E-Öğrenme Materyallerinin Kullanımı Artıyor: Japon Telif Hakkı Yasası Üzerine Nelere Dikkat Edilmeli?

Ağları kullanarak okul dersleri veya çalışan eğitimleri düzenlemek veya uzaktan eğitim hizmeti sağlayıcılarının ağ üzerinden dersler veya eğitimler sunarak ücretli hizmetler sağlaması gibi durumlar artmaktadır. Bu tür durumlarda, okullar, şirketler veya hizmet sağlayıcılar, telif hakları konusunda ne tür bir yasal sorumluluk taşırlar?

Burada, e-öğrenme materyalleri ve telif hakları hakkında bir açıklama yapacağız.

Kar amacı gütmeyen okullar ve diğer eğitim kurumları durumu

Copyright Law (Japon Telif Hakkı Yasası) Madde 35’in 1. ve 2. fıkralarına göre, kar amacı gütmeyen okullar ve diğer eğitim kurumlarının ders sürecindeki telif hakkı eserlerinin kullanımı, belirli koşulları karşıladığı durumlarda, okulun kurucusu, Kültür Ajansı Başkanı tarafından belirlenen yönetim organına toplu olarak tazminat ödeme koşuluyla, hak sahibinin izni olmadan halka açık yayın yapabilir.

2018 yılında (Gregorian takvimine göre) Telif Hakkı Yasası’nda yapılan değişiklikle yeni olarak oluşturulan “Ders Amaçlı Halka Açık Yayın Tazminat Sistemi”, ilan tarihinden itibaren 3 yıl içinde (2021 Mayıs’a kadar) yürürlüğe girecekti. Yeni tip koronavirüs salgınının eğitim alanındaki durumu göz önüne alındığında, planı hızlandırılarak 28 Nisan 2020’den itibaren yürürlüğe girmiştir. Ayrıca, bu “Ders Amaçlı Halka Açık Yayın Tazminat Sistemi”, telif hakkı yan haklarına da uygulanır.

Kar amacı gütmeyen okullar ve diğer eğitim kurumları (kar amacı güdenler hariç) eğitim verenler ve ders alanlar, ders sürecinde kullanım amacıyla, gerektiği ölçüde, yayınlanmış telif hakkı eserlerini çoğaltabilir, halka açık yayın yapabilir (otomatik halka açık yayın durumunda, yayın yapabilme dahil. Aynı madde boyunca aynıdır.) veya yayınlanmış ve halka açık yayınlanan telif hakkı eserlerini bir alıcı cihaz kullanarak halka iletebilirler. Ancak, söz konusu telif hakkı eserinin türü ve kullanımı, çoğaltmanın sayısı ve çoğaltma, halka açık yayın veya iletimin şekli göz önüne alındığında, telif hakkı sahibinin çıkarlarını haksız yere zarar verecek durumlar hariçtir.

2. Birinci fıkradaki hükümlere göre halka açık yayın yapan kişi, eğitim kurumunu kuran kişi, telif hakkı sahibine makul bir tazminat ödemelidir.

Telif Hakkı Yasası Madde 35

Özetlemek gerekirse, izinsiz çoğaltma veya halka açık yayın yapılabilmesi için,

1. Kar amacı gütmeyen bir okul veya diğer bir eğitim kurumu olması,
2. Eğitim veren ve ders alan kişilerin özne olması,
3. Ders sürecindeki kullanımın gerektiği ölçüde olması,
4. Yayınlanmış bir telif hakkı eseri olması,
5. Telif hakkı sahibinin çıkarlarını haksız yere zarar vermemesi,

gibi koşulların karşılanması gerekmektedir.

Ayrıca, ana mekandaki derslerin yan mekanda aynı anda yayınlanması durumunda, ana mekanda kullanılan öğretim materyallerinin yan mekana halka açık yayını, tazminat ödeme kapsamından çıkarılmıştır (aynı yasa maddesi 35’in 3. fıkrası). Aynı yasa maddesi 36’ya göre, ağ kullanılarak yapılan sınavlar da, belirli koşulları karşıladığı durumlarda, sınav sorusu olarak telif hakkı eserlerini hak sahibinin izni olmadan halka açık yayın yapabilir.

Okullar ve Diğer Eğitim Kurumları Nedir?

Telif Hakları Yasası’nın 35. maddesine göre, okullar ve diğer eğitim kurumları (kar amacı güdenler hariç), organize ve sürekli eğitim faaliyetleri yürüten kar amacı gütmeyen eğitim kurumlarıdır. Bunlar, Japon Okul Eğitimi Yasası ve diğer temel yasalar (yerel yönetimlerin belirlediği yönetmelik ve kuralları da içerir) uyarınca kurulan kurumlar ve bunlara benzer yerlerdir.

Japon Okul Eğitimi Yasası’na göre belirlenen eğitim kurumları, anaokulları, ilkokullar, ortaokullar, zorunlu eğitim okulları, liseler, ortaöğretim okulları, özel eğitim okulları, yüksek meslek okulları, çeşitli okullar, meslek okulları, üniversiteler vb. yerlerdir.

Çocuk Refah Yasası, okul öncesi çocuklar için eğitim, bakım vb. kapsamlı hizmetlerin teşviki hakkında yasa ile belirlenen eğitim kurumları, kreşler, onaylı çocuk bahçeleri, okul sonrası bakım hizmetleridir.

Sosyal Eğitim Yasası, Müze Yasası, Kütüphane Yasası vb. ile belirlenen eğitim kurumları, halk eğitim merkezleri, müzeler, sanat galerileri, kütüphaneler, gençlik merkezleri, yaşam boyu öğrenme merkezleri vb. yerlerdir.

Bunların yanı sıra, Savunma Üniversitesi, Vergi Üniversitesi gibi ilgili yasalar ve düzenlemelerle belirlenen eğitim kurumları ve Yapısal Reform Özel Bölgesi Yasası ile kabul edilen kar amacı güden şirketler tarafından kurulan eğitim kurumları da vardır. Ancak, özel durumlar nedeniyle, okul kurma şirketlerinin yönettiği okullar da eğitim kurumu olarak kabul edilir.

Ders Nedir?

Japon Fikri Mülkiyet Hakkı Kanunu’nun (Japon ~ 著作権法) 35. maddesine göre “ders”, bir okul veya diğer eğitim kurumlarının sorumluluğunda, yönetimleri altında eğitim veren kişilerin öğrencilere yönelik gerçekleştirdiği eğitim faaliyetlerini ifade eder.

Dolayısıyla,

• Dersler, laboratuvar çalışmaları, seminerler vb.
• İlk ve orta dereceli eğitimdeki özel aktiviteler (sınıf aktiviteleri, kulüp aktiviteleri, öğrenci konseyi aktiviteleri, okul etkinlikleri, vb.) ve ek dersler
• Uzaktan eğitimde yüz yüze dersler, uzaktan dersler, medya dersleri vb.
• Okul veya diğer eğitim kurumlarının düzenlediği ve kendi işleri olarak yürüttüğü halka açık dersler
• Sosyal eğitim tesislerinin düzenlediği ve kendi işleri olarak yürüttüğü dersler, konferanslar vb.

gibi durumlar kabul edilirken,

• Okul tanıtım toplantıları, açık kampüslerdeki örnek dersler vb. için potansiyel öğrencilere
• Öğretmenler toplantısı
• Yükseköğretimdeki dış aktiviteler (kulüp aktiviteleri vb.)
• Gönüllü aktiviteler (kredi onayı almayanlar)
• Veli toplantıları
• Okul veya diğer eğitim kurumlarının tesislerinde düzenlenen öğrenci konseyi konferansları, PTA tarafından düzenlenen ebeveyn-çocuk dersleri vb.

gibi durumlar kabul edilmez. Ayrıca, okul derslerinde dağıtılan belgeleri (başkalarının telif hakkı olan eserler), dersi kayıt olmayan öğrencilerin de görebileceği şekilde bir web sunucusuna yüklemek ve göndermek, ders sürecinde gerekli olan kullanım sınırlarını aşar, bu nedenle izinsiz olarak yapılamaz.

Çoğaltma Nedir?

Telif Hakkı Yasası’nın 35. maddesine göre “çoğaltma”, el yazısı veya klavye girişi, baskı, fotoğraf, fotokopi, kayıt, video kaydı gibi yöntemlerle mevcut bir eserin bir kısmını veya tamamını “somut bir şekilde yeniden üretme” işlemidir (Telif Hakkı Yasası’nın 2. maddesinin 1. fıkrasının 15. bendi).

Dolayısıyla,

• Tahtaya yazılan edebi eserler
• Notlara yazılan edebi eserler
• Kağıda basılı eserlerin kopyalanması
• Kağıda basılı eserlerin taranıp PDF dosyasına dönüştürülmesi ve bu dosyanın bir kayıt medyasına kaydedilmesi
• Klavye vb. araçlar kullanılarak girilen eserlerin bilgisayara veya akıllı telefona kaydedilmesi
• Bilgisayarda saklanan eserlerin USB belleğe kaydedilmesi
• Eserlerin dosyalarının bir sunucuda veri olarak saklanması (yedeklemeyi de içerir)
• Televizyon programlarının sabit diske kaydedilmesi
• Resimlerin resim kağıdına kopyalanması
• Heykellerin kağıt hamuru ile taklit edilmesi

gibi durumlar çoğaltma olarak kabul edilir.

Not: Aşağıdaki eylemler, ders sürecinde gerçekleşen eylemler olarak kabul edilir.

• Gönderilen eserlerin öğrenciler vb. tarafından çoğaltılması
• Ders materyalleri hazırlama aşamasında veya ders sonrası inceleme sırasında öğretmenler vb. tarafından çoğaltılması
• Kendi kayıtlarını saklamak için öğretmenler veya öğrenciler vb. tarafından çoğaltılması

https://monolith.law/corporate/government-office-document-copyright [ja]

Kamu Yayını Nedir

Japon Halka Açık Yayın Yasası’nın (Copyright Law) 35. maddesine göre, “kamu yayını”, radyo yayını, kablolu yayın, internet yayını (bu “yayın yapabilme”yi de içerir) ve diğer yöntemlerle belirsiz kişilere veya belirli birçok kişiye yayın yapmayı (Japon Halka Açık Yayın Yasası’nın 2. maddesinin 1. fıkrasının 7. bendi ve 2. maddesinin 5. fıkrası) ifade eder.

Dolayısıyla,

• Okulun web sitesindeki telif hakkı olan eserlerin yayınlanması
• Öğrencilerin taleplerine yanıt olarak, dışarıda bulunan bir sunucuda saklanan telif hakkı olan eserlerin yayınlanması
• Çok sayıda öğrenciye (kamu) telif hakkı olan eserlerin e-posta ile gönderilmesi
• Televizyon yayını
• Radyo yayını

gibi durumlar kabul edilir. Ancak, okul içi yayınlar gibi aynı okul arazisi içinde (aynı yapı içinde) bulunan yayın ekipmanları veya sunucuları (dışarıdan erişilebilenler hariç) kullanılarak yapılan okul içi yayınlar, kamu yayınına dahil değildir.

Telif Haklarının Haksız Yere Zarar Görmesi Ne Demektir?

Japon Telif Hakkı Yasası’nın 35. maddesinde “telif haklarının haksız yere zarar görmesi”, eğitim kurumları gibi yerlerde çoğaltma veya halka açık yayınların kullanılması sonucunda, gerçekte piyasada satılan ürünlerin satışlarının düşmesi veya gelecekteki telif hakkı ürünlerinin potansiyel satış yollarının engellenmesi anlamına gelir.

Bu, “gerekli görülen sınırlar” ile de ilgilidir, ancak kullanım sayısı sınıf veya ders birimine (büyük üniversite derslerinden başlayarak, sınıf sınırlarını aşan derslerde, bu derslerin katılımcı sayısına) kadar sınırlıdır. Ayrıca, ders verirken öğretmenler veya öğrencilerin genellikle satın aldığı ve öğretmen kılavuzları, referans kitapları, döküman koleksiyonları, ders materyali olarak kullanılan müzik notaları, korolar veya bando gibi kulüp aktivitelerinde kullanılan müzik notaları, ve herkesin öğrenmek için kullandığı soru kitapları, matkaplar, çalışma kitapları, test kağıtları (geçmiş soru kitaplarını da içerir) gibi materyallerde yer alan telif hakkı eserlerini, bu materyallerin satın alınmasının yerini alacak şekilde çoğaltma veya halka açık yayın yapma kabul edilmez.

Özellikle, sanat eserleri, fotoğraflar, müzik notaları gibi eserleri, piyasada satılan ürünlerin satışlarını etkileyebilecek kalite veya biçimde sunmak veya bu telif hakkı eserlerini tek bir yayından çok sayıda çıkartıp kullanmak kaçınılması gereken bir durumdur.

Eğer, derslerde telif hakkı eserlerinin kullanımı telif hakkı sahiplerinin çıkarlarına haksız yere zarar veriyorsa, izinsiz ve ücretsiz veya izinsiz ve ücretli (tazminat) kullanımın ötesinde olduğu kabul edilir ve telif hakkı sahibinin iznini almak gereklidir.

Kar amaçlı durumlar

Okul vb. ders süreçlerinde gerçekleştirilen halka açık yayınlarla ilgili istisna hükümleri, kar amacıyla e-öğrenme işi yapanlara uygulanmaz. Yani, okul vb. ders süreçlerinde gerçekleştirilen halka açık yayınlar, kar amacıyla yapıldığında baştan kabul edilmez ve hak sahibinin izni gereklidir. Örneğin, bir şirketin çalışan eğitimindeki ders materyallerinin halka açık yayını vb. izinsiz yapılamaz.

E-öğrenmede, ders materyallerinin dijitalleştirilmesi ve multimedya içeriğe dönüştürülmesi sonucunda, programcılar, anlatıcılar ve müzik bile dahil olmak üzere, başkalarının telif hakkı eserlerinin kullanımı daha da genişlemiştir, bu nedenle dikkatli olunmalıdır.

Sınav Sorularının Halka Açık Yayını

Japon Telif Hakkı Yasası’nın (Copyright Law) 36. maddesine göre, yayınlanmış telif hakkı eserleri, aşağıdaki koşullar altında giriş sınavları veya bilgi ve beceri testlerinin soruları olarak kullanılabilir ve izinsiz halka açık yayınları kabul edilir.

• Sınav vb. amaçları için gereklilik sınırları içinde olması
• Zaten yayınlanmış bir telif hakkı eseri olması
• Telif hakkı sahibinin çıkarlarını haksız yere zarara uğratmaması
• Kar amacı güdülüyorsa, hak sahibine tazminat ödenmesi

Yani, sınav sorusu olarak kullanıldığında, kar amacı güden özel e-öğrenme sağlayıcıları da izinsiz halka açık yayın yapabilirler. Ancak, sınav ücreti alınarak yapılan deneme sınavları kar amacı güdülmesinin tipik bir örneği olduğundan, tazminat ödeme yükümlülüğü doğar.

Ayrıca, e-öğrenme sağlayıcıları, web sitelerine yayınlanmış telif hakkı eserlerini sınav sorusu olarak yayınlayabilir ve ID ve şifre giren adaylara izinsiz olarak gönderebilirler. Ancak, yayınlanmamış telif hakkı eserlerini sınav sorusu olarak yayınlayıp, ID ve şifre giren adaylara göndermek izinsiz yapılamaz ve sınavdan sonra ilgili sınav sorularını bir web sitesi vb. üzerinde yayınlamak, “sınav vb. amaçları için gereklilik sınırlarını aşar” ve dikkatli olunmalıdır.

Özet

Kişisel başarılar gibi bilgileri, istatistiksel veri şeklinde değil, bireyin belirlenebileceği bir şekilde saklayan okullar ve e-öğrenme sağlayıcıları, bu bilgileri sızdırdıklarında, bilgi sahibi olan bireye karşı sözleşme sorumluluğu (Japon Medeni Kanunu’nun 415. maddesi) veya haksız fiil sorumluluğu (Japon Medeni Kanunu’nun 709. maddesi) taşıyabilirler. Bu nedenle, e-öğrenme uygulamalarında, sadece telif hakkı sorumluluğuna değil, aynı zamanda kişisel bilgi sorumluluğuna da dikkat etmek gerekmektedir.

https://monolith.law/corporate/act-on-the-protection-of-personal-information-privacy-issues [ja]

https://monolith.law/corporate/information-leak-crisis-management [ja]

Büromuz Tarafından Alınan Önlemler

Monolit Hukuk Bürosu, özellikle internet ve hukuk olmak üzere IT alanında yüksek uzmanlığa sahip bir hukuk firmasıdır. Son yıllarda, telif haklarına ilişkin fikri mülkiyet hakları giderek daha fazla dikkat çekmekte ve hukuki kontrolün gerekliliği artmaktadır. Büromuz, fikri mülkiyet haklarına ilişkin çözümler sunmaktadır. Ayrıntılar aşağıdaki makalede belirtilmiştir.