Japonya Şirket Hukukunda Hissedarların Hakları ve Yükümlülükleri

Japonya’daki anonim şirketler, ekonomik faaliyetlerin temelini oluşturan önemli bir tüzel kişilik türüdür. Bu anonim şirketlerin sahipleri, hisse senetlerini elinde bulunduran hissedarlardır. Hissedarlar, şirkete karşı çeşitli haklara sahip olmalarının yanı sıra, belirli yükümlülükleri de üstlenirler. Yabancı yatırımcılar ve Japonya’da iş geliştirmeyi düşünen kişiler için, Japon şirketler hukuku altında hissedarların hak ve yükümlülüklerini doğru bir şekilde anlamak, yatırım kararları ve iş stratejilerini belirlemede son derece önemlidir. Bu anlayış, beklenmedik riskleri önlemek ve Japonya pazarındaki fırsatları en iyi şekilde değerlendirmek için elzemdir. Bu makalede, Japon şirketler hukukuna dayanarak, hissedarların temel hak ve yükümlülüklerini ilgili maddeleri alıntılayarak detaylı bir şekilde açıklıyoruz. Böylece, okuyucularımızın Japon şirketler hukukunda hissedarların hukuki konumları hakkında güvenilir bilgi edinmelerini amaçlıyoruz.

Hissedar Hakları: Şirket Sahibi Olarak Yetkiler

Hissedarların şirkete karşı sahip olduğu haklar, temelde iki türe ayrılır. Birincisi, şirketten doğrudan ekonomik fayda elde etmeyi amaçlayan ‘öz-yarar hakları’, diğeri ise şirketin yönetimine katılmak veya yönetimi denetlemeyi amaçlayan ‘ortak-yarar hakları’dır. Bu ayrımı anlamak, Japon şirket hukuku (Japanese Corporate Law) çerçevesinde hissedarların rolünü derinlemesine kavramak için önemlidir.

Aşağıda, hissedarların temel hakları ve ilgili Japon şirket hukuku maddeleri özetlenmiştir.

Ekonomik Çıkarlarla İlgili Haklar (Kendi Çıkarına Haklar)

Pay sahiplerinin şirketten doğrudan ekonomik fayda sağlamayı amaçlayan haklarına ‘Kendi Çıkarına Haklar’ denir. Bu, yatırımcıların hisse senedi sahibi olmalarının temel motivasyonlarından biridir.

Kâr Payı Dağıtım Talep Hakkı

Pay sahipleri, şirketin iş faaliyetleri sonucunda elde ettiği kârın bir bölümü olan kâr payının dağıtımını talep etme hakkına sahiptir. Bu hak, Japonya Şirketler Kanunu’nun (日本の会社法) 105. maddesinin 1. fıkrasının 1. bendinde açıkça belirtilmiştir. Anonim şirketler, pay sahiplerine kâr payı dağıtabilir (Japonya Şirketler Kanunu’nun 453. maddesi). Dağıtım yapılırken, dağıtılacak varlığın türü, pay sahiplerine yapılacak tahsisat ve kâr payının etkinleşeceği tarih, pay sahipleri genel kurulunun kararıyla belirlenmelidir (Japonya Şirketler Kanunu’nun 454. maddesinin 1. fıkrası).

Kâr payı varlığı nakit dışında bir varlık ise, pay sahipleri prensip olarak nakit dağıtımını talep etme hakkına sahiptir (Japonya Şirketler Kanunu’nun 454. maddesinin 3. fıkrası). Ancak, şirket esas sözleşmesinde hüküm varsa, yönetim kurulunun kararıyla ara dönem kâr payı dağıtımı da mümkündür (Japonya Şirketler Kanunu’nun 459. maddesi). Pay sahipleri genellikle kâr payı dağıtım karar hakkına sahiptir, ancak şirket esas sözleşmesi bu yetkiyi yönetim kuruluna vermişse, bu durum geçerli değildir. Bu esnek düzenleme, Japonya Şirketler Kanunu’nun çeşitli yönetişim yapılarını kabul ettiğini göstermektedir. Yabancı yatırımcılar için, yatırım yapılan şirketin esas sözleşmesini kontrol etmek ve kâr payı dağıtım karar hakkının genel kurulda mı yoksa yönetim kuruluna mı bırakıldığını anlamak önemlidir. Böylece, kâr dağıtımına doğrudan katılım düzeyini doğru bir şekilde anlayabilirler.

Kalan Varlık Dağıtım Talep Hakkı

Şirket feshedildiğinde ve tasfiye işlemleri tamamlandığında, borçların ödenmesinin ardından kalan varlıklar varsa, pay sahipleri bu kalan varlıkların dağıtımını talep etme hakkına sahiptir. Bu hak, Japonya Şirketler Kanunu’nun 105. maddesinin 1. fıkrasının 2. bendinde düzenlenmiştir. Kalan varlık nakit dışında bir varlık ise, pay sahipleri nakit dağıtımını tasfiye edilen şirkete karşı talep etme hakkına sahiptir (Japonya Şirketler Kanunu’nun 505. maddesi).

Japonya Şirketler Kanunu, farklı türdeki hisseler için kalan varlıkların dağıtımıyla ilgili hakları farklı içerikte düzenleyebilme imkanını tanır (Japonya Şirketler Kanunu’nun 108. maddesinin 1. fıkrasının 2. bendi). Ancak, hem kâr payı dağıtımını hem de kalan varlık dağıtımını hiçbir şekilde sağlamayan hisse türleri kabul edilemez (Japonya Şirketler Kanunu’nun 105. maddesi). Bu düzenleme, hisselerin en azından bazı ekonomik faydaları içermesi gerektiğini belirleyen yasal bir minimumu ifade eder. Özellikle girişim şirketlerine yapılan yatırımlarda, yatırım miktarının belirli bir katını öncelikli olarak dağıtan ‘Kalan Varlık Dağıtım Öncelik Hakkı’na sahip hisse türleri sıkça kullanılır ve buna ek olarak ‘Varsayılan Tasfiye Maddesi’ adı verilen sözleşmesel düzenlemeler esas sözleşmeye dahil edilebilir. Bu, şirket satışı gibi belirli olayları tasfiye olarak kabul eder ve yatırımcılara öncelikli dağıtımı garanti eder. Yabancı yatırımcılar, özellikle girişim sermayesi yatırımlarında, bu tür hisse tasarımlarının ve sözleşmesel maddelerin, yasal haklara ek olarak ekonomik faydalar üzerinde nasıl bir etki yarattığını detaylı olarak incelemelidir.

Japonya’da Şirket Yönetimine Katılım ve Denetim Hakkı (Kyōeki-ken)

Japonya’da hissedarların şirket yönetimine katılma ve yönetimi denetleme hakkına ‘Kyōeki-ken’ denir. Bu hak, şirketin sağlıklı işleyişini güvence altına almak için hayati öneme sahiptir.

Japonya’da Genel Kurulda Oy Kullanma Hakkı

Japonya’daki şirketlerin en üst karar alma organı olan genel kurulda, hissedarlar oy kullanma hakkına sahiptir. Bu hak, Japon Şirketler Kanunu’nun (2005) 105. maddesinin 1. fıkrasının 3. bendinde düzenlenen en temel ortaklık haklarından biridir. Genel kurul, Japon Şirketler Kanunu’nda belirtilen konular ve tüzükte belirlenen maddeler üzerinde karar alabilir (Japon Şirketler Kanunu’nun (2005) 295. maddesi 1. ve 2. fıkraları). Yönetim kurulu kurulu şirketlerde, genel kurul kararları yalnızca Şirketler Kanunu veya tüzükte belirtilen konularla sınırlıdır (Japon Şirketler Kanunu’nun (2005) 295. maddesi 2. fıkra).

Oy kullanma hakkının kullanımı genellikle “bir hisse bir oy ilkesi”ne dayanır. Ancak, Japon Şirketler Kanunu, tüzük hükümleriyle oy hakkı olmayan hisse senetleri (oy kullanma hakkı olmayan hisseler) çıkarılmasına izin vermektedir.

Kararların Türleri ve Gereklilikleri: Genel kurul kararları, önem derecelerine göre farklı gerekliliklere tabidir.

• Normal Karar: Kanun veya tüzükte aksi belirtilmedikçe, oy kullanma hakkına sahip hissedarların çoğunluğunun katılımı ve katılan hissedarların oy haklarının çoğunluğu ile alınır (Japon Şirketler Kanunu’nun (2005) 309. maddesi 1. fıkra). Tüzükte ayrıca belirtilerek, katılım yeter sayısını (katılan hissedarların oy haklarının çoğunluğu) ortadan kaldırmak mümkündür. Ancak, yöneticilerin seçimi veya görevden alınması gibi kararlar için, oy kullanma hakkına sahip hissedarların en az üçte birinin katılımı gereklidir (Japon Şirketler Kanunu’nun (2005) 341. maddesi).
• Özel Karar: Oy kullanma hakkına sahip hissedarların çoğunluğunun katılımı ve katılan hissedarların oy haklarının en az iki üçte birinin onayı ile alınır (Japon Şirketler Kanunu’nun (2005) 309. maddesi 2. fıkra). Tüzükte bu katılım gerekliliğini üçte birine kadar gevşetmek mümkündür. Şirketin organizasyon değişiklikleri, birleşmeler, iş devirleri gibi şirket için önemli konuların kararları için gereklidir.
• Özel Özel Karar: Daha katı gerekliliklerin uygulandığı kararlar da vardır, örneğin, oy kullanma hakkına sahip hissedarların yarısından fazlasının (baş sayısı gerekliliği) ve bu hissedarların oy haklarının en az iki üçte birinin onayı veya toplam hissedarların oy haklarının dörtte üçünden fazlasının onayı gerekebilir (Japon Şirketler Kanunu’nun (2005) 309. maddesi 3. ve 4. fıkraları).

Oy Kullanma Yöntemleri: Hissedarlar, genel kurula katılarak oy kullanma hakkını kullanabilirler, ayrıca yazılı veya elektronik yöntemlerle de oy kullanabilirler. Ayrıca, tüm hissedarlar yazılı veya elektronik kayıt yoluyla onaylarını ifade ederlerse, genel kurul kararı alınmış sayılan “yazılı karar” (veya “muhasebe kararı”) sistemi de mevcuttur (Japon Şirketler Kanunu’nun (2005) 319. maddesi 1. fıkra).

Japon Şirketler Kanunu’nda “birim hisse sistemi” uygulanabilmektedir. Bu, belirli sayıda hisse senedini (örneğin 100 hisse) bir birim olarak kabul eden ve oy haklarını bireysel hisse senetlerine değil, birimlere göre veren bir sistemdir. Bir birimi oluşturmayan hisse senetleri yalnızca ekonomik haklara sahip olup, oy kullanma veya genel kurula katılma hakkına sahip değildir. Tokyo Menkul Kıymetler Borsası, borsada listelenen şirketler için listelenen hisse senetlerinin birimini 100 hisse olarak belirlemeyi zorunlu kılmaktadır. Bu sistem, “bir hisse bir oy” ilkesine alışkın olan yabancı yatırımcılar için önemli bir fark yaratmaktadır. Örneğin, birimden az hisse senedi sahibi olan bir yatırımcı, önemli sayıda hisse senedi sahip olsa bile oy kullanamaz ve böylece şirketin yönetişimine doğrudan etki edemez. Bu nedenle, yabancı yatırımcılar, oy kullanabilmek için yatırım yapılan şirketin birim hisse sayısını karşılayan hisse senetlerine sahip olduklarından emin olmalıdırlar.

Japonya’da Hisse Sahiplerinin Teklif Hakkı

Hisse sahipleri, yönetim kuruluna, genel kurulun amaçlarına yönelik konuları (gündem maddeleri) teklif etme hakkına sahiptir (Japon Şirketler Hukuku’nun 303. maddesinin 1. fıkrası). Bu, hisse sahiplerinin şirket yönetimine aktif olarak katılım sağlaması ve kendi görüşlerini yansıtması için önemli bir araçtır. Halka açık şirketlerde, bu hakkı kullanabilmek için genellikle, toplam hisse sahiplerinin oylarının yüzde birinden fazlasına veya en az altı ay süreyle devam eden 300 adet oya sahip olmak gerekmektedir (Japon Şirketler Hukuku’nun 303. maddesinin 2. fıkrası).  

2019 yılında yapılan Şirketler Hukuku değişikliğiyle, bir hisse sahibinin aynı genel kurulda sunabileceği gündem maddesi sayısı 10 ile sınırlanmıştır (Japon Şirketler Hukuku’nun 305. maddesinin 4. fıkrası). Bu düzenleme, hisse sahiplerinin teklif hakkının kötüye kullanılmasını sınırlamayı amaçlamaktadır. Geçmişte, tek bir hisse sahibi tarafından çok sayıda gündem maddesi sunulmuş ve bu durum, genel kurulun tartışma süresini ve şirketin inceleme ile çağrı bildirimi hazırlama maliyetlerini aşırı derecede artırmış, genel kurulun karar alma işlevini engelleyen durumlar ortaya çıkmıştır. Bu değişiklik, gerekli oylama gücü sayısının (300 adet) gözden geçirilmesi tartışılmış olmasına rağmen, sonuçta değiştirilmemiş ve gündem maddesi sayısının sınırlanmasıyla kötüye kullanımın belirli bir ölçüde engellenebileceği sonucuna varılmıştır. Bu, Japon Şirketler Hukuku’nun, hisse sahiplerinin haklarına saygı gösterirken aynı zamanda şirketin etkin yönetimini sağlamayı hedefleyen bir dengeyi önemsediğini göstermektedir. Yabancı yatırımcılar hisse sahibi aktivizmi gerçekleştirirken, bu tür hukuki sınırlamaları ve şirket yönetiminin etkinliğini sağlama amacı taşıyan politik niyeti anlamak zorundadır. Aşırı gündem maddesi sunumu, hakların kötüye kullanılması olarak görülebilir ve reddedilebilir.  

Bilgi Erişimi ve Kopyalama Talep Hakkı

Pay sahipleri, şirketin şeffaflığını sağlamak ve yönetimi denetlemek amacıyla, belirli bilgileri ve belgeleri şirketten görüntüleme ve kopyalama talebinde bulunma hakkına sahiptirler.

• Pay Sahibi Sicil Defteri Görüntüleme ve Kopyalama Talep Hakkı: Pay sahipleri, şirketin iş saatleri içinde istedikleri zaman pay sahibi sicil defterini görüntüleme ve kopyalama talebinde bulunabilirler. Bu hak, tek bir hisseye sahip olsalar bile kullanılabilir (Japon Şirketler Kanunu’nun 125. maddesi 2. fıkrası). Ancak, şirket, hakların korunması veya kullanılmasıyla ilgili bir araştırma dışında bir amaçla, şirketin işlerini engelleyen veya pay sahiplerinin ortak çıkarlarını zarar veren bir amaçla veya kazanç elde etmek ve bilgileri üçüncü kişilere bildirmek gibi belirli nedenler olduğunda bu talebi reddedebilir (Japon Şirketler Kanunu’nun 125. maddesi 3. fıkrası).
• Muhasebe Defterleri Görüntüleme ve Kopyalama Talep Hakkı: Pay sahipleri, şirketin muhasebe defterlerini veya bunlarla ilgili belgeleri görüntüleme ve kopyalama talebinde bulunabilirler. Bu hakkı kullanabilmek için, genellikle toplam pay sahiplerinin oylarının yüzde üçünden fazlasına sahip olmaları gerekmektedir (Japon Şirketler Kanunu’nun 433. maddesi 1. fıkrası).
• Hesap Belgeleri Görüntüleme ve Kopyalı Belgelerin Verilmesi Talep Hakkı: Pay sahipleri, hesap belgeleri (bilanço, gelir tablosu vb.) ve iş raporları gibi belgelerin görüntülenmesini ve kopyalı belgelerin verilmesini talep edebilirler (Japon Şirketler Kanunu’nun 442. maddesi 3. fıkrası).
• Yönetim Kurulu Toplantı Tutanakları Görüntüleme ve Kopyalama Talep Hakkı: Yönetim kurulu kuruluşlu şirketlerde, pay sahipleri, mahkemenin izniyle yönetim kurulu toplantı tutanaklarını görüntüleme ve kopyalama talebinde bulunabilirler (Japon Şirketler Kanunu’nun 371. maddesi 2. fıkrası).

Pay sahiplerinin bilgi erişim talep hakkı, şirketin şeffaflığını artırmak ve yönetimi denetlemek için önemlidir; ancak, bu hakkın kullanımı belirli sınırlamalara tabidir. Şirket, talebin pay sahiplerinin haklarının korunması veya kullanılmasıyla ilgili bir araştırma dışında bir amaçla yapıldığı durumlarda, şirketin işlerini engelleyen veya pay sahiplerinin ortak çıkarlarını zarar veren bir amaçla yapıldığı durumlarda, talep edenin şirketle esaslı bir rekabet ilişkisi içinde olduğu bir işletmeyi yürüttüğü durumlarda veya elde edilen bilgileri kazanç sağlamak amacıyla üçüncü kişilere bildirmek istediği durumlarda talebi reddedebilir. Özellikle, muhasebe defterleri gibi belgelerin görüntülenmesi ve kopyalanması taleplerinde, talep edenin rekabetçi bir kullanım niyeti olmasa bile, talep edenin şirketle rekabet içinde olduğu objektif bir gerçek olarak kabul edilirse, şirket talebi reddedebilir (Japon Yargıtay Kararı, Heisei 21 (2009) yılı 15 Ocak). Bu, Japon mahkemelerinin, pay sahiplerinin bilgi talep hakkının kullanımının şirketin meşru iş çıkarlarını zarar verebileceği olasılığını sıkı bir şekilde incelediğini ve şirketi koruma eğilimini gösterdiğini anlamına gelir. Yabancı yatırımcılar, bilgi talebinde bulunurken, amacın yalnızca pay sahibi olarak meşru hakların kullanımıyla sınırlı olduğundan ve şirkete haksız bir dezavantaj sağlamadığından emin olmak için bu reddetme nedenlerine dikkat etmelidirler.

Japonya’da Yöneticilerin Sorumluluğunun Takibi Hakkı

• Pay Sahibi Temsilci Dava Açma Hakkı: Pay sahipleri, şirket adına, yöneticilerin (yönetim kurulu üyeleri, denetçiler vb.) sorumluluğunu takip eden bir dava (pay sahibi temsilci davası) açma hakkına sahiptir (Japon Şirketler Hukuku’nun 847. maddesi). Bu, şirkete zarar veren yöneticilere karşı, şirketin kendisi dava açmadığı durumlarda, pay sahiplerinin şirketin çıkarları için bu sorumluluğu takip etmesi için önemli bir yöntemdir.
• Yönetim Kurulu Üyelerinin Eylemlerinin Durdurulması Talep Hakkı: Yönetim kurulu üyeleri, şirketin amacının dışında hareketlerde bulunduğunda veya yasalara veya tüzüğe aykırı hareketlerde bulunduğunda ya da bulunma riski olduğunda, pay sahipleri ilgili yönetim kurulu üyesine bu tür eylemleri durdurması için talepte bulunabilir (Japon Şirketler Hukuku’nun 360. maddesi).

Japonya’da Genel Kurul Kararlarının İptali Davası

Japonya’da bir şirketin genel kurul kararları, çağrı prosedürlerinin veya karar alma yöntemlerinin yasalara veya şirket ana sözleşmesine aykırı olması, aşırı derecede adil olmaması, kararın içeriğinin ana sözleşmeye aykırı olması veya özel çıkar ilişkisi bulunan kişilerin oy kullanması sonucu haksız bir karar alınması gibi belirli iptal sebepleri varsa, hissedarlar söz konusu kararın iptali için mahkemeye başvurabilir (Japon Şirketler Kanunu Madde 831, Fıkra 1). Bu dava, ilkesel olarak kararın alındığı tarihten itibaren 3 ay içinde açılmalıdır (Japon Şirketler Kanunu Madde 831, Fıkra 1).  

Japon mahkemeleri, genel kurul kararlarının yasallığı ve adilliği konusunda sıkı bir inceleme yapar. Örneğin, bir yargı kararında, görevi devralan kişinin oy kullanımının önceden verilen talimatlara aykırı olması veya genel kurula katılan hissedarların oylarının uygun olmayan şekilde işlenmesi gibi, prosedürdeki kusurlar veya adil olmayan oy kullanımı nedeniyle genel kurul kararının iptaline hükmedilmiştir (Tokyo Bölge Mahkemesi, Heisei 31 (2019) yılı 8 Mart). Bu yargı kararı, görünüşte önemsiz prosedürel sorunların veya temsilcinin yetki aşımı eylemlerinin bile, kararın adilliğine ciddi bir etki yapması durumunda, kararın geçersiz olabileceğini göstermektedir. Bu, şirket yönetişimi ve azınlık hissedarların korunması açısından son derece önemlidir. Yabancı yatırımcılar, Japon şirketlerindeki genel kurul toplantılarının, katı yasal gerekliliklere ve mahkemelerin detaylı incelemesine tabi olduğunu anlamalı ve kendi haklarının haksız yere ihlal edildiği durumlarda, bu tür yasal çözüm yollarının mevcut olduğunu bilmelidir.  

Japon Hukuku Altında Hisse Sahiplerinin Yükümlülükleri ve Sorumlulukları: Sınırlı Sorumluluk İlkesi

Sınırlı Sorumluluk İlkesi

Japonya’daki anonim şirketlerdeki hissedarların en önemli özelliklerinden biri, “Sınırlı Sorumluluk İlkesi”dir. Bu ilke, hissedarların şirkete karşı olan sorumluluklarının, sahip oldukları hisse senetlerinin alım bedeli ile sınırlı olduğunu belirtir (Japon Şirketler Hukuku’nun 104. maddesi). Hissedarlar, şirket borçlarını ödeyemez durumda olsa bile, kendi yatırım miktarlarını aşarak şirket alacaklılarına doğrudan sorumlu tutulmazlar. Bu “dolaylı sınırlı sorumluluk”, yatırımcılar için büyük bir koruma sağlar.

Sınırlı sorumluluk ilkesi, anonim şirket kurmanın en büyük avantajlarından biridir. Bireysel işletme sahipleri iş yürüttüklerinde, borçlar kişisel sorumluluk altına girer ve iflas etmedikçe bu ödeme yükümlülüğü devam eder. Buna karşılık, anonim şirket hissedarları yalnızca yatırılan miktar kadar sorumluluk taşırlar, böylece kişisel varlıkları şirket borçlarından dolayı tehlikeye girmez. Bu ilke, dış yatırımları teşvik ederek iş dünyasını canlandırmada son derece önemli bir rol oynar. Yabancı yatırımcılar için, bu sınırlı sorumluluk ilkesi, Japon piyasasına yapılan yatırımlarla ilişkili finansal riskleri büyük ölçüde azaltan temel bir hukuki koruma sağlar.

Esasen, hissedarlara ek yatırım yapma zorunluluğu yoktur. Ancak, tüm hissedarların onayıyla yapılan hissedarlar arası sözleşmelerde ek yatırım yükümlülüğü belirlenebilir ve bu durumda sözleşmenin etkisi ortaya çıkabilir. Yatırılan para şirkete aittir ve hissedarlar esasen bu parayı geri talep edemezler. Yatırılan parayı geri alabilmek için, sahip olunan hisse senetlerini devretmek gibi yöntemlere başvurmak gereklidir.

Diğer Yükümlülükler

Çıkar Sağlama Yasağı

Japon şirketler, hiç kimseye, hissedarların haklarının kullanımıyla ilgili çıkar sağlamamalıdır (Japon Şirketler Kanunu’nun 120. maddesi 1. fıkrası). Bu hüküm, hissedarlar toplantısının düzenli işleyişini engelleyen ‘toplu toplantı çeteleri’ gibi haksız etkileri ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. Bu yasak, mülkiyet üzerindeki çıkarların sağlanmasına geniş bir şekilde uygulanır ve borçtan muafiyet gibi pasif çıkar sağlamaları da içerir. Ayrıca, belirli bir hissedara çıkar sağlandığında, bu sağlanan çıkarın hissedarın haklarının kullanımıyla ilgili olduğu varsayılabilir (Japon Şirketler Kanunu’nun 120. maddesi 2. fıkrası).  

Yasadışı çıkar sağlama gerçekleştiğinde, çıkarı alan kişi, iyi niyetli olup olmadığına bakılmaksızın, bu çıkarı şirkete geri ödemekle yükümlüdür. Ayrıca, çıkar sağlamaya dahil olan yöneticiler ve icra kurulu üyeleri, şirkete karşı müteselsilen bu çıkarın eşdeğerini ödeme yükümlülüğü altındadır (Japon Şirketler Kanunu’nun 120. maddesi 3. fıkrası). Bu çıkar sağlama yasağı, uygulama alanının genişliği ve ihlal durumunda karşılaşılan sorumluluğun katılığı ile dikkat çekmektedir. Kötü niyet olmamasına rağmen, hissedarların haklarının kullanımıyla ilgili olarak mülkiyet üzerinde çıkar sağlamak, bu düzenlemeye aykırı olabilir. Bu katı düzenleme, hissedarların karar verme sürecinin adil olmasını sağlama ve haksız etkileri ortadan kaldırma yönündeki Japon Şirketler Kanunu’nun güçlü tutumunu yansıtmaktadır. Yabancı şirketler ve yatırımcılar, Japonya’da iş yaparken, hissedarlara sağlanan her türlü çıkarın, iyi niyet temelinde bile olsa, Japon Şirketler Kanunu’nun 120. maddesine aykırı olabileceğinin farkında olmalı ve dikkatli bir yaklaşım sergilemelidir.  

Hakim Hissedarın Yükümlülükleri

Japon Şirketler Kanunu’nda, hakim hissedarın azınlık hissedarlara karşı doğrudan bir ‘güven yükümlülüğü’ taşıdığına dair açık bir hüküm veya yerleşik bir yargı kararı bulunmamaktadır. Bu, özellikle Amerika gibi hukukun öncelikle yargı kararlarıyla şekillendiği common law sistemlerinden farklı bir durumdur. Ancak, Japon Kurumsal Yönetişim Kodu, ‘hakim hissedarın, şirketin ve hissedarların ortak çıkarlarını saygı duyması ve azınlık hissedarları adil olmayan bir şekilde muamele etmemesi’ gerektiğini belirten bir ilkeyi benimsemiştir ve hakim hissedara sahip halka açık şirketlerden, azınlık hissedarların çıkarlarını korumak için yönetişim sistemlerini düzenlemeleri beklenmektedir.  

Hakim hissedarın azınlık hissedarlara karşı doğrudan bir güven yükümlülüğü taşımadığı Japon hukuk çerçevesi, common law bölgesindeki yatırımcılar için yabancı olabilir. Ancak, bu durum azınlık hissedarların korunmadığı anlamına gelmez. Japon Şirketler Kanunu, hakim hissedarın kötüye kullanımına karşı azınlık hissedarları korumak için somut düzenlemeler getirmiştir. Örneğin, özel çıkar ilişkisi olan kişiler tarafından yapılan aşırı haksız kararlar, hissedarlar toplantısının kararlarının iptal edilmesi sebeplerinden biridir (Japon Şirketler Kanunu’nun 831. maddesi 1. fıkrası 3. bendi). Ayrıca, hakim hissedar ve bağlı şirketler arasındaki işlemler hakkında bilgi açıklama düzenlemeleri güçlendirilmiş ve şeffaflığın sağlanması amaçlanmıştır. Bu düzenlemeler, hakim hissedarın azınlık hissedarların çıkarlarını haksız yere zarar vermesini önlemek için dolaylı bir koruma mekanizması olarak işlev görmektedir. Yabancı yatırımcılar, Japonya’daki azınlık hissedar korumasının genel bir güven yükümlülüğü yerine, somut davranış düzenlemeleri ve prosedürel korumalar aracılığıyla sağlandığını anlamalı ve yatırım stratejilerini buna göre şekillendirmelidir.  

Japonya’da Yabancı Hissedarların Dikkat Etmesi Gereken Hususlar

Japon Şirket Hukuku Altında Hisse Sahiplerine Eşit Muamele İlkesi

Japon şirket hukuku, şirketlerin hisse içeriği ve sayısına göre hissedarları eşit şekilde muamele etmeleri gerektiğini belirleyen ‘Hisse Sahiplerine Eşit Muamele İlkesi’ni düzenlemektedir (Japon Şirket Hukuku’nun 109. maddesi 1. fıkrası ). Bu ilke, hissedarlar arasında adil bir ortam sağlamak ve yatırımcıların tahmin edilebilirliğini artırmak amacıyla oluşturulmuştur. Bu ilkeye göre, şirketlerin belirli hissedar gruplarına dengesiz avantajlar veya dezavantajlar sağlaması yasaktır.  

Japonya’da FEFTA’ya (Döviz ve Dış Ticaret Kanunu) Göre Bildirim Yükümlülüğü

Japon şirketlerinin hisselerini satın almak isteyen yabancı yatırımcılar için, Japonya’nın Döviz ve Dış Ticaret Kanunu (FEFTA) uyarınca, önceden bildirimde bulunma veya sonradan raporlama gerekliliği doğabilir. Özellikle, Japonya’nın ulusal güvenliği, kamu düzeni veya kamu güvenliği ile ilgili belirli iş kollarını yürüten şirketlerin hisselerini veya borsada işlem gören şirketlerin oylama haklarının %1’inden fazlasını satın almak isteyenler için, önceden bildirim yapma zorunluluğu bulunabilir.

FEFTA’ya göre bildirim yükümlülüğü, yabancı yatırımcıların Japon şirketlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurması gereken önemli bir düzenleyici engeldir. Belirli sektörlere (örneğin, belirli yasalarla düzenlenen havayolu şirketleri veya yayıncılık işletmeleri gibi) yapılan yatırımlar için ek kısıtlamalar getirilebilir. Bu düzenlemeler, sadece yatırım rehberi olmanın ötesinde, ihlal edildiğinde cezai yaptırımların uygulandığı yasal yükümlülüklerdir. Bu nedenle, yabancı yatırımcıların, yatırım kararı vermeden önce Döviz ve Dış Ticaret Kanunu ve ilgili sektörel düzenlemeler hakkında kapsamlı bir due diligence (detaylı inceleme) yapmaları hayati önem taşır. Böylece beklenmedik hukuki sorunlar ve düzenleyici kısıtlamaların önüne geçilir ve sorunsuz bir yatırım gerçekleştirilmesi sağlanır.

Japonya’da Nominee Aracılığıyla Hisse Senedi Sahipliği

Yabancı yatırımcılar, Japonya’daki halka açık şirketlerin hisse senetlerini bir nominee (kustodiyan vb.) aracılığıyla tuttuklarında, hissedar olarak bilgi erişim hakkını veya oy hakkını doğrudan kullanamayabilirler. Bu durumda, bu hakların kullanılması için nominee aracılığıyla düzenlemeler yapılması gerekebilir.

Nominee aracılığıyla hisse senedi sahipliği, yabancı yatırımcılar için pratik zorluklar doğurabilir. Hissedarların temel hakları olan genel kurul toplantılarına katılma hakkı, oy hakkı ve bilgi erişim hakkını doğrudan kullanamamak, nominee ile bu hakların kullanımı konusunda net anlaşmalar yapılmasını gerektirir. Bu durum, şirket yönetişimini izleme veya genel kurul toplantılarına aktif olarak katılma yeteneğini etkileyebilir. Yabancı yatırımcılar, nominee ile yaptıkları sözleşmelerde oy kullanma politikaları, bilgi sağlama kapsamı ve diğer hissedar haklarının nasıl kullanılacağı konusunda detaylı anlaşmalara varmalı ve kendi çıkarlarının uygun şekilde korunduğundan emin olmalıdırlar.

Aşağıda, hissedarların sahip olduğu hisse oranları ve ilgili haklar ile yükümlülüklerin eşik değerleri belirtilmiştir.

Özet

Bu makalede, Japon şirketler hukuku çerçevesinde hissedarların hakları ve yükümlülükleri hakkında, yasal dayanakları ve iş dünyasında dikkat edilmesi gereken noktaları detaylı bir şekilde açıkladık. Hissedarların sınırlı sorumluluğu ilkesi, fazla kar payı talep hakkı, kalan varlık dağıtım talep hakkı, hissedarlar genel kurulunda oy kullanma hakkı, bilgi inceleme talep hakkı ve yöneticilerin sorumluluklarının takibi ile ilgili haklar, Japon şirketlerine yatırım yaparken elzem bilgilerdir. Ayrıca, yabancı yatırımcıların özel bildirim yükümlülükleri ve hisse senetlerinin adına kayıtlı olarak tutulması konusunda dikkat edilmesi gereken noktaları da anladığınızı umuyoruz. Monolith Hukuk Bürosu, Japon şirketler hukuku kapsamında hissedar ilişkili işlemlerde Japonya içinde birçok müşteriye geniş bir deneyim sunmaktadır. Büromuzda, birden fazla yabancı avukatlık lisansına sahip İngilizce konuşan avukatlar bulunmakta ve bu makalede bahsedilen konularla ilgili yabancı hissedarlar ve şirketlere Japonca ve İngilizce olmak üzere yüksek kaliteli hukuki destek sağlayabilmektedirler. Japon şirketler hukuku ile ilgili karmaşık sorunların çözümü veya Japonya’da iş geliştirme konusunda hukuki danışmanlık gerektiğinde, lütfen Monolith Hukuk Bürosu’na danışın.