gemiddelde loon van de drie maanden direct voorafgaand aan het ongeval) uitbetaald.  

Invaliditeit (compensatie)uitkeringen worden verstrekt wanneer er na genezing van de ziekte of verwonding een bepaalde mate van blijvende invaliditeit is. Afhankelijk van de ernst van de invaliditeit, die wordt bepaald door de vastgestelde invaliditeitsgraad (van klasse 1 tot klasse 14), wordt voor ernstige invaliditeit van klasse 1 tot klasse 7 een pensioen uitgekeerd, en voor invaliditeit van klasse 8 tot klasse 14 een eenmalige uitkering.  

Nabestaanden (compensatie)uitkeringen worden verstrekt wanneer een werknemer overlijdt, om het levensonderhoud van de nabestaanden te waarborgen. Afhankelijk van het aantal nabestaanden wordt een pensioen of een eenmalige uitkering betaald.  

Daarnaast zijn er uitkeringen zoals de begrafenisvergoeding (begrafenisuitkering), die de kosten voor de begrafenis dekt wanneer een werknemer overlijdt, de ziekte (compensatie)pensioen die wordt uitgekeerd wanneer de ziekte of verwonding na anderhalf jaar nog niet is genezen en de invaliditeit ernstig is, en de zorg (compensatie)uitkering die wordt verstrekt wanneer ernstige invaliditeit zorg noodzakelijk maakt.  

Wat hierbij opvalt, is het bestaan van het ‘speciale uitkeringsfonds’. Bovenop de bovengenoemde belangrijke verzekeringsuitkeringen worden als onderdeel van projecten ter bevordering van sociale re-integratie verschillende speciale uitkeringen toegevoegd. Bijvoorbeeld, bovenop de verzuim (compensatie)uitkering wordt een speciale verzuimuitkering toegevoegd die overeenkomt met 20% van het basisuitkeringsbedrag per dag, waardoor in totaal 80% van het basisuitkeringsbedrag wordt gecompenseerd. Deze speciale uitkering wordt juridisch gezien geïnterpreteerd als bedoeld voor de bevordering van het welzijn van de getroffen werknemers en niet als een compensatie voor geleden schade. Deze juridische positionering heeft een uiterst belangrijke betekenis wanneer men de civielrechtelijke aansprakelijkheid voor schadevergoeding van bedrijven in overweging neemt.  

De Civielrechtelijke Aansprakelijkheid van Bedrijven voor Schadevergoedingen Boven de Uitkeringen van de Japanse Arbeidsongevallenverzekering

Hoewel het Japanse arbeidsongevallenverzekeringsstelsel snelle compensatie biedt aan getroffen werknemers, dekt het niet alle geleden schade. Vooral smartengeld voor geestelijk leed als gevolg van een arbeidsongeval valt buiten de uitkeringen van de arbeidsongevallenverzekering. Ook kan het zijn dat de uitkeringen voor inkomstenderving tijdens ziekteverlof of verlies van toekomstige inkomsten door blijvende invaliditeit, niet volledig de werkelijke schade dekken. Voor dit deel van de schade dat niet door de arbeidsongevallenverzekering wordt gedekt, kunnen getroffen werknemers of hun nabestaanden civielrechtelijke schadevergoeding eisen van het bedrijf.  

De juridische basis voor deze eis is de schending van de ‘zorgplicht voor veiligheid’ door het bedrijf. Artikel 5 van de Japanse Arbeidsovereenkomstenwet bepaalt dat “de werkgever de nodige zorg moet dragen om ervoor te zorgen dat de werknemer kan werken terwijl zijn leven en lichaam veilig zijn”, en legt daarmee de zorgplicht voor veiligheid van bedrijven expliciet vast. Deze plicht is door de jaren heen gevestigd door jurisprudentie en twee belangrijke beslissingen van het Hooggerechtshof vormen de basis ervan. De eerste is de uitspraak van het Hooggerechtshof van 25 februari 1975 (Showa 50) in een zaak waarin een lid van de Japanse Zelfverdedigingstroepen tijdens diensttijd overleed en waarbij voor het eerst werd erkend dat de staat een zorgplicht voor veiligheid heeft ten opzichte van overheidsfunctionarissen (Zelfverdedigingstroepen-zaak). De tweede is de uitspraak van het Hooggerechtshof van 10 april 1984 (Showa 59) in een zaak waarin een werknemer tijdens een nachtdienst werd vermoord en waarbij duidelijk werd gemaakt dat ook particuliere bedrijven een zorgplicht voor veiligheid hebben als onderdeel van de arbeidsovereenkomst (Kawayoshi-zaak). Als een bedrijf deze zorgplicht voor veiligheid verwaarloost en als gevolg daarvan een arbeidsongeval plaatsvindt, kan het bedrijf aansprakelijk worden gesteld voor schadevergoeding op basis van wanprestatie of onrechtmatige daad.  

Wanneer een bedrijf aansprakelijk is voor schadevergoeding, wordt de uitkering die de getroffen werknemer al van de arbeidsongevallenverzekering heeft ontvangen, afgetrokken van het bedrag dat het bedrijf moet betalen. Dit wordt ‘schadevergoeding verrekening’ genoemd en dient als aanpassing om dubbele compensatie van schade te voorkomen. Echter, de aard van de eerder genoemde ‘speciale uitkeringen’ is hier van belang. Volgens jurisprudentie worden speciale uitkeringen beschouwd als onderdeel van arbeidswelzijnsprojecten en zijn ze niet bedoeld om schade te compenseren, dus ze worden niet meegenomen in de schadevergoeding verrekening. Dit betekent dat het bedrag van de speciale uitkeringen niet kan worden afgetrokken van het bedrag dat het bedrijf moet betalen, waardoor de last voor het bedrijf in wezen toeneemt.  

Bovendien kan bij civielrechtelijke schadevergoedingseisen, als wordt erkend dat de werknemer zelf door nalatigheid heeft bijgedragen aan het ontstaan van het ongeval of de uitbreiding van de schade, de schadevergoeding worden verminderd op basis van de mate van nalatigheid, een proces dat ‘nalatigheidsverrekening’ wordt genoemd. Dit is een groot verschil met het arbeidsongevallenverzekeringsstelsel, waarbij een vast bedrag wordt uitgekeerd ongeacht de nalatigheid.  

De belangrijkste verschillen tussen de arbeidsongevallenverzekering en civielrechtelijke schadevergoedingseisen in Japan kunnen als volgt worden samengevat:

Vrijwillig aanvullend compensatiesysteem voor bedrijfsongevallen in Japan

Zoals we hebben gezien, lopen bedrijven aanzienlijke civielrechtelijke schaderisico’s die niet volledig worden gedekt door de verplichte arbeidsongevallenverzekering. Vooral in gevallen van dodelijke ongevallen of ernstige blijvende handicaps, is het niet ongewoon dat de compensatiebedragen, inclusief smartengeld en gederfde inkomsten, oplopen tot tientallen miljoenen yen of zelfs meer dan honderd miljoen yen. Om deze financiële risico’s te beheren, maken veel bedrijven gebruik van het ‘vrijwillig aanvullend compensatiesysteem voor bedrijfsongevallen’ dat door particuliere verzekeringsmaatschappijen wordt aangeboden.

Dit is een verzekering waar bedrijven vrijwillig aan deelnemen, met als doel om voorbereid te zijn op de betaling van schadevergoedingen (vooral smartengeld) die niet door de overheidsarbeidsongevallenverzekering worden gedekt, of om daar bovenop extra uitkeringen te bieden. Door gebruik te maken van dit systeem kunnen bedrijven, in het geval van een onvoorziene gebeurtenis, de betaling van schadevergoedingen dekken met verzekeringsgeld, waardoor ze ernstige gevolgen voor het bedrijfsbeheer kunnen vermijden.

De invoering van het vrijwillig aanvullend compensatiesysteem voor bedrijfsongevallen biedt niet alleen een risicoafdekking, maar brengt ook meerdere voordelen voor het bedrijfsbeheer met zich mee. Ten eerste draagt het inrichten van een uitgebreid compensatiesysteem bij aan de verbetering van de werknemersvoordelen, wat leidt tot een werkomgeving waarin men met een gerust hart kan werken, wat weer bijdraagt aan een hogere retentie van werknemers en het aantrekken van talentvol personeel. Ten tweede, in bepaalde sectoren zoals de bouw, is het steeds gebruikelijker dat hoofdaannemers van hun onderaannemers eisen dat zij zich aansluiten bij het aanvullend compensatiesysteem als contractuele voorwaarde. Dit maakt deel uit van het risicobeheer van de gehele toeleveringsketen en het aangesloten zijn kan leiden tot uitbreiding van handelsmogelijkheden. Ten derde kunnen de verzekeringspremies voor deze verzekering in principe volledig als bedrijfskosten worden afgetrokken volgens de Japanse vennootschapsbelastingwet, wat ook fiscale voordelen oplevert.

Op deze manier kan het vrijwillig aanvullend compensatiesysteem voor bedrijfsongevallen worden beschouwd als een belangrijk instrument dat niet alleen dient als ‘verdediging’ tegen juridische aansprakelijkheid, maar ook bijdraagt aan ‘aanvallende’ bedrijfsstrategieën zoals bedrijfscontinuïteit, personeelsstrategie en het versterken van handelsrelaties.

Samenvatting

Het Japanse compensatiesysteem voor arbeidsongevallen is gebaseerd op de verplichte verzekering ‘Workers’ Accident Compensation Insurance’ en omvat een drielaags structuur waarbij, bovenop deze verzekering, ‘civiele aansprakelijkheid voor schade’ van bedrijven ontstaat voor schade die deze verzekering overstijgt. Daarnaast bestaat er een ‘aanvullend compensatiesysteem voor arbeidsongevallen’ om dit risico te beheren. Het correct begrijpen van dit complexe juridische systeem en het nemen van passende maatregelen die overeenkomen met de aard van de bedrijfsactiviteiten en risico’s, is een essentiële compliance-eis en tegelijkertijd een belangrijk managementonderwerp voor bedrijven die actief zijn in Japan. Het omgaan met arbeidsongevallen raakt aan de kern van bedrijfsbeheer, zoals juridische zaken, financiën en personeelszaken, en vereist weloverwogen beslissingen gebaseerd op gespecialiseerde kennis.

Monolith Law Office heeft een uitgebreide staat van dienst in het adviseren van een groot aantal cliënten in Japan over het algemene arbeidsrecht, inclusief het compensatiesysteem voor arbeidsongevallen dat in dit artikel wordt besproken. Ons kantoor heeft meerdere Engelssprekende advocaten met buitenlandse juridische kwalificaties in dienst, waardoor we in staat zijn om diepgaande ondersteuning te bieden voor de unieke uitdagingen waarmee internationale bedrijven die zaken doen in Japan worden geconfronteerd. Van risicobeoordeling voor arbeidsongevallen en het opstellen van interne regelgeving tot ondersteuning in het onverhoopte geval van een incident, wij bieden via onze uitgebreide juridische diensten ondersteuning aan uw bedrijfsactiviteiten.