Alışveriş Merkezi İşletmecilerinin Hukuki Sorumluluğu Nedir? İşletmecilerin Sorumluluk Taşıdığı Durumlar Açıklanıyor

Artık internet üzerinden ürün satın almak olağan bir durum haline geldi. Japonya Ekonomi, Ticaret ve Sanayi Bakanlığı’nın “Reiwa 5 (2023) Yılı Dijital Ticaret Ortamı Düzenleme Projesi (Elektronik Ticaret Pazar Araştırması)”[ja] raporuna göre, EC işlemleri (elektronik ticaret) pazar büyüklüğüne bakıldığında, BtoC (işletmeden tüketiciye işlemler) pazarının büyüklüğü Reiwa 5 yılında (2023) 24.8 trilyon yenin üzerine çıkmıştır.

Pazar büyüklüğünün genişlemesiyle birlikte, platform üzerindeki EC işlemlerinde birçok sorun yaşandığı bildirilmektedir. Örneğin, BtoC tipi işlemlerde, internet alışveriş merkezlerinin (bundan böyle “merkez” olarak anılacaktır) kullanıcıları, merkezde mağaza açmış bir satıcıdan ürün satın aldıktan sonra, üründe kusur olduğunu ancak satıcıyla iletişim kurulamadığını bildiren sorunlar yaşanmaktadır. Bu tür durumlarda, zarar gören merkez kullanıcıları, ilgili mağazaya karşı sözleşmesel sorumluluk talep edebilir, ancak acaba merkezin işletmecileri de sorumlulukla karşı karşıya kalabilir mi?

Bu makalede, merkez işletmecilerinin, bireysel mağazaların neden olduğu zararlardan dolayı kullanıcılara karşı sorumluluk taşıyıp taşımadıkları konusunda Japon hukuku çerçevesinde açıklamalar yapılacaktır.

Japonya’da Alışveriş Merkezi İşletmecilerinin Kullanıcılara Karşı Hukuki Sorumluluğu

Ekonomi, Ticaret ve Sanayi Bakanlığı tarafından Reiwa 4 (2022) yılı Aralık ayında yayımlanan ‘Elektronik Ticaret ve Bilgi Varlıkları Ticareti Hakkında Yönerge[ja]‘ (bundan böyle ‘Yönerge’ olarak anılacaktır) kapsamında, alışveriş merkezi işletmecileri, zarar gören kullanıcılara karşı, esasen sorumluluk taşımamaktadır.

Alışveriş merkezlerinde, bireysel mağazalar ve kullanıcılar arasında ürün veya hizmet alım satımı gerçekleştiğinden, bu iki taraf arasında bir malın satışı konusunda anlaşma sağlandığında, ilgili işlem için bir satış sözleşmesi doğar ve mağaza, malın teslim yükümlülüğünü, alıcı ise ödeme yükümlülüğünü üstlenir (Medeni Kanun Madde 555). İşte bu temel hak ve yükümlülük ilişkisi, işlemlerin temelini oluşturduğundan, mağaza farklı bir ürün teslim ettiğinde, bu durum borç ihlali (eksik ifa) olarak kabul edilir ve kullanıcı, mağazadan ürünün değiştirilmesini talep edebilir (alternatif mal talebi olarak). Ayrıca, mağaza ürünü teslim etmesine rağmen kullanıcı satış bedelini ödemezse, bu durum borç ihlali (ifada gecikme) olarak kabul edilir ve ihtar çekildikten sonra satış sözleşmesini feshetmek mümkündür (Medeni Kanun Madde 541).

Alışveriş merkezi işletmecileri, sadece işlemlerin gerçekleşeceği ‘alanı’ sağlamakla yükümlü olduklarından, mağaza ve kullanıcı arasındaki bireysel işlemlerle ilgili olarak, kullanıcı ile doğrudan bir satış sözleşmesi ilişkisine girmezler. Bu nedenle, bireysel mağazalarla yapılan işlemlerde satıcı olarak sorumluluk taşıyan taraf mağazadır.

Yine de, Yönerge, alışveriş merkezi işletmecilerinin bazı durumlarda sorumluluk taşıyabilecekleri istisnai halleri de belirtmektedir.

Japonya’da Alışveriş Merkezi İşletmecilerinin Sorumluluk Taşıyabileceği Durumlar

Yönetmelikte, alışveriş merkezi işletmecilerinin sorumluluk taşıyabileceği istisnai durumlar olarak aşağıdaki üç örnek belirtilmiştir:

1. Alıcıların, satıcının alışveriş merkezi işletmecisi olduğu yönünde yanılgıya düşebileceği durumlar
2. Belirli bir mağazanın belirli ürünlerinin kalitesini aktif bir şekilde garanti edip üstün olduğunu iddia ettikleri durumlar
3. Ciddi ürün kazalarının sıkça yaşandığının bilinmesine rağmen, bunların makul bir süre boyunca göz ardı edildiği durumlar

Bu üç durumu aşağıda açıklıyoruz.

Satıcının Alışveriş Merkezi İşletmecisi Olduğu Yanılgısının Ortaya Çıkabileceği Durumlar

Japon ticaret hukuku standartlarına göre,

1. Mağazanın işletmesinin, alışveriş merkezi kullanıcıları tarafından işletmecinin kendisi tarafından yürütüldüğü yanılgısına neden olabilecek bir dış görünüşün varlığı (Dış Görünüşün Varlığı)
2. Bu dış görünüşün varlığından dolayı işletmeciye bir sorumluluk yüklenmesi (Sorumluluk Nedeni)
3. Alışveriş merkezi kullanıcılarının ciddi bir kusur olmaksızın işletmeyi yanlış değerlendirerek işlem yapmaları (Karşı Tarafın İyi Niyeti ve Ağır Kusursuzluğu)

gibi durumlar söz konusu olduğunda, satıcının alışveriş merkezi işletmecisi olduğu yanılgısı ortaya çıkabilir ve Ticaret Kanunu’nun 14. maddesi veya Şirketler Kanunu’nun 9. maddesinde belirtilen “benzer durumların uygulanabilirliği” ilkesi gereğince, işletmecinin sorumluluk taşıması mümkün olabilir.

Kendi ticari unvanını kullanarak işletme veya faaliyet yürütme iznini başkasına veren tüccar, söz konusu tüccarın işletmeyi yürüttüğü sanılarak o kişiyle işlem yapanlara karşı, o kişiyle birlikte, söz konusu işlemden doğan borçları ödeme sorumluluğunu taşır.

Ticaret Kanunu (Kendi Ticari Unvanının Kullanımını Başkasına İzin Veren Tüccarın Sorumluluğu) 14. Madde

Kendi ticari unvanını kullanarak işletme veya faaliyet yürütme iznini başkasına veren şirket, söz konusu şirketin işletmeyi yürüttüğü sanılarak o kişiyle işlem yapanlara karşı, o kişiyle birlikte, söz konusu işlemden doğan borçları ödeme sorumluluğunu taşır.

Şirketler Kanunu (Kendi Ticari Unvanının Kullanımını Başkasına İzin Veren Şirketin Sorumluluğu) 9. Madde

Kullanıcıların “alışveriş merkezi işletmecisinin işletmeyi yürüttüğü sanısına” kapılmaması için, aşağıdaki gibi ifadelerin açıkça belirtilmesi gerekmektedir.

Örneğin, web üzerinde kullanıcıların kolaylıkla fark edebileceği bir şekilde “Bu alışveriş merkezinde yer alan mağazalar, şirketimizden bağımsız işletmeciler tarafından kendi sorumlulukları altında işletilmekte olup, özellikle belirtilmediği sürece şirketimiz veya bağlı kuruluşlarımız tarafından yönetilmemekte veya işletilmemektedir” şeklinde, işletmecinin satıcı olmadığını açıkça belirten bir açıklama yapmak faydalı olacaktır. Bu tür bir ifade, alışveriş merkezi işletmecisinin sorumluluğunu reddetme konusunda güçlü bir temel oluşturabilir.

Japonya’da Alışveriş Merkezi İşletmecileri Ürün Kalitesini Garanti Ettiğinde

Yönetmeliklere göre, alışveriş merkezi işletmecileri özel sayfalar oluşturarak röportajlar yayınladığında ve belirli bir mağazanın ürünlerini kaliteli olarak tanıttığında, kullanıcılar bu bilgilere güvenerek ürünü satın aldıklarında ve bu ürünün satın alınmasından dolayı zarar meydana geldiğinde, işletmecilerin sorumluluk taşıma ihtimali bulunmaktadır.

Ancak, işletmecinin kalite konusunda herhangi bir yargıda bulunmadan sadece ürün veya mağaza reklamlarını yayınladığı durumlarda, işletmecinin sorumluluk taşıması genellikle beklenmez.

Ayrıca, bir ürünü “en çok satanlar” olarak etiketlemek, popüler oylama sonuçlarına veya satış rakamlarına dayalı “sıralamalar” yapmak veya kullanıcıların satın alma geçmişine dayalı “önerilen ürünler” sunmak da, bunlar tek başına işletmecinin ürün kalitesi hakkında bir yargıda bulunduğunu göstermez, bu nedenle işletmecinin bu durumlarda da sorumluluk taşıması beklenmez.

Japonya’da Önemli Ürün Kazalarının Çok Sayıda Tespit Edilip İhmal Edilmesi Durumu

Önemli ürün kazalarının çok sayıda tespit edildiği bir ürünün, mağazalarda satışının yapılmasından haberdar olan alışveriş merkezi işletmecileri, bu durumu makul bir süre boyunca ihmal ettikleri takdirde, söz konusu mağazadan ilgili ürünü satın alan alışveriş merkezi kullanıcılarının aynı tür ürün kazalarından zarar görmesi gibi özel durumlar söz konusu olduğunda, işletmecilerin haksız fiil sorumluluğu veya alışveriş merkezi kullanıcılarına karşı ihmal yükümlülüğü (alışveriş merkezi kullanım sözleşmesine bağlı yükümlülük ihlali) temelinde sorumlu tutulabilecekleri bir ihtimaldir.

Japonya Ulusal Yaşam Merkezi’nin ‘Dijital Platformlarla İlgili Sorunlar'[ja] raporunda, alışveriş merkezleriyle ilgili tüketici yaşam danışmanlığı sorunlarına örnek olarak:

• Alışveriş merkezindeki bir satış işletmesinden (mağaza) ürün sipariş edildiğinde, “Sipariş edilen ürün gelmiyor”, “Sipariş edilen üründen farklı bir ürün geldi”, “Ürün imajı farklı”, “Gelen üründe kusur var”, “Ürün kullanıldığında kaza meydana geldi” gibi sorunlar
• Sorun yaşandığında, tüketicilerin geri ödeme, iade veya değişim taleplerine satış işletmesinin yanıt vermemesi durumları
• Satış işletmesiyle iletişime geçilemeyen veya satıcının iletişim bilgilerinin site üzerinde gösterilmemesi nedeniyle ulaşılamayan durumlar

Bu tür sorunları önlemek için, Japonya Kabine Ofisi tarafından ‘Online Platformlarda İşlem Yapma Biçimleri Üzerine Uzman İnceleme Komitesi Raporu’ (11 Nisan 2019)[ja]nda, ‘Platform İşletmecilerinin Girişimleri’ olarak:

• Platformun sağlıklı ve güvenli bir işlem ortamı sunabilmesi için, mağaza açma ve ürün listeleme incelemesi, sağlayıcılar ve alıcı veya kullanıcılar hakkında doğru bilgilerin toplanması ve bunların uygun şekilde kullanılması gibi temel ve en azından minimum güvenlik kontrol maddeleri
• Mağaza açma ve ürün listeleme incelemeleri gibi inceleme standartlarının mümkün olan kapsamda kamuoyuna açıklanması
• Mal veya hizmet sağlayıcıları (kullanıcılar), alıcılar veya kullanıcılar, tüketici yaşam danışmanları gibi taraflardan işlemle ilgili bilgi alındığında yapılacak araştırmalar ve uygun izleme
• Sıkıntı yaşayan kullanıcılara dikkat çekme, mağazadan çıkış tavsiyesi gibi, sadece mağaza açılışında değil, tüketicilerden gelen bilgilere dayalı olarak yapılan sonrasal yanıtlar
• Yasalara aykırı işletmelere karşı idari makamlarla işbirliği içinde alınacak önlemler

gibi hususlar talep edilmektedir.

En azından söz konusu yasa dışı faaliyetin varlığından haberdar olduktan sonra, hızlı bir şekilde harekete geçmeyip, makul bir süre geçtikten sonra da ihmal edilmesi durumunda, alışveriş merkezi işletmecilerinin de sorumlu tutulabileceği için dikkatli olmak gerekmektedir.

Özet: E-Ticaret Sitelerindeki Sorunlar İçin Uzmanlara Danışın

Alışveriş merkezi işletmecileri ile kullanıcılar arasında, bireysel işlemler açısından doğrudan bir sözleşme ilişkisi bulunmamakla birlikte, alışveriş merkezinin kullanımı söz konusu olduğunda bir kullanım sözleşmesi ilişkisi bulunmaktadır.

Bu nedenle, alışveriş merkezi işletmecileri olarak, kullanım sözleşmesine bağlı yükümlülükler kapsamında, satıcıları araştırma ve yönetme, işlem ortamını düzenleme yükümlülüğü bulunmaktadır. Sorunlu ürünleri veya mağazaları araştırarak, olası sorunları önceden önlemek de önemlidir.

Bir alışveriş merkezi işletirken, bu hukuki sorumlulukları iyi anlamak ve tüketicilerin yanılgıya düşmemesi için doğru gösterimler yapmak, mağazalara karşı uygun araştırma ve yanıt vermek gereklidir. İlgili Japon yasalarına hakim bir avukata danışarak, kullanıcıların sorunlarını önlemek için tedbirler almak faydalı olacaktır.

Monolit Hukuk Bürosu’nun Sunduğu Çözümler

Monolit Hukuk Bürosu, IT ve özellikle internet ile hukukun her iki alanında da zengin deneyime sahip bir hukuk firmasıdır. İnternet üzerinde bir alışveriş merkezi açmayı düşündüğünüzde, yasal denetimin gerekliliği giderek artmaktadır. Firmamız, bu konuda çözümler sunmaktadır.

Monolit Hukuk Bürosu’nun Uzmanlık Alanları: Japonya’daki IT ve Girişim Şirketlerine Yönelik Kurumsal Hukuk Hizmetleri[ja]