Diğer Şirketlere İş Değiştirme Yasağı Maddesinin Geçerliliği Hakkında Yargı Kararları ve Örnek Olaylar

İş sözleşmelerinde, işçinin çalışma yükümlülüğü ve işverenin ücret ödeme yükümlülüğü gibi temel yükümlülüklerin yanı sıra, ek yükümlülükler de ortaya çıkar. Bu ek yükümlülüklerden biri olarak, her iki tarafın da “karşı tarafın meşru çıkarlarını haksız yere ihlal etmemek için dikkatli olma yükümlülüğü” (işçi için dürüstlük yükümlülüğü, işveren için dikkat yükümlülüğü) taşıdığı kabul edilir (Japon İş Sözleşmesi Yasası’nın 3. maddesi 4. fıkrası). İşverenin taşıması gereken dürüstlük yükümlülüğüne güvenlik ve sağlık dikkat yükümlülükleri dahildir, işçinin taşıması gereken dürüstlük yükümlülüğüne ise, işverenin itibarını ve onurunu zedelememe yükümlülüğü, çift iş yasağı, gizlilik yükümlülüğü ve aynı sektördeki diğer şirketlere iş değiştirme yasağı (rekabetten kaçınma yükümlülüğü) dahildir.

Not: Gizlilik yükümlülüğü hakkında daha ayrıntılı bilgi için lütfen web sitemizdeki diğer makalelere bakınız.

https://monolith.law/corporate/trade-secrets-unfair-competition-prevention-act[ja]

Rakip Şirketlere İş Değiştirme Yasağı Maddesinin Geçerliliğinin Değerlendirilmesi

Çalışanların rekabetçi faaliyetleri nedeniyle şirketin önemli bilgi ve becerilerinin dışarıya sızma ihtimali olduğundan, iş sözleşmelerinde rakip şirketlere iş değiştirme yasağı maddesini açıkça belirtmek gereklidir. Ancak, bu durumda bile, çalışanların meslek seçme özgürlüğü (Japon Anayasası’nın 22. Maddesi 1. Fıkrası) ile olan ilişkisi nedeniyle, bu maddenin geçerliliği her zaman kabul edilemez. Rakip şirketlere iş değiştirme yasağı maddesi, kısıtlamanın aşırı derecede sert olması durumunda, kamu düzenine aykırı (Japon Medeni Kanunu’nun 90. Maddesi) olarak kabul edilir ve geçersiz sayılabilir.

Dolayısıyla, hangi içeriğin geçerli kabul edileceğini göz önünde bulundurarak, iş sözleşmesinde rakip şirketlere iş değiştirme yasağı maddesini belirtmek gereklidir.

Ekonomi, Ticaret ve Sanayi Bakanlığı, “Rekabetten Kaçınma Yükümlülüğü Sözleşmesinin Geçerliliği Hakkında” (Ekonomi, Ticaret ve Sanayi Bakanlığı Referans Materyali 5) belgesinde, rakip şirketlere iş değiştirme yasağı maddesinin geçerliliğini değerlendirirken dikkate alınması gereken noktaları şu şekilde sıralamıştır:

1. Korunması gereken şirketin çıkarları var mı? → 1. maddeye dayanarak, rekabetten kaçınma yükümlülüğü sözleşmesinin içeriğinin amaca uygun olarak makul bir kapsamda olup olmadığı,
2. Çalışanın statüsü,
3. Bölgesel bir sınırlama olup olmadığı,
4. Rekabetten kaçınma yükümlülüğünün süresi hakkında gerekli kısıtlamaların uygulanıp uygulanmadığı,
5. Yasaklanan rekabetçi faaliyetlerin kapsamı hakkında gerekli kısıtlamaların uygulanıp uygulanmadığı,
6. Tazminat önlemlerinin alınıp alınmadığı,

olarak belirtilmiştir. Bu konuda, aşağıdaki makalede detaylı bir şekilde açıklanmıştır.

https://monolith.law/corporate/effectiveness-of-the-prohibition-on-changing-jobs-of-other-companies[ja]

Rekabetten kaçınma yükümlülüğü sözleşmesinin geçerliliği tartışılan dava örneklerinde, sözleşmenin akılcılığı ve sözleşme içeriğinin uygunluğu gibi konular, bu çok yönlü bakış açısından değerlendirilmiştir. Dava örneklerindeki değerlendirme noktalarını anlamak, rakip şirketlere iş değiştirme yasağı maddesinin uygulanması ve gözden geçirilmesi konusunda önemlidir.

Rakip Şirketlere İş Değiştirme Yasağı Maddesinin Geçerliliği Kabul Edilmediğinde

Peki, gerçekte hangi durumlarda rakip şirketlere iş değiştirme yasağı maddesinin geçerliliği kabul edilmedi? Bu 6 noktayı göz önünde bulundurarak inceleyelim.

「Korunması gereken şirket çıkarlarının olup olmadığı」 kabul edilmeyen bir durum

Bir şirket, tedarikçilerden atık plastik vb. alıp bunları fabrikada öğütme gibi işlemlerle yurtdışına ihraç etmeyi iş edinmiştir. Bu şirket, Y1, Y2, Y3 adlı eski çalışanları ve bu kişileri yeni işe alan şirketi, gizlilik yükümlülüğü ihlali ve rekabetten kaçınma yükümlülüğü ihlali gibi suçlamalarla karşı karşıya kalmış ve haksız eylem veya iş sözleşmesi üzerinden zarar tazminatı talep etmiştir.

Davacı şirketin iş kurallarında, “Çalışanlar, işten ayrıldıktan sonra bile şirketin, müşterilerin ve tedarikçilerin gizli bilgilerini ve işle ilgili bilgileri, know-how’ı vb. başkalarına sızdırmamalıdır” ve “Şirketin gizliliklerine (iş know-how’ı, müşteri bilgileri vb. dahil) dahil olan çalışanlar, işten ayrıldıktan sonraki 3 yıl boyunca bu gizlilikleri kullanarak, aynı sektördeki diğer şirketlere iş değiştirmemeli veya aynı sektörde iş yapmamalıdır” hükümleri bulunmaktadır.

Davacı şirket, bu üç kişinin müşteri bazında işlem türleri, tedarik miktarları, fiyatlar gibi önemli iş bilgilerini yeni iş yerlerinde kullandığını iddia etmiştir. Ancak mahkeme, bu bilgilerin iş sırrı olarak korunmadığını belirterek şirket sırlarının haksız kullanımını reddetti ve

Rekabetten kaçınma hükümlerinin veya anlaşma ile rekabetten kaçınma özel hükümlerinin geçerli kabul edilebilmesi için, işverenin korumaya çalıştığı çıkarların, rekabet yasağının içeriğinin en az düzeyde olması ve yeterli tazminat önlemlerinin alınması gerektiği kabul edilir. Ve bu tür koşulları karşılamayan durumlarda, söz konusu hükümler veya özel hükümler, işçinin haklarını tek taraflı ve haksız bir şekilde kısıtlar ve bu nedenle kamu düzenine aykırıdır ve Japon Medeni Kanunu’nun 90. maddesi uyarınca geçersiz kabul edilir.
Ancak, bu durumda, davalı Y2 ve diğerleri, yukarıda (1) de belirtildiği gibi, işlerini yerine getirme sürecinde, iş sırlarını kullanma konumunda değillerdi, bu nedenle baştan itibaren rekabeti yasaklamak için ön koşul eksikti ve davacı, davalı Y2 ve diğerlerine karşı hiçbir tazminat önlemi almadı, bu nedenle söz konusu rekabetten kaçınma hükümleri veya özel hükümler, Japon Medeni Kanunu’nun 90. maddesi uyarınca geçersiz kabul edilmelidir.

Tokyo Bölge Mahkemesi 13 Mart 2012 (2012) Kararı

dedi.

Her çalışandan aynı sektördeki diğer şirketlere iş değiştirmeme talep etmek mümkün değildir ve iş sırları veya bu seviyeye ulaşmayan durumlarda bile özel know-how veya bilgiler vb., “korunması gereken şirket çıkarlarının olup olmadığı” aynı sektördeki diğer şirketlere iş değiştirmeme hükümlerinin geçerliliğinin kabul edilip edilmeyeceğinin en önemli noktasıdır.

「Çalışanın Statüsü」nin Kabul Edilmediği Durumlar

Ücretli iş bulma hizmetleri sunan ve sağlık çalışanlarına hastane gibi yerlerde iş bulma hizmeti sağlayan davacı şirket, eski bir çalışanının rakip A şirketine geçiş yaptığını ve davacının kayıtlı sağlık çalışanı bilgilerini çaldığını ve bu bilgileri kullanarak, davacıya kayıtlı bir doktoru başka bir sağlık kuruluşuna işe yerleştirdiğini iddia etmiştir. Bu durum, rekabet yasağına aykırı olduğu için eski çalışandan tazminat talep edilmiştir.

Mahkeme, sağlık çalışanlarına hastane gibi yerlerde iş bulma hizmeti sağlayan işletmelerin davacı ve A şirketi dışında da olduğunu, bu işletmelerin internet üzerinde sağlık çalışanlarına yönelik kayıt formları oluşturarak iş arayanları topladığını ve birçok sağlık çalışanının birden fazla işletmeye kayıt olduğunu kabul etmiştir. Bu nedenle, davalının işe yerleştirme eylemini kabul etmemiştir.

Bu duruma bakıldığında, davalı sadece bir sözleşmeli çalışan ve davacıda sadece yaklaşık bir yıl çalışmış. Diğer yandan, rekabet yasağı yükümlülüğünün kapsamı, işten ayrılış tarihinden itibaren 3 yıl boyunca rekabet ilişkisi içinde olan işletmelere işe girişi yasaklamaktır ve herhangi bir bölgesel sınırlama getirilmemiştir, bu nedenle oldukça geniş olduğunu söylemek zorundayız.

Osaka Bölge Mahkemesi, 14 Temmuz 2016 Kararı

Ve “Bu durumda, rekabet yasağına ilişkin taahhütnamenin kapsamı makul bir sınırlama olmadığından, kamu düzenine aykırı ve geçersizdir ve rekabet yasağı anlaşmasına dayalı taleplerin hiçbir gerekçesi yoktur” diyerek, talebi reddetmiştir.

Şirket sırlarına veya özel bilgilere erişim olanağı olmayan düzgün çalışanlardan bile rakip şirketlere geçiş yasağı talep etmek genellikle mantıksızdır. Bir çalışanın mevcut statüsüne göre, iş değiştirmeyi yasaklamanın makul olduğu kabul edilmezse, bu durum kamu düzenine aykırı olarak kabul edilir ve geçerliliği reddedilir.

「Bölgesel Sınırlamaların Bulunup Bulunmadığı」 Kabul Edilmeyen Durumlar

Bir davacı, eski bir çalışan olan davalının hemen emekli olduktan sonra bir rakip şirkette işe başlamasının emekli maaşı ödenmeme sebebi olduğunu iddia ederek, ödenmiş olan emekli maaşı için haksız kazanç temelli geri ödeme talebinde bulunmuştur.

Davacı şirket, hava koşullarını kontrol eden cihazlar ve yanma güvenliği otomatik kontrol cihazları montajı, bakımı ve bina yönetimi işleri yapan bir anonim şirkettir. Davalı, davacı şirketinden ayrıldıktan sonra, davacı şirketin eski yönetim kurulu üyesinin danışman olarak katıldığı ve daha sonra genel müdür olarak atandığı bir şirkete geçiş yapmıştır.

Davacı şirket ve davalı, davalının emekli olduğu sırada “Gizlilik ve Rekabetten Kaçınma Taahhütnamesi” adlı bir belge imzalamışlardır. Bu belgede,

1. Emekli olduktan sonra 1 yıl boyunca, şirketinizin ticari sırlarını üçüncü kişilere ifşa etmeyecek, sızdırmayacaksınız.
2. Emekli olduktan sonra 1 yıl boyunca, şirketinizin ticari sırlarını kendi çıkarınız için veya şirketinizle rekabet eden işletmeler veya diğer üçüncü kişiler için kullanmayacaksınız.
3. Şirketinizin ticari sırlarıyla ilgili veriler, belgeler vb. emekli olduğunuzda tamamen iade edilecek ve dışarı çıkarılmayacak.
4. Bu taahhütname ve ticari sırlarla ilgili tüm hükümlere aykırı hareket ederek şirketinize zarar verirseniz, tazminatı sorumlulukla karşılayacaksınız.

Yazılmıştır.

Buna karşılık, mahkeme,

Davacı şirketin “ticari sırlarını” korumaya çalıştığı rekabet yasağı ve benzeri hükümler, söz konusu bilgi ve beceriler olsa bile, önemleri davacı şirket için o kadar korunması gereken şeyler değildir. Ayrıca, rekabet yasağı ve benzeri hükümler, süre nispeten kısa olsa da, hedef eylemler rakip şirketlere işe girişi geniş bir şekilde yasaklar ve müşteri çalma eylemleri vb. ile sınırlı değildir ve bölge hiçbir şekilde sınırlı değildir. Buna rağmen, çalışanlara karşı hiçbir tazminat önlemi alınmamıştır.

Tokyo Bölge Mahkemesi, 9 Kasım 2009 (Gregorian Takvimi) Kararı

Ve davacı şirketin aynı sektördeki diğer şirketlere geçiş yasağı hükmünün, mantıklı olmadığını, iş seçme özgürlüğüne aşırı bir kısıtlama getirdiğini ve kamu düzenine aykırı olduğunu ve geçersiz olduğunu belirterek, davacının emekli maaşı geri ödeme talebini reddetti.

Yasakların kapsamının açıkça sınırlanmaması ve çok geniş bir alana yayılması ve sonuç olarak sadece diğer sektörlerdeki şirketlere işe girebilmek, kazanılan deneyimi tam olarak kullanamama gibi bir dezavantajı beraberinde getirdiği dikkate alındı.

「Rekabetten Kaçınma Yükümlülüğünün Süresi」nin Kabul Edilmediği Durumlar

İşçi gönderme işi yapan davalı şirket (Tanaka Grubu), bir çalışanının istifa ettikten sonra B şirketine geçip tekrar A şirketine gönderilmesi durumunda, iş sözleşmesindeki rekabetten kaçınma yükümlülüğü ihlali veya haksız eylem temelinde tazminat talep etmiştir.

Davalı şirketin, “İstifa ettiğinizde bile, istifa tarihinden itibaren 3 yıl içinde rekabet ilişkisi içinde olduğumuz sektörlerle ilgilenmeyi yasaklayan” bir iş kuralları vardı ve istifa sırasında “İş sırasında öğrendiğimiz müşterilere ve üçüncü taraflara kendi iş faaliyetlerimizi yapmayacağız ve doğrudan iş teklifi geldiğinde, Tanaka Grubuna bildirip yazılı onay alarak işi kabul edeceğiz” deniliyordu. Ayrıca, istifa sırasında talep edilen taahhütnameye, “Önceki maddenin hükümleri, kendisinin rekabet eden bir işletme dahil diğer şirketler tarafından istihdam edilmesi durumunda, bu şirket içindeki faaliyetlere uygulanır” denmiştir. Ancak, mahkeme, davalının davalı şirkette sadece yaklaşık bir yıl çalıştığını göz önünde bulundurarak,

İşteki rekabetten kaçınma hükümleri, her biri soyut içerikli gereklilikler belirler (İş Kuralları Madde 13 “Rekabet İlişkisindeki Sektörler”, İlgili Not “Görevdeyken Öğrenilen İşletmeler”, İlgili Taahhütname “Görevdeyken Öğrenilen Müşteriler ve Üçüncü Taraflar”, “Rekabet Edici İşletmeler Dahil Diğer Şirketler”) ve geniş bir yelpazede şirketlere geçiş yasaklanır. Ayrıca, yasaklanan süre de, 3 yıllık rekabetten kaçınma süresi (İş Kuralları Madde 13) davalının 1 yıllık hizmet süresi ile karşılaştırıldığında çok uzun kabul edilir ve ilgili taahhütname ve ilgili not için süre sınırlaması yoktur, bu nedenle her ikisi de davalıya aşırı kısıtlamalar getirir.

Tokyo Bölge Mahkemesi 30 Ekim 2015 Kararı

Ve, davalının iş değiştirmesini bu rekabetten kaçınma hükümleri ile yasaklamanın mantıklı olduğunu kabul etmek mümkün olmadığından, kamu düzenine aykırı olduğu ve geçerliliğini reddetti.

Yukarıdaki “Çalışanın Statüsü”nün Kabul Edilmediği Durumlar” örneği ile aynı şekilde, 1 yıllık hizmet süresine kıyasla 3 yıllık rekabetten kaçınma süresi çok uzun ve süre sınırlaması olmayan taahhütname ve notlar kamu düzenine aykırıdır.
Ayrıca, “Rekabetten Kaçınma Yükümlülüğünün Süresi”, Ekonomi, Ticaret ve Sanayi Bakanlığı’nın “Rekabetten Kaçınma Yükümlülüğü Sözleşmesinin Geçerliliği”ne göre, genellikle 6 aydan 2 yıla kadar olup, 5 yılın kabul edildiği örnekler vardır, ancak 3 yıl özel durumlarla sınırlıdır.

「Yasaklanan Rekabet Eylemlerinin Kapsamı」 Kabul Edilmediği Durum

Davalı şirketten ayrılan ve rakip bir şirkete geçen banka sigortacılığı görevlisi davacı, davalı şirket tarafından rekabetten kaçınma hükümlerine aykırı davrandığı gerekçesiyle, ödeme yapılmama hükümlerine dayanarak tazminat ödemesi reddedildi. Bu nedenle, davacı, bu ödeme yapılmama hükümlerinin kamu düzenine aykırı olduğunu belirterek, tazminat ödeme anlaşmasına dayalı tazminat ve benzeri ödemeleri talep etti.

Mahkeme, rekabetten kaçınma hükümleri ile iş değiştirme yasağının kapsamının, davacı ve davalı tarafındaki yetkililerin anlayışında bile belirsiz olduğunu ve davacı ve davalı arasındaki anlayışta farklılıklar olduğunu belirtti.

Rekabetin yasaklandığı işlerin kapsamı belirsiz olabilir, ancak banka sigortacılığı işlerini yürüten bir hayat sigortası şirketine geçişin yasaklandığı açıktı.
Ancak, davacının davalıdan elde ettiği bilgi birikimi, esas olarak banka sigortacılığı işlerine ilişkindir (davacı kendisi), ve bu rekabetten kaçınma hükümleri, sadece banka sigortacılığı işlerine değil, aynı işi yapan bir hayat sigortası şirketine geçişi yasaklar. Bu, daha önce bir hayat sigortası şirketinde çalışmış olan davacıya yönelik iş değiştirme kısıtlaması olarak, aşırı geniş bir kapsamı ifade eder.

Tokyo Bölge Mahkemesi, 13 Ocak 2012 (Gregorian Takvimi) Kararı

Mahkeme, yasaklanan işlerin kapsamının çok geniş olduğunu ve diğer durumları da göz önünde bulundurarak, bu rekabetten kaçınma hükümlerinin mantıksız olduğunu ve işçinin meslek seçme özgürlüğünü haksız yere ihlal ettiğini, bu nedenle kamu düzenine aykırı ve geçersiz olduğunu belirtti. Bu nedenle, bu ödeme yapılmama hükümlerini temel alan hükümler de geçersizdir ve davacıya tazminat ödemesi yapılmasını emretti.

Uzun süre bir hayat sigortası şirketinde çalışmış ve sadece bu sektördeki bilgi birikimine sahip bir çalışana, bir hayat sigortası şirketine geçişi tamamen yasaklamak mantıksızdır. Bir kuaförün işten ayrıldığında, bir kuaför salonuna geçişini tamamen yasaklamak da aynı şekilde mantıksızdır.

“Tazminat Önlemlerinin Alınıp Alınmadığı” Kabul Edilmediği Durumlar

Yukarıdaki örnek doğrudan uygulanabilir.

Davacı, bir hayat sigortası şirketinde banka sigortacılığı işlerini yürüten bir bölüm başkanı ve yöneticiydi ve oldukça yüksek bir pozisyonda bulunuyordu. Dolayısıyla maaşı oldukça yüksekti. Ancak, mahkeme (aynı yukarıda belirtildiği gibi),

1. Rakip işletmelerden kaçınma maddesinin belirlendiği dönem öncesi ve sonrasında, maaş miktarında çok fazla bir fark olmadığı için, davacının maaş miktarının, bu rakip işletmelerden kaçınma maddesi için yeterli bir tazminat önlemi olarak kabul edilmesi zordur.
2. Davacının altındaki kişiler arasında, davacıdan daha yüksek maaş alan birçok kişi bulunmaktadır. Ancak, bu kişilere özel bir rekabetten kaçınma yükümlülüğü belirlenmemiştir. Dolayısıyla, davacıya verilen tazminat önlemlerinin yeterli olduğunu söylemek yine zordur.

Bu nedenle, rekabetten kaçınma yükümlülüğünün belirlendiği anlaşmanın geçersiz olduğu sonucuna varılmıştır.

Özet

Çalışanların işten ayrıldıktan sonra aynı sektördeki başka bir şirkete geçişini yasaklayan maddeler, iş kurallarının hükümleri veya taahhütname varsa kolayca kabul edilir, şeklinde bir durum söz konusu değildir. Aynı sektördeki başka bir şirkete geçiş yasağı maddesi, işten ayrılan çalışanların meslek seçme özgürlüğünü ve ticaret özgürlüğünü kısıtlama derecesi yüksek olduğu için, işverenin ticaret hakkı ile uyumlu olması gerekmektedir. Şirket olarak gerçekten korunması gereken bir çıkar varsa, geçiş yasağı yükümlülüğünün kapsamının da mümkün olan en az düzeyde tutulması gerekmektedir.

Uygun kurallar ve uygun uygulamalar gereklidir, ancak somut durumlarla ilişkisi nedeniyle bireysel ve somut olarak incelenmesi gerekmektedir. Bir avukatın tavsiyesi gereklidir diyebiliriz.