Publicity Hakkı Nedir? Portre Hakkı ile Farkı ve Hak İhlali Durumları Açıklanıyor

Her birey, kişisel özel yaşamındaki özgürlükleri çerçevesinde, keyfi olarak kendi görüntüsünün veya duruşunun fotoğraflanmaması ya da çekilen portre fotoğraflarının yayınlanmaması gibi kişilik haklarına sahiptir ve bu haklar, hukuki olarak portre hakkı olarak korunmaktadır.

Öte yandan, portre hakkına benzer bir hak olarak, halka açıklama hakkı (publicity right) bulunmaktadır. Bu hak, genellikle ünlüler, profesyonel sporcular gibi tanınmış kişilere tanınan bir haktır.

Bu makalede, halka açıklama hakkının ne olduğu, hangi durumların hak ihlali sayıldığı ve diğer benzer haklarla karşılaştırılarak açıklanacaktır.

Publicity Hakkı Nedir?

Publicity hakkının hukuki bir tanımı yoktur, ancak dava süreçleri ile bu hakkın doğası zamanla belirginleşmiş ve kabul görmüştür.

Yargı kararlarına göre, publicity hakkı “müşteri çekme gücünü tekel olarak kullanma hakkı” olarak kabul edilir (Japon Yüksek Mahkeme Kararı, 2 Şubat 2012 (2012), Minshū Vol. 66, No. 2, p. 89).

Birkaç somut örnek vererek açıklamaya çalışalım.

Televizyon reklamlarında veya dergi kapaklarında genellikle ünlüler veya profesyonel sporcular kullanılır. Sadece bir kişiyi göstermek yeterliyse, reklam yapan şirketin çalışanları veya derginin editörleri gibi kişileri kullanarak hem zaman hem de maliyetten tasarruf edilebilir. Ancak, bu tür örnekler pek görülmez. Çünkü, genel halk tarafından tanınmayan bir çalışan yerine, ünlü bir kişinin portresini veya adını kullanarak bir ürün veya hizmeti tanıtmak satışları artırır.

Sevdiğiniz bir aktör veya sporcu tarafından kullanılan bir ürünü siz de kullanmak isteyebilirsiniz, ünlü bir kişi tarafından önerilen bir ürünün kesinlikle iyi olacağını düşünebilirsiniz. Bu, ürün veya hizmeti denemeye daha fazla kişinin ilgi göstereceği anlamına gelir.

Bu tür bir müşteri çekme gücü, bir kişinin ünlü olmasıyla elde edilir ve bu gücü sadece ünlü kişi kullanabilir. Başkalarının bu gücü serbestçe kullanmasına izin verilmez. İşte bu “müşteri çekme gücünü sadece kendim kullanabilme hakkı”, publicity hakkıdır.

Publicity Hakkı ve Benzer Haklarla Karşılaştırma

Publicity Hakkı ve Portre Hakkı Arasındaki Fark

Publicity hakkı gibi, bir kişinin görünüşü ile ilgili haklar arasında, portre hakkı bulunmaktadır. Bu iki hakkın farkı, “ne korudukları”dır.

• Portre Hakkı: Bir kişinin gizliliği gibi kişisel çıkarları koruyan hak
• Publicity Hakkı: Ticari ve ekonomik değeri koruyan hak

Örneğin, bir restoran işletiyorsunuz ve ünlü bir aktör A tesadüfen restoranınıza gelir. Gizlice onun fotoğrafını çekersiniz ve daha sonra “Ünlü A da bizimle!” diyerek çektiğiniz fotoğrafı SNS’e yükleyip restoranınızı tanıtırsınız.

Bu durumda, çektiğiniz fotoğrafı SNS’e yüklemek, fotoğrafı çekilen kişinin gizliliği ile ilgili bir sorun olduğu için, portre hakkı sorunu olacaktır.

Öte yandan, “Ünlü A da bizimle!” diyerek reklam yapmak ve kar elde etmek, A’nın adı ve portresi ile müşteri çekme gücü gibi ticari ve ekonomik çıkarlarla ilgili bir sorun olduğu için, bu bir publicity hakkı sorunu olacaktır.

Portre hakkı hakkında daha ayrıntılı bilgi için aşağıdaki makaleye bakınız.

İlgili Makale: Instagram Hikayeleri Özelliği ile Yüklenen Fotoğraflar ve Videolar ve Portre Hakkı İlişkisi[ja]

Publicity Hakkı ve Telif Hakkı Arasındaki Fark

Ayrıca, ekonomik yönü olan özel haklar açısından, publicity hakkı ile ortak olan bir hak olarak, telif hakkı bulunmaktadır.

Telif hakkı, yaratıcılığın kabul edildiği “eserler” (Japon Telif Hakkı Yasası Madde 2, Paragraf 1, Madde 1) üzerinde düşünülen bir haktır ve eserleri özel olarak kullanma hakkını ifade eder.

Ancak, telif hakkına sahip olan kişi, eseri yaratan “yazar” (Japon Telif Hakkı Yasası Madde 2, Paragraf 1, Madde 2) olduğu için, fotoğrafı çekilen kişinin sahip olduğu publicity hakkı ile hak sahibi farklı olabilir.

Örneğin, bir etkinliğin duyurusu için, ünlü bir sporcu B’nin model olarak kullanılacağı bir posterin oluşturulması kararlaştırılır ve fotoğrafçı C fotoğrafı çeker. Burada, üçüncü bir kişi bu fotoğrafı elde eder ve kimden izin almadan derginin kapağı olarak kullanırsa, kimin hakkı sorun olur?

Bu durumda, poster için çekilen fotoğrafta B bulunmaktadır ve müşteri çekme gücü beklendiği için fotoğraf kullanılır, bu yüzden B’nin publicity hakkı sorun olabilir.

Ancak, poster için çekilen fotoğrafı yaratan kişi, fotoğrafı çeken C’dir, bu yüzden prensip olarak telif hakkı sahibi C olur ve fotoğrafın izinsiz kullanımı C’nin telif hakkını ihlal eder.

Yine de, bu tür durumlarda, posterin yaratıcısı fotoğrafçı C mi yoksa posterin oluşturulmasını planlayan şirket mi olduğu konusunda, iş için yaratılan eserlerin sorunu vardır. İş için yaratılan eserler hakkında, başka bir makaleye bakınız.

İlgili Makale: İş için Yaratılan Eserler Nedir? 4 Şart ve Tüzel Kişinin Telif Hakkını Nasıl Elde Edeceğini Açıklıyoruz[ja]

Publicity Hakkının Sorun Olduğu Örnekler

İlk olarak belirttiğimiz gibi, publicity hakkı, mahkeme kararları aracılığıyla doğası ve içeriği belirlenen bir haktır. Aşağıda, publicity hakkı hakkında tartışılan bazı dava örneklerini sunuyoruz.

Mark Lester Olayı

Bu örnekte, o zamanlar dünya çapında popüler olan çocuk oyuncu Mark Lester’ın bir film sahnesi, film şirketi tarafından izinsiz olarak bir televizyon reklamına verildi ve reklamda Lester’ın görüntüsüyle birlikte “Mark Lester da çok seviyor.” şeklinde bir seslendirme eklendi.

Mark Lester, film şirketi ve reklamı üreten şekerleme üreticisine karşı tazminat ve özür ilanı talep etti. Tokyo Bölge Mahkemesi,

“Bir aktörün adı veya portresinin bir ürünün tanıtımında kullanılması, aktörün toplumsal değerlendirmesi, ünü, izlenimi vb. üzerinde, ürünün tanıtımı, satış teşviki için arzu edilen etkiyi elde edebilir. Bu, aktörün tarafından bakıldığında, aktör, kazandığı ün nedeniyle, adını veya portresini bir ücret karşılığında başkalarına özel olarak kullanma hakkına sahiptir.”

Tokyo Bölge Mahkemesi, 29 Haziran 1976 (Showa 51) Kararı, 339 No’lu Dava, 136. Sayfa

olarak, sadece film şirketine karşı tazminat talebini kabul etti.

Bu kararda, publicity hakkı terimi kullanılmamış olsa da, “bir aktörün adını veya portresini bir ücret karşılığında başkalarına özel olarak kullanma hakkı” kavramının, publicity hakkı ile aynı olduğu düşünülebilir.

Bubka Special 7 Olayı

Bu örnekte, toplam 16 kadın sanatçının çıkış öncesi görüntüleri ve sokakta yürürkenki halleri gibi fotoğraflar, “Bubka Special vol.7” dergisinde izinsiz olarak yayınlandı ve derginin yayıncısına karşı tazminat talep edildi.

Tokyo Yüksek Mahkemesi,

“Ünlü bir sanatçının ünü, toplumsal değerlendirmesi, tanınmışlığı vb. ve bunları ifade eden portreler vb., müşteri çekme gücünü ifade eder ve bu, izinsiz olarak kullanıldığında, gizlilik hakkı ihlali dışında ayrı bir haksız fiil oluşturabilir. Bu, adillik ilkesiyle de uyumludur.”

Tokyo Yüksek Mahkemesi, 26 Nisan 2006 (Heisei 18) Kararı, 1214 No’lu Dava, 91. Sayfa

olarak, publicity hakkı benzeri bir kavrama hukuki koruma verilmesi gerektiği görüşünü belirtti.

Bunun üzerine, ünlü bir kişinin ünü, toplumsal değerlendirmesi, tanınmışlığı, portresi vb. bir yayının satışını, teşvikini amaçlayıp amaçlamadığı, portresinin vb. kullanımının izinsiz ticari kullanıma girip girmediğini inceleyerek publicity hakkının ihlal edilip edilmediğini belirlemek için bir kriter belirtti.

Pink Lady Olayı

Yüksek Mahkeme’nin publicity hakkı hakkında karar verdiği önemli bir dava örneği olarak, Pink Lady olayı bulunmaktadır. Bu, Pink Lady’nin dans hareketlerini kullanan bir diyet yöntemini tanıtan bir haftalık dergi makalesinde, Pink Lady’nin fotoğrafının kullanılması nedeniyle derginin yayıncısının tazminat talep edildiği bir durumdur.

Yüksek Mahkeme,

“Bir birey, kişilik hakkından kaynaklanan bir hak olarak, bunun keyfi olarak kullanılmaması hakkına sahiptir. Ayrıca, bir portre vb., bir ürünün satışını teşvik eden müşteri çekme gücüne sahip olabilir ve bu tür bir müşteri çekme gücünü özel olarak kullanma hakkı (bundan sonra ‘publicity hakkı’ olarak adlandırılır.) bir portre vb. kendi ticari değerine dayanır, bu nedenle yukarıda belirtilen kişilik hakkından kaynaklanan hakların bir parçasını oluşturabilir.”

Yüksek Mahkeme, 2 Şubat 2012 (Heisei 24) Kararı, 66. Cilt, 2. Sayı, 89. Sayfa

olarak, ilk kez publicity hakkının varlığını kabul etti. Ayrıca, ihlal kararının kriteri olarak,

“Bir portre vb. izinsiz olarak kullanma eylemi, ① portreyi vb. bağımsız bir şekilde bir ürün olarak kullanır, ② bir ürünü farklılaştırmak amacıyla bir portreyi vb. bir ürüne ekler, ③ bir portreyi vb. bir ürünün reklamı olarak kullanır vb., özellikle bir portrenin vb. müşteri çekme gücünü kullanmayı amaçlar, bu durumda, publicity hakkını ihlal eder ve haksız fiil hukuku açısından yasadışı olur.”

Yüksek Mahkeme, 2 Şubat 2012 (Heisei 24) Kararı, 66. Cilt, 2. Sayı, 89. Sayfa

olarak da belirtti.

Ancak bu örnekte, haftalık derginin yaklaşık 200 sayfasından, Pink Lady’nin fotoğrafı sadece 3 sayfada kullanılmıştı, makale içeriği Pink Lady’nin tanıtımı değil, bir diyet yönteminin açıklaması ve Pink Lady’nin şarkısının dans hareketlerini taklit eden anıları vb. tanıtılan bir şeydi.

Yüksek Mahkeme, bu durumları dikkate alarak, Pink Lady’nin fotoğrafının sadece makale içeriğini tamamlama amacıyla kullanıldığına ve özellikle bir portrenin vb. müşteri çekme gücünü kullanmayı amaçlayan bir şey olmadığına karar verdi ve publicity hakkının ihlalini kabul etmedi.

Gallop Racer Olayı

Bugüne kadar sunduğumuz örnekler, bir kişinin publicity hakkının sorun olduğu durumlardı, ancak Gallop Racer olayı, bir nesnenin (yarış atı) publicity hakkının sorun olduğu bir durumdur.

Yarış atının sahibi, atının adını izinsiz olarak kullanan ve üretip satan oyun şirketine karşı, publicity hakkının ihlali gerekçesiyle oyunun üretimini ve satışını durdurma ve tazminat talep etti.

Yüksek Mahkeme, bir yarış atının adının vb. müşteri çekme gücüne sahip olmasına rağmen, yasalar vb. bir temeli olmaksızın yarış atının sahibine özel bir kullanım hakkı vb. tanımanın uygun olmadığını belirterek, bir nesnenin publicity hakkını kabul etmedi (Yüksek Mahkeme, 13 Şubat 2004 (Heisei 16) Kararı, 58. Cilt, 2. Sayı, 311. Sayfa).

Bu kararın arka planında, bir nesnenin adının kullanımı vb. konusunda, ticari marka hukuku ve telif hakkı hukuku gibi fikri mülkiyet hukuku, özel bir kullanım hakkını belirler.

Publicity Hakkı Üzerine Gelecekteki Tartışmalar

Publicity Hakkının Niteliği

Publicity hakkının ticari değeri koruduğu için, bir “mülkiyet hakkı” olabileceği düşünülmüştü, ancak Yüksek Mahkeme bunun “kişilik hakkından kaynaklandığını” belirtti (2012 (Heisei 24) 2 Şubat tarihli Yüksek Mahkeme kararı).

Kişilik haklarından biri olan telif hakkı hakkında, Japon Telif Hakkı Kanunu Madde 59[ja] ‘da, “telif hakkı, yazarın münhasır hakkıdır ve devredilemez” şeklinde belirtilmiştir. Bu durumu göz önünde bulundurduğumuzda, kişilik hakkından kaynaklanan publicity hakkının da devredilemez olduğu düşünülebilir.

Ayrıca, Japon Medeni Kanunu Madde 896[ja] ‘da “Mirasçılar, mirasın başladığı andan itibaren, miras bırakanın tüm hak ve yükümlülüklerini devralır. Ancak, miras bırakanın münhasır hakkı olanlar bu kapsamda değildir” denilmekte ve kişilik hakkı olan münhasır haklar miras yoluyla devredilemez.

Bu durumda, ünlüler veya profesyonel sporcular gibi tanınmış kişilerin publicity hakları, kişi öldüğünde mirasçılara devredilemez. Ancak, hak sahibi olmadan, herkesin bu hakkı serbestçe kullanıp kullanamayacağı sorunu ortaya çıkar.

İnternet Üzerindeki Publicity Hakkı

Bugüne kadar tanıttığımız birçok olay, ünlülerin fotoğraflarının basılı medyada yayınlandığı durumlardı, ancak gelecekte SNS veya video siteleri gibi internet üzerindeki kullanımı sorun olacak.

Dijital ortam, basılı medya ile farklıdır ve genel halkın gönderileri bile dünya çapında yayılabilir.

Bu özelliklerin publicity hakkının ihlalini belirlerken nasıl dikkate alınacağı, önceki mahkeme kararlarına benzer dikkate alınması gereken hususlar ve karar çerçevesinin kullanılıp kullanılmayacağı gibi konular, önceki mahkeme kararlarına dayanarak, gelecekte de publicity hakkı hakkında tartışmaların devam edeceği düşünülmektedir.

Özet: Halkla İlişkiler Hakları İhlali Kararını Bir Avukata Bırakın

Şirketlerin ünlüler, sporcular veya influencer’lar kullanarak yaptığı reklam faaliyetleri, SNS gibi reklam araçlarının çeşitliliği ile birlikte, gelecekte daha da aktif hale gelecek ve formatını değiştirecektir.

Öte yandan, bu reklamların halkla ilişkiler haklarını ihlal edip etmediğini dikkatlice değerlendirmenin önemi de artmaktadır. Oluşturulan reklamların, fotoğraf konusunun haklarını ihlal edip etmediğini değerlendirirken, uzman bilgisi ve deneyime sahip bir avukata danışmanızı öneririz.

Büromuz Tarafından Alınan Önlemler

Monolith Hukuk Bürosu, özellikle IT ve internet hukuku olmak üzere hukukun çeşitli alanlarında yüksek uzmanlığa sahip bir hukuk bürosudur. Son yıllarda, internet üzerinde yayılan itibar zararına yol açan veya iftira içeren bilgileri göz ardı etmek ciddi zararlara yol açabilir. Büromuz, itibar zararına ve alevlenme önlemlerine yönelik çözüm sağlama hizmetleri sunmaktadır. Aşağıdaki makalede detayları belirtiyoruz.

Monolith Hukuk Bürosu’nun hizmet alanları: İtibar Zararına Karşı Önlemler[ja]