Praktyczny komentarz do swapów długu na kapitał (DES) w japońskim prawie spółek

Debt-Equity Swap (DES), czyli zamiana długu na kapitał własny, jest potężnym narzędziem umożliwiającym przedsiębiorstwom poprawę kondycji finansowej i przeprowadzenie restrukturyzacji. Transakcja ta polega na zamianie zobowiązań (Debt) firmy na jej kapitał (Equity), czyli akcje. Konkretnie, wierzyciel posiadający wierzytelności pieniężne wobec spółki może je przekształcić w wkład do spółki, otrzymując w zamian akcje tej spółki. Metoda ta ma potencjał do dramatycznej poprawy bilansu przedsiębiorstwa zmagającego się z nadmiernym zadłużeniem. Na przykład, redukcja długu i zwiększenie kapitału własnego może wyeliminować stan zadłużenia przekraczającego aktywa i przywrócić zdolność kredytową w oczach instytucji finansowych i partnerów biznesowych. DES może być również wykorzystany w kontekście fuzji i przejęć oraz sukcesji biznesowej, aby uporządkować długi przejmowanej firmy i zmniejszyć obciążenie dla następców. Jednak za tymi potężnymi efektami kryją się skomplikowane regulacje określone przez japońskie prawo spółek i prawo podatkowe. Z punktu widzenia prawnego, DES jest traktowany jako specjalna forma zwiększenia kapitału, znana jako “aport”, co wymaga przestrzegania rygorystycznych procedur. W niniejszym artykule szczegółowo wyjaśniamy prawną naturę DES, korzyści i ryzyka zarządcze, konkretne procedury prawne oraz punkty, na które należy zwrócić szczególną uwagę w praktyce, opierając się na japońskich przepisach prawnych.

Podstawy i natura prawna Debt Equity Swap (DES) w Japonii

Najważniejszym aspektem zrozumienia DES jest to, że jest on klasyfikowany jako rodzaj “aportu” w ramach japońskiego prawa spółek. Osoba, która subskrybuje akcje, zwykle wpłaca spółce pieniądze, ale artykuł 199, punkt 1, punkt 3 japońskiego prawa spółek pozwala na wykorzystanie majątku innego niż pieniądze jako przedmiotu aportu . Aport w postaci majątku innego niż pieniądze to właśnie “aport”. W transakcji DES wierzyciel aportuje spółce nie gotówkę, lecz posiadane przez siebie “wierzytelności pieniężne wobec spółki” .

W wyniku tej transakcji spółka nabywa aportowane wierzytelności pieniężne. Innymi słowy, spółka staje się wierzycielem własnego długu. Gdy wierzytelność i dług przypisane są temu samemu podmiotowi, dochodzi do ich wygaśnięcia. Prawny efekt tego procesu jest określony w artykule 520 japońskiego kodeksu cywilnego, który opisuje zasadę “konfuzji” . W rezultacie spółka może jednocześnie zwiększyć swój kapitał poprzez emisję akcji i wygaszenie odpowiadającego mu długu.

Tak więc fakt, że DES jest prawnie ustrukturyzowany jako aport, ma znaczenie wykraczające poza prostą klasyfikację techniczną. Japońskie prawo spółek nakłada ścisłe regulacje na aporty. Ma to na celu zapobieganie sytuacjom, w których aportowane są aktywa bezwartościowe lub przeszacowane, co mogłoby rzeczywiście uszczuplić kapitał spółki i przynieść szkodę innym akcjonariuszom lub wierzycielom spółki . Dlatego niezbędne jest ścisłe przestrzeganie całego zestawu procedur prawnych dotyczących aportu podczas przeprowadzania DES. Zrozumienie tej prawnej natury jest punktem wyjścia do ogarnięcia wszystkich procedur i ryzyk związanych z DES.

Zalety i potencjalne ryzyka DES z perspektywy zarządzania w Japonii

DES, czyli Debt Equity Swap, jest strategiczną opcją wymagającą istotnych decyzji zarządczych zarówno dla dłużnika, jak i wierzyciela. Konieczne jest staranne rozważenie zalet i ryzyk.

Z punktu widzenia dłużnika, czyli firmy, główną zaletą jest gruntowna poprawa kondycji finansowej. Przekształcenie długu w kapitał własny zmniejsza zobowiązania na bilansie i zwiększa aktywa netto. Dzięki temu poprawia się wskaźnik kapitału własnego, co umożliwia wyjście z sytuacji nadmiernego zadłużenia. Jeśli w wyniku tego odzyskana zostanie zewnętrzna wiarygodność kredytowa, można oczekiwać nowych pożyczek od instytucji finansowych oraz poprawy relacji z kontrahentami. Ponadto, znikają konieczności spłaty długu i odsetek, co znacząco poprawia przepływy pieniężne i pozwala skierować środki na restrukturyzację biznesu lub inwestycje rozwojowe.

Jednakże, dla firmy istnieją również nie do pominięcia ryzyka. Największym z nich jest rozcieńczenie praw zarządczych. Instytucje finansowe, które dotychczas były tylko wierzycielami, stając się akcjonariuszami, zyskują prawo do głosowania i bezpośredni wpływ na zarządzanie. Może to prowadzić do zmniejszenia kontroli dotychczasowych akcjonariuszy i ograniczenia swobody w zarządzaniu. Co więcej, chociaż znikają odsetki, w przypadku poprawy wyników firmy może pojawić się obowiązek wypłaty dywidend nowym akcjonariuszom. Dodatkowo, jeśli w wyniku emisji kapitał przekroczy 100 milionów jenów, firma może stracić dostęp do ulg podatkowych przewidzianych dla małych i średnich przedsiębiorstw.

Z kolei z perspektywy wierzyciela, DES może być realistyczną opcją odzyskania wierzytelności od firmy stojącej na krawędzi bankructwa. Rezygnacja z wierzytelności oznacza jej całkowitą utratę, ale dzięki DES możliwe jest uzyskanie akcji i dążenie do przyszłych zysków. Jeśli restrukturyzacja firmy się powiedzie, wartość posiadanych akcji wzrośnie, co może umożliwić osiągnięcie zwrotu przekraczającego pierwotną kwotę wierzytelności poprzez kapitałowe zyski ze sprzedaży akcji lub dywidendy. Wierzyciel, będąc akcjonariuszem, może również aktywnie wpływać na proces restrukturyzacji, aby maksymalizować wartość swojej inwestycji.

Niemniej jednak, wierzyciele również narażeni są na poważne ryzyka. Największym z nich jest obniżenie priorytetu roszczeń prawnych. Wierzytelność w postaci pożyczki, mająca pierwszeństwo w kolejności spłat, zamienia się w akcje, które stanowią roszczenia o najniższym priorytecie. W przypadku niepowodzenia restrukturyzacji i likwidacji firmy, wartość akcji spada do zera, co sprawia, że odzyskanie inwestycji staje się wyjątkowo trudne. Ponadto, wierzyciel traci również dochody z odsetek. Jeśli dodatkowo firma jest spółką niepubliczną, nabywane akcje nie mają płynności rynkowej, co sprawia, że ich sprzedaż i zamiana na gotówkę jest bardzo trudna. W istocie, DES to transakcja, która zasadniczo zmienia postawę inwestycyjną wierzyciela z defensywnej, niskiego ryzyka i niskiego zwrotu, na ofensywną, wysokiego ryzyka i wysokiego zwrotu.

Procedury wykonawcze DES w japońskim prawie spółek

DES, jako wkład niepieniężny, wymaga zasadniczo przestrzegania rygorystycznych procedur określonych przez japońskie prawo spółek. Kluczowym elementem jest system kontroli przeprowadzanej przez inspektora wyznaczonego przez sąd.

Artykuł 207, paragraf 1 japońskiego prawa spółek stanowi, że w przypadku dokonania wkładu niepieniężnego, spółka musi złożyć wniosek do sądu o wyznaczenie inspektora w celu zbadania, czy wartość wniesionego majątku jest odpowiednia. Procedura ta jest ważnym systemem mającym na celu zapobieganie przeszacowaniu wartości wkładu niepieniężnego i zapewnienie solidności kapitału spółki, jednak wiąże się z dużym obciążeniem czasowym i finansowym w praktyce.

Jednakże, japońskie prawo spółek przewiduje istotne wyjątki od tej zasady. Artykuł 207, paragraf 9 japońskiego prawa spółek wymienia kilka przypadków, w których kontrola inspektora nie jest wymagana, co czyni realizację DES bardziej realną dzięki tym wyjątkom. Najbardziej istotny dla DES jest punkt 5 tego paragrafu. Zgodnie z tym przepisem, jeśli wniesiony majątek stanowi “roszczenie pieniężne wobec spółki akcyjnej” i spełnione są dwa poniższe warunki, kontrola inspektora nie jest wymagana:

1. Termin zapłaty danego roszczenia pieniężnego już nadszedł.
2. Określona wartość wkładu dla danego roszczenia pieniężnego nie przekracza wartości księgowej związanych z nim zobowiązań.

Ten przepis został ustanowiony w celu ułatwienia realizacji DES. Gdy spółka wnosi własne zobowiązania jako wkład niepieniężny, ich wartość może być obiektywnie potwierdzona na podstawie ksiąg rachunkowych spółki, co zmniejsza ryzyko przeszacowania i sprawia, że kontrola inspektora jest uznawana za zbędną. W praktyce, jeśli termin zapłaty danego roszczenia jeszcze nie nadszedł, spółka może zastosować metodę polegającą na “zrzeczeniu się korzyści z terminu” przez dłużnika, co pozwala sztucznie przyspieszyć nadejście terminu zapłaty i spełnić ten wymóg.

W świetle tych przepisów, ogólny przebieg procedury DES wygląda następująco: najpierw spółka i wierzyciel uzgadniają realizację DES. Następnie, rada dyrektorów spółki podejmuje uchwałę dotyczącą emisji nowych akcji, a na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy uzyskuje się specjalną uchwałę (zwykle wymagającą obecności akcjonariuszy dysponujących większością głosów i zatwierdzenia przez co najmniej dwie trzecie głosów obecnych akcjonariuszy). Po zatwierdzeniu, wierzyciel składa wniosek o przyjęcie akcji, a spółka dokonuje alokacji akcji. Następnie, w ciągu dwóch tygodni od dnia wejścia w życie, należy złożyć wniosek o rejestrację zmian w urzędzie rejestracyjnym. W tym przypadku, do wniosku rejestracyjnego należy dołączyć protokół z walnego zgromadzenia akcjonariuszy, listę akcjonariuszy, dowód zapisu na akcje oraz kopię ksiąg rachunkowych spółki potwierdzającą istnienie i wartość wniesionego roszczenia pieniężnego.

Istotne uwagi prawne i podatkowe przy wdrażaniu DES w Japonii

DES (Debt Equity Swap) jest skuteczną metodą poprawy finansów, jednak jej realizacja wiąże się z istotnymi ryzykami prawnymi i podatkowymi. Ich przeoczenie może prowadzić do nieoczekiwanych strat lub odpowiedzialności.

Wśród ryzyk prawnych szczególną uwagę należy zwrócić na “obowiązek uzupełnienia wartości”. Oznacza to, że jeśli wartość majątku wniesionego jako wkład niepieniężny znacząco odbiega od określonej przez spółkę wartości wkładu, zainteresowane strony są zobowiązane do zapłaty brakującej kwoty spółce. Artykuły 212 i 213 japońskiego Kodeksu Spółek stanowią, że w takich przypadkach wnioskodawcy wkładu niepieniężnego (w przypadku DES są to wierzyciele) oraz dyrektorzy odpowiedzialni za przeprowadzenie takiej emisji, ponoszą solidarną odpowiedzialność za uzupełnienie brakującej kwoty. Nawet jeśli inspektorzy są zwolnieni z obowiązku przeprowadzenia kontroli, ryzyko pociągnięcia do odpowiedzialności pozostaje, jeśli wartość oceny wkładu zostanie uznana za niewłaściwą z perspektywy retrospektywnej. Dlatego niezwykle ważne jest, aby upewnić się, że wniesione wierzytelności są prawnie ważne i mają rzeczywistą wartość odpowiadającą ich wartości księgowej.

Jednakże, w praktyce często poważniejszym problemem są ryzyka podatkowe, a mianowicie opodatkowanie “zysków z umorzenia długu”. Z punktu widzenia prawa podatkowego, jeśli spółka otrzyma umorzenie długu, kwota umorzona jest uznawana za zysk spółki (przychód) i podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych. W kontekście DES, jeśli wartość księgowa umarzanego długu jest wyższa niż wartość rynkowa emitowanych akcji, różnica ta może być uznana za “zysk z umorzenia długu” i podlegać opodatkowaniu. Na przykład, jeśli w celu umorzenia długu w wysokości 100 milionów jenów emitowane są akcje o wartości rynkowej 50 milionów jenów, różnica w wysokości 50 milionów jenów może stać się przedmiotem opodatkowania jako zysk z umorzenia długu. Sytuacja, w której w wyniku przeprowadzenia DES w celu poprawy finansów spółki, konieczne staje się zwiększenie środków na pokrycie zobowiązań podatkowych, co z kolei pogarsza płynność finansową, musi zostać za wszelką cenę uniknięta.

Ryzyko DES w świetle orzecznictwa: Przypadek, w którym zakwestionowano obowiązek wyjaśnienia przez specjalistę

Znaczenie ryzyka podatkowego związanego z DES jest wyraźne również w świetle rzeczywistych przypadków sądowych. Szczególnie godny uwagi jest wyrok Sądu Okręgowego w Tokio (Tokyo District Court) z dnia 30 maja 2016 roku (Heisei 28), w którym surowo zakwestionowano naruszenie obowiązku wyjaśnienia przez specjalistę, jakim jest doradca podatkowy.

W omawianym przypadku pewna korporacja doradztwa podatkowego zaproponowała swojemu klientowi, firmie doradczej, wykonanie DES jako środka zaradczego na podatek od spadków właściciela. Jednakże, w trakcie proponowania wykonania DES, zaniedbano dostatecznego wyjaśnienia, że po stronie firmy powstanie znaczny zysk z tytułu umorzenia długu, co skutkować będzie nałożeniem podatku dochodowego w wysokości około 300 milionów jenów – co stanowiło poważne ryzyko.

Sąd uznał pełną odpowiedzialność korporacji doradztwa podatkowego i nakazał wypłatę odszkodowania pokrywającego całą szkodę poniesioną przez firmę. W wyroku sąd wskazał, że ryzyko podatkowe związane z zyskiem z tytułu umorzenia długu w kontekście DES jest kwestią należącą do powszechnej wiedzy specjalistów z dziedziny podatków. Sąd stwierdził, że jako specjaliści, mają obowiązek dostarczenia klientowi konkretnych i wystarczających wyjaśnień na temat tak poważnego ryzyka, aby klient mógł je zrozumieć, i że zaniedbanie tego obowiązku stanowi naruszenie należytej staranności wymaganej od specjalisty.

Przypadek ten jasno pokazuje, że DES nie kończy się na procedurach prawnych związanych wyłącznie z prawem spółek. Nawet jeśli DES zostanie przeprowadzony zgodnie z doskonałą procedurą prawną, ignorowanie wpływu podatkowego może zniszczyć zarządzanie firmą. Planowanie i wykonanie DES wymaga zintegrowanej wiedzy obejmującej zarówno prawo spółek, jak i prawo podatkowe, a od specjalistów wymaga się wyjątkowo wysokiego poziomu staranności.

Inna metoda: porównanie z “pseudo-DES” w Japonii

Aby uniknąć ryzyka opodatkowania zysków z umorzenia długu związanego z DES w formie rzeczowej, w praktyce stosuje się metodę zwaną “pseudo-DES”. Chociaż ma ona tę samą ekonomiczną istotę co DES w formie rzeczowej, to poprzez zmianę formy prawnej dąży się do osiągnięcia innego efektu podatkowego.

“Pseudo-DES” składa się z dwóch kolejnych transakcji:

1. Początkowo wierzyciel dokonuje wkładu w formie “pieniężnej” do spółki, podobnie jak w przypadku zwykłego zwiększenia kapitału przez osoby trzecie, i w zamian otrzymuje akcje.
2. Następnie spółka używa wpłaconych środków pieniężnych do “spłaty” długu wobec danego wierzyciela.

W tej metodzie dług wygasa nie przez “zmieszanie” w przypadku wkładu rzeczowego, lecz przez “spłatę” za pomocą pieniędzy. Ponieważ zwiększenie kapitału poprzez wpłatę pieniężną i spłata długu pieniężnego są traktowane jako niezależne transakcje, zasadniczo nie powstaje zysk z umorzenia długu dla spółki, co pozwala uniknąć ryzyka opodatkowania.

Jednakże “pseudo-DES” również niesie ze sobą ryzyka. Jeśli organy podatkowe uznałyby tę serię transakcji za jednolitą całość o celu wyłącznie zmniejszenia obciążenia podatkowego, mogą one odrzucić takie działanie jako “unikanie opodatkowania” i nałożyć podatek podobnie jak w przypadku DES w formie rzeczowej.

Poniżej przedstawiamy główne różnice między DES w formie rzeczowej a “pseudo-DES” w tabeli.

Wybór jednej z tych metod wymaga kompleksowej i strategicznej oceny, uwzględniającej ryzyko podatkowe, jasność procedur oraz możliwość uznania przez organy podatkowe za unikanie opodatkowania.

Podsumowanie

Debt Equity Swap (DES) to niezwykle skuteczne narzędzie umożliwiające poprawę struktury finansowej przedsiębiorstwa i jego restrukturyzację. Jednakże, jego wdrożenie przypomina obchodzenie się z ostrym mieczem. Niezbędne jest nie tylko ścisłe przestrzeganie procedur dotyczących wkładów niepieniężnych, określonych w japońskim prawie spółek, ale także zarządzanie poważnym ryzykiem podatkowym związanym z korzyściami wynikającymi z umorzenia długów, co stanowi klucz do sukcesu. Decyzja o wyborze między DES w formie wkładu niepieniężnego a pseudo-DES wymaga głębokiej wiedzy z zakresu prawa i podatków oraz ostrożnego planowania.

Kancelaria Prawna Monolith posiada bogate doświadczenie w doradztwie dotyczącym realizacji Debt Equity Swap dla różnorodnych klientów zarówno krajowych, jak i międzynarodowych. W naszym zespole znajdują się prawnicy z kwalifikacjami zagranicznymi, mówiący w języku angielskim, co umożliwia obsługę spraw o charakterze międzynarodowym. Oferujemy wszechstronne wsparcie, począwszy od tworzenia transakcji zgodnych z japońskim prawem spółek, poprzez wsparcie w realizacji procedur, aż po identyfikację związanych z nimi ryzyk podatkowych i prawnych oraz proponowanie strategii ich minimalizacji. Aby bezpiecznie i efektywnie wykorzystać tak złożone strategie finansowe, skorzystaj z naszej specjalistycznej wiedzy.