Wyjaśnienie procedury likwidacji spółki w japońskim prawie spółek

Kiedy firma decyduje się zakończyć swoją działalność na mocy japońskiego prawa spółek, nie zawsze oznacza to niepowodzenie w zarządzaniu. Z wyjątkiem określonych przyczyn, takich jak decyzje o fuzji czy rozpoczęciu postępowania upadłościowego, rozwiązanie spółki nie prowadzi do jej natychmiastowego wygaśnięcia. Zamiast tego, firma wchodzi w proces prawny znany jako “likwidacja”. Celem tego procesu jest zakończenie pozostałych operacji firmy, przekształcenie aktywów w gotówkę, spłata wszystkich zobowiązań, a ostatecznie dystrybucja pozostałego majątku (aktywów netto) wśród akcjonariuszy. Firma w trakcie tego procesu jest nazywana “spółką w likwidacji”, a jej działalność prawna jest ograniczona do zakresu niezbędnego do osiągnięcia celów likwidacji. Procedura likwidacji, o której mowa, dotyczy “zwykłej likwidacji”, przeprowadzanej w sytuacji, gdy majątek firmy przewyższa jej zobowiązania, tzw. nadwyżka aktywów. Często jest to wybór wynikający ze strategicznych decyzji zarządczych, takich jak dobrowolne zamknięcie firmy z powodu braku następców lub planowane zakończenie działalności po ukończeniu określonego projektu. Dlatego likwidacja jest kontrolowanym procesem, który pozwala zakończyć działalność firmy, zachowując przy tym porządek prawny. W niniejszym artykule szczegółowo wyjaśniamy procedurę tej zwykłej likwidacji, zgodnie z japońskim prawem spółek, od roli organu wykonawczego, jakim jest likwidator i zgromadzenie likwidatorów, poprzez konkretne procedury administracyjne, aż do zakończenia procesu.

Likwidator: Organ wykonujący procedurę likwidacyjną

Metody wyznaczania likwidatora

Po rozwiązaniu spółki centralnym organem wykonującym sprawy likwidacyjne jest “likwidator”. Likwidator zastępuje zarząd lub dyrektora reprezentującego spółkę przed jej rozwiązaniem i odpowiada za prowadzenie oraz reprezentowanie spółki w trakcie likwidacji.

Artykuł 478, paragraf 1 japońskiej ustawy o spółkach (Japanese Companies Act) określa trzy metody wyznaczania likwidatora. Po pierwsze, jeśli w statucie spółki wskazano osobę, która ma zostać likwidatorem, to ta osoba obejmuje stanowisko. Po drugie, nawet jeśli statut nie określa takiej osoby, można wyznaczyć konkretną osobę na likwidatora poprzez uchwałę zgromadzenia akcjonariuszy. W praktyce wiele spółek wyznacza likwidatora podczas tego samego zgromadzenia akcjonariuszy, które decyduje o rozwiązaniu spółki. Jeśli żadna z tych metod nie doprowadzi do wyznaczenia likwidatora, jako trzecią opcję, dyrektorzy spółki w momencie jej rozwiązania automatycznie stają się likwidatorami. Nazywa się to likwidatorami ustawowymi i jest to powszechne zwłaszcza w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw. W rzadkich przypadkach, gdy żadna z tych metod nie doprowadzi do wyznaczenia likwidatora, interesariusze, tacy jak akcjonariusze, mogą złożyć wniosek do sądu, a sąd wyznaczy likwidatora. Po wyznaczeniu likwidatora, w ciągu dwóch tygodni od dnia rozwiązania spółki, należy dokonać rejestracji likwidacji w urzędzie rejestracji prawnej (Legal Affairs Bureau) wraz z rejestracją likwidatora i reprezentującego likwidatora.

Obowiązki likwidatora

Obowiązki likwidatora są różnorodne, ale do głównych należą: zakończenie bieżących spraw spółki, ściąganie należności i przekształcanie majątku spółki w gotówkę, a także spłata wszystkich zobowiązań spółki. Wypełniając te obowiązki, likwidator musi działać z należytą starannością dobrego zarządcy (obowiązek należytej staranności) oraz być lojalnym wobec spółki (obowiązek lojalności). Te obowiązki prawne nie są jedynie formalnością. Jeśli likwidator zaniedba swoje zadania i wyrządzi szkodę spółce, na przykład przez zaniechanie ściągnięcia należności lub sprzedaż majątku spółki po zbyt niskiej cenie, może zostać pociągnięty do odpowiedzialności za niedbalstwo i zobowiązany do osobistego odszkodowania za szkody wyrządzone spółce. Dlatego zwłaszcza dyrektorzy, którzy automatycznie stają się likwidatorami, muszą zdawać sobie sprawę z powagi swojej roli i ryzyka prawnych konsekwencji, oraz wykonywać swoje obowiązki z należytą ostrożnością. Po objęciu stanowiska likwidator musi niezwłocznie zbadać stan majątkowy spółki, sporządzić inwentarz majątku oraz bilans i uzyskać zatwierdzenie zgromadzenia akcjonariuszy. Jest to obowiązek określony w artykule 492 japońskiej ustawy o spółkach (Japanese Companies Act) i stanowi ważny krok w ustanawianiu podstaw całego procesu likwidacji.

Rada Likwidacyjna: Decyzje i Nadzór nad Wykonywaniem Zadań

Ustanowienie Rady Likwidacyjnej

Spółka w likwidacji w Japonii nie musi zawsze tworzyć organu odpowiadającego radzie dyrektorów. Jednakże, aby sprostać sytuacjom wymagającym bardziej rygorystycznej kontroli korporacyjnej, japońskie prawo spółek oferuje możliwość ustanowienia organu zwanego “Radą Likwidacyjną”.

Zgodnie z artykułem 477, paragraf 2 japońskiego prawa spółek, spółka w likwidacji może dobrowolnie ustanowić Radę Likwidacyjną, jeśli jest to określone w statucie. Z drugiej strony, jeśli spółka miała ustanowioną radę audytorów przed rozwiązaniem, prawo nakłada obowiązek ustanowienia Rady Likwidacyjnej (artykuł 477, paragraf 3). W przypadku tworzenia Rady Likwidacyjnej, musi ona składać się z co najmniej trzech członków (artykuł 331, paragraf 5 stosuje się odpowiednio na mocy artykułu 478, paragraf 8).

Uprawnienia Rady Likwidacyjnej

Rada Likwidacyjna składa się ze wszystkich likwidatorów (artykuł 489, paragraf 1) i jej uprawnienia można podzielić na trzy główne kategorie. Po pierwsze, podejmowanie decyzji dotyczących wykonywania zadań przez spółkę w likwidacji. Po drugie, nadzór nad prawidłowością wykonywania obowiązków przez poszczególnych likwidatorów. Po trzecie, wybór i odwoływanie reprezentującego spółkę reprezentacyjnego likwidatora. Struktura uprawnień jest podobna do rady dyrektorów działającej spółki i ma na celu zapewnienie ostrożnego podejmowania decyzji w sprawach ważnych dla wykonywania zadań poprzez system kolegialny. W szczególności, artykuł 489, paragraf 6 japońskiego prawa spółek zabrania Radzie Likwidacyjnej delegowania decyzji o szczególnie ważnych sprawach, takich jak zbycie istotnych aktywów czy zaciąganie znacznych długów, na poszczególnych likwidatorów, podkreślając znaczenie organizacyjnego podejmowania decyzji.

Ustanowienie Rady Likwidacyjnej to nie tylko proceduralny wybór, ale strategiczna decyzja dotycząca sposobu zarządzania w procesie likwidacji. W przypadkach, gdy można przewidzieć skomplikowaną likwidację, na przykład gdy istnieje wielu akcjonariuszy lub gdy interesariusze mają sprzeczne opinie co do sposobu rozdysponowania majątku, ustanowienie Rady Likwidacyjnej może zwiększyć przejrzystość procesu decyzyjnego i wzmocnić nadzór nad działaniami poszczególnych likwidatorów. Przyczynia się to do zapobiegania późniejszym sporom i sprawnego przebiegu procedury likwidacyjnej.

Konkretne etapy postępowania likwidacyjnego

Po wyborze likwidatora, postępowanie likwidacyjne jest przeprowadzane zgodnie z konkretnymi procedurami określonymi przez japońskie prawo spółek. Proces ten ma na celu ochronę praw interesariuszy, zwłaszcza wierzycieli, jednocześnie zapewniając sprawiedliwe i efektywne uporządkowanie aktywów spółki.

Zatwierdzenie przez walne zgromadzenie akcjonariuszy

Jak wspomniano wcześniej, likwidator musi najpierw sporządzić inwentarz majątku spółki oraz bilans na dzień rozwiązania spółki i uzyskać zatwierdzenie tych dokumentów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy (zgodnie z art. 492 japońskiego prawa spółek).

Procedury ochrony wierzycieli

Następnie, niezwykle ważnym elementem postępowania likwidacyjnego jest “procedura ochrony wierzycieli”. Na podstawie art. 499 ust. 1 japońskiego prawa spółek, spółka w likwidacji musi niezwłocznie po rozwiązaniu opublikować ogłoszenie w Dzienniku Urzędowym. Ogłoszenie to wzywa wszystkich wierzycieli do zgłoszenia swoich wierzytelności w określonym terminie nie krótszym niż dwa miesiące. Okres ten nie może być skrócony i stanowi czynnik decydujący o minimalnym czasie trwania całego postępowania likwidacyjnego. Oprócz ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym, spółka jest również zobowiązana do indywidualnego powiadomienia “znanych wierzycieli” o konieczności zgłoszenia wierzytelności. Zaniedbanie tego obowiązku może nieuczciwie naruszyć prawa wierzycieli, dlatego wymagane jest ścisłe przestrzeganie procedur. Wierzyciele, którzy nie zgłoszą się w wyznaczonym terminie, zasadniczo są wykluczeni z postępowania likwidacyjnego, jednak w przypadku znanych wierzycieli, nawet jeśli nie zgłoszą swoich wierzytelności, spółka musi spłacić zobowiązania wobec nich.

Podział pozostałego majątku

Po upływie terminu zgłaszania wierzytelności i po ustaleniu wszystkich wierzytelności, likwidator przystępuje do spłaty zobowiązań z aktywów spółki. Jeśli po spłacie wszystkich zobowiązań pozostanie jeszcze majątek, staje się on “pozostałym majątkiem” i jest dystrybuowany wśród akcjonariuszy. Art. 504 ust. 3 japońskiego prawa spółek zasadniczo stanowi, że pozostały majątek powinien być podzielony równo wśród akcjonariuszy, zgodnie z liczbą posiadanych przez nich akcji (zasada równości akcjonariuszy). Jednakże, jeśli spółka wyemitowała różne rodzaje akcji z odmiennymi postanowieniami dotyczącymi podziału pozostałego majątku (na przykład akcje preferencyjne, które dają niektórym akcjonariuszom prawo do pierwszeństwa w dystrybucji), wówczas podział odbywa się zgodnie z tymi postanowieniami.

W tym miejscu warto wspomnieć o interesującym precedensie sądowym, który dotyczy ważności porozumień między akcjonariuszami w prywatnych spółkach. Wyrok Sądu Okręgowego w Tokio z dnia 7 września 2015 roku uznał, że nawet jeśli porozumienie między wszystkimi akcjonariuszami dotyczące podziału pozostałego majątku w sposób odmienny od proporcji udziałów nie zostało formalnie odzwierciedlone w statucie spółki, jest ono ważne. Ten wyrok sugeruje, że w spółkach o ograniczonej liczbie akcjonariuszy i bliskich relacjach, elastyczne ustalenia między akcjonariuszami mogą być prawnie respektowane, co ma istotne znaczenie dla praktyki biznesowej.

Zakończenie likwidacji i wygaśnięcie spółki w Japonii

Po zakończeniu wszystkich czynności likwidacyjnych, spółka wchodzi w ostatni etap prawnej likwidacji. Proces ten składa się z trzech głównych kroków: zatwierdzenia sprawozdania finansowego, rejestracji zakończenia likwidacji oraz, jako ostatniego obowiązku, przechowywania dokumentacji księgowej.

Zatwierdzenie sprawozdania finansowego

Po pierwsze, gdy zakończy się ściąganie należności i spłata zobowiązań oraz dystrybucja pozostałego majątku, likwidator musi niezwłocznie sporządzić “sprawozdanie finansowe” (zgodnie z artykułem 507 ustęp 1 japońskiej ustawy o spółkach). Sprawozdanie to powinno zawierać, zgodnie z przepisami wykonawczymi ustawy o spółkach, informacje o przychodach i wydatkach w okresie likwidacji oraz o kwocie majątku rozdzielonego wśród akcjonariuszy. Sporządzone sprawozdanie finansowe musi zostać przedstawione na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy i zatwierdzone przez zwykłą uchwałę (zgodnie z artykułem 507 ustęp 3 japońskiej ustawy o spółkach). Zatwierdzenie to na walnym zgromadzeniu oznacza, że likwidacja spółki jest prawnie “zakończona”. Ponadto, dzięki temu zatwierdzeniu, likwidator jest zasadniczo zwolniony z odpowiedzialności za niedbalstwo w wykonywaniu swoich obowiązków, chyba że w wykonaniu swoich obowiązków dopuścił się nieuczciwych działań (zgodnie z artykułem 507 ustęp 4 japońskiej ustawy o spółkach).

Rejestracja zakończenia likwidacji

Po drugie, w ciągu dwóch tygodni od dnia zatwierdzenia sprawozdania finansowego przez walne zgromadzenie, likwidator musi złożyć wniosek o “rejestrację zakończenia likwidacji” w właściwym urzędzie rejestracyjnym (zgodnie z artykułem 929 japońskiej ustawy o spółkach). Po dokonaniu tej rejestracji, wpisy w rejestrze spółek zostają zamknięte, a osobowość prawna spółki całkowicie wygasa. W ten sposób spółka kończy swoje istnienie jako podmiot prawny.

Przechowywanie dokumentacji księgowej

Po trzecie, nawet po wygaśnięciu spółki, na likwidatorze ciąży ostatni ważny obowiązek, którym jest “przechowywanie dokumentacji księgowej”. Artykuł 508 ustęp 1 japońskiej ustawy o spółkach nakłada na likwidatora obowiązek przechowywania ksiąg rachunkowych i innych ważnych dokumentów związanych z działalnością i likwidacją spółki przez okres 10 lat od dnia rejestracji zakończenia likwidacji. Obowiązek ten spoczywa na osobie likwidatora, a nie na spółce, i wiąże się z długoterminową odpowiedzialnością osobistą. Biorąc pod uwagę to długotrwałe zobowiązanie, wybór likwidatora powinien być dokonany z rozwagą, a w niektórych przypadkach mądrym wyborem może być powołanie specjalisty. Warto również zauważyć, że na wniosek zainteresowanych stron, sąd może wyznaczyć osobę do przechowywania dokumentów w miejsce likwidatora (zgodnie z artykułem 508 ustęp 2 japońskiej ustawy o spółkach).

Podsumowanie

Zwykła likwidacja spółki zgodnie z japońskim prawem spółek to proces prawny zaplanowany i uporządkowany, różniący się od upadłości przedsiębiorstwa, mający na celu zakończenie działalności spółki. Proces ten rozpoczyna się od wyboru likwidatora i obejmuje rygorystyczne procedury ochrony wierzycieli trwające co najmniej dwa miesiące, spłatę wszystkich zobowiązań oraz dystrybucję pozostałego majątku wśród akcjonariuszy. Ostatecznie, po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego przez walne zgromadzenie akcjonariuszy i dokonaniu wpisu zakończenia likwidacji w rejestrze sądowym, spółka traci osobowość prawną, jednak na likwidatora ciąży obowiązek przechowywania dokumentacji księgowej przez kolejne 10 lat. Cały ten proces jest istotnym systemem, który chroni prawa wszystkich zainteresowanych stron, jednocześnie wypełniając społeczną odpowiedzialność spółki.

Kancelaria Prawna Monolith posiada bogate doświadczenie w reprezentowaniu wielu krajowych i międzynarodowych klientów w procedurach likwidacyjnych określonych przez japońskie prawo spółek. W naszym zespole znajdują się eksperci, w tym prawnicy z kwalifikacjami zagranicznymi i biegłością w języku angielskim, co umożliwia nam obsługę skomplikowanych spraw międzynarodowych. Oferujemy kompleksowe wsparcie prawne na każdym etapie, od doradztwa w zakresie wyboru likwidatora, poprzez wykonanie konkretnych czynności likwidacyjnych, aż po objęcie funkcji likwidatora i długoterminowe obowiązki po zakończeniu likwidacji. Jeśli potrzebujesz zaufanych specjalistów w kluczowym momencie likwidacji spółki, skontaktuj się z nami.