Περιορισμοί Δικαιωμάτων στο Ιαπωνικό Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας: Ανάλυση της Ιδιωτικής Χρήσης και της Αντιγραφής στις Βιβλιοθήκες

Ο Ιαπωνικός Νόμος Πνευματικής Ιδιοκτησίας (Japanese Copyright Law) στοχεύει στην προστασία των δικαιωμάτων των δημιουργών ενώ παράλληλα εξασφαλίζει τη δίκαιη χρήση των πολιτιστικών δημιουργημάτων, συμβάλλοντας έτσι στην πολιτιστική ανάπτυξη. Όπως αναφέρεται στο Άρθρο 1 αυτού του νόμου, τα πνευματικά δικαιώματα δεν προστατεύουν απλώς τα οικονομικά συμφέροντα του δημιουργού, αλλά αποτελούν ένα σύστημα που προάγει την πολιτιστική ανάπτυξη της κοινωνίας συνολικά. Για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός, τα δικαιώματα των δημιουργών δεν είναι απόλυτα, αλλά μπορούν να περιοριστούν υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Αυτές οι «περιοριστικές διατάξεις των δικαιωμάτων» καθορίζουν εξαιρέσεις που επιτρέπουν τη χρήση των έργων χωρίς την άδεια των δημιουργών και αποτελούν ένα σημαντικό μηχανισμό ρύθμισης για την επίτευξη των στόχων του νόμου. Οι διατάξεις αυτές έχουν αυστηρά καθορισμένες προϋποθέσεις, ώστε να μην βλάπτουν αδίκως τα συμφέροντα των δημιουργών και να μην εμποδίζουν την κανονική χρήση των έργων. Οι περιοριστικές διατάξεις αποτελούν μέρος του σκόπιμου σχεδιασμού του συστήματος και δεν είναι απλώς παραθυράκια. Σε αυτό το άρθρο, θα αναλύσουμε λεπτομερώς, με βάση τα συγκεκριμένα άρθρα του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας και τα δικαστικά παραδείγματα, δύο από τις πολλές περιοριστικές διατάξεις: την «αντιγραφή για ιδιωτική χρήση» που συχνά παρερμηνεύεται στο πλαίσιο των εταιρικών δραστηριοτήτων και την «αντιγραφή σε βιβλιοθήκες και άλλα ιδρύματα», η οποία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ερευνητική και μελετητική δραστηριότητα. Ειδικότερα, η γενική έννοια της «ιδιωτικής χρήσης» δεν εφαρμόζεται στο νομικό πλαίσιο των εταιρικών δραστηριοτήτων, γεγονός που αποτελεί εξαιρετικά σημαντική γνώση για την εταιρική συμμόρφωση.

Τα Βασικά Στοιχεία των Περιορισμών του Πνευματικού Δικαίου

Στο Ιαπωνικό Πνευματικό Δίκαιο (Japanese Copyright Law), οι περιορισμοί των δικαιωμάτων διαφέρουν από το ευέλικτο και περιεκτικό πρότυπο του “Fair Use” των ΗΠΑ, καθώς αποτελούνται από μια συλλογή περιορισμένων εξαιρέσεων που ορίζονται ανάλογα με τον σκοπό και τον τρόπο χρήσης σε επιμέρους άρθρα. Επομένως, κατά κανόνα απαιτείται η άδεια του δικαιούχου του πνευματικού δικαιώματος για τη χρήση ενός έργου, και η χρήση χωρίς άδεια επιτρέπεται μόνο εάν η πράξη χρήσης πληροί πλήρως τις προϋποθέσεις κάποιου από αυτούς τους περιορισμούς. Οι βασικές αρχές για την ερμηνεία αυτών των διατάξεων είναι να μην προκαλούν αδικαιολόγητη βλάβη στα συμφέροντα του δικαιούχου. Αυτή η αρχή αποτελεί σημαντικό κατευθυντήριο για τα δικαστήρια κατά την απόφαση για το εύρος εφαρμογής αυτών των εξαιρέσεων. Ως εκ τούτου, ακόμη και αν μια χρήση φαίνεται να πληροί τυπικά τις διατάξεις, εάν αυτή η χρήση βλάπτει την αγοραία αξία του έργου και προκαλεί ουσιαστική οικονομική ζημιά στον δικαιούχο, τότε η εφαρμογή του περιορισμού μπορεί να μην είναι επιτρεπτή.

Αντιγραφή για Ιδιωτική Χρήση σύμφωνα με το Άρθρο 30 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας

Το Άρθρο 30, Παράγραφος 1 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας επιτρέπει την αντιγραφή ενός έργου από τον χρήστη για «προσωπική χρήση ή χρήση εντός του σπιτιού ή σε παρόμοια περιορισμένη κλίμακα». Αυτό είναι γνωστό ως «αντιγραφή για ιδιωτική χρήση» και αποτελεί μία από τις πιο βασικές περιοριστικές διατάξεις των δικαιωμάτων. Για να εφαρμοστεί αυτή η διάταξη, πρέπει να πληρούνται κυρίως τρία κριτήρια. Πρώτον, η χρήση πρέπει να είναι «προσωπική ή εντός του σπιτιού ή σε παρόμοια περιορισμένη κλίμακα». Αυτό αναφέρεται σε μια πολύ κλειστή και μικρής κλίμακας ομάδα, όπως η οικογένεια ή στενοί φίλοι, και συνήθως δεν περιλαμβάνει συναδέλφους στην εργασία. Δεύτερον, το υποκείμενο που αντιγράφει πρέπει να είναι ο ίδιος ο χρήστης. Αυτό σημαίνει ότι ο ίδιος ο χρήστης του έργου πρέπει να εκτελεί την πράξη της αντιγραφής, και η ανάθεση της αντιγραφής σε εξωτερικό πάροχο υπηρεσιών δεν πληροί συνήθως αυτό το κριτήριο. Τρίτον, ο σκοπός πρέπει να είναι η ιδιωτική χρήση.

Το πιο σημαντικό σημείο στην επιχειρηματική δραστηριότητα είναι ότι η αντιγραφή για επαγγελματικούς σκοπούς εντός μιας εταιρείας δεν θεωρείται «ιδιωτική χρήση». Αυτή η ερμηνεία έχει καθιερωθεί μέσω της νομολογίας. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η απόφαση του Δικαστηρίου του Τόκιο στις 22 Ιουλίου 1977 (περίπτωση αντιγραφής σχεδίων σκηνικών). Σε αυτή την υπόθεση, το δικαστήριο διαπίστωσε ότι «η αντιγραφή ενός έργου από μια εταιρεία ή άλλη οργάνωση για εσωτερική επαγγελματική χρήση δεν θεωρείται ότι έχει σκοπό την προσωπική χρήση, ούτε ότι πραγματοποιείται εντός του πλαισίου της οικογενειακής ή παρόμοιας περιορισμένης χρήσης», και έτσι ξεκαθάρισε ότι η αντιγραφή εντός της εταιρείας δεν αποτελεί ιδιωτική χρήση. Εφόσον μια εταιρεία έχει νομική προσωπικότητα, οι δραστηριότητές της δεν μπορούν να θεωρηθούν «προσωπικές» στην ουσία τους. Μια εταιρεία οργανώνεται για οικονομικούς σκοπούς και τα μέλη της, οι εργαζόμενοι, μπορεί να είναι πολυάριθμοι και να αλλάζουν συχνά, επομένως δεν πληρούν το κριτήριο της «οικογενειακής ή παρόμοιας περιορισμένης χρήσης». Ως εκ τούτου, ακόμα και η αντιγραφή ενός άρθρου για υλικό συνεδρίασης ή η αντιγραφή τεχνικής βιβλιογραφίας για έρευνα και ανάπτυξη για εσωτερική χρήση, δεν μπορεί να γίνει χωρίς την άδεια του κατόχου των πνευματικών δικαιωμάτων και υπάρχει κίνδυνος παραβίασης των πνευματικών δικαιωμάτων. Αυτό αποτελεί ένα συχνά παραβλεπόμενο, αλλά σημαντικό σημείο συμμόρφωσης για τις εταιρείες που διεξάγουν διεθνείς επιχειρήσεις.

Εξαιρέσεις Ιδιωτικής Χρήσης: Πότε η Αντιγραφή Δεν Επιτρέπεται

Το Άρθρο 30 του Ιαπωνικού Νόμου Περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας επιτρέπει την αντιγραφή για ιδιωτική χρήση, αλλά υπό συγκεκριμένες συνθήκες αποκλείει ρητά την εφαρμογή της. Αυτές οι εξαιρέσεις έχουν θεσπιστεί για να προλάβουν την υπερβολική ζημία στα δικαιώματα των δημιουργών λόγω της μαζικής και υψηλής ποιότητας αντιγραφής που επιτρέπει η τεχνολογική πρόοδος.

Αντιγραφή με Αυτόματες Συσκευές

Το Άρθρο 30, Παράγραφος 1, Εδάφιο 1 του Ιαπωνικού Νόμου Περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας αποκλείει από τον περιορισμό δικαιωμάτων την αντιγραφή που γίνεται με «αυτόματες συσκευές αντιγραφής που είναι εγκατεστημένες για χρήση από το κοινό», ακόμα και αν γίνεται για ιδιωτική χρήση. Αυτή η διάταξη στοχεύει στην πρόληψη της εξάπλωσης παραβιάσεων του πνευματικού δικαιώματος λόγω της ευρείας διάδοσης συσκευών που επιτρέπουν εύκολα την αντιγραφή υψηλής ποιότητας. Ωστόσο, υπάρχει μια σημαντική εξαίρεση: το Προσάρτημα Άρθρο 5 του Ιαπωνικού Νόμου Περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας αποκλείει «για την ώρα» τις αυτόματες συσκευές αντιγραφής που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για την αντιγραφή εγγράφων ή εικόνων, δηλαδή τις φωτοτυπικές συσκευές που βρίσκονται συνήθως σε καταστήματα παντοπωλείων. Κατά συνέπεια, στην παρούσα φάση, επιτρέπεται στα άτομα να αντιγράφουν μέρος ενός βιβλίου για ιδιωτική χρήση χρησιμοποιώντας τις φωτοτυπικές συσκευές ενός παντοπωλείου στην Ιαπωνία. Αυτή η διάκριση αντανακλά μια πολιτική απόφαση που ζυγίζει την αγοραία ζημία που προκαλείται από την πλήρη ψηφιακή αντιγραφή περιεχομένου όπως η μουσική και τα βίντεο, έναντι της κοινωνικής ωφέλειας που προσφέρει η αντιγραφή εγγράφων. Ωστόσο, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι αυτό το μέτρο έχει χαρακτηριστεί ως «προσωρινό», και η μελλοντική νομοθετική αλλαγή μπορεί να το τροποποιήσει.

Αντιγραφή μέσω Παράκαμψης Τεχνικών Προστατευτικών Μέτρων

Το Άρθρο 30, Παράγραφος 1, Εδάφιο 2 του Ιαπωνικού Νόμου Περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας καθορίζει ένα άλλο σημαντικό περιστατικό όπου η εξαίρεση για ιδιωτική χρήση δεν ισχύει: την αντιγραφή που γίνεται μέσω παράκαμψης τεχνικών προστατευτικών μέτρων. Τα τεχνικά προστατευτικά μέτρα ορίζονται στο Άρθρο 2, Παράγραφος 1, Εδάφιο 20 του Ιαπωνικού Νόμου Περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας και περιλαμβάνουν μηχανισμούς όπως η προστασία αντιγραφής και ο έλεγχος πρόσβασης που χρησιμοποιούνται για να προλάβουν ή να αποτρέψουν την παραβίαση του πνευματικού δικαιώματος. Η χρήση λογισμικού για να απενεργοποιήσει την προστασία αντιγραφής σε DVD ή Blu-ray δίσκους, ή η χρήση συγκεκριμένων συσκευών για να ακυρώσει την κρυπτογράφηση και να πραγματοποιήσει αντιγραφή, ακόμα και αν ο σκοπός είναι προσωπική προβολή, δεν περιλαμβάνεται στην εξαίρεση για ιδιωτική χρήση και αποτελεί παραβίαση του πνευματικού δικαιώματος. Σημαντικό είναι ότι, σε αυτή τη διάταξη, δεν είναι το σκοπός της αντιγραφής ή η τελική μορφή χρήσης που μετράει, αλλά η «μέθοδος» με την οποία γίνεται η αντιγραφή που καθορίζει την παρανομία. Η παράκαμψη τεχνικών προστατευτικών μέτρων θεωρείται ως εσκεμμένη παραβίαση των κανόνων χρήσης που έχει θέσει ο δημιουργός, και γι’ αυτό δεν επιτρέπεται η αμυντική ισχυρισία της ιδιωτικής χρήσης. Επιπλέον, το Άρθρο 120 του Ιαπωνικού Νόμου Περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας προβλέπει ποινικές κυρώσεις για την προσφορά στο κοινό συσκευών ή προγραμμάτων που επιτρέπουν την παράκαμψη τεχνικών προστατευτικών μέτρων, επιβάλλοντας αυστηρά μέτρα όχι μόνο στους χρήστες αλλά και σε εκείνους που ενθαρρύνουν την παράκαμψη. Αυτό αντικατοπτρίζει την ισχυρή στάση του Ιαπωνικού Νόμου Περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας για την πραγματική και αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων των ψηφιακών περιεχομένων.

Αντιγραφή σε Βιβλιοθήκες κάτω από τον Ιαπωνικό Νόμο Πνευματικής Ιδιοκτησίας (Άρθρο 31)

Εκτός από την αντιγραφή για ιδιωτική χρήση, το Άρθρο 31 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας προβλέπει ειδικούς περιορισμούς δικαιωμάτων για αντιγραφές που γίνονται σε συγκεκριμένες δημόσιες εγκαταστάσεις. Αυτή η διάταξη λαμβάνει υπόψη τον κοινωνικό ρόλο των βιβλιοθηκών ως βάσεις πληροφόρησης και στοχεύει στην υποστήριξη των ερευνητικών και μελετητικών δραστηριοτήτων των πολιτών.

Οι εγκαταστάσεις που καλύπτονται από αυτή τη διάταξη περιλαμβάνουν την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ιαπωνίας, δημόσιες βιβλιοθήκες και πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες που ορίζονται από τον Ιαπωνικό Νόμο Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Οι εταιρικές βιβλιοθήκες και οι σχολικές βιβλιοθήκες συνήθως δεν περιλαμβάνονται σε αυτές τις «βιβλιοθήκες και λοιπές». Σημαντικό είναι ότι το υποκείμενο του δικαιώματος αντιγραφής βάσει αυτού του άρθρου είναι οι ίδιες οι βιβλιοθήκες και όχι οι μεμονωμένοι χρήστες. Στην απόφαση του Δικαστηρίου του Τόκιο στις 28 Απριλίου 1995 (Υπόθεση Άρνησης Αντιγραφής της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Τάμα), καταδείχθηκε ότι οι χρήστες δεν μπορούν να επιβάλλουν στις βιβλιοθήκες την αντιγραφή βάσει του Άρθρου 31 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας και ότι η απόφαση και η ευθύνη για την αντιγραφή βρίσκεται στην πλευρά της βιβλιοθήκης. Οι βιβλιοθήκες δεν περιορίζονται στο να δανείζουν απλώς τα φωτοτυπικά μηχανήματα, αλλά φέρουν την ευθύνη να συμμορφώνονται με τις νομικές απαιτήσεις ως «φύλακες» της διαδικασίας.

Το Άρθρο 31, Παράγραφος 1 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας περιορίζει τις περιπτώσεις που οι βιβλιοθήκες μπορούν να αντιγράφουν χωρίς την άδεια του δημιουργού σε τρεις κύριους τύπους. Πρώτον, όταν η αντιγραφή γίνεται για την υποστήριξη της έρευνας και της μελέτης των χρηστών (Νούμερο 1). Σε αυτή την περίπτωση, μπορεί να αντιγραφεί μόνο ένα «μέρος» ενός δημοσιευμένου έργου, το οποίο συνήθως ερμηνεύεται ως μη υπερβαίνον το μισό του συνόλου του έργου. Ωστόσο, για τα άρθρα ή τα δοκίμια που δημοσιεύονται σε περιοδικά (όπως περιοδικά ή επιστημονικά περιοδικά), είναι δυνατή η αντιγραφή τους στο σύνολό τους εφόσον έχει περάσει μια σημαντική περίοδος από την έκδοσή τους.

Δεύτερον, όταν η αντιγραφή είναι απαραίτητη για τη διατήρηση των υλικών της βιβλιοθήκης (Νούμερο 2). Για παράδειγμα, αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τη μετατροπή παλαιών και φθαρμένων υλικών σε μικροφίλμ ή τη μεταφορά δεδομένων από παλιά μέσα αποθήκευσης (όπως δίσκοι βινυλίου) σε νεότερα μέσα, όταν η απόκτηση των αναπαραγωγικών συσκευών γίνεται δύσκολη.

Τρίτον, όταν η βιβλιοθήκη ανταποκρίνεται στο αίτημα άλλης βιβλιοθήκης παρέχοντας αντίγραφα υλικών που είναι δύσκολο να βρεθούν στη γενική αγορά λόγω εξάντλησης των αντιτύπων ή άλλων λόγων (Νούμερο 3). Αυτό αποτελεί μια διάταξη που εγγυάται την πρόσβαση σε σπάνια υλικά μέσω του δικτύου αμοιβαίας συνεργασίας μεταξύ βιβλιοθηκών.

Αυτές οι διατάξεις παρέχουν ένα νόμιμο μέσο για τα τμήματα έρευνας και ανάπτυξης των εταιρειών να αποκτούν υλικό για την έρευνά τους, αλλά αυτό γίνεται πάντα υπό την αυστηρή διαχείριση και τις διαδικασίες των δημόσιων βιβλιοθηκών, και διαφέρει σημαντικά από τις αντιγραφές που μπορεί να πραγματοποιήσει μια εταιρεία εντός των δικών της εγκαταστάσεων.

Σύγκριση Αντιγραφής για Ιδιωτική Χρήση και Αντιγραφής σε Βιβλιοθήκες στο Ιαπωνικό Δίκαιο

Όπως έχουμε αναλύσει μέχρι τώρα, το άρθρο 30 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας, το οποίο καθορίζει την “αντιγραφή για ιδιωτική χρήση”, και το άρθρο 31, το οποίο καθορίζει την “αντιγραφή σε βιβλιοθήκες και παρόμοιους οργανισμούς”, είναι και τα δύο διατάξεις που περιορίζουν τα δικαιώματα και επιτρέπουν την αντιγραφή χωρίς την άδεια του δημιουργού, αλλά διαφέρουν θεμελιωδώς ως προς τη νομική βάση, τον φορέα, τον σκοπό και το επιτρεπόμενο εύρος της αντιγραφής. Η ιδιωτική χρήση αφορά την αντιγραφή που γίνεται από ένα άτομο σε έναν κλειστό και περιορισμένο κύκλο, ενώ η αντιγραφή σε βιβλιοθήκες αφορά μια υπηρεσία που διεξάγεται από δημόσιους οργανισμούς για κοινωνικούς σκοπούς και υπό αυστηρή διαχείριση. Στην επιχειρηματική δραστηριότητα, η πρώτη περίπτωση δεν εφαρμόζεται καταρχήν, ενώ η δεύτερη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο για έρευνα και μελέτη, αλλά πρέπει να ακολουθούνται οι διαδικασίες και οι περιορισμοί της. Η σαφής κατανόηση αυτών των διαφορών είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας.

Ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει τα κύρια σημεία διαφοράς μεταξύ των δύο.

Συνοπτικά

Στο παρόν άρθρο, αναλύσαμε δύο περιορισμούς δικαιωμάτων που προβλέπονται από τον Ιαπωνικό Νόμο Πνευματικής Ιδιοκτησίας: την “αντιγραφή για ιδιωτική χρήση” (άρθρο 30) και την “αντιγραφή σε βιβλιοθήκες κτλ.” (άρθρο 31). Το πιο σημαντικό σημείο που έχει εδραιωθεί μέσω πολυετών δικαστικών αποφάσεων είναι ότι η εξαίρεση της “ιδιωτικής χρήσης” δεν εφαρμόζεται στις αντιγραφές για επαγγελματικούς σκοπούς εντός μιας επιχείρησης. Η παρανόηση αυτού του σημείου μπορεί να οδηγήσει σε ακούσια παραβίαση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Επιπλέον, η αντιγραφή που παρακάμπτει τεχνικά μέτρα προστασίας είναι παράνομη ανεξαρτήτως σκοπού, και οι αντιγραφές σε βιβλιοθήκες επιτρέπονται μόνο υπό αυστηρές συνθήκες για δημόσιους σκοπούς, κάτι που πρέπει να κατανοούν όσοι ενδιαφέρονται για την τήρηση της νομοθεσίας. Ο Ιαπωνικός Νόμος Πνευματικής Ιδιοκτησίας είναι ένας τομέας που υφίσταται συχνές τροποποιήσεις για να προσαρμόζεται στην τεχνολογική πρόοδο και τις κοινωνικές αλλαγές, και η ερμηνεία του είναι περίπλοκη. Για την εφαρμογή της κατάλληλης πρακτικής, απαιτείται εξειδικευμένη γνώση. Το νομικό μας γραφείο Monolith παρέχει εκτενείς συμβουλές σε ένα ευρύ φάσμα εγχώριων και διεθνών πελατών σχετικά με θέματα νομικής υπηρεσίας πνευματικής ιδιοκτησίας. Στο γραφείο μας υπάρχουν επίσης πολλοί δικηγόροι με ξένες πιστοποιήσεις και ομιλούντες την αγγλική γλώσσα, οι οποίοι μπορούν να προσφέρουν ολοκληρωμένη υποστήριξη από μια διεθνή προοπτική για τα περίπλοκα ζητήματα του Ιαπωνικού συστήματος πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως αυτά που συζητήθηκαν στο παρόν άρθρο.