Fotograferen en publiceren zonder toestemming: In hoeverre is het wettelijk toegestaan? Uitleg over 4 discussiepunten

Op evenementenlocaties en toeristische plekken komt u vaak borden of aankondigingen tegen met de mededeling “Fotograferen en filmen is verboden”. Maar wat is de juridische basis voor deze verboden? En als u bij een concertzaal wordt gevraagd om uw camera in te leveren of beelden te verwijderen, bent u dan verplicht om hieraan te voldoen?

Hier zullen we uitleggen in hoeverre het nemen van foto’s en video’s en het delen ervan op sociale media is toegestaan, wanneer u vooraf geen toestemming heeft gekregen van de organisator of beheerder.

Is er een wettelijke basis voor het verbod op fotograferen en filmen?

Wat betreft de wettelijke basis voor het verbieden van fotograferen en filmen, kunnen we vier aspecten in overweging nemen: ‘auteursrecht en naburige rechten’, ‘portretrecht en publiciteitsrecht’, ‘beheersrecht van faciliteiten’ en ‘contractuele afspraken’.

Auteursrecht & Naburige rechten

De meest voorkomende reden om fotografie of opnames te verbieden is het auteursrecht. Bij toneelstukken, concerten, kunsttentoonstellingen en dergelijke kan het auteursrecht een probleem vormen, en vaak hebben de uitvoerende artiesten naburige rechten.

Auteursrecht is het recht dat de maker van een werk heeft, waarmee hij kan bepalen hoe zijn werk wordt gebruikt. Het auteursrecht is een vorm van intellectueel eigendomsrecht en beschermt het werk juridisch tegen ongeoorloofd gebruik door anderen.

Zonder toestemming mag men geen auteursrechtelijk beschermd werk fotograferen. De Japanse Auteursrechtwet verbiedt het ongeautoriseerd kopiëren van werken, en dit omvat ook het reproduceren van werken door middel van fotografie. Daarom kan het fotograferen van een werk zonder toestemming van de auteursrechthebbende een inbreuk op de auteursrechtwet zijn.

Naburige rechten zijn rechten die worden toegekend aan personen die niet de maker zijn van een werk, maar die wel hebben bijgedragen aan de verspreiding ervan. Bijvoorbeeld, uitvoerende kunstenaars en platenproducenten hebben naburige rechten.

In het geval van het opnemen of filmen van muziek en dergelijke, komen ook de naburige rechten ter sprake. Als het gaat om een muziekuitvoering, moet men naast de auteursrechthebbende ook toestemming hebben van de uitvoerende kunstenaar die naburige rechten bezit.

Er zijn uitzonderingen, zoals bij oude meesterwerken waarvan het auteursrecht is verlopen (auteursrechten worden in principe beschermd tot 70 jaar na de dood van de auteur). Bovendien staat in artikel 30 van de Japanse Auteursrechtwet dat men voor niet-zakelijk gebruik binnen het huishouden werken mag kopiëren, vertalen, arrangeren, transformeren of bewerken, wat betekent dat ‘reproductie voor privégebruik’ is toegestaan.

Referentie: Japanse Culturele Zaken Agentschap | Over de aanvang en beschermingsduur van de rechten van de auteur[ja]

Verder zijn kunstwerken en architecturale werken die permanent in de openbare ruimte zijn geïnstalleerd (publieke kunst) volgens artikel 46 van de Japanse Auteursrechtwet in principe vrij om te fotograferen en op te nemen.

Gerelateerd artikel: Is het toegestaan om eigendommen van anderen zonder toestemming te fotograferen en te publiceren?[ja]

Portretrecht & Publiciteitsrecht

Als volgende is er de kwestie van het ‘portretrecht’. Portretrecht is het recht om niet zonder toestemming gefotografeerd of gepubliceerd te worden in de vorm van een afbeelding van iemands gezicht of figuur.

Omdat een portret een symbool is van iemands persoonlijkheid, heeft men het recht om niet zonder reden gebruikt te worden, “als een recht dat voortvloeit uit de persoonlijkheidsrechten” (Japanse Hooggerechtshof, 2 februari 2012 (2012)). Echter, het fotograferen van iemand leidt niet altijd tot een inbreuk op het portretrecht.

De beoordeling verschilt afhankelijk van waar de foto is genomen. Op plaatsen zoals toeristische attracties of evenementenlocaties, waar men redelijkerwijs kan verwachten gefotografeerd te worden, wordt het moeilijker om een claim voor schending van het portretrecht in te dienen, zelfs als men per ongeluk in beeld komt. Bovendien, als de afbeelding vaag is en de persoon niet geïdentificeerd kan worden, dan is er geen sprake van inbreuk op het portretrecht.

Aan de andere kant verwijst ‘publiciteitsrecht’ naar het recht van een beroemdheid om de economische waarde, die voortkomt uit de aantrekkingskracht van hun naam of portret, exclusief te exploiteren. Bijvoorbeeld, zelfs als een beroemdheid tijdens een openbaar evenement buiten voor persoonlijk plezier wordt gefotografeerd, is de kans klein dat dit een inbreuk op de rechten vormt. Desalniettemin kan worden gezegd dat het als een kwestie van goede manieren belangrijk is om terughoudendheid te betrachten.

Gerelateerd artikel: Uitleg over de normen en procedures voor schadeclaims bij inbreuk op portretrecht[ja]

Faciliteitenbeheerrecht

Het ‘faciliteitenbeheerrecht’ is een wettelijk erkend recht van de eigenaar of beheerder van een gebouw of terrein. Dit recht stelt hen bijvoorbeeld in staat om overlast binnen de faciliteit te verbieden en gebruikers die overlast veroorzaken te verzoeken de faciliteit te verlaten. Wanneer via de omroepinstallatie wordt medegedeeld: “Gelieve niet te fotograferen, aangezien dit overlast voor andere klanten veroorzaakt en de voorstelling kan verstoren,” is dit gebaseerd op het faciliteitenbeheerrecht.

Dit is niet alleen een kwestie voor evenementenlocaties of toeristische attracties, maar het geldt ook voor het fotograferen van maaltijden in restaurants. In de praktijk is het echter vaak moeilijk om te beoordelen of er sprake is van inbreuk op rechten.

In rechtszaken is bepaald dat in het geval van openbare faciliteiten die voor bijeenkomsten en dergelijke worden gebruikt, het principe is dat burgers en inwoners deze vrijelijk mogen gebruiken vanwege de publieke aard, maar dat het faciliteitenbeheerrecht van de beheerder wordt erkend.

Aan de andere kant wordt in particuliere faciliteiten een onbeperkt faciliteitenbeheerrecht erkend. Als onderdeel van dit recht is het bijvoorbeeld mogelijk om “fotograferen binnen de faciliteit te verbieden”. Als er zonder toestemming wordt gefotografeerd, wordt dit beschouwd als een inbreuk op het faciliteitenbeheerrecht.

Contracten & Voorwaarden

Wanneer u tickets koopt voor een evenement of voorstelling, gaat u een ‘contract’ aan. Over het algemeen betekent dit dat u akkoord gaat met de voorwaarden die vaak op de achterkant van het ticket staan vermeld, en dat u hiermee een overeenkomst sluit om toegang te krijgen tot de locatie.

In deze voorwaarden kan een ‘verbod op fotografie’ zijn opgenomen. Als u bijvoorbeeld online een ticket koopt en u klikt op een knop met de tekst ‘Koop met akkoord op de voorwaarden’, dan is de kans groot dat uw instemming met de voorwaarde ‘geen ongeoorloofde fotografie’ als geldig wordt beschouwd.

Als er bij de ingang van de locatie duidelijk ‘fotografie verboden’ staat aangegeven en u ziet dit terwijl u naar binnen gaat, dan is de kans groot dat er wordt aangenomen dat u heeft ingestemd met het niet fotograferen. Als er een geldige overeenkomst is over het verbod op fotografie, dan is het principe dat u zich hieraan dient te houden.

Aan de andere kant, zelfs als er een geldige overeenkomst is dat fotografie is toegestaan, kan het een probleem zijn tot welke mate en onder welke voorwaarden dit was toegestaan. Zelfs als fotografie mogelijk was, betekent dit niet dat alle handelingen met betrekking tot fotografie zijn toegestaan.

Publicatie van foto’s en video’s zonder toestemming

Hoewel we vier juridische grondslagen kunnen aanwijzen die het verbieden van fotografie en opnames ondersteunen, rijst de vraag wat er gebeurt als men deze foto’s en video’s online publiceert en gebruikt.

Auteursrecht en portretrecht/publiciteitsrecht

Auteursrecht heeft betrekking op de publicatie. In gevallen waarbij content, zoals op sociale media, slechts aan een beperkte groep vrienden wordt getoond, kan dit worden toegestaan als privékopie of als zogenaamde ‘tolerante gebruik’. Echter, wanneer werken op Twitter of blogs worden gepubliceerd, wordt dit beschouwd als een openbare uitzending, wat inbreuk op het auteursrecht kan betekenen.

Portretrecht en publiciteitsrecht kunnen ook juridische problemen opleveren. Als afbeeldingen van personen identificeerbaar zijn, moeten ze zodanig bewerkt worden dat de personen niet herkenbaar zijn, anders kan men aangeklaagd worden wegens schending van het portretrecht.

Gerelateerd artikel: Uitleg over de normen en het proces voor schadeclaims bij inbreuk op portretrecht[ja]

Beheersrecht van faciliteiten

Wat betreft het beheersrecht van faciliteiten, is er een geval waarin Byōdō-in (een Werelderfgoedlocatie in Uji, Kyoto) een speelgoedbedrijf heeft aangeklaagd voor het zonder toestemming verkopen van puzzels met foto’s van de Phoenix Hall.

Byōdō-in verbiedt het gebruik van foto’s genomen op het terrein voor commerciële doeleinden, wat duidelijk vermeld staat in de brochures die aan bezoekers worden uitgedeeld en in de digitale brochures staat een relatief kleine vermelding: “Het is verboden om foto’s genomen binnen het complex voor commerciële doeleinden te gebruiken.” Er waren geen andere opvallende waarschuwingen, dus of het speelgoedbedrijf akkoord was gegaan met de voorwaarden was een punt van discussie. Echter, gezien eerdere rechtszaken leek het enigszins streng om het gebruik van foto’s achteraf te beperken op basis van het beheersrecht van faciliteiten.

In de rechtspraak zijn er gevallen waarin het ongeoorloofd verkopen van boeken of scrollen met foto’s van een geheime Boeddha, die normaal gesproken niet publiekelijk wordt getoond en slechts eens in de 60 jaar te zien is, werd beschouwd als een inbreuk op religieuze persoonlijkheidsrechten, wat leidde tot een verbod op de verkoop van de producten, vernietiging van de foto’s, en compensatie aan de tempel (Tokushima District Court, 20 juni 2018). Bovendien, aangezien de foto’s van de Phoenix Hall werden versneden, kon men ook overwegen om een zaak aan te spannen wegens schending van religieuze persoonlijkheidsrechten, maar uiteindelijk werd op 12 oktober 2020 een schikking bereikt bij de Kyoto District Court, waarbij het speelgoedbedrijf instemde om 328 stuks voorraad te vernietigen en beloofde in de toekomst geen producten te verkopen met foto’s van Byōdō-in zonder toestemming, terwijl Byōdō-in instemde om ongeveer 170.000 yen aan vernietigingskosten te dragen.

Contracten en voorwaarden

In gevallen waarin ongeoorloofde fotografie of het latere gebruik van opnames duidelijk verboden is, kan dit leiden tot een claim voor schadevergoeding. Echter, als dergelijke verboden niet expliciet zijn vermeld, kan men niet via de rechter een ‘nakoming van contract’ eisen om de publicatie te stoppen.

Bijvoorbeeld, bij een concertlocatie kan men de camera van een fotograaf in bewaring nemen of het verwijderen van opnames eisen, omdat de auteursrechthouder het recht heeft om vernietiging van inbreukmakende materialen te eisen (Artikel 112, lid 2 van de Japanse Auteursrechtwet). Echter, het gebruik van fysieke kracht is niet toegestaan. Men moet zich beperken tot vrijwillige overgave of verwijdering van het materiaal.

Desalniettemin kan het tegenhouden van bezoekers die weigeren een tassencontrole bij de ingang te ondergaan, of die proberen binnen te komen met een verboden camera, of het dwingen van bezoekers die overlast veroorzaken en niet stoppen ondanks waarschuwingen om het evenement te verlaten, tot op zekere hoogte toegestaan zijn.

Samenvatting: Raadpleeg een specialist voor auteursrechtelijke kwesties

In recente jaren zijn er steeds meer musea en galerieën, zoals het Tokyo National Museum of Modern Art en het National Museum of Western Art, die het fotograferen en verspreiden via sociale media toestaan. Dit komt door de trend waarbij het normaal is geworden om foto’s en video’s te delen op sociale media in de hoop op ‘Instagrammable’ momenten. Er zijn gevallen waarbij musea die fotografie toestonden, een aanzienlijke toename in bezoekersaantallen zagen nadat hun tentoonstellingen viraal gingen op Twitter.

Sociale media hebben de eigenschap dat gebruikers met vergelijkbare interesses en hobby’s gemakkelijk samen kunnen komen. Door deze eigenschap te benutten, kan men mogelijk een efficiënter advertentie-effect bereiken dan met kostbare media-advertenties. Ook het fotograferen en delen van beelden op evenementenlocaties en toeristische plekken wordt, mits voor privégebruik, steeds vaker geaccepteerd als onderdeel van de nieuwe tijdgeest en etiquette. Dit maakt het voor veel mensen mogelijk om meer van hun ervaringen te genieten.

Desalniettemin blijft het van belang om bij het fotograferen en publiceren rekening te houden met de rechten van anderen, zodat deze niet worden geschonden. Voor kwesties met betrekking tot auteursrecht en dergelijke, raden wij aan om een advocaat te raadplegen.

Maatregelen van ons kantoor

Monolith Advocatenkantoor is een juridische firma met een rijke ervaring in IT, en in het bijzonder internetrecht. In de afgelopen jaren is er steeds meer aandacht voor intellectueel eigendomsrecht, waaronder auteursrecht. Ons kantoor biedt oplossingen op het gebied van intellectueel eigendom. De details vindt u in het onderstaande artikel.

Expertisegebieden van Monolith Advocatenkantoor: IT- en intellectueel eigendomsrecht voor diverse bedrijven[ja]