Pengauditan Akaun dalam Undang-Undang Syarikat Jepun: Penerangan Menyeluruh Mengenai Peranan, Kuasa, dan Tanggungjawab

Kebolehpercayaan maklumat kewangan syarikat merupakan asas kepada aktiviti ekonomi yang sihat dan pelaburan serta transaksi antarabangsa. Untuk memastikan para pelabur dan kreditur dapat membuat keputusan dengan yakin, sistem yang menjamin ketepatan dan keadilan laporan kewangan yang disediakan oleh syarikat melalui pengesahan oleh pihak ketiga yang bebas adalah sangat penting. Di bawah sistem perundangan Jepun, peranan penting ini dipegang oleh ‘auditor akaun’. Sistem auditor akaun adalah institusi rasmi yang ditetapkan oleh Undang-Undang Syarikat Jepun (Japanese Companies Act) dan merupakan entiti utama yang memastikan ketelusan dan kepercayaan dalam perakaunan syarikat. Sistem ini bukan sahaja prosedur domestik, tetapi juga merupakan penunjuk penting yang menunjukkan tadbir urus syarikat Jepun memenuhi standard antarabangsa. Auditor akaun adalah profesional yang mempunyai kelayakan khusus sebagai akauntan bertauliah atau firma audit dan menjalankan audit yang ketat dari posisi bebas mereka. Terutamanya bagi syarikat berskala besar yang mempunyai pengaruh sosial yang signifikan, penubuhan auditor akaun adalah mandatori di bawah undang-undang, mencerminkan pandangan bahawa tanggungjawab sosial terhadap laporan kewangan syarikat meningkat seiring dengan pertumbuhan skala ekonomi syarikat. Artikel ini akan memberikan penjelasan menyeluruh mengenai auditor akaun, dari kepentingan perundangan, prosedur pelantikan, kuasa tugas yang spesifik, hingga kepada tanggungjawab berat mereka, berdasarkan peruntukan Undang-Undang Syarikat Jepun dan contoh kes mahkamah yang sebenar.

Kepentingan dan Tujuan Sistem Juruaudit Akaun di Jepun

Juruaudit akaun adalah sebuah institusi syarikat yang ditubuhkan berdasarkan Undang-Undang Syarikat Jepun, dan tujuan utamanya adalah untuk menjalankan audit ke atas dokumen-dokumen perakaunan syarikat tersebut. Falsafah yang mendasari sistem ini adalah untuk memastikan kebolehpercayaan laporan kewangan melalui audit oleh pakar akaun luar yang bebas dari pengurusan syarikat, dengan itu melindungi kepentingan pemegang saham, pemiutang, dan pihak berkepentingan lain. Apabila juruaudit akaun yang merupakan pihak ketiga memeriksa maklumat kewangan yang dihasilkan oleh syarikat dari sudut pandangan objektif dan mengeluarkan pendapat mengenai kesesuaiannya, maklumat tersebut mendapat kepercayaan yang jauh lebih tinggi. Ini merupakan fungsi penting untuk memelihara kredibiliti sosial syarikat dan memungkinkan pembiayaan lancar dari pasaran kewangan.

Undang-Undang Syarikat Jepun mengwajibkan penubuhan juruaudit akaun terutama bagi ‘syarikat besar’. Menurut Artikel 2, Perkara 6 Undang-Undang Syarikat Jepun, syarikat besar didefinisikan sebagai syarikat dengan modal berbayar yang tercatat dalam neraca pada akhir tahun perniagaan terakhir sebanyak 500 juta yen atau lebih, atau jumlah hutang yang melebihi 20 bilion yen. Di sebalik peraturan ini terdapat pemikiran hukum yang menyatakan bahawa semakin besar skala perusahaan, semakin besar pula dampak aktivitas bisnisnya terhadap masyarakat dan ekonomi. Syarikat berskala besar memiliki banyak pemegang saham, pemiutang, pekerja, dan mitra bisnis, dan kesihatan kewangan mereka sangat berkaitan dengan kepentingan banyak pihak berkepentingan ini. Oleh itu, undang-undang menuntut transparansi kewangan yang lebih tinggi dari perusahaan tersebut dan mengwajibkan pengawasan ketat oleh pakar luar untuk memastikan stabilitas ekonomi secara keseluruhan.

Perbandingan Antara Juruaudit Akaun dan Juruaudit di Jepun

Untuk memahami struktur tadbir urus syarikat di Jepun, adalah penting untuk mengenali perbezaan antara juruaudit akaun dan institusi yang berbeza, iaitu ‘juruaudit’. Kedua-duanya memikul fungsi pengawasan syarikat, namun terdapat perbezaan asas dalam peranan dan kuasa mereka.

Perbezaan terbesar terletak pada skop audit. Tugas juruaudit akaun, seperti namanya, terhad kepada ‘audit akaun’ sahaja. Ini bermakna tugas utama mereka adalah untuk mengesahkan sama ada dokumen kewangan seperti neraca dan penyata untung rugi mencerminkan dengan tepat keadaan kewangan dan prestasi pengurusan syarikat. Sebaliknya, skop audit juruaudit secara prinsip termasuk ‘audit operasi’ selain dari audit akaun. Audit operasi merujuk kepada aktiviti yang lebih luas yang memantau sama ada pelaksanaan tugas oleh pengarah syarikat mematuhi undang-undang dan perlembagaan syarikat dengan tepat.

Selain itu, kriteria kelayakan juga berbeza. Hanya akauntan bertauliah atau firma audit yang boleh menjadi juruaudit akaun, seperti yang ditetapkan dengan ketat di bawah Artikel 337, Perenggan 1 Undang-Undang Syarikat Jepun. Ini kerana audit akaun memerlukan pengetahuan pakar yang tinggi. Sebaliknya, tidak ada keperluan kelayakan profesional tertentu yang ditetapkan oleh undang-undang untuk menjadi juruaudit.

Posisi mereka juga berbeza. Juruaudit akaun adalah pakar ‘luaran’ yang bebas yang menandatangani kontrak audit dengan syarikat. Berbanding dengan itu, juruaudit adalah pegawai ‘dalam’ syarikat yang dipilih dalam mesyuarat agung pemegang saham dan menjalankan tugas mereka secara bebas dari lembaga pengarah.

Kedua-dua institusi ini, dengan saling melengkapi, membentuk sistem pengawasan berganda. Juruaudit akaun sebagai pakar akaun luaran menentukan ‘fakta’ ketepatan maklumat kewangan, sementara juruaudit sebagai pengurus tadbir urus dalaman memeriksa ‘proses’ seperti kesahihan dan keabsahan keputusan pengurusan pengarah berdasarkan fakta tersebut. Sebagai contoh, penyelewengan akaun yang ditemui oleh juruaudit akaun akan dilaporkan kepada juruaudit, dan menjadi maklumat penting bagi juruaudit untuk mengejar tanggungjawab pengarah. Dengan cara ini, kedua-duanya bekerjasama untuk mencapai tadbir urus korporat yang lebih efektif.

Jadual di bawah ini merangkum perbezaan utama antara juruaudit akaun dan juruaudit.

Pemilihan Juruaudit Akaun

Proses pemilihan juruaudit akaun diatur dengan terperinci oleh Undang-Undang Syarikat Jepun untuk memastikan kemandirian mereka.

Pertama sekali, juruaudit akaun harus memenuhi syarat kelayakan yang ketat dan terdapat sebab-sebab tertentu yang boleh menyebabkan seseorang itu tidak layak. Seperti yang disebutkan sebelumnya, hanya akauntan bertauliah atau firma audit yang boleh menjadi juruaudit akaun. Selain itu, untuk mengelakkan situasi yang boleh merosakkan kemandirian, Seksyen 337(3) Undang-Undang Syarikat Jepun melarang individu yang mempunyai kepentingan tertentu daripada menjadi juruaudit akaun. Contohnya, seseorang yang merupakan anak syarikat atau yang menerima bayaran berterusan dari syarikat atau anak syarikatnya untuk kerja selain daripada audit tidak boleh menjadi juruaudit akaun.

Juruaudit akaun dilantik melalui resolusi biasa di mesyuarat agung pemegang saham (Seksyen 329(1) Undang-Undang Syarikat Jepun). Yang penting di sini adalah, kuasa untuk menentukan isi cadangan pemilihan atau pemecatan juruaudit akaun yang dibentangkan di mesyuarat agung pemegang saham bukan terletak pada pengarah, tetapi pada juruaudit (atau badan pengawasan audit seperti dewan juruaudit). Ini adalah mekanisme yang sangat penting untuk memisahkan kuasa menilai dan mengawal pelantikan dan pemecatan juruaudit akaun daripada pengurusan, memastikan juruaudit akaun dapat menjalankan audit yang ketat tanpa perlu mengambil kira pandangan pengurusan. Pemisahan kuasa di mana pengurusan menentukan gaji dan juruaudit menentukan personel adalah reka bentuk undang-undang yang cekap untuk melindungi kemandirian juruaudit akaun.

Tempoh perkhidmatan juruaudit akaun ditetapkan sehingga penutupan mesyuarat agung pemegang saham biasa yang berkaitan dengan tahun fiskal terakhir yang berakhir dalam tempoh satu tahun selepas pelantikan (Seksyen 338(1) Undang-Undang Syarikat Jepun). Walau bagaimanapun, jika tiada resolusi khas seperti pemecatan atau tidak dilantik semula yang dibuat pada mesyuarat agung pemegang saham biasa tersebut, juruaudit akaun tersebut dianggap dilantik semula (Seksyen 338(2) Undang-Undang Syarikat Jepun). Sistem ‘dianggap dilantik semula’ ini menstabilkan kedudukan juruaudit akaun dan memperkuat kemandirian mereka dengan menjadikan prinsip bahawa tempoh perkhidmatan mereka berterusan selagi tiada resolusi pemecatan yang aktif.

Untuk pemecatan, ia boleh dilakukan pada bila-bila masa melalui resolusi mesyuarat agung pemegang saham (Seksyen 339 Undang-Undang Syarikat Jepun), namun juruaudit boleh memecat juruaudit akaun dengan persetujuan semua juruaudit jika juruaudit akaun tersebut melanggar kewajipan kerja atau terlibat dalam kelakuan yang tidak sesuai sebagai juruaudit akaun (Seksyen 340 Undang-Undang Syarikat Jepun). Ini juga merupakan kuasa yang kuat bagi juruaudit untuk mengekalkan kemandirian dan kualiti audit juruaudit akaun.

Tugas dan Kuasa Pengauditan Akaun di Jepun

Untuk memastikan pengauditan akaun dapat menjalankan tugasnya dengan berkesan, Undang-Undang Syarikat Jepun memberikan mereka pelbagai tugas dan kuasa yang luas. Kuasa-kuasa ini terutamanya diperuntukkan di bawah Artikel 396 Undang-Undang Syarikat Jepun.

Tugas utama pengauditan akaun adalah untuk mengaudit dokumen kewangan syarikat, lampiran terperinci, dokumen kewangan sementara, dan dokumen kewangan konsolidasi. Setelah audit selesai, mereka harus menyediakan ‘Laporan Pengauditan Akaun’ yang menggabungkan hasil audit tersebut, seperti yang ditetapkan oleh peraturan Kementerian Kehakiman Jepun (Artikel 396, Perenggan 1 Undang-Undang Syarikat Jepun). Laporan Pengauditan Akaun ini menjadi sumber maklumat yang boleh dipercayai bagi pemegang saham dan pemiutang.

Untuk melaksanakan tugas ini, pengauditan akaun diberikan kuasa siasatan yang kuat. Mereka boleh memeriksa dan menyalin buku akaun dan bahan berkaitan syarikat ‘pada bila-bila masa’ jika perlu untuk tujuan audit. Mereka juga boleh meminta laporan berkaitan akaun daripada pengarah, pegawai akaun, pengurus, dan pekerja lain (Artikel 396, Perenggan 2 Undang-Undang Syarikat Jepun). Pengurusan syarikat pada dasarnya memiliki lebih banyak maklumat dalaman berbanding dengan pengauditan luar. Kuasa siasatan ini adalah alat penting untuk mengatasi ketidakseimbangan maklumat ini, membolehkan pengauditan akaun bukan sahaja menerima maklumat secara pasif tetapi juga mengumpul dan mengesahkan maklumat secara aktif.

Kuasa siasatan ini juga merangkumi bukan sahaja syarikat induk tetapi juga anak syarikatnya. Pengauditan akaun boleh meminta laporan berkaitan akaun dari anak syarikat atau menyiasat keadaan operasi dan harta benda anak syarikat jika perlu untuk menjalankan tugas mereka (Artikel 396, Perenggan 3 Undang-Undang Syarikat Jepun). Walau bagaimanapun, anak syarikat boleh menolak laporan atau siasatan jika terdapat ‘alasan yang sah’ untuk menolaknya (Artikel 396, Perenggan 4 Undang-Undang Syarikat Jepun).

Di samping itu, pengauditan akaun mempunyai kewajipan penting untuk melaporkan. Jika mereka menemui sebarang tindakan penyelewengan atau fakta serius yang melanggar undang-undang atau perlembagaan syarikat semasa menjalankan tugas mereka, mereka mesti segera melaporkannya kepada pengauditan syarikat (atau badan pengauditan seperti dewan pengauditan) tanpa kelewatan (Artikel 397 Undang-Undang Syarikat Jepun). Ini memastikan bahawa isu yang ditemui oleh pengauditan akaun tidak hanya dicatat dalam laporan tetapi juga disampaikan dengan segera kepada badan pengawasan syarikat untuk tindakan pembetulan yang diperlukan.

Kewajipan dan Tanggungjawab Perundangan Juruaudit Akaun di Jepun

Juruaudit akaun di Jepun memikul kewajipan dan tanggungjawab perundangan yang berat seiring dengan kuasa yang mereka miliki. Kewajipan dan tanggungjawab ini menuntut juruaudit untuk memiliki etika profesional dan kecermatan yang tinggi, berfungsi sebagai disiplin penting untuk menjamin kualiti audit.

Kewajipan asas yang harus dipenuhi oleh juruaudit akaun adalah ‘kewajipan berhati-hati pengurus yang baik’ (duty of due care). Ini berasal dari hubungan antara syarikat dan juruaudit yang dianggap sebagai hubungan perwakilan di bawah Artikel 330 Undang-Undang Syarikat Jepun, dan peruntukan Artikel 644 Undang-Undang Sivil Jepun diterapkan secara analogi. Kewajipan berhati-hati pengurus yang baik bermaksud juruaudit harus melaksanakan tugas mereka dengan tahap perhatian yang diharapkan secara objektif, sesuai dengan kedudukan dan kemampuan profesional mereka. Sama ada tindakan juruaudit mencapai tahap ini akan menjadi kriteria untuk menentukan tanggungjawab yang akan dibincangkan kemudian.

Jika juruaudit gagal memenuhi kewajipan ini, mereka pertama-tama bertanggungjawab kepada syarikat. Artikel 423(1) Undang-Undang Syarikat Jepun menetapkan bahawa jika juruaudit gagal dalam menjalankan tugas mereka (kecuaian tugas) dan menyebabkan kerugian kepada syarikat, mereka bertanggungjawab untuk mengganti rugi kerugian tersebut. Ini adalah tanggungjawab langsung terhadap kecuaian profesional dalam menjalankan tugas.

Selain itu, juruaudit juga mungkin bertanggungjawab kepada pihak ketiga seperti pemegang saham dan kreditur yang melakukan transaksi berdasarkan laporan audit mereka. Tanggungjawab kepada pihak ketiga ini diatur dalam Artikel 429 Undang-Undang Syarikat Jepun, yang memiliki struktur dua tingkat. Pertama, jika juruaudit melakukan tugas dengan ‘niat jahat atau kelalaian serius’, mereka bertanggungjawab untuk mengganti rugi kerugian yang dialami oleh pihak ketiga (Artikel 429(1) Undang-Undang Syarikat Jepun). Persyaratan ‘kelalaian serius’ ini diberlakukan karena audit melibatkan penilaian profesional, sehingga untuk menghindari membebani juruaudit dengan tanggungjawab tak terbatas atas kesalahan sederhana, memungkinkan mereka untuk menjalankan tugas tanpa rasa takut.

Kedua, jika terdapat ‘pernyataan palsu’ mengenai hal-hal penting yang seharusnya dicatat dalam laporan audit, tanggungjawab menjadi lebih ketat. Dalam hal ini, juruaudit tidak dapat terlepas dari tanggungjawab ganti rugi kepada pihak ketiga kecuali mereka ‘membuktikan’ bahwa mereka tidak lalai dalam melakukan tindakan tersebut, yaitu mereka tidak bersalah (Artikel 429(2)(4) Undang-Undang Syarikat Jepun). Ini disebut sebagai peralihan beban pembuktian, mencerminkan maksud hukum untuk memberlakukan kewajipan perhatian yang sangat berat terhadap isi laporan audit yang dipublikasikan ke pasar. Struktur tanggungjawab dua tingkat ini didirikan atas keseimbangan hukum yang canggih yang mencoba untuk menyelaraskan perlindungan pihak ketiga dengan menghindari beban berlebihan pada juruaudit.

Contoh Kes Tanggungjawab Juruaudit Perakaunan di Bawah Undang-Undang Jepun

Untuk memahami bagaimana peruntukan abstrak mengenai tanggungjawab juruaudit perakaunan diterjemahkan dan diterapkan dalam pertikaian sebenar, adalah berguna untuk melihat contoh-contoh kes mahkamah yang spesifik. Mahkamah di Jepun, seiring dengan perubahan zaman, cenderung meningkatkan standard kewajipan berhati-hati yang diharapkan daripada juruaudit perakaunan.

Sebuah keputusan penting yang menetapkan standard tanggungjawab terhadap syarikat adalah keputusan Mahkamah Agung pada 19 Julai 2021 (2021). Kes ini melibatkan tanggungjawab seorang juruaudit terhad kepada syarikat, tetapi logik penilaian tersebut juga relevan bagi juruaudit perakaunan. Seorang pekerja syarikat telah menggelapkan deposit selama bertahun-tahun dan menyembunyikan penyelewengan dengan mengemukakan salinan penyata baki bank yang dipalsukan. Mahkamah rendah telah menolak tanggungjawab dengan menyatakan bahawa cukup bagi juruaudit untuk memastikan kesesuaian antara dokumen yang dikemukakan dan buku akaun. Namun, Mahkamah Agung membatalkan keputusan ini dan menyatakan, “Juruaudit tidak boleh semata-mata menganggap isi kandungan buku akaun adalah tepat dan melakukan audit atas dokumen kewangan dengan asumsi tersebut.” Mahkamah juga menegaskan bahawa jika terdapat keadaan yang menimbulkan keraguan terhadap kebolehpercayaan bukti penting seperti penyata baki yang dikemukakan dalam bentuk salinan, juruaudit mempunyai kewajipan untuk melakukan penyiasatan lebih mendalam, termasuk meminta pengesahan dokumen asal. Keputusan ini penting kerana ia menetapkan standard kewajipan berhati-hati yang lebih tinggi, di mana juruaudit perakaunan harus melakukan verifikasi substantif dengan sikap skeptisisme profesional, bukan sekadar mengikuti prosedur formal.

Berkenaan dengan tanggungjawab terhadap pihak ketiga, terdapat dua kes yang kontras. Satu adalah kes Kimuraya (Keputusan Mahkamah Daerah Tokyo pada 28 November 2007). Dalam kes ini, syarikat telah melakukan penghiasan aset inventori secara besar-besaran dengan cara yang licik, namun juruaudit perakaunan telah mengikuti standard audit yang dianggap adil dan wajar, dan melaksanakan prosedur audit yang lebih ketat setelah menilai risiko yang tinggi. Mahkamah menolak tanggungjawab juruaudit perakaunan dengan menyatakan bahawa walaupun juruaudit telah memenuhi kewajipan berhati-hati sebagai pakar, mereka tidak bertanggungjawab atas penipuan licik yang sukar dikesan. Keputusan ini menunjukkan bahawa pematuhan terhadap standard audit berfungsi sebagai ‘Safe Harbor’ bagi juruaudit perakaunan.

Kes lain yang mendapat perhatian sosial yang besar adalah kes Livedoor (Keputusan Mahkamah Daerah Tokyo pada 21 Mei 2009). Dalam kes ini, penghiasan laporan kewangan berskala besar telah dilakukan, dan juruaudit perakaunan telah memberikan pendapat yang wajar. Namun, terdapat bukti yang menunjukkan bahawa juruaudit perakaunan menyedari atau sekurang-kurangnya sengaja mengabaikan penyelewengan akaun oleh syarikat. Mahkamah memutuskan bahawa firma audit bertanggungjawab untuk membayar ganti rugi atas kerugian yang dialami oleh pelabur. Perbezaan utama dengan kes Kimuraya adalah kekurangan independensi dan integriti juruaudit perakaunan. Keputusan ini menunjukkan bahawa pertahanan formal pematuhan terhadap standard audit menjadi tidak berkesan apabila terdapat keterlibatan atau niat jahat dalam penipuan.

Aliran kes-kes ini menunjukkan bahawa standard tanggungjawab yang diminta oleh mahkamah terhadap juruaudit perakaunan telah berkembang dari sekadar ‘pematuhan prosedur’ kepada ‘penunjukan skeptisisme profesional yang substantif’. Juruaudit perakaunan diharuskan tidak hanya mengikuti buku peraturan tetapi juga harus secara aktif bertindak dengan pandangan kritis dan tidak mengabaikan tanda-tanda penipuan, yang kini secara hukum sangat dituntut.

Kesimpulan

Seperti yang dijelaskan dalam artikel ini, auditor akuntansi merupakan institusi penting yang diwajibkan oleh Undang-Undang Perusahaan Jepun untuk memastikan kebolehpercayaan laporan kewangan syarikat. Keperluan kelayakan yang ketat, pemilihan melalui mesyuarat agung pemegang saham, dan pengawasan oleh pengawas audit dirancang untuk menjamin kemandirian mereka. Selain itu, kuasa penyiasatan yang luas berfungsi sebagai senjata untuk melaksanakan tugas mereka secara efektif, sementara tanggungjawab hukum yang berat terhadap syarikat dan pihak ketiga berperanan sebagai disiplin yang menjamin kualiti tugas mereka. Sistem auditor akuntansi merupakan asas yang menyokong ketelusan dan keadilan pasaran Jepun, serta menjadi dasar kepercayaan bagi pelabur domestik dan internasional.

Firma kami, Monolith Law Office, mempunyai rekod prestasi yang kukuh dalam memberikan nasihat dan sokongan yang luas kepada pelbagai klien di Jepun berkaitan dengan pemilihan, tugas, kuasa, dan tanggungjawab auditor akuntansi. Kami mempunyai anggota yang memiliki kelayakan peguam dari luar negeri dan berbicara dalam bahasa Inggeris, yang menggabungkan pengetahuan mendalam tentang Undang-Undang Perusahaan Jepun dengan pengalaman praktikal internasional. Dengan kekuatan unik ini, kami berkomitmen untuk membantu syarikat dan pelabur asing memahami aspek penting tadbir urus korporat dalam lingkungan bisnis Jepun dan menangani mereka dengan tepat.