Metaverse'de 'Arazi' Satın Almanın Hukuki Sorunlarını Açıklıyoruz
Son zamanlarda daha sık duyduğumuz bir kelime olan “Metaverse”.
2021 yılı Ekim ayında dünya çapında ünlü Amerikan IT şirketi Facebook, ismini “Meta Platforms” olarak değiştirdi. Bu durum, birçok kişinin Metaverse’e ilgi duymasına neden oldu. Japon şirketleri de ardı ardına Metaverse’e girişlerini duyurdu ve Metaverse pazarının geliştirilmesi ve yatırımlar hızla artmaktadır.
Metaverse yeni bir kavram olduğu için, işletmeye dönüştürme konusunda engellerin yüksek olduğu da bir gerçektir. “İşletmeye dönüştürme sürecini nasıl ilerleteceğimi bilmiyorum” veya “Para kazanabilir miyim?” gibi soruları ve endişeleri olan birçok kişi olabilir. Gerçekten de, Metaverse’i iş dünyasında kullanmak için birçok hukuki sorun bulunmaktadır.
İşte bu makalede, Metaverse’in özelliklerini ve iş alanında kullanım örneklerini tanıtırken, Metaverse’deki arazi işlemlerini ele alıp hukuki sorunları açıklıyoruz.
Metaverse Nedir?
Metaverse (İngilizce: metaverse), Japonca’ya çevrildiğinde, çevrimiçi olarak oluşturulan “3 boyutlu (3DCG) sanal alan” veya bu tür hizmetleri ifade eder. Metaverse terimi, eski Yunanca bir önekten türetilen bir kelime olup, “meta= aşan, üst düzey” ve “universe= evren” kelimelerinin birleşiminden oluşur. Bu terim aslen Amerikalı bilim kurgu yazarı Neal Stephenson’ın 1992’de yayınladığı “Snow Crash” adlı romanında yer alan kurgusal bir sanal alan hizmetinin adıdır ve başlıca İngilizce konuşulan bölgelerde kullanılmaya başlanmıştır.
Sanal alanın birçok adı vardır ve bunlar arasında WIRED (bağlı olan yerler), sanal alan, VR (sanal gerçeklik alanı), cyberspace (siber alan) gibi terimler bulunur. Şu anda metaverse’in tanımı hala birleşmiş bir yorumu yoktur. Metaverse açıklama kitabı “Metaverse Evolution” (Teknik Eleştiri Topluluğu | 2022) ‘de, “mekansallık”, “özdeşlik”, “erişilebilirlik”, “büyük ölçekli eşzamanlı bağlantı”, “daldırma”, “yaratıcılık” ve “ekonomiklik” olmak üzere 7 gerekliliği karşılayan çevrimiçi sanal alanı metaverse olarak tanımlar.
İlgili Makale: Metaverse ve NFT’nin Hukuki Sorunları Nelerdir? Dikkat Edilmesi Gereken Yasaları Açıklıyoruz [ja]
Ülkemizde de Büyüyen Metaverse Piyasa Büyüklüğü
Ülkemizdeki metaverse piyasası, öncelikle kurumsal iş amaçlı hizmetlerin yaygınlaşması ve ardından tüketici piyasasına nüfuz etmesi beklenmektedir.
Yeni tip koronavirüsün etkisiyle, sanal (virtual) alanda alternatif hizmetlere (iç toplantılar, kurumsal sanal sergiler, online seminerler vb.) olan talep hızla arttı. Gerçek (fiziksel) dünyada gerçekleştirilmesi gerekenler ile maliyet-etkinlik açısından online olarak da gerçekleştirilebilecek olanlar arasındaki ayrımın giderek belirginleşmesi nedeniyle, sanal hizmetlere olan talebin gelecekte de devam edeceği düşünülmektedir.
Japonya İletişim Bakanlığı’nın ‘Bilgi ve İletişim Beyaz Kitabı Reiwa 4 (2022) Yılı Versiyonu’na göre, metaverse dünyasında gerçekleştirilen işlem piyasası 2021 yılında 42.64 trilyon yen’e ulaştı ve 2030 yılında 788.705 trilyon yen’e kadar genişlemesi bekleniyor.
Öte yandan, ülkemizdeki 2021 yılı metaverse piyasa büyüklüğü (metaverse platformları, platform dışı (içerik, altyapı vb.) ve XR (VR/AR/MR) cihazlarının toplam değeri) 74.4 milyar yen olarak tahmin edilmiş ve 2022 yılında 182.5 milyar yen’e (önceki yıla göre %245.2 artış) kadar büyümesi beklenmektedir.
2020-2022 yılları arasında büyük şirketler de metaverse piyasasına peş peşe giriş yaptı ve çeşitli metaverse platformları kuruldu. İşletmeler arasında işbirliği ve iş ortaklıkları gibi yollarla pilot uygulamalar gerçekleştirilirken, gelecekteki işletmecilik hedeflenmektedir.
Kaynak: Japonya İletişim Bakanlığı | Bilgi ve İletişim Beyaz Kitabı Reiwa 4 (2022) Yılı Versiyonu [ja]
Kaynak: Yano Ekonomi Araştırma Enstitüsü | Metaverse’in Ülkemizdeki Piyasa Trendleri Araştırması (2022) [ja]
Metaverse Örneği 1: Sanal Şehir
Gerçek dünyayı yeniden yaratan Dijital İkizler ve XR (gerçek dünya ile sanal dünyayı birleştiren ve gerçekte olmayan şeyleri algılama teknolojisi), VR (Sanal Gerçeklik), AR (Artırılmış Gerçeklik), MR (Karma Gerçeklik) gibi teknolojiler bulunmaktadır. Japonya’da, tıp eğitim programlarında VR deneyimleri ile ileri klinik becerilerin kazanılması ve refah tesislerinde uygulamalar gibi alanlarda ilerlemeler kaydedilmiştir. Ayrıca, gayrimenkul sektöründe de NFT’ye dönüştürülen işlemler (daha sonra ayrıntılı olarak açıklanacaktır) gerçekleştirilmektedir.
Gelecekte, kullanıcıların sanal bir ortamda, kendi avatarlarını (elektronik filigran ile kişi doğrulama ve sahte belirleme güvenliği sağlanmış) kontrol ederek, diğerleriyle iletişim kurabilecekleri, işlem yapabilecekleri ve çeşitli deneyimler yaşayabilecekleri düşünülmektedir.
Japonya’da da, gerçek şehirlerle bağlantılı sanal bir ortam olan “Şehir Bağlantılı Metaverse / Sanal Şehir” geliştirme ve işletme çalışmaları, yerel yönetimler tarafından da yürütülmektedir. Daha fazla bilgi için, lütfen Nisan 2022’de “Sanal Şehir Konsorsiyumu” tarafından belirlenen Metaverse işletme ve kullanımına ilişkin hukuki yönergeleri içeren kılavuzu inceleyin.
Resmi Web Sitesi: Sanal Şehir Konsorsiyumu | Sanal Şehir Kılavuzu [ja]
2021 yılından itibaren giriş yapmak isteyenler için, sözde sanal alanlar olarak adlandırılan ticari alanlarda gayrimenkul işlemleri ve alışveriş gibi ekonomik faaliyetler gerçekleştirilebilir. Ayrıca, etkinlikler, uzay istasyonlarında mekan deneyimleri, hizmetler ve ürünlerin 3D modellemesi de mümkün olup, bu bir başka “gerçeklik” olarak yeni bir yaşam sürdürme olasılığı düşünülmektedir.
Metaverse Örneği 2: Mimarlık ve Mekan Tasarımı
2022 yılı Temmuz ayında, CyberAgent Şirketi, metaverse’deki binalar ve mekan tasarımı üzerine araştırma, planlama ve üretim yapmayı amaçlayan bir uzmanlık organizasyonu olan “Metaverse Architecture Lab”ı (Metaverse Mimarlık Laboratuvarı) kurdu.
Ünlü mimar Kengo Kuma (Mimar, Tokyo Üniversitesi Özel ve Onursal Profesörü) danışman olarak atandı ve metaverse’ye özgü mekan tasarımları ve kullanıcı deneyimini ve marka değerini artıran binaların var olma şekilleri üzerine araştırmalar yaparak, yeni değerler yaratan sanal binaların üretimine katkıda bulunacak.
Sadece ticari alanlar değil, karma tesisler, sanal şehirler gibi geliştirmeler ve metaverse sayesinde gerçekleştirilebilecek mimari konsept tasarımları, içerik planlamaları ve kullanıcı deneyimi tasarımları, sanal bina mimarisinin doğrulanması ve prototip oluşturma gibi çalışmaları içeren bir plan açıkladılar.
Metaverse’deki Mülkiyet Hakları
Sanal alanlardaki kripto varlıklar maddi olmayan varlıklar olduğu için, sadece veri olan bu varlıklar üzerinde Japon Medeni Kanunu’ndaki (Japanese Civil Code) mülkiyet hakları veya sahiplik hakları gibi maddi haklar kabul edilmez. Metaverse’de “mülkiyet hakkı” gibi bir kavram bulunmadığından, “sahiplik” terimi kullanılır.
Bir sonraki bölümde ayrıntılı olarak açıklayacağımız gibi, sanal alanlarda NFT adı verilen bir blockchain kullanılarak telif hakkı veya münhasır hakların kanıtlanması mümkün olabilir.
NFT ve Kullanım Hakları
NFT, “Non-Fungible Token”ın kısaltmasıdır ve Türkçeye “Değiştirilemez Token” olarak çevrilebilir. “Token”, “kripto para birimi (sanal para)” gibi kimlik doğrulama cihazları veya verilerini ifade eder. Blockchain kullanılarak, dijital eserlerin taklit edilmesi veya paylaşılması zorlaşır.
Son yıllarda, NFT’nin ortaya çıkışı (yaklaşık 2017 yılından itibaren) ile dijital varlıkların otantikliği ve sahipliği belirlenebilir hale gelmiş ve bir tür belgelendirme rolü oynamıştır. Yani, NFT’ye dönüştürme ile, maddesel hale getirilemeyen dijital verilere nadir değer kazandırılabilmektedir.
Bu şekilde, NFT, benzersiz kripto varlıkların veya gerçek dünyadaki varlıkların sahiplik haklarını temsil etmeye başlamıştır. Kesin olarak, sanal dünyadaki kripto varlıklar için “sahiplik” kavramı olmadığından, “sahip olma” kavramı kullanılır.
NFT’ler, sadece blockchain cüzdanında yönetilen özel anahtarı bilen kişilerin işlem yapabildiği bir sistemle çalışır, bu nedenle onları münhasır bir şekilde sahip olmak mümkündür. Ve blockchain üzerinde sahip bilgileri ve işlem geçmişi kaydedildiğinden, başkalarına hakları devretmek, yani transfer yapmak mümkündür.
“Telif hakkı” konusunda, örneğin bir NFT sanatının telif hakkı sahibi bir NFT sanat işlemi gerçekleştirdiğinde, taraflar arasında telif hakkı devri konusunda bir anlaşma oluşturulmuşsa, telif hakkını devretmek mümkün olabilir. İşlem pratiği olarak, NFT sanatının sahipliği ile telif hakkının elde edilmesini kabul etmek yerine, telif hakkının kullanım izni alınması durumları daha yaygındır.
İlgili Makale: NFT Sanatının “Sahipliği” ve Telif Hakkı İlişkisi Nedir? [ja]
“NFT Gayrimenkul” denildiğinde, genellikle Metaverse içindeki sanal araziyi ifade eder, ancak gerçek dünyadaki gayrimenkullerin NFT’ye dönüştürülmesi eğilimi de artmaktadır.
Henüz başlangıç aşamasında olan mevcut durumda, “NFT Gayrimenkul”ün Metaverse içindeki bir şey mi, yoksa gerçek dünyada var olan gayrimenkullerin NFT verisi olarak ele alındığı bir durum mu olduğu belirsizdir. İlk durumda, Metaverse içindeki NFT gayrimenkuller, normal gayrimenkul işlemlerine göre risk taşıdığı için dikkatli olunmalıdır.
Metaverse Platformlarının Hukuki Sorumlulukları
Kripto varlık (sanal para) satışı ve dağıtımı için, kripto varlık değişim işletmecisi olarak kayıt olmanız gerekmektedir. Kripto varlık değişim işletmecilerine, kullanıcıların parasını ve kripto varlıklarını ayrı ayrı yönetme yükümlülüğü, işlem sırasında doğrulama yükümlülüğü gibi çeşitli düzenlemeler uygulanmaktadır. NFT’ler, doğaları gereği bazen kripto varlık olarak kabul edilebilir, bu yüzden hangi düzenlemelerin olduğuna dikkat etmek önemlidir.
NFT’lerin hangi yasal düzenlemelere tabi olduğu hakkında daha ayrıntılı bilgi için aşağıdaki makaleye göz atabilirsiniz.
İlgili Makale: NFT’lerin Hangi Yasal Düzenlemelere Tabi Olduğunu Bir Avukat Açıklıyor [ja]
Ayrıca, metaverse içinde sadece işlemler değil, diğer oyuncular için çalışma durumları da söz konusu olabilir. Bu durumda, çoğunlukla gig işçisi gibi bir biçimde hizmet sözleşmesi kurulduğu düşünülür ve temelde metaverse’a özgü yasal düzenlemeler yoktur. İşçi olarak kabul edildiği ve iş sözleşmesi kurulduğu durumlarda, iş kazası sigortası, maaş ödemeleri, çalışma koşullarının açıklanması gibi gerçek dünyadaki çeşitli iş hukuku düzenlemeleri uygulanır.
Metaverse ile ilgili hukuki sorunlar hakkında düşünülmesi gereken yönler henüz belirlenmiş değil. Metaverse, belirli bir işletmecinin sağladığı platform üzerinde kapalı bir alan oluşturduğu için, açık internetten farklı bir durumdadır.
Platform sağlayıcıların belirlediği kullanım koşulları ve teknik özellikler (mimari) ile kurallar oluşturulur.
Sanal alanı sağlayan platform sağlayıcılar arasında, oyuncuların (avatarların) göz hareketlerini sensörlerle takip edip, reklam etkinliğini ölçmek için kullanmayı planlayanlar da vardır. Elbette, hassas bilgilerin izni olmadan alınmaması gerekmektedir.
Bunu doğruladıktan sonra, işlem eylemleri hakkında, özel özerkliğin kabul edilmesi gerektiği düşünülür.
Ancak, bu tür özel özerklik “hukukun egemenliği” tarafından desteklenmelidir. Merkezi olmayan (organizatörün olmadığı) blockchain’deki uygulanabilir hukuk seçimi, son derece zor sorunlar ortaya çıkarır.
İçişleri Bakanlığı da, “Sanal alandaki anlaşmazlıklar için de, bir yerde yargı sistemi tarafından sağlanan bir çözümün hazır olması gerektiğini düşünüyoruz. Platformun sağladığı ADR (ODR) yeterli mi, bu konu sorgulanacak” diye belirtmiştir.
Gelecekte ele alınması gereken hukuki sorunlar, sanal alandaki olayların gerçek dünya ile bağlantı kurduğu durumlarda (XR), bu ilişkileri düzenlemek için kurallardır. Bunu bir tür çatışma hukuku (uzay hukuku) olarak konumlandırılıyor.
Çatışma kurallarının içeriği, duruma göre değerlendirilip somutlaştırılmalıdır, ancak temel bir ilke olarak “gerçek dünyanın üstünlüğü” ilkesinin kabul edilmesi gerektiği düşünülür. Gerçek dünyada kurulan politika kararları ve değer yargıları, sanal alandaki faaliyetlerle ilgili olarak zarar görmemelidir.
Sanal alan ve dijital varlıklar hakkında, global bir bakış açısıyla tartışmanın ilerlediği önemli konular, dijital varlık işlemleri (özellikle finansal ve teminat işlemleri) ile ilgili kurallardır. Bu konu, sanal alandaki “nesneler” ve “toprak” üzerindeki hakları da içeren “mülkiyet hukuku” sorunudur, ancak kripto varlık ve NFT tartışmaları önceliklidir.
Ayrıca, “fikri mülkiyet hakları” ve “kişilik hakları” konularında da sorun bilinci güçlüdür ve bu farklılıkları aşan kapsamlı bir tartışma yoluyla, sanal alanın sağlıklı gelişiminin teşvik edileceği düşünülmektedir.
Referans: İçişleri Bakanlığı | Sanal Alanın Hukuki Sorunlarına İlişkin Temel Bakış Açıları [ja]
Özet: Metaverse’deki NFT İşlemleri Avukatlara
Yukarıda, Metaverse’de NFT işlemleri yapmayı düşünen işletme sahiplerine yönelik olarak, Metaverse arazi işlemlerinin hukuki sorunları hakkında açıklamalar yaptık. Metaverse çok faydalı bir teknoloji olmasına rağmen, bu makalede belirtildiği gibi, hukuki olarak düzenlenmesi gereken birçok konu bulunmaktadır.
Monolith Hukuk Bürosu, IT alanında, özellikle internet ve hukukun her iki yönünde de yüksek uzmanlığa sahip bir hukuk bürosudur. Metaverse ve NFT işlemleri hakkında, hukuki bilgiye ek olarak, bu en son IT teknolojileri hakkında da uzman bilgisi olan bir avukata danışmanızı öneririz.
Büromuz Tarafından Alınan Önlemler
Monolith Hukuk Bürosu, özellikle IT ve internet hukuku olmak üzere, hukukun her iki yönünde de yüksek uzmanlığa sahip bir hukuk bürosudur. Günümüzde dikkat çeken kripto varlıkla ilgili işletmeler, yüksek derecede uzmanlık gerektiren ve hukuki kontrolün gerekli olduğu bir alandır. Büromuz, çeşitli yasal düzenlemeleri göz önünde bulundurarak, mevcut işletmelerin ve başlatmayı düşündüğünüz işletmelerin hukuki risklerini analiz eder ve işletmeyi durdurmadan mümkün olduğunca yasallaştırmayı hedefler. Ayrıntılar aşağıdaki makalede belirtilmiştir.
Monolith Hukuk Bürosu’nun hizmet verdiği alanlar: Kripto Varlık, NFT, Blockchain [ja]
Category: IT
