Japon Şirketler Hukuku'nda Şirket Bölünmesi: Türler, Prosedürler ve Özel Durumların Detaylı İncelemesi

Japon Şirketler Hukuku’na göre şirket bölünmesi, işletmelerin yeniden yapılandırılması ve yönetim verimliliğinin artırılması için güçlü bir araçtır. Bu, belirli iş birimlerini ayırma ve bağımsız hale getirme veya başka bir şirkete devretme gibi organizasyonel yeniden yapılandırma eylemlerini ifade eder. Şirket bölünmesi, iş seçimi ve odaklanma, grup içi yeniden yapılandırma, yeni iş girişimlerinin başlatılması, kârsız işlerin ayrılması gibi çeşitli yönetim stratejilerinde kullanılır. Bu işlemin yasal dayanağı Japon Şirketler Hukuku’nda açıkça belirtilmiş olup, sıkı prosedürler gerektirir. Bu makalede, Japon Şirketler Hukuku’na dayanan şirket bölünmesinin belirli türleri, detaylı prosedürleri, ilgili hissedarlar ve alacaklıların haklarının korunması, ayrıca basit ve özet bölünme gibi istisnai durumlar hakkında, uygulamada dikkat edilmesi gereken noktalarla birlikte açıklamalar yapılacaktır. Şirket bölünmesi, sadece varlık ve borçların transferi değil, aynı zamanda istihdam sözleşmeleri, çeşitli izin ve ruhsatlar, ticari ilişkiler gibi iş ile ilgili hak ve yükümlülüklerin kapsamlı bir şekilde devredilmesi özelliğine sahiptir. Ancak, bu kapsamlı devrin prensibine, hissedarlar, alacaklılar ve çalışanlar gibi menfaat sahiplerini korumak amacıyla istisnai prosedürler getirilmiştir. Bu prosedürlerin uygun bir şekilde yerine getirilmesi, şirket bölünmesinin yasal geçerliliğini sağlamak ve gelecekteki anlaşmazlıklardan kaçınmak için zorunludur. Bu makale, Japon Şirketler Hukuku’na göre şirket bölünmesini değerlendiren şirketlerin hissedarları, yöneticileri veya hukuk departmanı çalışanları için pratik bir anlayış geliştirmeye yardımcı olmayı amaçlamaktadır.

Japonya’da Şirket Bölünmesinin Genel Görünümü ve Türleri

Japon Şirketler Hukuku’na göre şirket bölünmesi, bir anonim şirket veya limited şirketin (bölünen şirket) sahip olduğu hak ve yükümlülüklerin tamamını veya bir kısmını, bölünme sonrasında başka bir şirkete (devralan şirket) veya bölünme yoluyla kurulan bir şirkete (kurulan şirket) devretmesini içeren bir organizasyonel yeniden yapılandırma eylemi olarak tanımlanır (Japon Şirketler Hukuku Madde 2, Madde 29 ve Madde 30). Bu işlemin ana amacı, yönetim verimliliğini artırmak, belirli iş birimlerinin uzmanlaşmasını ve yoğunlaşmasını sağlamak veya diğer şirketlerle ortak girişimler kurmak gibi sürekli değişen ekonomik koşullara uyum sağlamaktır.

Japonya’da şirket bölünmesi, başlıca “emici bölünme” ve “yeni kurulan bölünme” olmak üzere iki türe ayrılır.

Japonya’da Şirket Bölünmesi: Absorpsiyon Bölünmesi

Absorpsiyon bölünmesi, mevcut bir şirketin (bölünen şirket) sahip olduğu hak ve yükümlülüklerin tamamını veya bir kısmını, halihazırda kurulmuş olan başka bir şirkete (devralan şirket) devrettiği bir şirket bölünmesi türüdür. Bu yöntem, belirli bir iş biriminin mevcut başka bir şirkete aktarılması, işlerin yeniden yapılandırılması ve yönetim kaynaklarının etkin bir şekilde kullanılması amacıyla kullanılır. Absorpsiyon bölünmesinde, iş devrinden farklı olarak, devredilen hak ve yükümlülükler kapsamlı bir şekilde transfer edilir, bu da bireysel sözleşme devri zahmetini ortadan kaldırır. Bu sayede, hızlı bir iş yeniden yapılanması mümkün hale gelir.

Yeni Kuruluş Bölünmesi

Yeni kuruluş bölünmesi, mevcut bir şirketin (bölünen şirket) işine ilişkin sahip olduğu hak ve yükümlülüklerin tamamını veya bir kısmını, yeni kurulan bir şirkete (kurulan şirket) devretmesiyle gerçekleşen bir şirket bölünmesidir. Bu yöntem, belirli bir iş kolunu bağımsız hale getirmek veya yeni bir uzmanlık şirketi olarak kurmak amacıyla kullanılır. Yeni kuruluş bölünmesinin yürürlüğe girdiği tarih, yeni kurulan şirketin kuruluş tescil tarihidir (Japonya’nın Şirketler Kanunu Madde 764, 1. fıkra (2005)). Bu yöntem, mevcut organizasyonun kısıtlamalarına bağlı kalmadan yeni bir iş yapısı oluşturmak isteyenler için özellikle etkilidir.

Karşılığın Teslim Yöntemine Göre Sınıflandırma

Şirket bölünmesi, karşılığın teslim yöntemine göre de sınıflandırılır.

Şube Tipi Bölünme (Maddi Bölünme)

Şube tipi bölünme, “maddi bölünme” olarak da adlandırılır ve bölünmenin karşılığı olarak hisselerin, işi devralacak olan şirketin (bölünme şirketi) kendisi tarafından alındığı şirket bölünmesini ifade eder. Devralan şirket, bölünme şirketine hisse senedi veya nakit gibi karşılıklar verir. Bu yöntem, işin bir yan kuruluş haline getirilmesi veya başka bir şirkete devredilmesi sırasında, bölünme şirketinin karşılık alarak bunu yeniden yatırım yapmak gibi amaçlarla kullanması için tercih edilir. Bölünme şirketi, devredilen işin karşılığını alarak yeni sermaye sağlama veya yönetim yapısını güçlendirme imkanı bulur.

Bölünme Tipi Bölünme (İnsani Bölünme)

Bölünme tipi bölünme, “insani bölünme” olarak da adlandırılır ve bölünmenin karşılığı olarak hisselerin, bölünme şirketinin hissedarları tarafından doğrudan alındığı şirket bölünmesini ifade eder. Bu sayede, bölünme şirketinin hissedarları genellikle devralan şirketin hissedarı olur ve hissedarlara doğrudan kar payı sağlanır. Ancak, Japonya’nın şirket hukuku, Mayıs 2006 (Heisei 18) tarihinde yürürlüğe giren düzenlemeyle bu bölünme tipi bölünmenin hükümlerini kaldırmıştır. Günümüzde, bölünme tipi bölünmenin benzer etkilerini elde etmek için, şube tipi bölünme gerçekleştirilip, bölünme şirketinin aldığı hisseler hissedarlara temettü olarak dağıtılır. Bu yasal değişiklik, geçmişteki ticaret hukukundaki insani bölünme kavramı ve mevcut şirket hukukundaki uygulamalar arasındaki farkı anlamak için önemlidir. Eski belgeler veya geleneksel ifadelerle karşılaşıldığında, bu tarihsel arka plan ve mevcut yasal düzenlemeleri net bir şekilde ayırt etmek, karışıklığı önlemek için gereklidir.

Şirket Bölünmesi İşlemleri

Şirket bölünmesi, hukuki doğası gereği, Japon Şirketler Hukuku tarafından belirlenen katı prosedürlere tabidir. Bu prosedürlerin uygun bir şekilde yerine getirilmesi, bölünmenin geçerliliğini sağlamak ve ilgili tarafların haklarını korumak için hayati öneme sahiptir.

Bölünme Sözleşmesi ve Bölünme Planının Hazırlanması

Japonya’da bir absorpsiyon bölünmesi gerçekleştirilirken, bölünen şirket ve devralan şirket “absorpsiyon bölünme sözleşmesi” imzalamak zorundadır (Japon Şirketler Kanunu Madde 757). Bu sözleşmede, Japon Şirketler Kanunu Madde 758’de belirtilen yasal zorunlu unsurların yer alması gerekmektedir. Başlıca unsurlar arasında, bölünen şirket ve devralan şirketin ticaret unvanı ve adresi, devralan şirketin bölünen şirketten devralacağı varlıklar, borçlar, iş sözleşmeleri ve diğer hak ve yükümlülüklerle ilgili hususlar, karşılık olarak verilecek para gibi detaylar (devralan şirketin hisseleri, tahviller, yeni hisse alma hakları vb.), absorpsiyon bölünmesinin yürürlüğe gireceği tarih gibi bilgiler bulunmaktadır. Devralınacak hak ve yükümlülüklerin detayları, genellikle “Devralınacak Hak ve Yükümlülükler Detay Tablosu” olarak ek bir belge şeklinde sunulmaktadır.

Yeni bir bölünme gerçekleştirildiğinde, bölünen şirket “yeni bölünme planı” hazırlamak zorundadır (Japon Şirketler Kanunu Madde 762). Bu planda, Japon Şirketler Kanunu Madde 763’te belirtilen yasal zorunlu unsurların yer alması gerekmektedir. Başlıca unsurlar arasında, yeni kurulan şirketin amacı, ticaret unvanı, merkez adresi, ihraç edilebilir toplam hisse sayısı, kuruluş aşamasındaki yönetim kurulu üyelerinin isimleri, yeni kurulan şirketin devralacağı varlıklar, borçlar, iş sözleşmeleri ve diğer hak ve yükümlülüklerle ilgili hususlar, karşılık olarak bölünen şirkete verilecek yeni kurulan şirketin hisse sayısı ve hesaplama yöntemi gibi bilgiler bulunmaktadır.

Bu bölünme sözleşmeleri ve bölünme planları, sadece biçimsel belgeler değildir. Şirket bölünmesi, iş ile ilgili hak ve yükümlülüklerin kapsamlı devrini içerdiği için, neyin devralınacağını ve neyin devralınmayacağını netleştirmek, gelecekteki anlaşmazlıkların önlenmesi açısından son derece önemlidir. Bu belgeler, adeta iş devrinin “tasarım şeması” olarak işlev görmektedir. Özellikle, iş sözleşmeleri veya belirli borçların devralınma kapsamı, daha sonra ele alınacak olan işçi koruma ve alacaklı koruma prosedürleriyle yakından ilişkili olduğundan, son derece detaylı ve dikkatli bir değerlendirme gerektirir. Bu “tasarım şeması” eksik veya belirsiz olduğunda, “devralınması gereken borçların devralınmadığı” veya “iş sözleşmesinin devrinde sorunlar olduğu” gibi beklenmedik sorunlar veya anlaşmazlıklar ortaya çıkma riski artar.

Önceden Açıklama Prosedürü

Japonya’da bir şirket bölünmesi gerçekleştirildiğinde, her ilgili şirket, Japon Şirketler Kanunu’nun 782. maddesi, 794. maddesi ve 803. maddesi uyarınca, emme bölünme sözleşmesi veya yeni kurulan bölünme planı gibi Adalet Bakanlığı yönetmeliklerinde belirtilen hususları içeren belgeleri veya elektronik kayıtları, genel kurul toplantısından 2 hafta önce veya alacaklılar ve hissedarlara bildirim veya ilan gününden itibaren, bölünmenin yürürlüğe girdiği tarihten sonraki 6 ay boyunca merkez ofisinde bulundurmak zorundadır. Hissedarlar ve şirket alacaklıları, bu önceden açıklama belgelerini inceleme veya bunların kopyalarını talep etme hakkına sahiptir (Japon Şirketler Kanunu 782. madde 3. fıkra, 794. madde 3. fıkra, 803. madde 3. fıkra).

Önceden açıklama belgeleri, emme bölünme sözleşmesi veya yeni kurulan bölünme planının içeriği, bölünme karşılığının uygunluğu ile ilgili hususlar ve son iş yılı sonundan sonra meydana gelen önemli olayların içeriği gibi bilgileri içerir. Bu bilgi açıklığının şeffaflığı, ilgili tarafların şirket bölünmesinin koşullarını tam olarak anlamaları ve kendi haklarını kullanma konusunda uygun kararlar almaları için hayati öneme sahiptir. Yeterli bilgi sağlandığında, hissedarlar ve alacaklılar, şirket bölünmesinin kendi çıkarlarına nasıl etki edeceğini değerlendirebilir ve gerekirse muhalif hissedarların hisse geri alım taleplerini veya alacaklı itiraz prosedürlerini uygulayıp uygulamayacaklarına karar verebilirler.

Japonya’da Genel Kurulda Onay Kararı

Japonya’da şirket bölünmesi, prensip olarak, bölünmenin yürürlüğe gireceği tarihten bir gün öncesine kadar her ilgili şirketin genel kurulunda özel bir karar ile onay almasını gerektirir (Japon Şirketler Kanunu Madde 309, Fıkra 2, Madde 12; Madde 795, Fıkra 1; Madde 804). Özel karar, oy hakkının çoğunluğunu elinde bulunduran hissedarların katılımını ve katılan hissedarların oy haklarının üçte ikisinden fazlasının onayını gerektiren bir karardır. Genel kurulun toplanma bildirimi, prensip olarak, genel kurul toplantı tarihinden iki hafta önce yapılmalıdır (Japon Şirketler Kanunu Madde 299, Fıkra 1).

Bu genel kurulda alınacak onay kararı, şirket bölünmesinin hissedarların ekonomik çıkarları üzerinde büyük bir etkisi olabileceği için, yasalara uygunluk ve meşruiyetin sağlanması açısından son derece önemlidir. Özellikle azınlık hissedarlarının korunması perspektifinden, bu onay süreci titizlikle yürütülür. Genel kurulda alınan onay, şirket bölünmesinin tüm hissedarların yararına olduğu yönünde bir yönetim kararı beyanıdır ve sonraki süreçlerin ilerlemesi için yasal bir temel oluşturur.

Japonya’da Karşıt Hissedarların Hisse Senedi Satın Alma Talep Hakkı

Japonya’da bir şirket, hissedarların çıkarlarını veya haklarını etkileyen bir kurumsal yeniden yapılanma planladığında, bu yeniden yapılanmaya karşı çıkan hissedarlar, sahip oldukları hisse senetlerini adil bir fiyatla şirkete satma hakkını (hisse senedi satın alma talep hakkı) kullanabilirler (Japon Şirketler Kanunu Madde 116, 1. fıkra, Madde 785, 1. fıkra, Madde 806, 1. fıkra).

Bu hakkı kullanabilecek “karşıt hissedarlar”, prensip olarak, genel kurul toplantısından önce şirkete bu şirket bölünmesine karşı olduklarını bildiren ve genel kurulda bu bölünmeye karşı oy kullanan hissedarlardır (Japon Şirketler Kanunu Madde 116, 2. fıkra, 1. bent, Madde 785, 2. fıkra, 1. bent, Madde 806, 2. fıkra, 1. bent). Ancak, genel kurulda oy kullanma hakkı olmayan hissedarlar veya genel kurulun yapılmadığı durumlarda, önceden karşıt bildirimde bulunmak veya karşı oy kullanmak gerekmez.

Hisse senedi satın alma talep hakkının kullanımı aşağıdaki aşamalarda ilerler:

1. Şirket tarafından bildirim veya ilan: Şirket, etkinlik tarihinden 20 gün önce, kurumsal yeniden yapılanma ve satın alma talep hakkı ile ilgili hususları hissedarlara bildirir veya ilan eder (Japon Şirketler Kanunu Madde 116, 3. fıkra, Madde 785, 3. fıkra, Madde 806, 3. fıkra, 4. fıkra).
2. Hissedarlar tarafından önceden karşıt bildirim: Haklarını kullanmayı planlayan hissedarlar, genel kurul toplantısından önce şirkete gündeme karşı olduklarını bildirirler.
3. Genel kurulda karşı oy kullanma: Hissedarlar, genel kurul toplantısına katılarak ilgili gündeme karşı oy kullanırlar.
4. Hisse senedi satın alma talep hakkının kullanımı: Hissedarlar, şirketten bildirim veya ilan alındıktan sonraki 20 gün içinde hisse senedi satın alma talep bildirimini şirkete sunarlar (Japon Şirketler Kanunu Madde 116, 4. fıkra, Madde 785, 4. fıkra, Madde 806, 5. fıkra). Bu talep, etkinlik tarihinden 20 gün önceki dönemden bir gün öncesine kadar yapılmalıdır.
5. Satın alma fiyatının müzakeresi: Etkinlik tarihinden sonra, hissedarlar ve şirket arasında hisse senetlerinin “adil fiyatı” hakkında müzakereler yapılır. Bu müzakere süresi, etkinlik tarihinden itibaren 30 gün olarak belirlenmiştir (Japon Şirketler Kanunu Madde 117, 1. fıkra, Madde 786, 1. fıkra, Madde 807, 1. fıkra).
6. Mahkemeye fiyat belirleme başvurusu: Etkinlik tarihinden itibaren 30 gün içinde müzakereler sonuçlanmazsa, hissedarlar veya şirket, sonraki 30 gün içinde (etkinlik tarihinden itibaren 31. günden 60. güne kadar) mahkemeye fiyat belirleme başvurusu yapabilirler (Japon Şirketler Kanunu Madde 117, 2. fıkra, Madde 786, 2. fıkra, Madde 807, 2. fıkra).

Hisse senedi satın alma talep hakkı, hissedarların ekonomik çıkarlarını korumak için son çare olarak işlev görür. Bu süreç karmaşıktır ve katı süreler belirlenmiştir, bu nedenle hissedarların haklarını kullanmayı düşünürken bu gereklilikleri ve süreleri tam olarak anlamaları ve uygun şekilde hareket etmeleri gerekmektedir.

Alacaklı İtiraz Prosedürü

Japon Şirketler Hukuku (Japon Şirketler Hukuku Madde 789, Madde 810) uyarınca, şirket bölünmeleri, bölünen şirketin borçlarının devri üzerinde etkili olabileceğinden, alacaklıları korumak amacıyla belirli prosedürlerin uygulanması zorunludur. Bu prosedür, şirket bölünmesinin geçerliliğini sağlamak açısından son derece önemlidir.

Alacaklı koruma prosedürü aşağıdaki adımlarla gerçekleştirilir:

1. Resmi Gazete İlanı: Şirket bölünmesine taraf olan şirketler, bölünme işlemini gerçekleştireceklerini, alacaklılardan itiraz kabul edeceklerini, sermaye ve borçlardaki değişim miktarını, mali tabloları, taraf şirketlerin isim ve adreslerini Resmi Gazete’de ilan etmelidir. Bu ilan, alacaklılara en az bir ay itiraz süresi tanıyacak şekilde, yürürlük tarihinden en az bir ay önce yapılmalıdır.
2. Bilinen Alacaklılara Bireysel Bildirim: Şirket, Resmi Gazete ilanına ek olarak, bilinen alacaklılara (şirketin bildiği bireysel alacaklılar) şirket bölünmesi yapacaklarını ve itiraz hakkına sahip olduklarını bildirmelidir. Ancak, tüzükte günlük gazetede ilan veya elektronik ilan belirlenmişse, bireysel bildirimden vazgeçilebilir.
3. İtirazların Kabulü ve Yanıtlanması: Alacaklılardan itiraz süresi içinde itiraz gelirse, şirket, ilgili alacaklıya ödeme yapmalı, uygun bir teminat sağlamalı veya ilgili alacaklının ödeme almasını sağlamak amacıyla bir güven şirketine uygun bir mal varlığını emanet etmelidir (Japon Şirketler Hukuku Madde 789, 5. Fıkra, Madde 810, 1. Fıkra, 5. Bent). Ancak, şirket bölünmesi alacaklıya zarar vermeyecekse, bu durum geçerli değildir. İtiraz gelmediği takdirde, şirket alacaklıların onayını almış sayılarak bölünme işlemini sürdürebilir.

Bu alacaklı koruma prosedüründe eksiklikler olması durumunda, şirket bölünmesi geçersiz hale gelebilir. Bu nedenle, prosedürün zamanlaması, özellikle bir aydan fazla itiraz süresinin sağlanması, şirket bölünmesinin başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesi için son derece dikkatli bir şekilde yönetilmelidir.

Tescil

Şirket bölünmesinin yürürlüğe girmesinden sonra, ilgili şirketler belirlenen tescil işlemlerini gerçekleştirmek zorundadır. Japon Şirketler Hukuku’nun 921. maddesine göre, eğer bu bir absorpsiyon bölünmesi ise, yürürlük tarihinden itibaren iki hafta içinde, bölünen şirketin değişiklik tescili ve devralan şirketin değişiklik tescili başvurusu yapılmalıdır. Yeni kurulan bir bölünme durumunda ise, Japon Şirketler Hukuku’nun 924. maddesine göre, yürürlük tarihinden itibaren iki hafta içinde, bölünen şirketin değişiklik tescili ve yeni kurulan şirketin kuruluş tescili başvurusu yapılması gerekmektedir.

Yeni kurulan bölünmenin yürürlük tarihi, Japon Şirketler Hukuku’nun 764. maddesi 1. fıkrasına göre, yeni kurulan şirketin kuruluş tescilinin yapıldığı gün olarak kabul edilir. Bu tescillerin gerçekleştirilmesiyle, şirket bölünmesinin etkisi ortaya çıkar ve üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilirlik şartları sağlanır. Tescil işlemleri, şirket bölünmesinin yasal olarak tamamlanması ve içeriğinin ilan edilmesi için son aşamadır ve bu işlemlerin zamanında ve doğru bir şekilde yapılması, şirket bölünmesinin yasal istikrarını sağlamak için hayati öneme sahiptir.

Japonya’da Sonrası Açıklama Prosedürü

Japonya’da şirket bölünmesinin yürürlüğe girmesinden sonra, bölünen şirket ve devralan şirket (yeni kurulan bölünme durumunda yeni kurulan şirket), yürürlük tarihinden itibaren gecikmeksizin, şirket bölünmesine ilişkin belirli hususları içeren bir belge veya elektronik kayıt (sonrası açıklama belgeleri) hazırlamalı ve bu belgeleri, hissedarlar ve alacaklılardan gelen inceleme veya suret talebine yanıt verebilecek şekilde merkez ofiste bulundurmalıdır (Japonya Şirketler Kanunu Madde 801, Madde 811, Madde 815).

Sonrası açıklama belgelerinde, şirket bölünmesinin yürürlüğe girdiği tarih, devralınan hak ve yükümlülüklere ilişkin hususlar, karşılığın teslimine ilişkin hususlar gibi bilgiler yer alır. Bu prosedür, şirket bölünmesi tamamlandıktan sonra da ilgili tarafların bölünmenin içeriğini sürekli olarak kontrol edebilmesini sağlamak suretiyle, şeffaflığı korur ve gelecekteki şüphe veya anlaşmazlıkların ortaya çıkmasını engelleme rolü üstlenir.

Japonya’da İş Sözleşmesinin Devri ile İlgili Prosedürler

Japonya’da şirket bölünmesi, iş sözleşmelerinin de devredilmesini içerdiğinden, işçi koruma perspektifinden özel prosedürler “Şirket Bölünmesine Bağlı İş Sözleşmesinin Devri vb. Hakkında Kanun” (bundan sonra “İş Sözleşmesi Devri Kanunu” olarak anılacaktır) ile belirlenmiştir.

Bölünen şirket, İş Sözleşmesi Devri Kanunu’na dayanarak, şirket bölünmesinin yürürlüğe gireceği tarihten en az iki hafta önce, bölünmeye konu olan işte ağırlıklı olarak çalışan işçilere, şirket bölünmesinin yapılacağı, devredilecek işin genel hatları, iş sözleşmesinin devredilip devredilmeyeceği, devralan şirketin (veya yeni kurulan şirketin) ticaret unvanı gibi bilgileri yazılı olarak bildirmelidir. Ayrıca, bir sendika ile iş sözleşmesi yapılmışsa, bu sözleşmenin devredilip devredilmeyeceği veya kapsamı hakkında da bildirim yapılması gereklidir.

İş Sözleşmesi Devri Kanunu’na göre, belirli bir işçi itirazda bulunduğunda, bölünmenin yürürlüğe girdiği gün, iş sözleşmesinin devri veya devredilmemesi durumu değişebilir. Bölünen şirket, işçilerin itirazlarını kabul edebileceği bir süre (bildirim tarihinden itiraz süresinin sonuna kadar en az 13 gün) belirlemelidir.

İş Sözleşmesi Devri Kanunu’nun 5. maddesinde belirtilen iş sözleşmesinin devri ile ilgili işçilerle yapılan görüşmeler (sözde “5. madde görüşmeleri”), iş sözleşmesinin devrinin geçerliliğini etkileyen önemli bir prosedürdür. Bu görüşmeler belirli bir işçi ile hiç yapılmadığında veya görüşmeler sırasında bölünen şirketin açıklamaları ve görüşme içeriği ciddi şekilde yetersiz bulunduğunda, ilgili işçi iş sözleşmesinin devrinin geçerliliğine itiraz edebilir. Bu konuda, Japonya Yüksek Mahkemesi’nin 12 Temmuz 2010 tarihli kararı (Japonya IBM (şirket bölünmesi) davası), 5. madde görüşmelerindeki eksikliklerin iş sözleşmesinin devrinin geçerliliğine etkisi olabileceğini göstermiştir. Bu karar, sadece biçimsel bir bildirim yapmanın ötesinde, esaslı açıklamalar ve görüşmeler yapmanın önemini açıkça ortaya koymaktadır. İşçilerle sorunsuz bir anlaşma sağlanması, şirket bölünmesinden sonraki iş operasyonlarının istikrarı ile doğrudan bağlantılı olduğundan, yöneticilerin bu prosedürleri dikkatle yürütmesi gerekmektedir.

Japonya Adil Ticaret Komisyonu’na Bildirim

Belirli bir ölçeği aşan şirket bölünmeleri gerçekleştirilirken, Japonya’nın Tekelcilik Karşıtı Yasası uyarınca, Japonya Adil Ticaret Komisyonu’na önceden bildirimde bulunulması gerekebilir. Bildirimde bulunulması gereken durumlarda, bildirim tarihinden itibaren 30 gün boyunca şirket bölünmesi gerçekleştirilemez. Ancak, Japonya Adil Ticaret Komisyonu’nun onay vermesi durumunda, bu yasak süresi kısaltılabilir. Ayrıca, taraf şirketlerden birinin diğer şirketin oy haklarının onda dokuzundan fazlasına sahip olduğu “aynı kurumsal gruba ait şirketler arasında yapılan absorpsiyon bölünmesi” durumunda, bu bildirim gereksiz sayılmaktadır.

Basit Bölünme ve Kısaltılmış Bölünmenin Özeti

Japon Şirketler Hukuku, şirket bölünme süreçlerini basitleştirmek amacıyla “basit bölünme” ve “kısaltılmış bölünme” için özel hükümler belirlemiştir. Bu özel hükümler, belirli şartlar sağlandığında, genel kurul onay kararını atlayarak şirket yeniden yapılanmasını hızlandırmayı amaçlar.

Basit Bölünme

Basit bölünme, belirli durumlarda, bölünen şirket veya devralan şirketin genel kurul kararını atlayarak gerçekleştirilen bir tür birleşme ve devralma işlemidir.

• Bölünen şirket için şartlar: Eğer devralan şirkete devredilecek varlıkların defter değeri toplamı, bölünen şirketin net varlıklarının beşte birini aşmıyorsa, bölünen şirket genel kurul onay kararını atlayabilir (Japon Şirketler Hukuku Madde 784, Fıkra 3 ve Madde 805). Bu, bölünen şirket için işin bir kısmının ayrılmasının etkisinin hafif olduğu durumlarda uygulanır.
• Devralan şirket için şartlar: Eğer devralan şirketin, bölünen şirkete devralma karşılığı olarak vereceği varlıkların defter değeri toplamı, devralan şirketin net varlıklarının beşte birini aşmıyorsa, devralan şirket genel kurul onay kararını atlayabilir (Japon Şirketler Hukuku Madde 796, Fıkra 2). Ayrıca, devralan şirkette bölünme nedeniyle zarar oluşmaması da gereklidir. Bu, devralan şirket için karşılık ödemesinin hafif olduğu durumlarda uygulanır.

Basit bölünme, hissedarlar üzerindeki etkinin küçük olduğu düşünüldüğünde süreci basitleştirme avantajı sunar, ancak uygulama koşulları sıkı bir şekilde belirlenmiştir. Bu koşullar sağlanmadığında, prensiplere geri dönülerek genel kurul onayı gereklidir.

Kısaltılmış Bölünme

Kısaltılmış bölünme, taraf şirketlerden birinin diğer şirketin toplam hissedar oy haklarının onda dokuzundan fazlasına (tüzükte daha yüksek bir oran belirlenebilir) sahip olduğu “özel kontrol ilişkisi” durumunda, kontrol edilen şirketin genel kurul kararını atlayarak gerçekleştirilen bir tür birleşme ve devralma işlemidir (Japon Şirketler Hukuku Madde 784, Fıkra 1 ve Madde 796, Fıkra 1).

Bu kısaltılmış bölünme, kontrol edilen şirketin devralan şirket veya bölünen şirket olması durumunda da uygulanır. Bu, ana şirketin alt şirketi fiilen kontrol ettiği durumlarda, genel kurul onay sürecinin şekilsel hale gelme olasılığı yüksek olduğundan, sürecin verimliliğini artırmayı amaçlar. Ancak, kontrol edilen şirket olan devralan şirket halka açık değilse ve birleşme ve devralma işleminde bu devralan şirketin hisseleri devredilecekse, kısaltılmış bölünme ile birleşme ve devralma işlemi gerçekleştirilemez (Japon Şirketler Hukuku Madde 796, Fıkra 1, Ancak Kısmı).

Kısaltılmış bölünme, özellikle grup içi yeniden yapılanmalarda, sürecin verimliliği ve hızlanmasına büyük katkı sağlar. Özel kontrol ilişkisi gibi net bir kriter belirlendiği için, uygulama şartlarının değerlendirilmesi nispeten kolaydır.

Japonya’da Şirket Bölünmesine İlişkin Yargı Kararları

Şirket bölünmesi, doğası gereği çeşitli menfaat sahiplerini etkilediğinden, bu süreçteki yasallık, hak ve yükümlülüklerin devri kapsamı, karşılığın adilliği gibi konular etrafında yargı kararları oluşmuştur. Burada, şirket bölünmesinin durdurulması veya geçersizliği ile ilgili olanlar dışındaki yargı kararlarına odaklanarak açıklama yapacağız.

Japonya’da Borç Devri ile İlgili Yargı Kararları

Şirket bölünmesinde hak ve yükümlülüklerin kapsamlı devri prensip olarak kabul edilir, ancak belirli durumlarda istisnai borç devri tanınabilir.

• Unvanın Devamı Yoluyla Borç Devri: Japonya Yüksek Mahkemesi’nin 29 Ekim 2013 tarihli kararı, bir golf sahası işletme şirketinin, önceki golf kulübünün depozito iade borcunu bırakarak, yeni bir bölünme ile golf sahası işini yeni kurulan bir şirkete devrettiği ve yeni şirketin önceki bölünme şirketinin işlettiği golf kulübünün unvanını devam ettirdiği bir olayda, Japonya Şirketler Kanunu’nun 22. maddesi 1. fıkrası (eski Ticaret Kanunu 26. maddesi 1. fıkrası) kıyasen uygulanarak, yeni şirketin golf kulübü üyelerine (alacaklılar) karşı depozito iade sorumluluğunu kabul etmiştir. Bu karar, şirket bölünme planında belirtilmemiş borçlar olsa bile, işin alıcısının satıcının unvanını devam ettirmesi durumunda, o işten doğan borçlardan sorumlu olabileceğini göstermektedir. Bu, unvanın devamının, alacaklılara işin aynı kişi tarafından yürütüldüğü izlenimini verebileceği için, alacaklıların korunması açısından sorumluluğun kabul edilmesidir.
• Kira Sözleşmesinin Devri ve Cezai Şart Borcu: Japonya Yüksek Mahkemesi’nin 19 Aralık 2017 tarihli kararı, kiracının sözleşme tarafını fiilen değiştirdiğinde kiraya verenin sözleşmeyi feshedip cezai şart talep edebileceği belirtilen bir bina kira sözleşmesinde, kiracının sözleşmedeki konumunu bir birleşme yoluyla devretmesi durumunda bile, bu birleşme nedeniyle cezai şart borcunu üstlenmeyeceği yönündeki kiracının iddiasının dürüstlük kuralına aykırı olduğuna karar vermiştir. Bu karar, bireysel olaylarda bir değerlendirme olmakla birlikte, şirket bölünmesi yoluyla sözleşmedeki konumun devrinin, sözleşme tarafları arasındaki dürüstlük kuralı yükümlülüklerini etkileyebileceğini göstermektedir. Şirket bölünmesi düşünülürken, bireysel sözleşme maddelerinin ve bunların şirket bölünmesinden nasıl etkileneceğinin detaylı bir şekilde incelenmesi zorunludur.

Japonya’da Karşılığın Adilliği Üzerine Tartışmalar

Şirket bölünmesinde, bölünen şirketin devrettiği varlıkların değerine uygun bir karşılık alması, hissedarlar ve alacaklıların menfaatlerinin korunması açısından önemlidir. Ancak, özellikle fiilen iflas durumunda olan bir şirketin bölünme yapması gibi durumlarda, bölünen şirketin uygun bir karşılık alamama ihtimali bulunmakta ve bunun sonucunda alacaklıların beklenmedik bir zarara uğrama olasılığı belirtilmektedir. Bu tür durumlarda karşılığın adilliğinin sağlanması ve alacaklıların korunma şekli, tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Şirket bölünmesinde karşılığın değerlendirilmesi, menfaat sahiplerinin ekonomik çıkarlarını doğrudan etkilediğinden, objektif ve makul bir değerlendirme gereklidir.

Özet

Japon Şirketler Hukuku’na göre şirket bölünmesi, şirketlerin stratejik iş yeniden yapılandırmalarını gerçekleştirmelerine olanak tanıyan güçlü bir hukuki araçtır. İki ana türü olan absorpsiyon bölünmesi ve yeni kurulan bölünme, mevcut işlerin yeniden düzenlenmesi veya yeni işlerin bağımsız hale getirilmesi gibi farklı yönetim amaçlarına göre kullanılır. Ayrıca, karşılığın verilme yöntemine göre bölünme türü ve bölünme şekli olarak sınıflandırılır, ancak mevcut şirketler hukukunda ikincisi “maddi bölünme + temettü” şeklinde gerçekleştirilir.

Şirket bölünmesi süreci, bölünme sözleşmesi ve planının hazırlanmasıyla başlar ve önceden açıklama, genel kurulda onay kararı, karşıt hissedarların hisse satın alma talepleri, alacaklı itiraz prosedürleri, tescil, sonradan açıklama ve iş sözleşmelerinin devri ile ilgili prosedürlere kadar uzanır. Bu süreçler, Japon Şirketler Hukuku tarafından sıkı bir şekilde belirlenmiştir. Bu prosedürler, hissedarlar, alacaklılar ve çalışanlar gibi çeşitli paydaşların haklarını korumak ve şirket bölünmesinin hukuki geçerliliğini ve şeffaflığını sağlamak için gereklidir. Özellikle iş sözleşmelerinin devrinde, İş Sözleşmesi Devri Yasası’na dayalı bildirim ve müzakerelerin uygun şekilde yapılması önemlidir ve bu eksiklik, iş sözleşmesi devrinin geçerliliğini etkileyebilir. Ayrıca, belirli şartlar sağlandığında, basit bölünme veya özet bölünme gibi prosedürlerin basitleştirilmesi kabul edilir ve hızlı bir organizasyonel yeniden yapılandırma mümkün hale gelir.

Japonya’daki şirket bölünmesi ile ilgili mahkeme kararları, kapsamlı devrin ilkesi karşısında istisnai borç devri olasılığı veya iş sözleşmesi devrinde müzakerelerin önemi gibi pratikteki karmaşık konulara ışık tutmaktadır. Bu içtihatlar, şirket bölünmesi planlaması ve uygulanmasında hukuki risklerin uygun şekilde değerlendirilmesi ve paydaşlarla ilişkilerin dikkatlice yönetilmesinin önemini göstermektedir.

Monolith Hukuk Bürosu, Japonya’da bu konuya ilişkin avukatlık hizmetlerinde geniş bir deneyime sahiptir. Yabancı avukatlık lisansına sahip İngilizce konuşan birçok avukatımız bulunmaktadır ve Japon Şirketler Hukuku’na göre şirket bölünmesi ile ilgili karmaşık hukuki sorunlara çok yönlü bir bakış açısıyla uzman desteği sunabilmektedir. Şirket bölünmesinin değerlendirilmesinden prosedürlerin uygulanmasına ve sonrasındaki hukuki sorunlara kadar, kapsamlı hukuki hizmetler aracılığıyla şirketlerin sorunsuz iş yeniden yapılandırmalarını desteklemekteyiz.