Японы компанийн хуулийн хүрээнд хувьцаа эзэмшигчдийн эрх: Захирлуудын үйл ажиллагааг зохистой байлгах олон төрлийн арга хэрэгслүүд

Японы хувьцаат компаниудад удирдлагыг ТУЗ болон тус тусын захирлуудад даатгадаг. Гэвч энэ даатгал нь туйлын зүйл биш бөгөөд компанийн эзэмшигч болох хувьцаа эзэмшигчид удирдлага зөв, хууль ёсны дагуу явагдаж байгаа эсэхийг хянах чухал үүрэгтэй. Хувьцаа эзэмшигчдийн энэ хяналтын эрх нь компанийн эрүүл үйл ажиллагаа болон компанийн үнэ цэнийг хадгалахад зайлшгүй шаардлагатай. Олон хүмүүс захирлуудын хууль бус үйлдлээс болж компани хохирол амссан тохиолдолд, компанийн өмнөөс захирлуудын хариуцлагыг нэхэмжилж, хохирлыг нөхөн төлүүлэх “хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөллийн нэхэмжлэл”-ийг хамгийн сайн мэддэг эрх гэж үздэг. Энэ нэхэмжлэл нь үүссэн хохирлыг нөхөн сэргээх хүчирхэг арга хэрэгсэл юм.

Гэвч Японы компанийн хууль хувьцаа эзэмшигчдэд зөвхөн хохирлыг нөхөн сэргээх эрхийг олгоод зогсохгүй. Харин ч илүү идэвхтэй, урьдчилан сэргийлэх зорилгоор компанийн үйл ажиллагааны зөв байдлыг хангах олон төрлийн нарийн хууль эрх зүйн хэрэгслийг санал болгодог. Эдгээр эрх нь Японы компанийн хуульд заасан “хувьцаа эзэмшигчдийн тэгш эрхийн зарчим”-ыг бодитоор дэмждэг. Энэ зарчим нь компани бүх хувьцаа эзэмшигчдийг тэдний эрхийн агуулга болон тоонд нь харгалзан тэгш хандах үүрэгтэй бөгөөд зарим хувьцаа эзэмшигчдийн хүсэл сонирхлоос болж компанийн нийт ашиг хохирохоос сэргийлэх үндэс болдог. Энэ нийтлэлд, энэ зарчмыг хэрэгжүүлэх хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөллийн нэхэмжлэлээс гадна гурван чухал эрх болох “хууль бус үйлдлийг зогсоох нэхэмжлэл”, “шинжээч томилох нэхэмжлэл”-д анхаарлаа хандуулна. Эдгээр эрх нь тус бүрдээ хохирол үүсэхээс урьдчилан сэргийлэх урьдчилан сэргийлэх үүрэг, удирдлагын ил тод бус байдлыг арилгах шинжилгээний үүрэг, болон нарийн төвөгтэй компанийн бүлгийн бүхэлд нь хариуцлага хүлээлгэх боломжийг олгох өргөжүүлэх үүрэгтэй бөгөөд хувьцаа эзэмшигчид компанийн засаглалыг үр дүнтэй хангах хүчирхэг арга хэрэгсэл болдог.  

Японы Компанийн Захирлуудын Зөрчлийг Урьдчилан Сэргийлэх: Хууль Бус Үйлдлийг Зогсоох Эрх

Системийн Тойм ба Хууль Зүйн Үндэслэл

Хувьцаа эзэмшигчдийн эрхүүдийн дотроос хамгийн шууд бөгөөд урьдчилан сэргийлэх шинж чанартай нь “хууль бус үйлдлийг зогсоох эрх” юм. Энэ эрх нь захирлуудын хууль бус үйлдлийг хэрэгжүүлэхээс сэргийлж, компанидаа нөхөж баршгүй хохирол учрахаас урьдчилан сэргийлэх зорилготой. Энэ нь хохирол учирсны дараа нөхөн сэргээхийг зорьдог хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөллийн нэхэмжлэлээс ялгаатай бөгөөд урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний хувьд маш чухал ач холбогдолтой.

Энэ эрхийн хууль зүйн үндэслэл нь Японы компанийн хуулийн 360-р зүйлийн 1-р хэсэгт (2005 он) байдаг. Энэ заалтын дагуу, хувьцаа эзэмшигчид захирлууд компаний зорилгын хүрээнээс гадуур үйлдэл хийх, эсвэл бусад хууль тогтоомж, дүрэм журам зөрчих үйлдэл хийх үед, компанидаа “ихээхэн хохирол учрах магадлалтай” бол тэдгээр захирлуудад үйлдлийг зогсоохыг шаардах эрхтэй. Энэ эрхийг хэрэгжүүлэхийн тулд хоёр шаардлага бий. Нэгдүгээрт, захирлуудын үйлдэл хууль тогтоомж эсвэл дүрэм журам зөрчиж байгаа байх, хоёрдугаарт, тэр үйлдлээс болж компанидаа “ихээхэн хохирол” учрах тодорхой магадлалтай байх ёстой. Чухал зүйл нь, энэ нэхэмжлэл нь ирээдүйн үйлдэл эсвэл одоо үргэлжилж буй үйлдэлд л хамаарах бөгөөд аль хэдийн дууссан үйлдлийг зогсоох боломжгүй.

Компаниудын шийдвэр гаргалт хурдан явагддаг тул, ердийн шүүхийн үйл явц нь зогсоох зорилгыг хангаж чадахгүй байх нь олонтаа. Иймээс, практикт энэ эрхийг “түр хориг тавих хүсэлт” гэх мэт шүүх хурдан шийдвэр гаргах боломжтой хамгаалалтын үйл явцаар дамжуулан хэрэгжүүлдэг.

Японы Шүүхийн Жишээ

Энэ зогсоох эрхийн талаар шүүхийн шийдвэрийн үзэл баримтлалыг харуулахын тулд, шууд компанийн хуулийн хэрэг биш боловч, Японы Дээд Шүүх 2002 оны 9-р сарын 24-нд гаргасан шийдвэрийг жишээ болгон авч үзэж болно. Энэ хэрэг нь “Чулуугаар Сэлэх Загас” хэмээх зохиолтой холбоотой хувийн нууцын эрх зөрчигдсөн тухай байсан боловч, шүүх нь зөрчилт үйлдэл тодорхой урьдчилан таамаглагдаж, үүнээс болж хохирогчид ноцтой бөгөөд нөхөн сэргээхэд хэцүү хохирол учрах магадлалтай үед урьдчилан зогсоохыг зөвшөөрөх ёстой гэсэн шийдвэрийн шалгуурыг харуулсан. Энэ “ноцтой бөгөөд нөхөн сэргээхэд хэцүү хохирол” гэсэн үзэл баримтлал нь компанийн хууль дахь “ихээхэн хохирол” гэсэн ойлголттой нийцэж байгаа бөгөөд шүүх урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний хувьд зогсоохыг хэрхэн ноцтой тохиолдолд хязгаарлаж байгааг харуулж байна.

Бодит компанийн хууль зүйн хэрэгжилтийн жишээ болгон, Токио Дүүргийн Шүүх 2021 оны 2-р сарын 17-нд гаргасан Креа Холдингстэй холбоотой түр хориг тавих хүсэлтийн шийдвэрийг авч үзэж болно. Энэ хэрэгт хувьцаа эзэмшигчид түр хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын холбогдолтой тодорхой үйлдлийг зогсоохыг хүссэн боловч, шүүх хүсэлтийг няцаасан. Энэ жишээ нь шүүх “ихээхэн хохирол” гэсэн шаардлагыг хатуу шалгаж байгааг харуулж байна. Хувьцаа эзэмшигчид удирдлагын өдөр тутмын шийдвэр гаргалтад хялбархан оролцох арга хэрэгсэл биш, харин компанидаа үнэхээр ноцтой аюул тулгарсан онцгой нөхцөлд л үйлчилдэг “компанийн онцгой тоормос” гэсэн үүргийг энэ эрх гүйцэтгэж байгааг харуулж байна. Иймээс, энэ эрхийг хэрэгжүүлэх хувьцаа эзэмшигчид зөвхөн хууль зөрчсөн үйлдлийг заах биш, харин тэр үйлдэл нь компанийн оршин тогтнолд аюул учруулж болзошгүй ноцтой аюул гэдгийг тодорхой нотлох шаардлагатай.

Менежментийн ил тод байдлыг хангах нь: Хяналтын ажилтны томилгооны эрх

Системийн тойм ба хууль зүйн үндэслэл

Японы хувьцаат компаниудад менежментийн мэдээлэл ихэвчлэн удирдлагад төвлөрч, хувьцаа эзэмшигчидтэй мэдээллийн асимметри үүсдэг. Хувьцаа эзэмшигчид менежментийн зохистой байдлыг хянахыг оролдсон ч, үндэслэлтэй мэдээлэлд нэвтрэх боломжгүй бол эрх нь хоосон болно. Энэ мэдээллийн зөрүүг арилгаж, менежментийн ил тод байдлыг хангах хүчирхэг арга бол “хяналтын ажилтны томилгооны эрх” юм.

Энэ эрх нь Японы компанийн тухай хуулийн 358-р зүйлд (2006 он) заасан байдаг. Нийт хувьцаа эзэмшигчдийн саналын эрхийн 3%-иас дээш хувийг эзэмшдэг хувьцаа эзэмшигчид “хувьцаат компанийн үйл ажиллагаанд хууль бус үйлдэл эсвэл хууль, дүрэм, эсвэл дүрэмд зөрчилтэй ноцтой баримт байгаа гэж сэжиглэх үндэслэлтэй үед” шүүхэд хяналтын ажилтны томилгоог хүсэх боломжтой.

Энэ хүсэлтийг шүүх хүлээн зөвшөөрвөл, шүүх нь өмгөөлөгч эсвэл баталгаажсан нягтлан бодогч гэх мэт төвийг сахисан гуравдагч этгээдийг хяналтын ажилтнаар томилно. Хяналтын ажилтнаар томилогдсон этгээд нь хууль зүйн эрх мэдэлд үндэслэн компанийн үйл ажиллагаа болон хөрөнгийн байдлыг шалгана. Энэ шалгалтын эрх мэдэл нь хүчирхэг бөгөөд шаардлагатай бол охин компанийн шалгалтад ч хүрч болно. Шалгалтыг дуусгасан хяналтын ажилтан үр дүнг нарийвчилсан тайлан болгон нэгтгэж, шүүхэд хүргүүлнэ. Мөн энэ тайлангийн хуулбарыг хүсэлт гаргасан хувьцаа эзэмшигчид ч өгнө. Шүүх нь энэ тайлангийн агуулгад үндэслэн шаардлагатай гэж үзвэл компанийн захирлуудад хувьцаа эзэмшигчдийн хурлыг зарлан хуралдуулж, шалгалтын үр дүнг тайлагнахыг тушааж болно.

Японы шүүхийн жишээ

Энэ хяналтын ажилтны томилгооны эрх хэрхэн ажилладагийг харуулсан чухал жишээ бол 2023 оны 2-р сарын 28-нд Мито дүүргийн шүүхийн Шимодай салбарын гаргасан шийдвэр юм. Энэ хэрэгт шүүх нь хувьцаа эзэмшигчийн хүсэлтийг хүлээн авч, хяналтын ажилтны томилгоог шийдвэрлэсэн. Ялангуяа анхаарал татах зүйл бол шүүхийн заасан шалгалтын хүрээний өргөн цар хүрээ юм. Энэ нь зөвхөн нягтлан бодох бүртгэлийн зөрчлийг шалгахаас гадна дараах зүйлсийг хамарсан:

• Японы Хөдөлмөрийн стандартын тухай хууль зэрэг хөдөлмөрийн холбогдох хууль тогтоомжийн дагаж мөрдөх байдал
• Нийгмийн даатгал болон хөдөлмөрийн даатгалд зохистойгоор хамрагдсан байдал
• Хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын үйл ажиллагаанд компанийн тухай хуулийн дагаж мөрдөх байдал
• Нягтлан бодох бүртгэлийн баримт бичгийн бүрдүүлэлт, хадгалалтанд компанийн тухай хуулийн дагаж мөрдөх байдал
• Хуулийн дагуу татварын хууль тогтоомжийн дагаж мөрдөх байдал

Энэ шийдвэр нь шүүх нь компанийн тухай хуулийн 358-р зүйлд (2006 он) заасан “хууль бус үйлдэл” эсвэл “ноцтой баримт”-ыг зөвхөн тодорхой залилангийн үйлдэл бус, харин компанийн үндсэн нийцлийн системийн дутагдал зэрэг илүү өргөн хүрээтэй, бүтцийн асуудлуудыг багтаан тайлбарлаж байгааг тодорхой харуулж байна. Үүний үр дүнд, хяналтын ажилтны томилгооны эрх нь зөвхөн хууль бус үйлдлийг шалгах хэрэгсэл бус, харин шүүхийн эрх мэдэлд тулгуурлан “компанийн цогц эрүүл мэндийн үзлэг” хийх арга хэрэгсэл болж хувирсан. Хувьцаа эзэмшигчид энэ эрхээр дамжуулан менежментийн хар хайрцагт гэрэл тусгаж, бодитой, найдвартай нотолгоог баталгаажуулж чадна. Мөн энэ шалгалтын үр дүн нь цаашдын хууль бус үйлдлийг зогсоох хүсэлт эсвэл хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөллийн нэхэмжлэл зэрэг бусад эрхийг хэрэгжүүлэх хүчирхэг суурь болж чадна.

Хувьцаа эзэмшигчдийн хяналтын эрхийн Япон дахь харьцуулалт

Өмнө нь үзсэнчлэн, Японы компанийн хууль нь хувьцаа эзэмшигчдэд компанийн үйл ажиллагааны зохистой байдлыг хангахын тулд өөр өөр зорилго, үүрэг бүхий олон эрхийг олгодог. Эдгээр эрхүүд нь тус тусдаа үйлчлэхээс гадна харилцан уялдаатайгаар илүү үр дүнтэй корпорацийн засаглалыг хэрэгжүүлэх боломжийг олгодог. Хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөллийн нэхэмжлэлийг үндэслэн, хууль бус үйлдэл зэргийг зогсоох эрх, шалгагч томилох эрхийг харьцуулахад, тэдгээрийн стратегийн үүргийн ялгаа тодорхой болно.

Хууль бус үйлдэл зэргийг зогсоох эрх нь хохирол үүсэхээс “өмнө” оролцох урьдчилан сэргийлэх эрх юм. Үүний зорилго нь хууль бус үйлдлийг зогсоох бөгөөд мөнгөн нөхөн төлбөр биш юм. Үүний эсрэгээр, шалгагч томилох эрх нь удирдлагын зөрчилд сэжиглэгдэж байгаа боловч баттай нотлох баримт байхгүй нөхцөлд “шалгалт” хийх эрх юм. Үүний зорилго нь төвийг сахисан гуравдагч этгээдээр баримтыг тодруулах бөгөөд удирдлагын ил тод байдлыг хангахад оршино. Харин хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөллийн нэхэмжлэл нь хохирол үүссэн “дараа” нь захирлуудын хувийн хариуцлагыг хөөцөлдөж, компанийг мөнгөн нөхөн төлбөр төлүүлэх зорилготой дараах нөхөн сэргээх арга хэмжээ юм.

Эдгээр эрхүүд нь цаг хугацаа (өмнө, дунд, дараа), зорилго (зогсоох, шалгах, нөхөн төлбөр), зорилтот зүйл (үйлдэл, мэдээлэл, захирлуудын хувь хүн), мөн стратегийн үүрэг (онцгой тоормос, мэдээлэл цуглуулах, мөнгөн нөхөн төлбөр) зэрэгт тодорхой ялгаатай байдаг. Хувьцаа эзэмшигчид тулгарч буй нөхцөл байдалд тохируулан эдгээр эрхийг зөв сонгож, эсвэл хослуулан хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

Дүгнэлт

Энэхүү нийтлэлд дэлгэрэнгүй тайлбарласнаар, Японы компанийн хууль нь компанийн эзэмшигч болох хувьцаа эзэмшигчдэд удирдлагыг хянах, түүний зохистой байдлыг хангах хүчирхэг бөгөөд олон талт эрхийг олгодог. Өргөнөөр мэдэгдсэн хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөллийн нэхэмжлэл нь үүссэн хохирлыг нөхөн сэргээх нэгэн арга зам төдий юм. Үүнээс өмнөх шатанд, хууль бус үйлдлийг зогсоох нэхэмжлэлийн эрх нь хохирол үүсэхээс урьдчилан сэргийлэх “урьдчилан сэргийлэх” үүргийг гүйцэтгэж, шалгалтын эрх нь удирдлагын ил тод бус байдлыг илрүүлэх “шалгалт” үүргийг хүлээнэ. Эдгээр эрхүүд нь хувьцаа эзэмшигчдэд компанийн эрүүл үйл ажиллагааг хангах нөхцөл байдалд тохирсон стратегийн сонголтуудыг санал болгодог.

Монолис хуулийн фирм нь энэхүү нийтлэлд тайлбарласан корпорацийн засаглал болон хувьцаа эзэмшигчдийн эрхтэй холбоотой асуудлуудаар дотоод, гадаадын олон төрлийн үйлчлүүлэгчдэд зөвлөгөө, төлөөлөл үзүүлж ирсэн арвин туршлагатай. Манай фирмд гадаадын хуульчийн эрх бүхий, олон англи хэлтэй мэргэжилтнүүд ажилладаг бөгөөд Японы нарийн төвөгтэй хууль эрх зүйн системийн талаар олон улсын өнцгөөс үйлчлүүлэгчдийг дэмжих боломжтой. Компанийн удирдлагын зохистой байдалд санаа зовж буй хувьцаа эзэмшигчид, эсвэл удирдлагын зохистой засаглалын тогтолцоог бий болгохыг зорьж буй компаниуд манай фирмд хандаж зөвлөгөө авахыг урьж байна.