Hoe ver is karikatuur toegestaan? Uitleg over portretrechten in illustraties

Als foto’s of video’s waarin u voorkomt zonder uw toestemming op sociale netwerken of videosites worden geplaatst, kan er sprake zijn van inbreuk op het portretrecht.

Maar hoe zit het als iemand een illustratie of karikatuur van u maakt en deze plaatst? Moeten illustraties en karikaturen op dezelfde manier worden behandeld als foto’s en video’s?

In dit artikel leggen we uit hoe het portretrecht zich verhoudt tot illustraties en karikaturen.

Foto’s & Video’s en Illustraties & Karikaturen

Er is een groot verschil tussen foto’s & video’s en illustraties & karikaturen.

Dat is de mate van reproductie van het onderwerp. In foto’s en video’s wordt het onderwerp, zoals vanzelfsprekend, getrouw gereproduceerd.

Aan de andere kant, illustraties en karikaturen variëren van getrouwe reproducties tot vervormde versies, en de mate van reproductie van het onderwerp is zwakker in vergelijking met foto’s.

Zelfs als het gaat om illustraties en karikaturen met een lagere mate van reproductie dan foto’s, is het mogelijk dat ze de portretrechten of andere rechten van het model schenden?

We zullen deze mogelijke schendingen van portretrechten en andere rechten door karikaturen en illustraties verder toelichten.

Over portretrechten met betrekking tot karikaturen en illustraties van beroemdheden

Portretrecht is het recht dat iedereen heeft om te voorkomen dat foto’s van hen zonder toestemming worden genomen of gepubliceerd.

Aan de andere kant wordt aangenomen dat beroemdheden zoals entertainers, sporters en politici, oftewel ‘publieke figuren’ die een sociale positie innemen, een deel van hun privacyrechten verliezen.

Dit komt omdat het mogelijk is om te beschouwen dat degenen die een publieke entiteit zijn geworden, hebben ingestemd met de publicatie van artikelen over zichzelf. Daarom wordt vaak gezegd dat het mogelijk is om het portret van een publiek figuur te gebruiken zonder toestemming, ongeacht of het een illustratie of foto is.

Echter, bijvoorbeeld, het fotograferen van iemand in hun huis van buitenaf en het publiceren van die foto’s, zelfs als ze beroemd zijn, wordt niet beschouwd als toestemming voor inbreuk op hun zuiver privéleven en is niet toegestaan.

Tegenwoordig zijn er ook illustratoren op sociale media die karikaturen van beroemdheden tekenen en publiceren.

Omdat de privacyrechten van publieke figuren zoals entertainers enigszins beperkt zijn, wordt aangenomen dat het tekenen van deze werken zelf binnen het bereik van de vrijheid van meningsuiting valt, zolang het de eer of sociale kredietwaardigheid van de persoon niet vermindert.

Echter, in dit geval, als je de karikatuur publiceert, zijn er andere rechten naast het ‘portretrecht’ op het portret van de beroemdheid, en je kunt deze rechten schenden.

Hieronder leggen we de rechten uit die niet onder het portretrecht vallen.

Schending van rechten door illustraties en karikaturen

Karikaturen en illustraties kunnen niet alleen in strijd zijn met portretrechten, maar kunnen ook inbreuk maken op publiciteitsrechten, privacyrechten en eerrechten.

Schending van publiciteitsrechten

Portretten van acteurs, beroemdheden en sporters hebben een gunstig effect (klantenaantrekkingskracht) bij de verkoop van producten. Dit wordt gezien als een eigendomswaarde en is wettelijk beschermd door jurisprudentie om ongeoorloofd gebruik door anderen te voorkomen. Dit wordt het recht op publiciteit genoemd.

In eerdere rechtszaken is bepaald dat als het doel voornamelijk is om de klantenaantrekkingskracht van portretten en dergelijke te benutten, dit een illegale inbreuk op het recht op publiciteit is. (Hooggerechtshof uitspraak 2 februari 2012 (Heisei 24) – Pink Lady zaak)

• Het gebruik van portretten en dergelijke als advertenties voor producten die onafhankelijk als kijkobject dienen
• Het aanbrengen van portretten en dergelijke op producten met het doel deze te differentiëren
• Het gebruik van portretten en dergelijke als advertenties voor producten

Als richtlijn, als het niet voldoet aan het bovenstaande, zal het geen inbreuk op het recht op publiciteit zijn, en het is waarschijnlijk dat er weinig problemen zullen zijn, zelfs als je een karikatuur tekent zonder toestemming van de persoon en deze op SNS publiceert.

Schending van privacyrechten en eerrechten

Het recht op privacy is het recht om persoonlijke zaken zoals het uiterlijk en de informatie van een individu te beschermen.

Hoewel het niet expliciet wordt gegarandeerd door de Japanse grondwet, wordt het beschouwd als een van de fundamentele mensenrechten die worden beschermd door de interpretatie van artikel 13 van de grondwet.

Daarom, als je een illustratie of karikatuur van een beroemdheid tekent en bijvoorbeeld het adres duidelijk maakt, kan dit een inbreuk op het recht op privacy zijn als je onnodig persoonlijke informatie onthult.

Vervolgens definieert het Hooggerechtshof eer als “een objectieve evaluatie ontvangen van de samenleving over de persoonlijkheid, deugd, reputatie, kredietwaardigheid, enz. van een persoon” (Maximale uitspraak Showa 61, 6, 11 Minshu Volume 40 No. 4 pagina 872).

Met andere woorden, de “objectieve evaluatie ontvangen van de samenleving” over die persoon of bedrijf is de eer, en als deze daalt door de uitdrukking van iemand anders, wordt dit een inbreuk op het eerrecht.

Daarom, als je een satirische illustratie tekent alsof je een misdaad hebt gepleegd, kan dit een inbreuk op het eerrecht zijn als het de sociale evaluatie van de persoon verlaagt.

Zoals je kunt zien, hoewel het onwaarschijnlijk is dat portretrechten een probleem zullen zijn in het geval van beroemdheden, is het noodzakelijk om illustraties en karikaturen te tekenen met aandacht voor publiciteitsrechten, privacyrechten en eerrechten.

Wanneer worden karikaturen en illustraties beschouwd als portretrechten?

Illustraties en karikaturen kunnen grofweg in twee categorieën worden verdeeld: die welke het uiterlijk en de houding van een persoon realistisch weergeven, en die waarin de auteur subjectief kenmerken vastlegt en bewust vervormt.

Als een illustratie of portret de fysieke verschijning en houding van een persoon net zo realistisch en nauwkeurig weergeeft als een foto, kan dit inbreuk maken op de portretrechten.

Echter, wanneer de auteur subjectief kenmerken vastlegt en bewust vervormt, is er sprake van de tussenkomst van de wil en techniek van de auteur. Dit heeft ook een aspect van de vrijheid van meningsuiting onder Artikel 21 van de Japanse Grondwet (‘Japanse Artikel 21’), en kan niet worden gezegd dat het ‘zoals het is’ is afgebeeld, en maakt geen inbreuk op de portretrechten.

Bovendien, als de getekende illustratie of karikatuur relatief klein is binnen het geheel van de compositie, wordt dit niet beschouwd als een inbreuk op de portretrechten.

Hieronder introduceren we enkele rechtszaken waarin schadevergoeding werd geëist op grond van inbreuk op portretrechten en eer, en bespreken we in welke gevallen de claims werden erkend en in welke gevallen ze niet werden erkend.

Foto’s en illustraties in de rechtszaal & portretrecht

Tijdens de procedure voor het onthullen van de redenen voor detentie in de rechtszaal van de ‘Wakayama vergiftigde curry-zaak’ (Japanse Wakayama vergiftigde curry-zaak), smokkelde een tijdschriftfotograaf een camera de rechtszaal binnen zonder toestemming van de rechtbank. Bovendien fotografeerde hij de verdachte, die geboeid was en een touw om zijn middel had, zonder diens toestemming.

Verloop van de rechtszaak (Eerste en Tweede zaak)

Na de publicatie van deze foto in een wekelijks fototijdschrift, heeft de verweerder een rechtszaak aangespannen tegen het tijdschrift, eisend schadevergoeding voor inbreuk op het portretrecht (Eerste zaak).

De week daarop publiceerde het tijdschrift, in reactie op de rechtszaak, een artikel met de titel “Wat als het een tekening is?” waarin drie illustraties van de verweerder werden opgenomen in plaats van foto’s, wat een verdere provocatie was.

In dit artikel stonden uitspraken als “Het is niet de eerste keer dat u iets onverwachts doet”, en “Het is een onbeschaamde vraag, maar wat bent u van plan te doen met het schadevergoedingsgeld als u de rechtszaak wint?” waarmee de verweerder belachelijk werd gemaakt. Ze publiceerden een editie met dit artikel.

In reactie hierop heeft de verweerder een rechtszaak aangespannen tegen het tijdschrift, eisend schadevergoeding voor inbreuk op zowel het portretrecht als het recht op eer (Tweede zaak).

Het oordeel van de rechtbank over ‘foto’s’ (Eerste zaak)

Dit geschil werd tot aan de Hoge Raad gebracht (Uitspraak van de Hoge Raad op 10 november 2005 (Heisei 17)). Het conflict betrof het publieke belang van journalistieke activiteiten en het recht op afbeelding.

De Hoge Raad stelde in de eerste zaak de norm dat “het moet worden beoordeeld of de inbreuk op de bovengenoemde persoonlijke belangen van de gefotografeerde persoon de grenzen van wat maatschappelijk aanvaardbaar is overschrijdt”.

Met andere woorden,

• De sociale status van de gefotografeerde persoon
• De activiteiten van de gefotografeerde persoon
• De locatie van de fotografie
• Het doel van de fotografie
• De manier van fotograferen
• De noodzaak van de fotografie

Rekening houdend met verschillende factoren, werd gesteld dat fotografie en journalistieke activiteiten illegaal zijn als ze te extreem zijn.

En dan, wijzend op de manier waarop de foto’s werden genomen en het feit dat ze foto’s waren van iemand in handboeien en een heupkoord, erkende het de inbreuk op het recht op afbeelding van de gefotografeerde persoon (de gefotografeerde), omdat het “de persoonlijke belangen van de gefotografeerde persoon (de gefotografeerde) overschrijdt wat maatschappelijk aanvaardbaar is”.

De beoordeling van de rechtbank over ‘illustraties’ (Tweede zaak)

Aan de andere kant, in de tweede zaak, was het oordeel verdeeld op basis van de inhoud van de beschrijving in de illustratie.

Het Hooggerechtshof oordeelde dat voor illustraties waarin een situatie wordt afgebeeld waarin iemand documenten laat zien aan betrokkenen en praat met gebaren, het sociaal aanvaardbaar is om het uiterlijk en dergelijke van de verdachte in de rechtszaal te beschrijven in een illustratie en deze te publiceren in kranten en tijdschriften. Het overschrijdt niet de grenzen van wat maatschappelijk aanvaardbaar is en schendt de persoonlijke rechten niet, en erkende geen inbreuk op het portretrecht.

In werkelijkheid is het niet mogelijk om foto’s te nemen in de rechtszaal zonder toestemming van de voorzitter van de rechtbank, dus mensen die bekend staan als rechtbankkunstenaars tekenen de gang van zaken tijdens de rechtszaak.

Het werd op dezelfde manier beschouwd, en waarschijnlijk heeft het weekblad dezelfde beoordeling gemaakt en de illustratie gepubliceerd.

Aan de andere kant, voor illustraties waarin een situatie wordt afgebeeld waarin iemand fysiek wordt beperkt door handboeien en een touw om de taille, is het publiceren van een illustratie met dergelijke expressie-inhoud een daad die de appellant beledigt en de gevoelens van eer van de appellant schendt. Het publiceren van dergelijke illustraties in artikelen en het publiceren ervan in het betreffende fotoweekblad overschrijdt de grenzen van wat maatschappelijk aanvaardbaar is en schendt de persoonlijke rechten van de appellant. Het erkende inbreuk op het portretrecht en het recht op eer.

Verder zei het Hooggerechtshof over illustraties,

Het is redelijk om te begrijpen dat mensen een persoonlijk belang hebben om niet willekeurig gepubliceerd te worden in illustraties die hun uiterlijk en dergelijke beschrijven.
Illustraties die het uiterlijk van mensen beschrijven, weerspiegelen de subjectiviteit en techniek van de auteur, en als ze worden gepubliceerd, worden ze ontvangen op basis van het feit dat ze de subjectiviteit en techniek van de auteur weerspiegelen.
Daarom, bij het beoordelen of het publiceren van illustraties die het uiterlijk van mensen beschrijven, onwettig is volgens de wet op onrechtmatige daden omdat het de grenzen van maatschappelijke tolerantie overschrijdt, moeten de bovengenoemde kenmerken van illustraties, die verschillen van foto’s, in overweging worden genomen.

Hooggerechtshof uitspraak 10 november 2005 (Heisei 17)

Hoewel het erkende dat portretrechten ontstaan voor illustraties die het uiterlijk van mensen beschrijven, net als foto’s, stelde het dat foto’s die het uiterlijk van de gefotografeerde persoon reproduceren door chemische methoden en dergelijke, en illustraties die de subjectiviteit en techniek van de auteur weerspiegelen, verschillende kenmerken hebben, en dat deze in overweging moeten worden genomen.

In dit geval, zelfs rekening houdend met de kenmerken van de illustratie, is het een belediging voor mensen en schendt het de gevoelens van eer, dus het oordeel is dat er inbreuk is gemaakt op het portretrecht.

Gerelateerd artikel: Wat is de relatie tussen laster en inbreuk op portretrechten? Introductie van voorbeelden en jurisprudentie[ja]

Gerelateerd artikel: Uitleg over de normen en procedures voor schadeclaims wegens inbreuk op portretrechten[ja]

Caricaturen en portretrechten

Er is een geval waarin een universitair docent, de eiser, een schadevergoeding en andere betalingen eiste op basis van onrechtmatige daad, bewerend dat zijn eer was aangetast en zijn portretrecht was geschonden in een strip getekend door de gedaagde en gepubliceerd in een tijdschrift en boek uitgegeven door het gedaagde bedrijf.

Procesverloop

De eiser had in het verleden een boek gepubliceerd waarin hij de gedaagde striptekenaar bekritiseerde.

De gedaagde striptekenaar merkte op dat zijn strips veelvuldig werden geciteerd in het boek, en in zijn eigen strip die in het tijdschrift en boek werd gepubliceerd, schreef hij:

• “Hij heeft mijn tekeningen zonder toestemming gestolen en misbruikt”
• “Dief”
• “Boek dat inbreuk maakt op auteursrechten”
• “Hij doet vuile zaken”

De eiser beweerde dat deze uitspraken de algemene lezer lieten geloven dat de eiser inbreuk had gemaakt op het auteursrecht door het ongeoorloofd kopiëren van de strips, en dat de strip in kwestie zijn sociale reputatie had aangetast en zijn eer had geschaad.

Daarnaast klaagde de eiser over schending van het portretrecht, omdat de gedaagde een karikatuur van de eiser had getekend en hem had bekritiseerd. Hij stelde dat mensen het recht hebben om niet zonder toestemming hun portret te laten maken of publiceren, en dat karikaturen ook informatie over het uiterlijk bevatten, dus het zonder toestemming publiceren van iemands karikatuur in een strip is illegaal.

Oordeel van de rechtbank

De rechtbank oordeelde eerst over smaad. Ze stelde dat de uitdrukkingen in kwestie op zichzelf de sociale reputatie van de eiser verlaagden en zijn eer schaadden. Echter, de uitdrukkingen van de eiser konden worden geïnterpreteerd als “bewerend dat er inbreuk is gemaakt op het recht van reproductie”, wat moet worden beschouwd als smaad door meningen of kritiek. De feiten die aan deze bewering ten grondslag liggen, zijn waar in belangrijke opzichten.

Daarnaast, gezien de context van de hele strip, kon de rechtbank niet concluderen dat de uitdrukkingen in dit geval de grenzen van meningen of kritiek overschreden en aanvielen op de persoon van de eiser op een manier die ongepast was. Hoewel de uitdrukkingen op zichzelf de sociale reputatie van de eiser verlaagden, ontbrak het hen aan onwettigheid, dus de rechtbank erkende geen inbreuk op het recht op eer.

Vervolgens, met betrekking tot het portretrecht, zei de rechtbank:

“Het soort gedrag dat inbreuk maakt op het portretrecht moet worden begrepen als het nemen van foto’s, het maken van video-opnames, enz., die het uiterlijk of de houding van een persoon precies vastleggen, en het publiceren van informatie die op deze manier is vastgelegd. Schilderijen verschillen van foto’s en video-opnames, die het onderwerp mechanisch vastleggen, omdat ze de subjectieve, technische interventie van de auteur bevatten. Daarom, behalve in het geval van portretten die het uiterlijk of de houding van het onderwerp net zo nauwkeurig weergeven als foto’s, is het moeilijk te zeggen dat karikaturen, die de kenmerken van het onderwerp subjectief vastleggen door de techniek van de auteur, het uiterlijk of de houding van het onderwerp vastleggen en publiceren, zelfs als ze gemakkelijk kunnen worden geïdentificeerd als verwijzend naar een specifiek persoon door de karikatuur zelf, zoals in dit geval. Hoewel er mogelijk sprake is van een onrechtmatige daad door inbreuk op andere persoonlijke rechten, zoals het recht op eer en privacy, moet worden geoordeeld dat er geen inbreuk is op het portretrecht.”

Tokyo District Court, 28 mei 2002 (Heisei 14)

Ze stelde dat tenzij het “gemakkelijk te identificeren is als verwijzend naar een specifiek persoon door de karikatuur zelf”, het moeilijk is om te zeggen dat “het uiterlijk of de houding van die persoon is vastgelegd en gepubliceerd”, dus er is geen inbreuk op het portretrecht.

In dit geval was de karikatuur gebaseerd op een foto van het gezicht van de eiser, maar het was niet bedoeld om het uiterlijk of de houding van de eiser nauwkeurig weer te geven. In plaats daarvan werd het beschouwd als een karikatuur die de kenmerken van de eiser subjectief vastlegde door de techniek van de gedaagde striptekenaar, net als andere personages. Daarom werd geoordeeld dat het niet gemakkelijk te identificeren was als verwijzend naar de eiser door de karikatuur zelf, en dat het geen inbreuk maakte op het portretrecht van de eiser.

Hoe te handelen bij inbreuk op portretrecht door illustraties of karikaturen

Inbreuk op portretrecht is niet wettelijk gedefinieerd, dus het is geen misdaad en je wordt niet gearresteerd. Echter, het is mogelijk om een verwijderingsverzoek in te dienen als een stopzetting of om een schadevergoeding te eisen.

Als je een verwijderingsverzoek indient als een stopzetting, zal je over het algemeen eerst een verzoek indienen bij de beheerder van de site.

De criteria variëren per site, maar als je kunt bewijzen dat jij de persoon op de foto bent en de reden voor verwijdering kunt aantonen, is de kans groot dat ze zullen instemmen met de verwijdering.

Als de publicatie nog steeds niet wordt gestopt, kun je een voorlopige bevelsprocedure aanvragen bij de rechtbank om de post tijdelijk te verwijderen.

Als je een schadevergoeding wilt eisen van de poster, volg je de volgende stappen:

1. Verzoek om IP-adres openbaarmaking aan de sitebeheerder
2. Verzoek om openbaarmaking van verzenderinformatie aan de provider
3. Berekening van de schadevergoeding
4. Onderhandelingen over een schikking of rechtszaak met de verzender (poster)

Omdat je niet weet wie de poster is, moet je eerst de informatie van de poster krijgen.

En als de informatie eenmaal bekend is, kun je de poster op de hoogte brengen en overgaan tot onderhandelingen over een schikking of je standpunt in de rechtbank verdedigen.

Samenvatting: Raadpleeg een advocaat als u een schadevergoeding wilt aanvragen

Zoals uit de bovenstaande uitspraken blijkt, is de kans klein dat er sprake is van inbreuk op het portretrecht als er een karikatuur is gepost die subjectief de kenmerken van de persoon vastlegt.

Als we inbreuk op het portretrecht door karikaturen breed zouden erkennen, zou het principe dat het uitbeelden van een specifiek persoon in een karikatuur in alle gevallen illegaal is, de vrijheid van meningsuiting te veel kunnen beperken.

Aan de andere kant, als het de bedoeling is om het uiterlijk of de houding van de persoon nauwkeurig weer te geven, kan er sprake zijn van inbreuk op het portretrecht.

Zelfs als er geen sprake is van inbreuk op het portretrecht, kan er nog steeds sprake zijn van een onrechtmatige daad door inbreuk op persoonlijke rechten zoals het recht op eer en privacy, dus voorzichtigheid is geboden.

Gerelateerd artikel: Kan ik het verwijderen van een animatie- of stripvideo die zonder mijn toestemming is gepubliceerd en waarin ik als model dien, eisen?[ja]

Het beoordelen van portretrechten is een complex en gespecialiseerd proces. Met de populariteit van sociale media kan iedereen gemakkelijk karikaturen posten, en het aantal gevallen van inbreuk op portretrechten neemt snel toe. Het is gevaarlijk om portretrechten onbeheerd achter te laten.

Als u overweegt juridische stappen te ondernemen, is het raadzaam om eerst een specialist te raadplegen, aangezien het proces zeer gespecialiseerd is en het moeilijk kan zijn om te bepalen of er sprake is van inbreuk op rechten.

Informatie over maatregelen door ons kantoor

Met de verspreiding van smartphones en de ontwikkeling van sociale media, kan het negeren van inbreuken op portretrechten leiden tot verspreiding en ernstige schade veroorzaken, ook wel bekend als een ‘digitale tatoeage’.

Ons kantoor biedt oplossingen voor het probleem van ‘digitale tatoeages’. Details worden beschreven in het onderstaande artikel.

Gerelateerd artikel: Digitale Tatoeage[ja]