İkincil Eserler ve Kullanım Haklarının Kapsamı Nedir? Gerçek Vaka Örnekleriyle Açıklama

Etrafımız, romanlar ve mangaların orijinal olarak kullanıldığı televizyon dizileri ve filmlerle doludur. Bir eserin ‘orijinal’ olarak kullanıldığı yeni yaratılan eserlere ikincil eserler denir.

Son yıllarda, belirli bir anime veya manga gibi konuları ele alan takipçi sanatları gibi, bireysel ikincil yaratımlar da SNS aracılığıyla aktif bir şekilde gerçekleştirilmektedir.

Ancak, bununla birlikte, telif hakkı ile ilgili sorunlar da artmaktadır.

Özellikle ikincil eserler, orijinal esere dayanarak yeni bir yaratıcı faaliyetin gerçekleştirildiği noktada, hak ilişkileri karmaşık hale gelme eğilimindedir ve bu yaratım ve kullanım sırasında, telif hakkı kanununa karşı doğru bir anlayış gereklidir.

İşte bu yüzden, bu makalede, ikincil eserlerle ilgili hak ilişkilerini, örnek olaylarla birlikte açıklıyoruz.

İkincil Eserler Nedir

Telif hakkı kanunu, ikincil eserleri aşağıdaki gibi tanımlar:

İkincil eserler, bir eseri çevirme, düzenleme, dönüştürme, senaryolaştırma, filme alma veya başka bir şekilde uyarlayarak oluşturulan eserlerdir.

Japon Telif Hakkı Kanunu Madde 2, Fıkra 1, Madde 11

Yani, bir “eser”i “uyarlama vb.” yoluyla yeni bir eser oluşturulması, ikincil bir eserdir.

Birer birer inceleyelim.

“Eser”, telif hakkı kanununa göre, “düşünce veya duyguların yaratıcı bir şekilde ifade edilmesi” olarak tanımlanmıştır (Madde 2, Fıkra 1, Madde 1). Örneğin, romanlar, mangalar, müzikler, filmler vb. bu kapsama girer.

Ve “uyarlama”, içtihat hukukunda aşağıdaki gibi anlaşılmaktadır:

Uyarlama… mevcut bir esere dayanarak, eserin ifade üzerindeki temel özelliklerini korurken, somut ifadeye düzeltme, artırma, değişiklik vb. ekleyerek, yeni bir düşünce veya duyguyu yaratıcı bir şekilde ifade etme ve bu şekilde, bu esere bakan kişinin mevcut eserin ifade üzerindeki temel özelliklerini doğrudan algılamasını sağlayan başka bir eser yaratma eylemidir.

Yargıtay Kararı, 28 Haziran 2001 (Heisei 13) (Esashi Oiwake Olayı)

İkincil eserlerin tanımında listelenen çeviri veya düzenleme gibi eylemler genellikle yukarıdaki özelliklere sahip olduğundan, “uyarlama”nın tipik örneklerini listelemiş olabiliriz.

Önemli olan nokta, orijinal esere yeni bir yaratıcı ifade eklenip eklenmediğidir. Yeni bir yaratıcı ifade eklediği için, ikincil bir “eser” olarak korunmaktadır.

Tersine, sadece orijinal eseri taklit (kopya) ettiğinizde, yeni bir yaratıcı ifade eklenmediği için, ikincil bir eser oluşturmaz (bu durumda, orijinal eserin çoğaltma hakkı ihlal edilmiştir).

İkincil Eserlerin Örnekleri

İkincil eserlerin somut örnekleri arasında, romanlar veya mangalar gibi eserlerin animasyon veya film olarak görselleştirilmesi gibi ticari öğelerden, genel insanların, anime veya manga karakterlerini konu alırken, orijinal eserin bağlamından farklı bir durum ayarında orijinal eserler (sözde “fan art” vb.) yaratmaları gibi hobi amaçlı öğelere kadar, sayısız örnek bulunmaktadır.

Ancak, özellikle son yıllarda, ikincisi türündeki bireysel ikincil eser yaratımı (genellikle “ikincil yaratım” olarak adlandırılır.), SNS’nin gelişmesiyle, geleneksel olmayan hukuki sorunları ortaya çıkarmaktadır.

Yani, tamamen hobi olarak, kişisel olarak gerçekleştirilen ikincil yaratımlar, telif hakkı açısından istisnai olarak korunmaktadır (Madde 30, Madde 47’nin 6’sı). Ancak, kişisel kullanımın ötesindeki kullanım eylemleri için gerçekleştirilen ikincil yaratımlar ve bu yaratımlar sonucu oluşturulan eserlerin SNS’ye gönderilmesi, telif hakkı (uyarlama hakkı ve yayın hakkı) ihlali oluşturur.

Bu nedenle, SNS’ye gönderilen ikincil yaratım eserlerinin çoğu, en azından hukuki olarak telif hakkını ihlal eden eserler olarak kabul edilebilir (aşağıda belirtildiği gibi, çoğunlukla sadece fiilen kabul edilen durumlar söz konusudur).

Bu nedenle, ikincil eserler yaratırken ve bunları kullanırken, her zaman orijinal eserin telif hakkı sahibi ile hak ilişkisine dikkat etmek gerekmektedir.

Bu nedenle, aşağıda, somut örnekler ve hukuk kararlarına dayanarak, ikincil eserlerdeki ikincil yaratıcı ve orijinal yaratıcı arasındaki hak ilişkisini açıklıyoruz.

İkincil Eserler ve Kullanım Hakları

X kişisi tarafından İngilizce yazılan bir romanı Y kişisi Japoncaya çevirip yayınlamak istediğinde, orijinal yazar olan X kişisi, bu romanın yazarı olarak telif hakkına sahip olacaktır.

Y kişisi tarafından oluşturulan Japonca versiyonu roman, orijinal eser olan X kişisinin romanını (“eser”) “çeviri” ettiği için, ikincil bir eser olarak kabul edilir.

Peki, Y kişisi tarafından oluşturulan Japonca versiyonu roman hakkında, X ve Y kişileri hangi haklara sahip olacaklar?

“Yaratıcılık”ta Haklar İlişkisi

Öncelikle belirtmek gerekir ki, bir eser ikincil bir eser olması, orijinal eserin telif hakkını görmezden gelebileceğimiz anlamına gelmez.

Orijinal eserde, tabii ki, orijinal yazarın telif hakkı kabul edilmiştir ve bu hak içerisinde “uyarlama hakkı” (Madde 27) bulunmaktadır.

Yani, aslında, ikincil bir eser yaratma eylemi, orijinal eserin telif hakkını ihlal eden bir eylem olarak kabul edilebilir.

Dolayısıyla, ikincil bir eseri yasal olarak yaratmak için, temelde orijinal eserin telif hakkı sahibinden izin alınması gerektiği, bu da telif hukukunun kuralıdır.

Yukarıdaki örnekte, öncelikle, Y kişisinin X kişisinden, X kişisinin romanını çevirme konusunda izin almadığı varsayılırsa, çeviri eylemi kendisi telif hakkı ihlali olur (not: yaratıcı eylemin yasadışı olması durumunda bile, ikincil eserlerin oluştuğu kabul edilir).

“Kullanım”da Hak İlişkileri

Peki, yaratıcı bir eylem hakkında orijinal telif hakkı sahibinden izin alındığını varsayarsak, yasal olarak oluşturulan ikincil telif hakkı eserlerini kullanırken hak ilişkisi nasıl olur?

Öncelikle, telif hakkı kanununda, ikincil telif hakkı eserlerinin kullanımı hakkında orijinal yazarın haklarına ilişkin aşağıdaki gibi açık bir hüküm bulunmaktadır.

İkincil telif hakkı eserinin orijinal yazarı, bu maddenin belirttiği haklarla, ikincil telif hakkı eserinin yazarının sahip olduğu aynı türden haklara sahip olur.

Telif Hakkı Kanunu Madde 28 (İkincil telif hakkı eserlerinin kullanımı hakkında orijinal yazarın hakları)

Yani, orijinal yazar, ikincil telif hakkı eserinin yazarı ile “aynı türden haklara” sahip olur.

Peki, ikincil telif hakkı eserinin yazarının sahip olduğu haklar nelerdir? Bu konuda bir içtihat bulunmaktadır.

İkincil Eserlerin Yazarlarının Hak Kapsamı

Çizgi roman “POPEYE”nin telif haklarına sahip olan davacı şirketler, “Popeye” ve “POPEYE” yazıları ve karakter figürleri ile süslenmiş kravat satan davalı şirkete karşı satışın durdurulması ve tazminat talepleriyle bir dava açmıştır. Bu dava, Japonya Yüksek Mahkemesi’ne kadar taşınmıştır.

Kararda, Japon Telif Hakkı Yasası’na ilişkin konular üzerinde birçok önemli belirtme bulunmaktadır, ancak burada ikincil eserlerin kullanımına ilişkin bölüme odaklanacağız.

Öncelikle, bu dava kapsamında ele alınan tek bölümlük seri çizgi romanlarda ikincil eserlerin oluşup oluşmadığı konusu üzerinde durulmuştur:

Seri çizgi romanlarda, devam eden çizgi romanlar, önceki çizgi romanlarla aynı temel fikirleri, ayarları ve ana karakterlerin görünüşü, kişilik özellikleri gibi özellikleri paylaşır ve bunlara yeni bir hikaye ekler ve yeni karakterler ekler. Bu durumda, devam eden çizgi romanlar, önceki çizgi romanların uyarlamaları olarak kabul edilebilir ve bu nedenle önceki çizgi romanları orijinal eserler olarak kabul eden ikincil eserler olarak kabul edilir.

Yüksek Mahkeme Kararı, 17 Temmuz 1997 (Heisei 9) (Popeye Kravat Davası)

Yani, orijinal eser başkasının eseri olmak zorunda değildir, kendi eserinizin ikincil bir eseri olabilir.

Bunun üzerine, ikincil eserlerin yazarlarının hak kapsamı hakkında şu şekilde belirtme yapılmıştır:

İkincil eserlerin telif hakkı, yalnızca ikincil eserde yeni yaratıcı unsurlar eklenmesiyle oluşur ve orijinal eserle aynı özü paylaşan kısımlarda oluşmaz. Ancak, ikincil eserlerin orijinal eserden bağımsız ayrı bir eser olarak telif hakkı koruması alması, orijinal esere yeni yaratıcı unsurların eklenmesi nedeniyledir (Japon Telif Hakkı Yasası Madde 2, Paragraf 1, Madde 11). İkincil eserlerin orijinal eserle ortak olan kısımları, yeni yaratıcı unsurlar içermez ve bu nedenle ayrı bir eser olarak korunması gereken bir neden yoktur.

Yüksek Mahkeme Kararı, 17 Temmuz 1997 (Heisei 9) (Popeye Kravat Davası)

Yani, ikincil eserlerin yazarlarının hakları, yalnızca orijinal esere yaratıcılık eklenen kısımlarda oluşur ve orijinal eserle ortak olan diğer kısımlar yalnızca orijinal eser yazarının haklarına tabidir.

https://monolith.law/corporate/tradingcard-character-publicity-right[ja]

Orijinal Yazarın Hakları

“Candy Candy” adlı seri çizgi romanın hikayesini roman formatında yazan orijinal yazar, çizgi romanın yazılmasını bu metne dayanarak yapan çizgi roman sanatçısı ve çizgi roman sanatçısından çoğaltma izni alan şirkete karşı, bu seri çizgi romanın ortaklaşa bir eser ya da orijinal eserin ikincil bir eseri olduğunu belirterek, çizgi romanın bir parçası olan çerçeve resimler, kapak resimler, litograflar ve kartpostalların (orijinal resimler) oluşturulması, çoğaltılması ve dağıtılmasının durdurulmasını talep eden bir durum olmuştur.

Bu durumda, çerçeve resimlerin çoğaltılması için sadece çizgi roman sanatçısından izin alınmıştı, orijinal yazardan izin alınmamıştı.

Aslında, bu seri çizgi romanın orijinal yazarın telif hakkını içerip içermediği (ikincil bir eser olup olmadığı) ve eğer içeriyorsa, orijinal yazardan ayrıca izin alınması gerekip gerekmediği sorun oldu ve bu konu Yüksek Mahkeme’ye kadar gitti.

Yüksek Mahkeme, öncelikle, bu seri çizgi romanın orijinal romanın ikincil bir eseri olup olmadığı konusunda aşağıdaki gibi bir karar verdi:

“Bu seri çizgi roman, her bölüm için belirli bir hikaye oluşturan ve bunu 30 ila 50 sayfalık bir roman formatında yazan sanatçının, çizgi romanı oluştururken kullanılamayacağını düşündüğü kısımları hariç, genellikle bu metne dayanarak çizgi romanı oluşturduğu bir süreci tekrarladı. Bu gerçeğe dayanarak, bu seri çizgi roman, sanatçının oluşturduğu metni orijinal eser olarak kabul eden ikincil bir eserdir, bu nedenle, sanatçının bu seri çizgi roman hakkında orijinal yazarın haklarına sahip olduğunu söylemek gerekir.”

Yüksek Mahkeme Kararı, 25 Ekim 2001 (Heisei 13) (Candy Candy Davası)

Ardından, orijinal yazarın ikincil bir esere ilişkin hakları hakkında aşağıdaki gibi bir karar verdi:

“Ve, ikincil bir eser olan bu seri çizgi romanın kullanımı hakkında, orijinal eserin yazarı olan sanatçı, çizgi romanın yazarı olan kişinin sahip olduğu aynı türden hakları tek başına sahip olur ve çizgi romanın yazarının (ikincil eserin yazarı) hakları ve sanatçının (orijinal yazar) hakları bir arada bulunur. Bu nedenle, çizgi romanın yazarının hakları, çizgi romanın yazarı ve sanatçının anlaşması olmadan kullanılamaz.”

Aynı

Yani, ikincil bir eserin yazarı tarafından bağımsız olarak oluşturulan kısımlar hakkında, ikincil bir eserin yazarının hakları ve orijinal yazarın hakları bağımsız olarak bir arada bulunmaktadır.

Bağımsız olarak bir arada bulunduğundan, ikincil bir eserin yazarından kullanım izni alınmışsa, ikincil bir eserin yazarının haklarını ihlal etmez, ancak orijinal yazardan izin alınmadıkça, orijinal yazarın haklarını ihlal eder.

Yukarıdaki örneği göz önünde bulundurarak, ikincil bir eserde orijinal yazarın ve ikincil bir eserin yazarının hakları arasındaki ilişki aşağıdaki gibi düzenlenebilir:

https://monolith.law/corporate/intellectual-property-infringement-risk[ja]

İkincil Eserlerin Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler

Yukarıda belirtildiği gibi, ikincil eserlerin yaratılması ve kullanılması sırasında, sadece ikincil eserlerin yazarının değil, aynı zamanda orijinal eserlerin yazarının haklarına da dikkat etmek gerekmektedir.

Özellikle, daha önce bahsettiğimiz fan art gibi ikincil yaratımlar, orijinal eserlerin satışlarına ve tanınırlığına aktif olarak katkıda bulunduğu için genellikle kabul edilir. Ancak, yalnızca fiilen kabul edilmiş olmaları, hukuken telif hakkı ihlali oldukları gerçeğini değiştirmez.

Ancak bu durum, “Daha önce serbestçe kullanabiliyordum ama birdenbire telif hakkı ihlali nedeniyle dava edildim!” durumuna yol açabilir.

Bu nedenle, ikincil yaratımların beklendiği orijinal eserler için, önceden “İkincil Yaratım Kılavuzu” yayınlanmış olabilir.

Bu durumda, belirtilen kılavuzun sınırları içinde kalırsanız, telif hakkı sahibinin önceden izni olduğu söylenebilir, bu nedenle bu sınırlar içindeki kullanım, hukuken telif hakkı ihlali olmaz.

İkincil Eserlerle İlgili Sorunlarınız Varsa Bir Avukata Danışın

Yukarıdakilerden hareketle, öncelikle, ikincil yaratımlarla ilgili yönergeler varsa, bu yönergeleri önceden dikkatlice kontrol etmek, ikincil olarak, yönergeler veya diğer telif hakkı sahiplerinden önceden izin alınmamışsa, açıkça telif hakkı yasalarına uymak gerekmektedir.

Yine de, ikincisi durumunda, telif hakkı ihlali olup olmadığı çok hassas bir durum olabilir ve ayrıca uzman bir değerlendirme gerektirebilir. Bu nedenle, telif hakkı konusunda uzman bir avukata danışmanız iyi olacaktır.

Büromuz Tarafından Sunulan Çözümler

Monolit Hukuk Bürosu, özellikle internet ve hukuk olmak üzere IT alanında yüksek uzmanlığa sahip bir hukuk firmasıdır. Son yıllarda, telif hakları konusundaki fikri mülkiyet hakları giderek daha fazla dikkat çekmekte ve hukuki kontrol ihtiyacı artmaktadır.

Büromuz, fikri mülkiyet haklarına ilişkin çözümler sunmaktadır. Ayrıntıları aşağıdaki makalede belirttik.

https://monolith.law/practices/corporate[ja]