Uitleg over het ontstaan van rechten en de beschermingsduur in het Japanse auteursrecht

In het intellectuele eigendomsportfolio van bedrijven vormen auteursrechten een fundamenteel recht dat een breed scala aan activa beschermt, zoals software, marketingmateriaal, onderzoeks- en ontwikkelingsrapporten en ontwerpen. Vooral voor bedrijven die wereldwijd opereren, is het van cruciaal belang om de kenmerken van de auteursrechtstelsels van verschillende landen, en in het bijzonder het Japanse auteursrechtstelsel, nauwkeurig te begrijpen vanuit het oogpunt van vermogensbeheer en risicobeperking. Het Japanse auteursrechtstelsel, hoewel het veel gemeen heeft met systemen die in vele landen worden gebruikt, heeft unieke principes met betrekking tot de mechanismen van rechtenontstaan en de berekeningsmethoden voor de beschermingsduur. De Japanse Auteursrechtwet hanteert een ‘formaliteitsloze’ benadering, waarbij geen enkele registratie of aanvraag bij een administratieve instantie vereist is voor het ontstaan van rechten. Dit betekent dat juridische bescherming automatisch wordt verleend op het moment dat het creatieve werk is voltooid. Echter, deze automatische bescherming is niet van toepassing op alle resultaten. Om als een ‘werk’ erkend en juridisch beschermd te worden, moet het voldoen aan het vereiste van ‘originaliteit’. Dit vereiste is een belangrijke standaard om onderscheid te maken tussen een simpele verzameling van feiten of data en het resultaat van intellectuele creatieve activiteit. Het is even belangrijk om te begrijpen hoe lang deze bescherming duurt, oftewel de duur van de beschermingsperiode. De Japanse Auteursrechtwet hanteert twee belangrijke principes voor het berekenen van de beschermingsduur: een principe gebaseerd op de periode na de dood van de auteur en een uitzonderlijk principe gebaseerd op het moment van publicatie van het werk. Welk principe van toepassing is, wordt bepaald door de aard van het werk en de wijze waarop de auteur wordt weergegeven. Deze complexe regels bieden een voorspelbaar juridisch kader voor het maximaliseren van de waarde van de immateriële activa van een bedrijf en het beheren van de levenscyclus ervan. In dit artikel zullen we de vereisten voor het ontstaan van rechten onder de Japanse Auteursrechtwet, de specifieke methoden voor het berekenen van de beschermingsduur en het proces dat leidt tot het vervallen van deze rechten, gedetailleerd uitleggen op basis van wetgeving en jurisprudentie.

Het ontstaan van auteursrecht: Formaliteitsloosheid en het vereiste van creativiteit onder Japans recht

Onder de Japanse Auteursrechtwet ontstaat auteursrecht automatisch wanneer aan bepaalde vereisten is voldaan. Het begrijpen van dit mechanisme is de eerste stap in het adequaat beheren van uw eigen rechten en het niet schenden van de rechten van anderen. Hier bespreken we de twee kernaspecten van het ontstaan van rechten: ‘formaliteitsloosheid’ en ‘creatieve originaliteit’.

Formaliteitsloosheid

Een van de meest fundamentele principes die het Japanse auteursrechtsysteem hanteert, is ‘formaliteitsloosheid’. Dit betekent dat voor het ontstaan en genieten van auteursrecht geen enkele vorm van formaliteit vereist is. Concreet betekent dit dat, in tegenstelling tot octrooirechten of merkrechten, waarvoor een aanvraag of registratie bij een overheidsinstantie nodig is, auteursrecht automatisch aan de auteur wordt verleend op het moment dat het werk is gecreëerd. Dit principe is duidelijk vastgelegd in artikel 17, lid 2 van de Japanse Auteursrechtwet, waarin staat dat ‘voor het genieten van persoonlijkheidsrechten en auteursrecht geen enkele vorm van formaliteit vereist is’.

Dankzij dit principe van formaliteitsloosheid worden bijvoorbeeld rapporten opgesteld door werknemers van een bedrijf, grafische ontwerpen gemaakt door een ontwerper, of broncodes geschreven door een programmeur, onmiddellijk beschermd door het auteursrecht zodra ze zijn voltooid. De vaak op websites en in publicaties geziene ©-markering (copyrightsymbool) is geen vereiste voor het ontstaan van rechten. Het ©-symbool is een conventionele aanduiding om de aanwezigheid van auteursrecht feitelijk aan te geven en de aan- of afwezigheid ervan heeft geen invloed op de geldigheid van de rechten.

Dit principe vereenvoudigt het proces van rechtenverwerving en bevordert creatieve activiteiten. Het betekent echter ook dat de verantwoordelijkheid voor het bewijzen van het bestaan en de toewijzing van rechten bij de rechthebbende ligt. In geval van een geschil is het noodzakelijk om met objectief bewijs aan te tonen wie, wanneer en wat heeft gecreëerd, waardoor praktische maatregelen zoals het vastleggen van de creatiedatum en het opstellen van contracten van groot belang worden.

‘Creativiteit’ als voorwaarde voor de status van een werk

Hoewel auteursrecht automatisch en zonder formaliteiten ontstaat, is de bescherming ervan beperkt tot werken die wettelijk als ‘auteursrechtelijk beschermd werk’ worden beschouwd. Artikel 2, lid 1, punt 1 van de Japanse Auteursrechtwet definieert een werk als ‘een creatieve uitdrukking van ideeën of gevoelens die behoren tot het domein van literatuur, wetenschap, kunst of muziek’. Binnen deze definitie is ‘creativiteit’ de meest cruciale vereiste in de praktijk.

Creativiteit betekent dat er enige individualiteit van de auteur tot uitdrukking komt, en vereist niet noodzakelijkerwijs een hoge mate van artistieke kwaliteit, nieuwheid of originaliteit. Zolang het werk niet slechts een imitatie van andermans werk is en het resultaat is van de intellectuele activiteit van de maker, wordt creativiteit doorgaans erkend. Omgekeerd wordt aan werken die door iedereen op dezelfde manier zouden worden uitgedrukt of die slechts feiten of gegevens op zichzelf zijn, geen creativiteit toegekend en worden ze niet als auteursrechtelijk beschermd werk beschouwd.

Een bekend rechtszaakvoorbeeld waarbij creativiteit een geschilpunt was, is de ‘NTT Town Page Database-zaak’ (uitspraak van de rechtbank van Tokio op 16 mei 1997). In deze zaak werd de auteursrechtelijke status van de ‘Town Page’, een telefoongidsdatabase geordend op beroep, betwist. De rechtbank oordeelde dat, in tegenstelling tot de ‘Hello Page’, die slechts namen van individuen en bedrijven op alfabetische volgorde rangschikte, de beroepsclassificatie in de ‘Town Page’ blijk gaf van de vindingrijkheid van de maker in de selectie en rangschikking van informatie, en erkende daarom de creativiteit ervan. Concreet werd de unieke classificatie, ontworpen met het oog op zoekgemak, beoordeeld als een creatieve uitdrukking die verder ging dan een loutere verzameling gegevens.

Deze rechtszaak biedt belangrijke inzichten voor bedrijven bij het overwegen van hun informatievermogen. Of databases zoals klantenlijsten of verkoopgegevens die een bedrijf bezit auteursrechtelijk beschermd zijn, hangt af van of de ‘selectie of systematische structuur’ van die informatie creativiteit vertoont (artikel 12-2 van de Japanse Auteursrechtwet). Als de structuur alledaags is of noodzakelijkerwijs bepaald wordt door een specifiek doel, kan creativiteit worden ontkend en kan de database mogelijk niet door het auteursrecht worden beschermd. Bedrijven moeten nauwkeurig beoordelen of hun informatievermogen slechts een verzameling gegevens is of een auteursrechtelijk beschermd werk met creativiteit, en een gelaagde informatiebeheerstrategie ontwikkelen die ook andere beschermingsmaatregelen in overweging neemt (bijvoorbeeld bescherming als bedrijfsgeheim onder de Wet op de Preventie van Oneerlijke Concurrentie of contractuele bescherming).

De Beschermingsduur van Auteursrechten Onder Japans Recht

Wanneer auteursrechten eenmaal ontstaan, zijn deze rechten niet eeuwigdurend. De Japanse Auteursrechtwet beschermt de rechten van auteurs, maar stelt ook een duidelijke beschermingsduur vast, waarna werken vrijkomen als cultureel erfgoed voor de samenleving (publiek domein) om vrij gebruik te bevorderen en zo bij te dragen aan culturele ontwikkeling.

Om de berekeningsmethode van de beschermingsduur te begrijpen, is het essentieel om eerst het basisprincipe van ‘kalenderjaar’ te kennen. Artikel 57 van de Japanse Auteursrechtwet bepaalt dat de berekening van de beschermingsduur begint op ‘1 januari van het jaar volgend op’ het jaar waarin de gebeurtenis die de startdatum vormt, zoals de dood van de auteur of de publicatiedatum van het werk, plaatsvindt. Als bijvoorbeeld een auteur overlijdt op 15 mei 2024, dan is de startdatum voor het berekenen van de beschermingsduur van zijn werken 1 januari 2025. Als de beschermingsduur 70 jaar is, dan eindigt deze periode op 31 december 2094. Dit kalenderjaarprincipe is een regel om de berekening te vereenvoudigen en wordt toegepast op alle berekeningen van de beschermingsduur.

De benadering van de beschermingsduur in de Japanse Auteursrechtwet is verdeeld in twee systemen. Het eerste systeem, ‘berekening vanaf het tijdstip van overlijden’, is van toepassing wanneer de auteur een individu is. Het tweede systeem, ‘berekening vanaf het tijdstip van publicatie’, is van toepassing wanneer de auteur niet eenvoudig te identificeren is of wanneer de auteur een rechtspersoon is. Afhankelijk van welk principe van toepassing is, kan de lengte van de beschermingsduur aanzienlijk verschillen, dus het is essentieel om dit onderscheid nauwkeurig te begrijpen.

Basisbeschermingstermijn: 70 jaar na de dood van de auteur

De meest fundamentele regel met betrekking tot de beschermingstermijn onder de Japanse auteursrechtwet is dat de rechten 70 jaar na de dood van de auteur blijven bestaan. Dit is van toepassing wanneer de auteur een individu is en het werk is gepubliceerd onder zijn echte naam (of een algemeen bekende pseudoniem). Artikel 51, lid 2 van de Japanse auteursrechtwet bepaalt dat “het auteursrecht blijft bestaan tot 70 jaar na de dood van de auteur”. Deze periode is ingesteld om de belangen van erfgenamen en andere rechthebbenden te beschermen, niet alleen tijdens het leven van de auteur, maar ook voor een bepaalde periode na diens overlijden.

Deze beschermingstermijn was voorheen “50 jaar na de dood”, maar is verlengd naar “70 jaar na de dood” vanaf 30 december 2018 (2018) als gevolg van wetswijzigingen die volgden op de inwerkingtreding van het Trans-Pacific Partnership (TPP11). Deze verlenging is bedoeld om harmonisatie met internationale normen te bereiken. Een belangrijk punt is dat voor werken waarvan het auteursrecht al was vervallen op het moment dat deze wetswijziging van kracht werd, de beschermingstermijn niet met terugwerkende kracht wordt verlengd. Dit wordt het principe van ‘geen terugwerkende bescherming’ genoemd.

In het geval van een ‘gezamenlijk werk’ gecreëerd door meerdere auteurs, wordt de berekening van de beschermingstermijn iets anders uitgevoerd. Volgens de Japanse auteursrechtwet, artikel 51, lid 2, tussen haakjes, wordt de termijn vastgesteld op “70 jaar na de dood van de laatst overleden auteur”. Als bijvoorbeeld twee auteurs samen een roman hebben geschreven, vervalt het auteursrecht niet na het overlijden van de eerste auteur, maar begint de berekening van de 70 jaar vanaf het moment dat de tweede auteur overlijdt. Dit is een bepaling die rekening houdt met het feit dat de bijdragen van elke auteur aan een gezamenlijk werk onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.

Uitzonderlijke Beschermingsperioden Onder Japans Auteursrecht

In gevallen waar het lastig of ongepast is om de standaardregel te hanteren, die de dood van de auteur als uitgangspunt neemt, biedt het Japanse auteursrecht alternatieve beschermingsperioden. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer de identiteit van de auteur onbekend is of wanneer de auteur een rechtspersoon is die niet onder het concept ‘dood’ valt. Om deze situaties te adresseren, stelt de Japanse Auteursrechtwet uitzonderlijke beschermingsperioden vast die beginnen vanaf het moment van publicatie van het werk. Deze uitzonderingsbepalingen zijn van groot belang in de praktijk, omdat ze vaak van toepassing zijn op werken die in het kader van bedrijfsactiviteiten worden gecreëerd.

Werken onder pseudoniem of anoniem

Wanneer een auteur ervoor kiest om zijn of haar echte naam niet te onthullen en een werk anoniem of onder een pseudoniem (zoals een pen naam) publiceert, kan het moeilijk zijn om de datum van overlijden objectief vast te stellen. Daarom bepaalt Artikel 52 van de Japanse Auteursrechtwet dat de beschermingsperiode voor deze werken “70 jaar na publicatie” is.

Er zijn echter enkele uitzonderingen op deze regel. Als het voor het einde van de 70 jaar na publicatie duidelijk wordt dat er al 70 jaar zijn verstreken sinds de dood van de auteur, dan eindigt de beschermingsperiode op dat moment. Bovendien, als de auteur binnen een bepaalde periode een van de volgende acties onderneemt, verandert de beschermingsperiode naar het standaard “70 jaar na overlijden”:

1. De auteur registreert zijn of haar echte naam bij het Japanse Agentschap voor Culturele Zaken (Artikel 75 van de Japanse Auteursrechtwet).
2. De auteur herpubliceert zijn of haar werk met de echte naam of een algemeen bekend pseudoniem als auteursnaam.

Deze bepalingen bieden auteurs of hun erfgenamen opties om een langere beschermingsperiode te waarborgen.

Auteursrecht op Werken op Naam van een Organisatie onder Japans Recht

Veel van de werken die door bedrijven worden gecreëerd, vallen in deze categorie. Voor auteursrechtelijke werken waarbij een rechtspersoon of andere organisatie als auteur wordt aangemerkt, de zogenaamde ‘dienstwerken’ of ‘rechtspersoonwerken’, kan het beginsel van berekening van de beschermingsduur vanaf het overlijden van de auteur niet worden toegepast, omdat een rechtspersoon niet kan ‘sterven’ zoals een natuurlijk persoon. Daarom bepaalt Artikel 53 van de Japanse Auteursrechtwet dat de beschermingsduur van deze auteursrechten ’70 jaar na publicatie van het werk’ is. Als het werk binnen 70 jaar na de creatie ervan niet is gepubliceerd, dan eindigt de beschermingsduur ’70 jaar na de creatie’.

Het is belangrijk om te begrijpen wanneer een rechtspersoon als ‘auteur’ wordt beschouwd. Dit wordt bepaald door de vereisten voor ‘dienstwerken’ zoals vastgelegd in Artikel 15 van de Japanse Auteursrechtwet. Specifiek, een werk dat (1) op initiatief van de rechtspersoon, (2) door iemand die werkzaam is voor die rechtspersoon, (3) in de uitoefening van zijn functie is gemaakt, en (4) gepubliceerd is onder de naam van de rechtspersoon (met uitzondering van computerprogramma’s), wordt (5) beschouwd als een werk van de rechtspersoon, tenzij er in een contract of werkreglement anders is bepaald.

Dus, voor een bedrijf om als houder van het auteursrecht te worden beschouwd en de beschermingsduur van 70 jaar na publicatie te ontvangen, is het een fundamentele voorwaarde dat aan de vereisten voor een dienstwerk wordt voldaan. Het is uiterst belangrijk om in arbeidsovereenkomsten en bedrijfsreglementen duidelijke bepalingen op te nemen over de toewijzing van rechten op door werknemers gecreëerde werken, niet alleen om de eigenaar van de rechten te bepalen, maar ook om indirect invloed uit te oefenen op de duur van deze rechten door veranderingen in de toepasselijke wetsartikelen.

Bescherming van filmwerken onder Japans auteursrecht

Filmwerken, die zich onderscheiden door de betrokkenheid van talrijke medewerkers en de inzet van aanzienlijk kapitaal, hebben een speciale beschermingsduur in het auteursrecht. Artikel 54 van de Japanse Auteursrechtwet bepaalt dat het auteursrecht op filmwerken “70 jaar na openbaarmaking van het werk” voortduurt. Net als bij werken op naam van een organisatie, indien een filmwerk binnen 70 jaar na creatie niet wordt gepubliceerd, vervalt de beschermingsperiode “70 jaar na creatie”.

Rond de beschermingsduur van filmwerken heeft een belangrijke rechtszaak plaatsgevonden die de juridische discussie over wetswijzigingen en het non-retroactiviteitsbeginsel aan de orde stelde. Dit is de ‘Shane Case’ (uitspraak van het Japanse Hooggerechtshof op 18 december 2007 (2007)). De zaak betrof de film ‘Shane’, die in 1953 werd uitgebracht. Volgens de destijds geldende auteursrechtwet was de beschermingsduur van films 50 jaar na publicatie, wat betekende dat het auteursrecht op ‘Shane’ op 31 december 2003 zou vervallen. Echter, met de inwerkingtreding van de gewijzigde Auteursrechtwet op 1 januari 2004 werd de beschermingsduur van films verlengd tot 70 jaar na publicatie. De rechthebbenden betoogden dat deze verlengde beschermingsduur ook van toepassing zou moeten zijn op ‘Shane’.

Het Hooggerechtshof verwierp echter deze claim van de rechthebbenden. De reden voor de uitspraak was dat op het moment van de inwerkingtreding van de gewijzigde wet op 1 januari 2004, het auteursrecht op ‘Shane’ al was vervallen op de voorafgaande dag, 31 december 2003, en dat de film daarmee in het publieke domein was gekomen. Een recht dat eenmaal is vervallen, kan niet worden hersteld door latere wetswijzigingen, zo werd het beginsel van non-retroactiviteit van de wet bevestigd.

Deze uitspraak was niet alleen bepalend voor de rechten op één enkele film. Het had grote betekenis door de duidelijke juridische stabiliteit die het bood met betrekking tot de impact van wetswijzigingen op de beschermingsduur van auteursrechten. Het garandeerde de voorspelbaarheid dat bedrijven, bij het gebruik van eerdere werken, een betrouwbare beslissing kunnen nemen op basis van de wetgeving die gold op het moment dat de rechten vervielen, om te bepalen of een werk in het publieke domein valt. Hierdoor werd aangetoond dat het publieke domein een stabiele culturele bron is die niet onderhevig is aan het risico van toekomstige wetswijzigingen.

Vergelijking van Beschermingsperioden

In de onderstaande tabel vatten we de principes en uitzonderingen samen die we tot nu toe hebben besproken met betrekking tot de beschermingsperiode van auteursrechten. Deze tabel is bedoeld om in één oogopslag te zien welke beschermingsperiode van toepassing is op welk type werk en wanneer de berekening van die periode begint.

Samenvatting

Zoals in detail besproken in dit artikel, is het Japanse auteursrechtssysteem gebaseerd op een duidelijk juridisch kader, van het ontstaan tot de beëindiging van rechten. Bij het ontstaan van rechten wordt een ‘formaliteitsloze’ benadering gehanteerd, waarbij geen registratie vereist is, maar ‘creativiteit’ is een voorwaarde voor bescherming. Dit suggereert dat niet alle informatie die door bedrijven wordt gegenereerd automatisch wordt beschermd, wat een belangrijk aandachtspunt is voor vermogensbeheer. Wat betreft de beschermingsduur, wordt voor werken van individuele auteurs het principe van ’70 jaar na overlijden’ toegepast, terwijl voor werken die nauw verbonden zijn met bedrijfsactiviteiten, zoals werken op naam van organisaties en films, een uitzonderlijk principe van ’70 jaar na publicatie’ geldt. Het is essentieel om deze regels nauwkeurig te begrijpen en te weten onder welke categorie de door uw bedrijf gehouden of gebruikte werken vallen en hoe lang ze beschermd worden, bij het formuleren van een intellectuele eigendomsstrategie.

Monolith Law Office beschikt over diepgaande expertise in het Japanse auteursrecht en een rijke ervaring in het adviseren van zowel binnenlandse als internationale cliënten. Wij zijn met name gespecialiseerd in het bieden van strategische juridische ondersteuning voor bedrijven die te maken hebben met grensoverschrijdende intellectuele eigendomsrechtenproblemen in hun internationale bedrijfsvoering. Ons kantoor heeft meerdere experts in dienst die gekwalificeerd zijn als buitenlandse advocaten en die Engels spreken, waardoor we in staat zijn om culturele en juridische verschillen te overbruggen en via soepele communicatie optimale oplossingen te bieden die onze cliënten naar zakelijk succes leiden. Wij staan klaar om u te adviseren over alle onderwerpen die in dit artikel zijn behandeld, waaronder auteursrechtsbeheer, licentieovereenkomsten en geschillenbeslechting.