Wniosek o zabezpieczenie w postaci zakazu wydawania akcji oraz powództwo o stwierdzenie nieważności w japońskim prawie spółek: Komentarz oparty na orzecznictwie

Wprowadzony w wyniku nowelizacji japońskiej ustawy o spółkach z 2019 roku (Reiwa 1) i obowiązujący od 1 marca 2021 roku (Reiwa 3) system wydawania akcji jest obecnie jedną z kluczowych opcji w praktyce współczesnych fuzji i przejęć (M&A) w Japonii. System ten umożliwia spółkom akcyjnym przejmowanie innych spółek akcyjnych jako spółek zależnych poprzez wydanie własnych akcji jako zapłaty za akcje przejmowanej spółki. Tradycyjnie, jako metoda M&A z użyciem akcji jako zapłaty, istniała wymiana akcji, ale była ona ograniczona do sytuacji, gdy przejmowana spółka stawała się spółką w pełni zależną (100% zależności). W przeciwieństwie do tego, system wydawania akcji nie wymaga pełnej zależności i umożliwia budowanie bardziej elastycznych relacji kapitałowych, takich jak zdobycie większości praw głosu, co stanowi przełomowe rozwiązanie. Ta elastyczność otworzyła szczególnie dla startupów i przedsiębiorstw venture możliwość przeprowadzania strategicznych M&A bez konieczności przygotowywania dużych sum gotówki.

Jednak nawet tak elastyczny system nie zawsze jest zgodny z interesami wszystkich akcjonariuszy. Nie można wykluczyć, że zarząd spółki wydającej akcje może wykorzystać ten system nie dla uzasadnionych korzyści spółki, ale dla nieuczciwych celów, takich jak utrzymanie własnej władzy. Możliwe jest również, że w trakcie procedury dojdzie do poważnych naruszeń prawa lub statutu spółki. Akcjonariusze, którzy staną w obliczu takiej sytuacji, muszą podjąć prawne środki zaradcze, aby chronić swoje prawa i wartość spółki.

W niniejszym artykule szczegółowo omówimy dwa główne środki prawne przewidziane przez japońską ustawę o spółkach, które mają na celu zapobieganie lub korygowanie nielegalnych lub niewłaściwych wydań akcji, a mianowicie żądanie zaniechania, które ma na celu powstrzymanie realizacji wydania akcji przed jej wykonaniem, oraz skargę o nieważność, która ma na celu unieważnienie skutków już wykonanego wydania akcji. Chociaż system wydawania akcji jest nowością, interpretacja i stosowanie tych środków prawnych są głęboko zakorzenione w akumulacji wieloletnich orzeczeń sądowych dotyczących innych działań spółek, takich jak emisja nowych akcji. Dlatego w artykule, opierając się na odpowiednich przepisach japońskiej ustawy o spółkach, przytoczymy bogate orzecznictwo, które pokazuje, jak sądy do tej pory równoważyły ochronę akcjonariuszy z bezpieczeństwem transakcji, wyjaśniając wymagania tych środków prawnych, ich zasięg oraz praktyczne implikacje.

Wniosek o zablokowanie wydania akcji według prawa japońskiego

Wniosek o zablokowanie wydania akcji to środek zapobiegawczy, który umożliwia akcjonariuszom uniknięcie szkód wynikających z nielegalnego lub niewłaściwego wydania akcji. System ten ma na celu prawnie zatrzymać realizację wydania akcji przed wywołaniem skutków prawnych.

Podstawy prawne i wymogi dotyczące wniosków o zaniechanie

Prawo do żądania zaniechania emisji akcji ma swoje bezpośrednie podstawy w artykule 816, punkt 5 japońskiego Kodeksu Spółek (Companies Act). Zgodnie z tym przepisem, akcjonariusze spółki macierzystej mogą żądać od spółki zaniechania emisji akcji, jeśli spełnione są następujące dwa warunki:

1. Emisja akcji narusza przepisy prawne lub statut spółki (w przypadku naruszenia przepisów prawnych lub statutu).
2. Istnieje ryzyko, że emisja akcji spowoduje szkodę dla akcjonariusza (gdy istnieje ryzyko szkody dla akcjonariusza).

Aby skorzystać z tego prawa, akcjonariusz musi wystąpić przeciwko spółce z żądaniem zaniechania emisji akcji. W praktyce, aby zapewnić skuteczność tego prawa do żądania zaniechania, konieczne jest uzyskanie szybkiej decyzji, zwłaszcza gdy zbliża się data wejścia w życie emisji akcji, dlatego powszechnym jest składanie wniosku o tymczasowe zabezpieczenie prawa do żądania zaniechania emisji akcji jako prawa podlegającego ochronie do sądu.

Jednakże istnieją wyjątki od tego prawa do żądania zaniechania. Zgodnie z artykułem 816, punkt 4 japońskiego Kodeksu Spółek, nie można zasadniczo żądać zaniechania emisji akcji, które spełniają wymogi “uproszczonej procedury”. Uproszczona procedura stosuje się, gdy wartość majątku przekazywanego jako zapłata za emisję akcji jest nieznaczna w porównaniu z wartością netto aktywów spółki macierzystej i nie wymaga uchwały zgody walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Jest to oparte na zasadzie, że w przypadku niewielkiego wpływu na spółkę, dopuszczalne jest szybsze postępowanie.

Konkretne przykłady naruszeń prawa i statutu jako przyczyny zabezpieczenia

Jedną z przyczyn zabezpieczenia określonych w artykule 816, punkt 5 japońskiej ustawy o spółkach, która dotyczy przypadków “naruszenia prawa lub statutu”, są różnego rodzaju wady proceduralne. Wydanie akcji obejmuje szereg ścisłych procedur określonych przez japońskie prawo spółek, począwszy od stworzenia planu emisji akcji, poprzez ujawnienie informacji akcjonariuszom, zatwierdzenie na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, aż po procedury ochrony wierzycieli w niektórych przypadkach. Jakiekolwiek niedociągnięcia w tych procedurach mogą stanowić naruszenie prawa i być podstawą do wniosku o zabezpieczenie. Konkretne przykłady mogą obejmować:

• Niedociągnięcia w planie emisji akcji: Artykuł 774, punkt 3 japońskiej ustawy o spółkach określa informacje, które powinny być zawarte w planie emisji akcji. Jeśli brakuje obowiązkowych informacji, takich jak szczegóły dotyczące zapłaty czy data wejścia w życie, plan może być nielegalny.
• Naruszenie procedury ujawniania informacji: Artykuł 816, punkt 2 japońskiej ustawy o spółkach nakłada na spółkę macierzystą emisji akcji obowiązek umieszczenia w siedzibie dokumentów zawierających informacje o planie emisji akcji przed walnym zgromadzeniem akcjonariuszy. Zaniedbanie tego obowiązku ujawniania lub podanie fałszywych informacji może naruszać prawo, ponieważ akcjonariusze są pozbawieni prawa do wykonywania prawa głosu na podstawie odpowiednich informacji.
• Wady uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy: Plan emisji akcji zasadniczo wymaga zatwierdzenia przez specjalną uchwałę walnego zgromadzenia akcjonariuszy (zgodnie z artykułem 816, punkt 3 japońskiej ustawy o spółkach). Jeśli w tej uchwale występują wady, takie jak naruszenie procedury zwołania lub metody głosowania niezgodnej ze statutem, mogą one wpływać na ważność uchwały i stanowić naruszenie prawa dotyczące całej emisji akcji.
• Niewykonanie procedur ochrony wierzycieli: Gdy w ramach zapłaty za emisję akcji spółka macierzysta oferuje majątek inny niż akcje (np. pieniądze) i jego wartość przekracza określone kryteria, artykuł 816, punkt 8 japońskiej ustawy o spółkach wymaga przeprowadzenia procedur ochrony wierzycieli spółki (takich jak ogłoszenie i wezwanie do zgłaszania sprzeciwów). Nieprzestrzeganie tych procedur stanowi poważne naruszenie prawa.

Porównanie przyczyn wstrzymania emisji nowych akcji z “zasadą głównego celu” w prawie japońskim

Zrozumienie przyczyn wstrzymania wydania akcji jest niezwykle korzystne, gdy porównuje się je z przyczynami wstrzymania emisji nowych akcji. Artykuł 210 japońskiej ustawy o spółkach akcyjnych wymienia jako przyczyny wstrzymania emisji nowych akcji “przypadki naruszenia prawa lub statutu” oraz “przypadki znacząco niesprawiedliwego postępowania”. To określenie “znacząco niesprawiedliwego postępowania” nie występuje w artykule 816, paragraf 5 japońskiej ustawy o spółkach akcyjnych, który reguluje wstrzymanie wydania akcji.

Różnica ta może wydawać się znacząca, ponieważ rozwój tzw. “zasady głównego celu” nastąpił w wyniku interpretacji “znacząco niesprawiedliwego postępowania” w orzecznictwie. “Zasada głównego celu” odnosi się do sytuacji, w których w spółce toczy się spór o kontrolę, a zarząd emituje nowe akcje z “głównym celem” rozcieńczenia udziałów określonego akcjonariusza i utrzymania własnej kontroli nad spółką, co jest uznawane za “znacząco niesprawiedliwe postępowanie” i może być podstawą do wstrzymania emisji.

Skoro jednak w przepisach dotyczących wstrzymania wydania akcji nie ma mowy o “znacząco niesprawiedliwym postępowaniu”, czy to oznacza, że zarząd może przeprowadzić wydanie akcji z nieuczciwym celem utrzymania kontroli, a akcjonariusze nie będą mogli tego zablokować, o ile procedura nie zawiera wad? Odpowiedź brzmi, że nie jest to interpretowane w ten sposób. Dyrektorzy są zobowiązani do lojalności wobec spółki (artykuł 355 japońskiej ustawy o spółkach akcyjnych) oraz do należytej staranności (artykuł 644 japońskiego kodeksu cywilnego). Wydanie akcji, które nie służy prawowitym celom biznesowym spółki, lecz osobistemu zachowaniu pozycji zarządu, stanowi naruszenie tych obowiązków. Naruszenie obowiązków przez dyrektorów jest interpretowane jako “naruszenie prawa”. W związku z tym, akcjonariusze mogą wstrzymać wydanie akcji dokonane z nieuczciwym celem, powołując się na “naruszenie prawa” określone w artykule 816, paragraf 5 japońskiej ustawy o spółkach akcyjnych. W rezultacie, niezależnie od obecności określenia “znacząco niesprawiedliwe postępowanie”, sądy przy rozpatrywaniu wniosków o wstrzymanie wydania akcji będą podobnie jak przy emisji nowych akcji, substancjalnie badać “główny cel” transakcji.

Pozew o unieważnienie emisji akcji w Japonii

Pozew o unieważnienie emisji akcji jest środkiem zaradczym, który pozwala na wsteczne zaprzeczenie prawnej skuteczności emisji akcji, która już nabrała mocy prawnej. W przeciwieństwie do wniosku o zabezpieczenie, który ma na celu zapobieganie naruszeniom, pozwu o unieważnienie dotyczy już zaistniałych faktów i dlatego jego wymogi są interpretowane w sposób bardziej rygorystyczny.

Podstawy prawne i procedury dotyczące pozwu o stwierdzenie nieważności w Japonii

Pozew o stwierdzenie nieważności wydania akcji opiera się na artykule 828, paragraf 1, punkt 13 japońskiej ustawy o spółkach (会社法). W celu zapewnienia wczesnej stabilności relacji prawnych, nałożone zostały surowe wymogi proceduralne.

• Uprawnieni do wniesienia pozwu: Osoby uprawnione do wniesienia pozwu są ograniczone przez prawo. Konkretnie, mogą to być osoby, które były akcjonariuszami, dyrektorami, audytorami itp. macierzystej spółki wydającej akcje w dniu wejścia w życie wydania akcji, osoby, które przekazały akcje lub inne papiery wartościowe spółki zależnej w związku z wydaniem akcji, oraz wierzyciele, którzy nie zatwierdzili wydania akcji.
• Termin wniesienia pozwu: Pozew o stwierdzenie nieważności musi być wniesiony w ciągu sześciu miesięcy od dnia wejścia w życie wydania akcji. Okres ten jest traktowany jako niezmienny (okres wyłączenia) i po jego upływie, z jakiegokolwiek powodu, nie można już wnieść pozwu.
• Pozwany: Pozwanym w pozwie jest macierzysta spółka wydająca akcje.

Surowe wymogi proceduralne zostały ustanowione w tle ważnej politycznej kwestii ochrony “bezpieczeństwa transakcji” w ramach prawa spółek. Na podstawie wydania akcji, które uważa się za ważne, powstają nowi akcjonariusze macierzystej spółki wydającej akcje, a ich akcje zaczynają krążyć na rynku, tworząc interesy wielu osób trzecich. Gdyby każdy mógł w dowolnym momencie kwestionować ważność, takie relacje prawne stałyby się niezwykle niestabilne, co mogłoby przynieść poważne zamieszanie w działalności gospodarczej. Dlatego prawo poprzez surowe ograniczenie osób uprawnionych do wniesienia pozwu i okresu na jego wniesienie, zapewnia stabilność prawną i ogranicza możliwość kwestionowania ważności do wyjątkowych przypadków.

Interpretacja przyczyn nieważności: zasada “poważnych wad”

Aby unieważnić skutki wydania akcji z perspektywy czasu, samo naruszenie przepisów prawnych jest niewystarczające. Sądy wymagają, aby jako przyczynę nieważności istniała “poważna wada” w procedurze. Kryterium “poważnej wady” jest znacznie wyższe niż przesłanki do wydania zakazu. Wynika to, jak wspomniano wcześniej, z potrzeby ochrony już ukształtowanych licznych interesów oraz priorytetu bezpieczeństwa transakcji, co jest wymogiem prawa. W związku z tym, wyrok o nieważności jest wydawany tylko w przypadku, gdy w procedurze występuje wyjątkowo poważny defekt, który podważa jej fundamenty.

Przypadki uznania za nieważne z powodu istotnych wad według orzecznictwa w Japonii

W japońskim prawie spółek nie ma konkretnej definicji “istotnych wad”, dlatego jej treść została ukształtowana przez nagromadzenie orzecznictwa. Przy ocenie przyczyn nieważności wydania akcji, następujące orzeczenia dotyczące nieważności emisji nowych akcji stanowią ważne wytyczne.

• Naruszenie nakazu tymczasowego wstrzymania: Jeśli spółka wyda akcje wbrew nakazowi tymczasowego wstrzymania wydania akcji wydanemu przez sąd, taka działalność jest uważana za jawne lekceważenie orzeczenia sądowego i jej nielegalność jest oceniana jako wyjątkowo wysoka.
• Brak powiadomienia lub ogłoszenia dla akcjonariuszy: Jeżeli spółka zaniedba powiadomienie akcjonariuszy o kwestiach wymaganych prawem do zgłoszenia lub ogłoszenia, również może to być przyczyną nieważności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 1997 roku). Powodem jest to, że powiadomienie i ogłoszenie dostarczają akcjonariuszom niezwykle ważnych informacji, które są podstawą do podjęcia decyzji o skorzystaniu z prawa do wniesienia sprzeciwu, a ich brak jest równoznaczny z pozbawieniem akcjonariuszy samej możliwości wniesienia sprzeciwu.
• Brak uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy w spółce niepublicznej: W spółkach niepublicznych, gdzie istnieją ograniczenia w przenoszeniu akcji, oczekiwania istniejących akcjonariuszy co do utrzymania składu akcjonariuszy są znacznie wyższe niż w spółkach publicznych. Brak uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy w spółce niepublicznej może być przyczyną nieważności.
• Inne istotne wady: Oprócz powyższych, działania takie jak wydanie akcji przekraczających maksymalną liczbę akcji możliwych do wydania określoną w statucie, czy wydanie akcji rodzaju nieprzewidzianego w statucie, naruszające zapisy statutu dotyczące podstaw działania spółki, są interpretowane jako istotne wady i mogą być przyczyną nieważności.

Wady, które nie stanowią przyczyn nieważności

Z drugiej strony, istnieją wady, które mogą być podstawą do zatrzymania pewnych działań, ale nie są oceniane jako przyczyny nieważności.

• Niezwykle nieuczciwe metody: Nawet jeśli emisja akcji ma na celu utrzymanie kontroli zarządzającej i jest sprzeczna z wcześniej wspomnianą zasadą głównego celu, raz powstała skuteczność prawna nie może być unieważniona z tego powodu. Jest to stanowisko wypracowane w orzecznictwie, które preferuje formalną stabilność transakcji nad rzeczywistą oceną celowości działań.
• Emisja akcji po szczególnie korzystnej cenie (emisja korzystna): Nawet jeśli emisja akcji odbywa się po cenie znacznie korzystniejszej dla określonej osoby i brakuje specjalnej uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy wymaganej w takim przypadku, to nie stanowi to przyczyny nieważności. W takiej sytuacji spółka może żądać od osoby, która przejęła emisję, oraz od członków zarządu, którzy na nią przystali, zapłaty różnicy (zgodnie z artykułem 212 i 213 japońskiej ustawy o spółkach), co pozwala na odzyskanie finansowych strat bez konieczności unieważniania samej transakcji.
• Brak uchwały zarządu: Nawet jeśli w spółce publicznej emisja nowych akcji odbywa się bez wymaganej prawnie uchwały zarządu, jest to uznawane jedynie za wadę wewnętrznego procesu decyzyjnego spółki i zasadniczo nie stanowi przyczyny nieważności.

Skuteczność wyroku o nieważności

Jeśli wyrok o nieważności wydania akcji stanie się prawomocny, jego skuteczność będzie następująca:

• Skuteczność na przyszłość: Wyrok o nieważności nie wywiera skutków wstecz (zaprzeczenie skutku retroaktywnego). Od momentu uprawomocnienia się wyroku, wydanie akcji traci swoją moc tylko na przyszłość (zgodnie z artykułem 839 japońskiej ustawy o spółkach). Zatem czynności prawne dokonane od dnia wejścia w życie do dnia uprawomocnienia się wyroku pozostają zasadniczo ważne.
• Skuteczność erga omnes: Skuteczność wyroku o nieważności rozciąga się nie tylko na strony procesu, ale także na wszystkich trzecich (zgodnie z artykułem 838 japońskiej ustawy o spółkach). Dzięki temu relacje prawne są przetwarzane jednolicie, co zapobiega powstawaniu nowych zamieszek.
• Przywrócenie stanu pierwotnego: W przypadku nieważności wydania akcji, strony są zobowiązane do przywrócenia stanu, jakby wydanie akcji nie miało miejsca. Innymi słowy, spółka wydająca akcje musi zwrócić akcje otrzymane od spółki otrzymującej akcje do pierwotnych akcjonariuszy, a akcjonariusze, którzy otrzymali akcje spółki wydającej w zamian, muszą te akcje zwrócić. W tej kwestii można przyjąć, że stosuje się przez analogię przepisy artykułu 844 japońskiej ustawy o spółkach, które regulują postępowanie po wyroku o nieważności wymiany akcji.

Porównanie wniosku o zabezpieczenie i powództwa o stwierdzenie nieważności w prawie japońskim

Jak dotąd zauważyliśmy, dwa środki prawne dostępne akcjonariuszom w przypadku wydania akcji – wniosek o zabezpieczenie i powództwo o stwierdzenie nieważności – znacząco różnią się pod względem celów, wymagań oraz leżących u ich podstaw ocen wartości. Zrozumienie tych różnic jest niezbędne dla akcjonariuszy, aby mogli wybrać najbardziej odpowiedni środek prawny dostosowany do ich sytuacji.

Wniosek o zabezpieczenie ma na celu zapobieganie powstaniu szkody spowodowanej nielegalnym działaniem, jest więc środkiem prewencyjnym i zapobiegawczym. Z kolei powództwo o stwierdzenie nieważności ma na celu unieważnienie już wywołanych skutków prawnych, jest więc środkiem zaradczym i radykalnym. Ta różnica czasowa decyduje o charakterze obu systemów. Wniosek o zabezpieczenie, składany przed wywołaniem skutków prawnych, pozwala sądowi na stosunkowo elastyczne orzekanie z perspektywy ochrony interesów akcjonariuszy, ponieważ jeszcze nie ma skomplikowanych interesów stron trzecich. Dlatego zarówno wady proceduralne, jak i nieuzasadnione cele w świetle zasady głównego celu mogą stanowić podstawę do zabezpieczenia.

Z drugiej strony, powództwo o stwierdzenie nieważności, składane po wywołaniu skutków prawnych, zmusza sąd do silnego uwzględnienia potrzeby ochrony bezpieczeństwa transakcji. Może już istnieć wiele zainteresowanych stron, które działały w oparciu o założenie ważności wydania akcji, a unieważnienie tego może prowadzić do społeczno-gospodarczego zamętu. Dlatego nieważność jest przyznawana tylko w przypadkach, gdy akcjonariusz został pozbawiony możliwości wniesienia wniosku o zabezpieczenie lub gdy doszło do naruszenia statutu firmy, które dotyczy podstawowej struktury organizacyjnej – w przypadkach, gdy wady proceduralne są wyjątkowo poważne. Nieuzasadnione cele, jako przyczyny merytoryczne, zasadniczo nie stanowią podstawy do nieważności. Ta różnica pokazuje, jak japońskie prawo spółek dąży do wyważenia ochrony interesów indywidualnych akcjonariuszy z prawną stabilnością społeczeństwa jako całości.

Poniższa tabela podsumowuje główne różnice między tymi dwoma systemami.

Podsumowanie

W niniejszym artykule omówiliśmy system wydawania akcji w ramach japońskiego prawa spółek, przedstawiając dwa główne środki prawne, którymi akcjonariusze mogą kwestionować jego ważność: żądanie zaniechania i powództwo o nieważność, ilustrując je licznymi przykładami z orzecznictwa. Żądanie zaniechania to środek prewencyjny, który ma na celu zapobieżenie wykonaniu wydania akcji przed jego skutecznością, przy czym sądy oceniają zasadność procedury, wykorzystując zasadę głównego celu do merytorycznej oceny celowości. Z kolei powództwo o nieważność to środek post factum, który ma na celu unieważnienie skutków już wydanych akcji, gdzie z uwagi na wagę stabilności prawnej, przyczyny są ściśle ograniczone do bardzo poważnych wad proceduralnych, takich jak niezgodność z orzeczeniami sądowymi czy pozbawienie akcjonariuszy możliwości korzystania z ich praw.

Aby skutecznie korzystać z tych środków prawnych, niezbędna jest nie tylko znajomość przepisów prawa spółek dotyczących wydawania akcji, ale także głębokie zrozumienie długotrwałych zasad orzecznictwa dotyczących emisji nowych akcji, w szczególności ram decyzyjnych sądów w sporach o kontrolę nad spółką oraz równowagi między ochroną akcjonariuszy a bezpieczeństwem transakcji. Precyzyjne rozpoznanie, czy wydanie akcji jest wykorzystywane w nieuczciwym celu, czy też procedura zawiera istotne wady, i podjęcie odpowiednich działań prawnych we właściwym czasie, jest kluczowe dla ochrony praw akcjonariuszy.

Kancelaria Prawna Monolith to firma z bogatym doświadczeniem i specjalistyczną wiedzą w dziedzinie japońskiego prawa spółek, fuzji i przejęć oraz sporów korporacyjnych. Posiadamy liczne sukcesy w obsłudze skomplikowanych spraw korporacyjnych, w tym żądań zaniechania wydania akcji i powództw o nieważność, o których wspomniano w tym artykule. Ponadto, w naszym zespole znajdują się prawnicy z głęboką wiedzą na temat prawa japońskiego, posiadający także kwalifikacje zagraniczne i biegłość w języku angielskim na poziomie biznesowym. Dzięki temu jesteśmy w stanie zapewnić precyzyjne i strategiczne wsparcie prawne w kontekście międzynarodowych problemów prawnych, z głębokim zrozumieniem języka i kultury naszych klientów. Jeśli napotykają Państwo wyzwania związane z japońskimi fuzjami, przejęciami lub prawem spółek, serdecznie zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią.