Yöneticilerin Aile Yönetişimine Artan İlgi - İş Dünyasına Etkinliği Türlerine Göre Açıklama

Sık sık ünlü aile işletmelerinde “aile içi çekişmeler” haberlere konu olmaktadır. Bu tür haberler yapıldığında, birçok kişinin “Aile Yönetişimi” terimini duymuş olduğunu düşünüyorum. “Aile” ve “Yönetişim” kelimelerinin birleşiminden oluşan bu terim, doğrudan çeviride “aile yönetimi” anlamına gelmektedir, ancak acaba bu kavram somut olarak neyi ifade etmektedir?

Aile Yönetişimi bilgisi, varlıklarını oluşturan iş insanları için zorunlu bir bilgidir. Ancak, Aile Yönetişimi’nin ne tür bir sistem olduğunu ve hangi anlamları taşıdığını anlamayan kişiler de bulunmaktadır.

Bu nedenle, bu makalede Aile Yönetişimi’nin genel hatlarını açıklıyor ve iş insanlarının Aile Yönetişimi oluşturmanın önemini anlatıyoruz. Şirket yönetiminde Aile Yönetişimi sayesinde hangi avantajların doğduğunu ayrıntılı bir şekilde açıkladığımız için, lütfen bu bilgilerden faydalanın.

Yöneticiler İçin Gerekli Olan Aile Yönetişimi Nedir?

Aile yönetişimine dair hukuki bir tanım veya düzenleme olmadığı için, bu konunun karmaşık olduğunu düşünen birçok kişi olabilir. Burada, aile yönetişiminin anlamını ve önemini anlamak için genel bir açıklama yapacağız.

Aile Yönetişiminin Genel Bakışı

Aile yönetişimi, aile ve akrabalar arasındaki yönetim yapısını ifade eder. Özellikle, akrabaların işletme yönetimine dahil olduğu aile işletmelerinde yönetim kuralları bağlamında sıkça kullanılır.

Aile yönetişiminin önemli bir işlevi, aile içindeki farklı görüşler ve çıkar çatışmalarını düzenlemektir.

Yani, aile yönetişiminin kullanımı sadece iş dünyası bağlamıyla sınırlı değildir. Geniş anlamda bir aile topluluğu olarak birlikte yaşamak için tasarlanır ve işletilir. İş dünyasında gerekli olanları belirlemenin yanı sıra, aile yönetişimi aile bütününün mutluluğunu artırmak amacıyla oluşturulur.

Yine de, bu makalede aile yönetişimini ‘işletme yönetimi bağlamında’ açıklayacağız.

Kurumsal Yönetişimle İlişkisi

Kurumsal yönetişim, şirketin sağlıklı yönetimi için denetim ve gözetim yapısını düzenleyen bir sistemdir. Şirketlerin sosyal sorumluluklarını yerine getirmeleri için vazgeçilmez bir düzenleme olarak, şirket yönetiminde giderek daha fazla önem kazanmıştır.

Aile işletmelerinde, normal şirketlerde gerekli olan kurumsal yönetişim ile aile yönetişimini bir arada yürütmek zorunludur. Bir arada yürütme, sadece yan yana bir ilişki anlamına gelmez; aile işletmeleri temel alındığında, kurumsal yönetişimin var olduğu bir çift katmanlı yapı ortaya çıkar.

Bu, aile işletmelerinde aile yönetim yapısının iyi veya kötü olmasının işletmenin performansına doğrudan etki ettiği özelliğinden kaynaklanır. Aile işletmelerinde, hem aile yönetişimi hem de kurumsal yönetişimin güçlü bir şekilde inşa edilmesi gereklidir.

Yöneticilerin Aile Yönetişimini Oluşturması Gereken 3 Neden

Yöneticiler için aile yönetişimi oluşturmanın büyük faydaları vardır.

Burada, yöneticilerin aile yönetişimi oluşturması gereken nedenleri açıklıyoruz.

Aile İşletmelerine Özgü Riskler Bulunmaktadır

Aile üyelerinin veya akrabaların işletme yönetimine dahil olduğu aile işletmelerinde, normal şirketlerde görülmeyen özgü aile içi sorunlar ortaya çıkabilir. Aile içi çekişmeler veya miras konuları gibi ev içi meselelerin işletmeye doğrudan etkisi olması sık karşılaşılan bir durumdur. Bu riskleri önlemek için aile yönetişiminin düzenlenmesi şarttır.

Aile işletmesini yürüten ailelerin karşılaştığı tipik riskler şunlardır:

• Azınlık hissedar yönetimi
• Aile varlıklarının sızdırılması
• Boşanma ve mal paylaşımı
• Varislerin işten çekilmesi
• Miras hakkı ihlali talepleri
• Gizlilik ihlalleri

Aile işletmeleri, “aile” olarak adlandırılan sıkı ilişkiler üzerine kurulu bir güce sahip olmasının yanı sıra, aile içi anlaşmazlıkların iş alanındaki risklere dönüşmesi olasıdır.

Aile yönetişiminde, bu risklerle ilgili yönetim kurallarını önceden belirlemek önemlidir.

Varlıkları Koruma ve Savunma

Aile işletmelerine özgü riskleri önlemek için aile yönetişimi tasarlamak, ailenin varlıklarını koruma ve savunma anlamına da gelir. Aile yönetişiminin oluşturulması, mevcut varlıkları korumanın ve gelecek nesil aile için bu varlıkları geliştirmenin anlamı vardır.

İşletme varlıklarını ve aile varlıklarını zararlı risklerden korumak için aile yönetişimini düzenlemek, işletmeyi sürdürmek için önemlidir.

Çok Sayıda Paydaş Bulunmaktadır

Yöneticilerin aile yönetişimi oluşturması gereken nedenlerden biri de, aile işletmelerine özgü karmaşıklıktır.

Normalde, aile dahil olmayan işletmelerde, şirket yönetimine sadece “sahipler” ve “yöneticiler” dahildir. Anonim şirket sistemlerinde, bu iki alan tamamen ayrılmış olabilir.

Fakat aile işletmelerinde “aile” adı verilen özgü bir alan ortaya çıkar.

Paydaşların artmasıyla, yönetimdeki çıkar çatışmalarını düzenlemek birden zorlaşır. Bu yönetim üzerindeki karmaşık düşünce unsurlarını düzenlemek için aile yönetişimi büyük bir önem taşır.

Aile İşletmelerinde Göz Önünde Bulundurulması Gereken Pozisyonlar

Aile işletmelerinde, normal şirket yönetiminden daha karmaşık çıkar ilişkileri ortaya çıkar. Bu bölümde, aile işletmelerinde göz önünde bulundurulması gereken paydaş türlerini açıklıyoruz.

Üç Çember Modeli Hakkında

Aile işletmelerinde, aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi, işletme yönetimine ‘sahipler’, ‘yöneticiler’ ve ‘aile’ olmak üzere üç farklı pozisyonda dahil olanlar bulunmaktadır.

Bu üç alanın kesiştiği bu şekil ‘Üç Çember Modeli’ olarak adlandırılır ve aile işletmelerinin dikkate alması gereken hususları temsil eder.

Aile’nin işletme üzerindeki etkisi güçlüyse, kesişen alanlar daha da büyür. Bu durumda, daha karmaşık hale gelen çıkar ilişkilerini daha sıkı bir şekilde ayarlamak zorundayız.

Ayrıca, işletmenin genişlemesi ve zamanın geçmesiyle bu üç alanın büyüklüğü değişkenlik gösterir. İşletme geliştikçe paydaşların sayısı da artmaya devam edeceğinden, dikkate alınması gereken unsurların anlayışı duruma göre ayarlanmalıdır.

Hisse Sahipleri

Aile işletmelerinde şirket sahipleri, yani hisse sahipleri aşağıdaki dört farklı kategoriye ayrılabilir:

• Yönetici veya çalışan olmayan aile dışı hisse sahipleri (1)
• Yönetici veya çalışan olmamakla birlikte hisse sahibi olan aile üyeleri (4)
• Aile dışı, hisse sahibi yöneticiler veya çalışanlar (6)
• Hisse sahibi olan aile üyeleri arasında yönetici veya çalışanlar (7)

Üç Çember Modeli’nde 1 numaralı alana dahil olanlar, hisse sahibi olmalarına rağmen aileye veya işletmeye dahil olmayan kişilerdir. Şirket yönetimini etkileyen hisse sahipleri genel kurulunun karar alma yetkisine sahip olduklarından, normal bir anonim şirkette olduğu gibi, şirket yönetiminde bu pozisyondaki kişilerin çıkarlarını daima göz önünde bulundurmak zorunludur.

Ayrıca, Üç Çember Modeli’nin 7 numaralı alanına dahil olanlar, hisse sahibi, aile üyesi ve yönetici veya çalışan olma özelliklerinin tümünü taşıyan kişilerdir. Tipik bir örnek olarak ‘Sahibi aynı zamanda CEO olan’ kişiler gösterilebilir.

Hisse sahibi kategorisine dahil olan kişiler, sahip oldukları oy hakkı sayısı veya hisse miktarına göre çeşitli haklara sahiptirler. Yönetişim yapısını oluştururken, şirketinizdeki hisse sahiplerinin hak durumunu göz önünde bulundurarak, oy hakkı oranlarının ayarlanması ve tür hisseler veya hisse sahipleri arası sözleşmelerin tasarlanması gerekmektedir.

Yöneticiler

Aile işletmelerindeki şirket yöneticileri aşağıdaki dört farklı kategoriye ayrılabilir:

• Hisse sahibi olmayan ve akraba olmayan yöneticiler veya çalışanlar (3)
• Hisse sahibi olmayan ancak yönetici veya çalışan olan akrabalar (5)
• Akraba olmayan ancak hisse sahibi olan yöneticiler veya çalışanlar (6)
• Hisse sahibi olan akraba yöneticiler veya çalışanlar (7)

Üç Çember Modeli’nin 3 numaralı alanı, sözde normal yönetici ve çalışanları kapsar. Şirket yönetimi, bu alandaki görevliler tarafından desteklenmektedir.

Genel görevliler, aileye özgü riskler ve değerler hakkında bilgi sahibi olmaları önemlidir.

Ayrıca, 5 numaralı alana dahil olan akrabalarla, işe katılım şekli ve istihdamın doğası sorun teşkil edebilir.

Aile değerlerine uymayan bir kişinin yönetimde yer alması durumunda, yönetimdeki kontrolsüz davranışlar veya şirket varlıklarının kişisel kullanımı gibi durumlar ortaya çıkabilir. Bu durum, diğer aile üyeleri veya görevlilerle çatışmalara yol açabilir ve bu nedenle, aile üyesi olsa bile, aile işletmesinden izole edilebilecek önlemlerin alınması gereklidir.

Üstelik, aile bireylerini istihdam ederken, İş Kanunu (労基法) gibi yasaların etkisiyle aile etiğinin geçerli olmadığı durumlarla karşılaşabiliriz. Aile içi sorunların işçi meselelerine dönüşmemesi için, önceden kuralların belirlenmesi gerekmektedir.

Aile & Yakın Akrabalar

Aile işletmeleriyle ilgili aile alanında yer alan kişiler için aşağıdaki dört model öne çıkmaktadır:

• Hisse sahibi olmayan ve yönetici ya da çalışan da olmayan akrabalar (2)
• Hisse sahibi fakat yönetici ya da çalışan olmayan akrabalar (4)
• Hisse sahibi olmayan ancak yönetici ya da çalışan olan akrabalar (5)
• Hisse sahibi olan yönetici ya da çalışan akrabalar (7)

Üç Çember Modeli’nin 2 numarasına ait olanlar, hisse sahibi olmayan ve aynı zamanda yönetici ya da çalışan da olmayan akrabalardır. İşletme veya mülkiyetle (sahiplikle) ilgili olmadıkları için, ilk bakışta düzenlenmesi gereken bir çıkar çatışması olmadığını düşünebilirsiniz. Ancak, bu alandaki akrabalar da aile yönetişiminin bir parçası olarak değerlendirilmelidir.

Doğrudan işletme yönetimine dahil olmasalar bile, aile, işletmeci için ruhsal ve ekonomik faaliyetlerin merkezi olabilir. Bu aileden gelen görüşler ve değerler, en azından bir şekilde iş süreçlerini etkileyecektir.

Ayrıca, yönetimle ilgili olmasa bile, aile içinde özgün hukuki sorunlar ortaya çıkabilir:

• Mal paylaşımı
• Evlat edinme
• Miras
• Saklı pay sorunları

Bu tür sorunlar, yalnızca aile alanı içinde çözülecek sorunlar olarak kalmaz, sahiplik ve işletme üzerinde büyük etkiler yaratır. İşletme sahipleri için, işletme yönetimine dahil olmayan akrabaları da içerecek şekilde aile yönetişimi aracılığıyla bir yönetim yapısı oluşturmak önemlidir.

Aile Yönetişimi ile Düzenlenen Menfaat İlişkilerinin Anahtar Noktaları

Üç Çember Modeli’nin gösterdiği gibi, aile işletmelerinde birçok farklı pozisyon bulunmakta ve her bir pozisyon için menfaat ilişkilerinin düzenlenmesi farklılık göstermektedir. Bu bölümde, aile yönetişimi oluşturarak menfaat ilişkilerinin nasıl düzenleneceğine dair anahtar noktaları açıklıyoruz.

Aile İlişkileri Alanında

Aile yönetişiminde, iş dünyasıyla doğrudan ilgili olmayan konular da dahil olmak üzere, aile ilişkileri alanındaki çıkar çatışmalarını düzenleriz. Aile içinde mutluluk ve tatmin sağlamak için gerekli düzenlemeleri yapmak, hem özel hem de iş hayatındaki tüm faaliyetler için faydalıdır. Bu alanın düzenlenmesi, her ailenin kendi durumunu göz önünde bulundurarak yapılması önemlidir.

Özellikle düzenlenmesi gereken noktalar şunları içerir:

• İş ve para kullanımı
• Ev işleri, çocuk bakımı, eğitim görüşleri gibi değerler
• Boşanma durumunda mal paylaşımı
• Özel varlıkların yönetimi ve işletilme yöntemleri
• Özel varlıkların devralınması ve miras yöntemleri

Aile bireylerinin iş dünyasına katılımı söz konusu olduğunda, baştan katılımın uygun olup olmadığına karar vermek ve katılım sağlandığında yönetişim üzerindeki risklere dikkatli bir şekilde önlem almak gerekmektedir.

Ayrıca, işle ilgili olmayan özel varlıkları, dağılma, azalma veya zarar görmemesi için yönetmek ve gelecek nesillere aktarmak da önemlidir. Miras vergisi veya mirasın geçeceği kişilerin vasiyeti gibi hukuki sorunlara dikkat ederken, riskleri öngörerek önlemler almak zorunludur.

Sahiplik İlişkileri Alanında

Bir şirketi sahiplenmek ve yönetmek, çeşitli ayarlamalar gerektiren bir alandır.

Yöneticiler değiştiğinde paydaşların ilişkileri de değişir, ancak bu süreçte felsefenin korunması ve devralınması, organizasyonel dönüşüm ve halef yetiştirme gibi birçok konuda hızlı hareket etmek zorunda kalırız.

Şirketi ideal şekilde sürdürmek için, aşağıdaki gibi riskleri göz önünde bulundurarak bir iş devralma planı belirlemek önemlidir:

• İşin sürekliliği riski
• Mirasçılar arası çatışma riski
• Vergi ödeme riski

Temel politikaları belirlerken, geniş bir yelpazede konuları gözden geçirmemiz gerekmektedir.

Ayrıca, sahiplik açısından, hissedarlar arası sözleşmeler ve çeşitli hisse senetleri veya şirket ana sözleşmesinin kullanımını değerlendiririz. Şirketin devralınmasının her aşamasında hisse senetlerinin dağılmasını önlemek için, hisse senetlerinin nasıl ele alınacağına dair kuralları sağlam bir şekilde belirlemek önemlidir.

Üstelik, aile yönetişimi aracılığıyla bu şekilde riskleri önlemek, ailenin oluşturduğu insan ilişkileri ve itibar gibi maddi olmayan varlıkları korumanın da yolunu açar. Bunu anlamak önemlidir.

İş İlişkileri Alanında

İş ilişkilerinde, özellikle aile işletmelerinde dikkatli olunması gereken hususlar bulunmaktadır. Aile bireylerini işe alırken, iş hukuku sorunlarına karşı hazırlıklı olacak şekilde angajman biçimleri ve istihdam şartları belirlemek önemlidir. İş hukukunun sağladığı koruma nedeniyle, iş sözleşmelerini kolayca feshetmek mümkün olmadığından, aile içi ilişkilerin bozulduğu durumları da göz önünde bulundurmak önem taşır.

Ayrıca, aile üyesi olmayan normal çalışanların da, aile şirketinde çalışmanın gerektirdiği anlayışı kazanmaları önemli bir adımdır.

Eğer aile içi değer yargıları ve sorunlar çalışanlara dayatılırsa, yetenekli çalışanların şirketten ayrılma riski bulunmaktadır. İletişimi güçlendirerek, şirketin felsefesini, vizyonunu, kurucu ailenin düşüncelerini ve kökenlerini paylaşmak büyük bir önem taşır.

Özet: Aile Yönetişimi Sorunlarınız İçin Avukata Danışın

Aile yönetişimi, aile işletmelerine özgü riskleri önlemek ve oluşturulan varlıkları koruyup devretmek için önemli bir rol oynar. Aile işletmeleri, normal işletme yönetimine kıyasla daha fazla paydaşa sahip olması ve çıkar çatışmalarını düzenlemenin zor olması gibi özellikler gösterir. İç içe geçmiş çıkar ilişkilerini düzenlemek ve aileye özgü sorunları önceden göz önünde bulundurmak, işletme sahiplerinin işlerini huzurlu bir şekilde yürütebilmesi için vazgeçilmezdir.

Yine de, aile yönetişimi oluşturulurken, ele alınması gereken oldukça geniş kapsamlı konular bulunmaktadır. Sadece şirketin mevcut durumuna uygun bir yapılanma gerekmekle kalmaz, duruma uygun sistem değişiklikleri de gereklidir. Bu nedenle, aile yönetişimi oluşturulurken, avukatlardan hukuki ve objektif tavsiyeler almanızı öneririz.

Aile yönetişiminin somut tasarımı, oluşturulması ve operasyonel yönetim yöntemleri hakkında daha fazla bilgi için lütfen buraya bakınız.

İlgili makale: Yöneticilerin Aile Yönetişiminde Tasarlaması Gerekenler ve Yapılandırma & Operasyonel Yönetim Yöntemleri[ja]

Hukuk Büromuz Tarafından Sunulan Çözümler

Monolith Hukuk Bürosu, özellikle internet ve hukuk olmak üzere IT alanında yüksek uzmanlığa sahip bir hukuk firmasıdır. Aile yönetimi ilerletilirken bazen sözleşme hazırlamanın gerekebileceği durumlar olabilir. Büromuz, Tokyo Borsası Prime Market’te listelenen şirketlerden girişim şirketlerine kadar çeşitli vakalar için sözleşme hazırlama ve inceleme hizmetleri sunmaktadır. Eğer sözleşme konusunda yardıma ihtiyacınız varsa, lütfen aşağıdaki makaleye göz atın.

Monolith Hukuk Bürosu’nun Uzmanlık Alanları: Sözleşme Hazırlama ve İnceleme vb.[ja]