Prompt'ın Telif Hakkı Var mı? AI Çağında Fikri Mülkiyet Haklarının Kapsamlı Açıklaması
Yapay zeka teknolojisi hızla gelişmekte ve artık metinlerin, görsellerin ve hatta program kodlarının otomatik olarak üretilebildiği bir döneme girmiş bulunmaktayız. ChatGPT, Perplexity, Midjourney gibi çeşitli yapay zeka araçları, iş dünyasında geniş çapta kullanılmaya başlanırken, “AI’ye hangi talimatların verileceği” konusu, üretilen işlerin kalitesini büyük ölçüde etkilemektedir.
Üretilen görsellerin ve metinlerin telif hakkı oluştuğunu hayal etmek kolaydır. Peki ya, AI’ye çıktı içeriği ve formatını belirten “prompt”lara telif hakkı bulunmakta mıdır?
Bu makalede, Japon hukuku altında AI promptları ve telif hakları arasındaki ilişkiyi, mevcut yasalara dayanarak ve şirketlerin, hukuk departmanlarının ve geliştiricilerin bilmesi gereken önemli bilgileri ayrıntılı bir şekilde açıklıyoruz.
Telif Hakkı Nedir? Yapay Zeka Çağında da Önemli Bir Hukuki Temel
Telif hakkının anlamı, yazarların haklarını korumak ve aynı zamanda eserlerin adil kullanımını sağlamak üzerine kuruludur. Bu, kültürün gelişimine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.
Peki, Japon Telif Hakkı Kanunu’na göre “eser” nedir?
Japon Telif Hakkı Kanunu’nda ‘Eser’in Tanımı
Japon Telif Hakkı Kanunu’na göre, bir eser telif hakkı kapsamında kabul edilirse, yazarına ‘telif hakkı’ verilir. Peki, hangi tür eserler telif hakkı kapsamına girer?
Telif Hakkı Kanunu’nun 2. maddesinin 1. fıkrasının 1. bendinde eser şu şekilde tanımlanmaktadır:
‘1. Düşünce veya duyguları 2. yaratıcı bir şekilde 3. ifade eden ve 4. edebiyat, bilim, sanat veya müzik alanına ait olan şeyler’
Telif hakkının doğması için yukarıdaki dört şartın gerektiği söylenmektedir.
Telif Hakkının Dört Şartı ve Örnekleri
Şart 1: Düşünce veya duygu içermesi
Bu şart katı bir kural olmayıp, insanın ‘düşüncesi’ veya ‘hissiyatı’ gibi subjektif unsurlar içeriyorsa yeterli kabul edilmektedir. Ancak, sadece gerçeklerin sıralanması veya objektif veriler yeterli olmayıp, ‘düşünce veya duygu’ kapsamına girmez ve eser olarak kabul edilmez.
Şart 2: Yaratıcı bir ifade olması
‘Yaratıcılık’, yüksek sanatsal nitelik anlamına gelmez. Yazarın kişiliği veya yaratıcılığı herhangi bir şekilde yansıtılmışsa bu şart karşılanmış sayılır. Öte yandan, kelimelerin kısa birleşimlerinden oluşan kalıp cümleler veya ifade için neredeyse hiç seçenek sunmayan durumlarda, yaratıcılık kabul edilmez ve eser olarak değerlendirilmez.
Şart 3: ‘İfade edilmiş olması’
İfade araçları sadece kağıt üzerindeki yazılar veya ekranlardaki metinlerle sınırlı değildir; sesli konuşma veya sözlü anlatım da dahildir. Önemli olan, bunun gerçekte dışa vurulmuş bir ‘ifade’ olmasıdır; fikir aşamasında kalan veya sadece bir düşünce olan içerikler telif hakkı koruması altına girmez. Ne kadar üstün bir fikir olursa olsun, fikirlerin kendisi telif hakkı koruması altına girmez.
Şart 4: Edebiyat, bilim, sanat veya müzik alanına ait olması
Eser olarak kabul edilen nesnelerin edebiyat, bilim, sanat, müzik gibi kategorilere ait olması gerekmektedir, ancak bu mutlaka sınırlayıcı bir kategori değildir. Örneğin, tasarım çizimleri veya programlar da, yaratıcılık kabul edilirse telif hakkı kapsamına alınabilir.
Yukarıdaki dört şartın gerekliliği göz önünde bulundurulduğunda, ‘çalışkan ol’ gibi yaygın kısa ifadeler veya hava durumu verileri gibi gerçeklerin sıralanması, sadece bir fikir veya yöntem telif hakkı doğurmaz.
Yukarıda belirtilen eser şartları, prensipte yapay zeka tarafından oluşturulan içeriklere de uygulanır. Örneğin, ‘kedi fotoğrafı üret’ gibi bir fikir kendisi koruma altına alınmaz ve ‘kedi fotoğrafı üret’ talimatı basit bir kısa ifade olarak görülebilir. Bu talimatın ifadesinde yaratıcılık olup olmadığı tartışma konusudur.
Prompt Nedir? Anlamı ve Rolü
Yapay zeka tabanlı içerik üretimi yapmak için “prompt” adı verilen girdilere ihtiyaç duyulur. Bu yazımızda, öncelikle prompt’un ne olduğunu açıklayacağız.
Prompt’un Anlamı ve Çeşitleri
Prompt, yapay zekaya “bunu yarat” şeklinde bir talimat veren girdi cümlesidir. Örneğin, aşağıdaki promptlara göz atalım:
- Kısa Prompt: Basit bir komut cümlesi (Örnek: “Güzel bir manzara fotoğrafı üret”)
- Uzun Prompt: Yapay zekaya verilen talimatları detaylı bir şekilde belirleyen komut cümlesi (Örnek: “Sonbaharın açık mavi gökyüzü altında yükselen bir dağ evini, yağlıboya tarzında çiziniz”)
Detaylı ve detaylı olmayan promptlar arasında, üretilen sonuçlar açısından büyük farklar oluşabilir.
Prompt Tasarımı Bir Bilgi Birikimi
İşletmelerin ve bireylerin ürün kalitesini artırmak için yaptıkları araştırmalar sonucu ortaya çıkan “prompt tasarımı”, sadece bir talimat cümlesi olmanın ötesinde, bir zihinsel varlık haline gelmektedir.
Prompt tasarımı “prompt mühendisliği” olarak adlandırılır ve yapay zekanın ürettiği sonuçları büyük ölçüde etkileyebilir. Karmaşık promptlar bazen 1000 karakteri aşabilir ve bu durum, telif hakkı ve fikri mülkiyet hakları üzerine tartışmaların doğmasına zemin hazırlar.
Peki, promptlarda telif hakkı oluşur mu?
Yapay zeka tarafından üretilen içeriklerin telif hakkına sahip olup olmadığı konusunda daha fazla bilgi için aşağıdaki makaleye göz atabilirsiniz.
Japonya’da Promptlara Telif Hakkı Uygulanır mı? Yönetim ve Yasama Organlarının Görüşleri
İstenilen çıktıyı elde etmek için üretilen AI’da promptlar kilit rol oynar. Bu yazıda, yazıldığı tarihte Japonya’daki yönetim ve yasama organlarının promptlar ve telif hakları hakkında kamuoyuna açıkladıkları görüşleri sizlere sunuyoruz.
Japonya’da Yaratıcılık Kabul Edilen Promptlara Telif Hakkı Doğabilir
Bir promptun telif hakkına tabi olup olmadığı aşağıdaki üç noktada toplanmaktadır:
- İfade olup olmadığı (sadece bir fikir ya da gerçek olmaması)
- Yaratıcılık içerip içermediği (sıradan bir ifade olmaması)
- İnsan tarafından yaratılmış olması
1 numaralı ifade ile ilgili olarak, 2023 (Reiwa 5) yılında Japon Kültür Ajansı’nın görüşüne göre “yapay zeka tarafından üretilen bir komutun sadece bir fikir olarak kalması durumunda, ilgili yapay zeka ürününe telif hakkı niteliği atfedilemez” şeklinde belirtilmiştir.
Ayrıca, 2 numaralı yaratıcılık konusunda “yaratıcı katkı” terimi kullanılarak, “yaratıcı ifade olarak kabul edilebilecek detaylı talimatlar, yaratıcı katkı olarak değerlendirilme ihtimalini artırabilir. Ancak, talimat ne kadar uzun olursa olsun, yaratıcı ifadeye varmayan sadece bir fikri gösteren talimatlar, yaratıcı katkı değerlendirmesini etkilemez” şeklinde bir görüş sunulmuştur.
Kaynak: Kültür Ajansı｜Yapay Zeka ve Telif Hakkı Hakkında Sıkça Sorulan Sorular[ja]
Ayrıca, 2023 (Reiwa 5) yılında parlamentoda verilen bir yanıtta da “Eğer bir prompt sadece genel isimlerin birleşimiyse yaratıcılık içermeyebilir ve telif hakkı olarak kabul edilmeyebilir” şeklinde benzer bir uyarı yapılmıştır.
Öte yandan, “Prompt mühendisliği konusunda, yapay zekaya yönelik komutlar gibi emirlerin bir yöntemi veya teknolojisi olarak düşünürsek, içeriği teknolojik bir ifade olarak sunulmadığı sürece telif hakkı kapsamına girmez” denilmekte, ancak detaylı talimatlar ve emirler içeren durumlarda yaratıcılık kabul edilebilecek durumlar da olduğu belirtilmektedir.
Yine de “Sonuçta yargı tarafından karar verilecektir” şeklinde bir yanıtla kapanış yapılmış ve mevzuat ile içtihatların henüz bu konuda yeterince gelişmediği gerçeği vurgulanmıştır.
İlgili makale: Yapay Zeka ve Telif Hakkı İlişkisinde Bilinmesi Gereken Temel Yaklaşımlar[ja]
Yurtdışı Örnekleri ve Rehberler
Amerika Birleşik Devletleri Telif Hakkı Ofisi (U.S. Copyright Office), AI tarafından üretilen çıktılara telif hakkı tanınması gerekip gerekmediğinin, duruma göre analiz edilmesi gerektiğini belirtmektedir. İnsan müdahalesi açık olmadığı takdirde, eser olarak kabul edilmeyeceği yönünde bir tutum sergilenmektedir.
Öte yandan, Birleşik Krallık ve Avrupa Birliği’nde, ortak telif hakkı ve iş görevi kapsamında oluşturulan telif hakkı gibi kavramlar bulunmakta ve şirket faaliyetleri içinde hazırlanan komut dosyalarının ele alınmasında belirli bir esneklik söz konusudur.
Japonya’da Uygulamalı İşlemler
Şu an itibariyle, Japonya’da Prompt’a ilişkin bireysel bir içtihat henüz bulunmamaktadır. Ancak, “yaratıcı ifade” olarak değerlendirilen bir eser söz konusu ise, teorik olarak telif hakkı koruması altına alınma ihtimali vardır. Şirketler, yapay zeka tabanlı üretim sistemlerini kullanmaya başlarken, bunları “fikri mülkiyet” olarak değerlendirecek şirket içi yönergeler oluşturmanın gerekliliği ortaya çıkabilir.
Uygulamada Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ve Önlemler
Promptların telif hakkıyla korunma ihtimali göz önünde bulundurulduğunda, bunları fikri mülkiyet benzeri bir biçimde işletmek ve yönetmek gerekmektedir. Aşağıdaki noktalara dikkat etmek faydalı olacaktır.
- Promptlar ve ürünler arasındaki ilişkiyi açıkça belirleyip kaydetmek
Kimin, ne amaçla ve hangi promptları kullandığını kayıt altına almak, olası hukuki anlaşmazlıklara karşı hazırlıklı olmanızı sağlar. - Ürünlerin kullanım kapsamını belirleyen bir sözleşme hazırlamak
Ürünleri üçüncü şahıslara sunarken, telif hakkının var olup olmadığına bakılmaksızın, kullanım kapsamını sözleşme ile açıkça belirlemek önemlidir. - Promptlar ve ürünleri birlikte yönetmek
Şirketler için promptlar bilgi birikimi, ürünler ise sonuçtur. Bu ikisini ayrı düşünmek yerine, bir bütün olarak yönetmek tavsiye edilir.
İş Pratiğinde Dikkat Edilmesi Gereken Riskler ve Önlemler (Hırsızlık, Paylaşım, Lisans)
Birçok şirketin iş süreçlerine zaten yapay zeka tabanlı üretim AI’larını dahil ettiğini biliyoruz. Bu bölümde, komut dizilerine telif hakkı tanınabileceği ihtimalini göz önünde bulundurarak, dikkate alınması gereken riskler ve alınması gereken önlemler hakkında açıklamalar yapacağız.
Komut dizilerinin hırsızlığı yasal bir sorun teşkil eder mi?
Eğer komut dizilerinde yaratıcı ifadeler bulunuyorsa, bu komut dizileri telif hakkı korumasına tabi eserlerdir. İzinsiz kullanım telif hakkı ihlali oluşturabilir.
Günümüzde, sosyal medya aracılığıyla AI komut dizilerini ticari amaçlarla kullanan kullanıcılar da gözlemlenmektedir. Ancak, kullanılan komut dizileri başka bir şirkete aitse, kullanımın durdurulması veya tazminat talebiyle karşılaşılabilir. Özellikle, şirketler tarafından geliştirilen mantık veya şablonları içeren komut dizileri, gizli bilgi olarak da ele alınmalıdır.
Şirket İçi Yönerge Hazırlığı ve Hukuk Departmanı ile İşbirliği
Şirketler için aşağıdaki gibi yaklaşımlar etkili olabilir:
- Komut dizisi oluşturma ve kullanımı için yönergeler hazırlamak
- Çalışanlara yönelik telif hakkı ve fikri mülkiyet eğitimleri düzenlemek
- Hukuk ve fikri mülkiyet departmanları tarafından düzenli incelemeler yapmak
Bu tür kuralların oluşturulmasıyla, yapay zeka tabanlı üretim AI kullanımı sırasında karşılaşılabilecek yasal riskler en aza indirgenebilir.
Özet: Yapay Zeka Üretimi Konusunda Uzmanlara Danışın
Yapay zeka üretiminin iş dünyasında yaygınlaşmasıyla birlikte, kullanılan komutlarda telif hakkı doğabileceğinin farkında olmak önemlidir. Özellikle, komutlarda yaratıcılık varsa, bunların telif hakkı ile korunma ihtimali olduğunu unutmamak gerekir.
Ticari kullanım söz konusu olduğunda ise ekstra dikkat gereklidir. Şirket faaliyetleri içinde, komutlar ve üretilen içeriklerin kullanım kapsamını ve sorumlulukları netleştirmek, sözleşmeler ve düzenlemelerle bunları kontrol altına almak büyük önem taşır.
Bunun yanı sıra, şirket içinde fikri mülkiyetle ilgili stratejiler geliştirmek ve uygun yönergeler oluşturmak gereklidir. Fikri mülkiyet konuları, özellikle yüksek düzeyde uzmanlık gerektiren alanlardır. Yapay zeka üretimi ve komutlar konusunda ise, yargı kararları ve yasal düzenlemeler henüz yeterli seviyede değildir. Bu nedenle, konu hakkında mutlaka bir uzmana danışmanız faydalı olacaktır.
Monolit Hukuk Bürosu’nun Sunduğu Çözümler
Monolit Hukuk Bürosu, IT ve özellikle internet ile hukukun her iki alanında da zengin deneyime sahip bir hukuk firmasıdır. AI işletmeleri birçok hukuki riski beraberinde getirir ve AI ile ilgili hukuki sorunlarda uzmanlaşmış avukatların desteği hayati önem taşır. Büromuz, AI konusunda bilgili avukatlar ve mühendislerden oluşan bir ekip ile ChatGPT dahil olmak üzere AI işletmelerine sözleşme hazırlama, iş modelinin yasallığının değerlendirilmesi, fikri mülkiyet haklarının korunması, gizlilik konularında uyum gibi ileri düzeyde hukuki destek sağlamaktadır. Aşağıdaki makalede detayları bulabilirsiniz.
Monolit Hukuk Bürosu’nun Uzmanlık Alanları: AI (ChatGPT vb.) Hukuku[ja]
Category: IT
