M&A “İşletme devri” prosedürünün açıklanması Avantajları, dezavantajları ve dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir?

Şirket yöneticileri için yeni bir işletme başlatmak ve onu rayına oturtmak kolay bir iş değildir. Öte yandan, değerli bir işletmeyi üçüncü bir tarafa satmak, yani ‘işletme devri’ de kolaylıkla karar verilip uygulanabilecek bir durum değildir.

M&A’da ‘işletme devri’ tam olarak ne zaman seçilir, uygulamaya geçerken hangi prosedürler izlenir ve avantajları ve dezavantajları nelerdir gibi birçok bilinmeyen olduğunu düşünüyorum.

Bu sefer, yöneticiler için büyük bir yönetim kararı olan ‘işletme devri’nin şemasını, avantajlarını ve dezavantajlarını ve prosedürlerde dikkat edilmesi gereken noktaları açıkça açıklıyoruz.

İşletme Devrinin Özellikleri

İşletme devri, bir şirketin işlerinin bir kısmını veya tamamını üçüncü bir tarafa satma yöntemidir ve M&A tekniklerinden biridir. İşin bir kısmını satma durumuna ‘kısmi satış’, tümünü satma durumuna ise ‘tam satış’ denir.

İşletmeye, ‘goodwill’ veya ‘marka’ gibi maddi olmayan varlıklar, patentler ve know-how gibi fikri mülkiyet hakları, teknoloji, insan kaynakları, işletme organizasyonu, satış kanalları, izinler, tedarikçiler gibi çeşitli iş ilişkileri, fabrikalar ve tesisler dahil olmak üzere çok çeşitli unsurlar dahildir.

Bir işi devralırken, bunların genellikle bir set halinde olması gereklidir, ancak işletme devrinin özelliği, sadece gerekenlerin seçici bir şekilde satın alınabilmesidir.

İş devralma yöntemleri arasında ‘şirket bölünmesi’ adı verilen bir yöntem de bulunmaktadır. Daha fazla bilgi almak isteyenler aşağıdaki makalede detaylı olarak açıklanmıştır.

https://monolith.law/corporate/business-transfer-company-split[ja]

Alıcının İşletme Devralmayı Seçme Nedeni

2020 yılında (Japon Heisei dönemi 32. yıl) Mitsubishi UFJ Araştırma ve Danışmanlık tarafından tüm ülkede yaklaşık 30.000 KOBİ’ye yönelik olarak gerçekleştirilen ‘KOBİ’lerin İş Yeniden Düzenleme, Entegrasyon ve İşbirliği Araştırması’nda, alıcıların işletme devralmayı seçme nedenlerinin en üst sırasında aşağıdaki iki sebep yer almıştır:

• İstediği varlıkları, çalışanları ve müşterilerle olan sözleşmeleri seçebilme %65.6
• Kitap dışı borçların devralınması ve beklenmedik risklerden kaçınabilme %29.6

Alıcılar açısından, gereksiz olanları ve riskleri önleyerek, sadece istediklerini seçici bir şekilde elde edebilme olanağı, işletme devralmanın en büyük avantajı olmuştur.

İşletme Devrinin Satıcıya Sağladığı Avantajlar

Varis Sorununa Çözüm Olarak

Yaşlanan küçük ve orta ölçekli işletme sahiplerinin karşılaştığı en büyük sorun varis eksikliğidir.

İşletmeyi kapatmak, işletmeyle ilgili çalışanların işlerini ve tedarikçiler gibi iş ilişkilerini olumsuz etkileyebileceği için, işletme devri ile işletmenin devamlılığını sağlamak mümkün olabilir.

Kar Etmeyen İşletmelerden Kurtulabilirsiniz

Ana işletme başarılı olsa bile, kar etmeyen bir bölümün varlığı, şirketin genel yönetimine zarar verebilir. Bu tür durumlarda, kar etmeyen işletmeyi satmak, zararları azaltabilir ve işletmenin yeniden yapılandırılmasını sağlayabilir.

Fon Sağlama

İşletme devri sonucunda elde edilen fonlar, ana işletmenin güçlendirilmesi ve genişletilmesi veya yeni işletmeler için teknoloji geliştirme ve tesis artırma gibi yatırımlar için kullanılabilir.

Şirketi Koruyabilirsiniz

Yıllar boyunca oluşturulan şirketin kredibilitesi, gayrimenkul gibi varlıklar ve hatta iş ilişkileri, işletme devri seçeneği ile korunabilir.

İşletme Devrinin Satıcı Açısından Dezavantajları

İşlemler Karmaşık ve Zaman Alıcıdır

Şirket devirlerinden farklı olarak, işletme devirlerinde işletmenin devamı için gerekli olan çeşitli unsurların devredilmesi ve taşınması gerekmektedir. Bu nedenle, diğer birleşme ve satın alma yöntemlerine kıyasla daha fazla işlem gerektirir ve daha fazla zaman alır.

Satıcı ve alıcı arasında tek başına tamamlanamayan işlemler arasında, işlem taraflarıyla olan sözleşmeler ve işletmeyle ilgili çalışanlarla olan iş sözleşmeleri de bulunmaktadır.

Genel Kurulda Özel Karar Gereklidir

※ Ayrıntılarını ‘İşletme Devri İşlemlerinde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar’ başlığı altında açıklıyoruz.

Kurumlar Vergisi Uygulanır

Vergilendirme, devir bedelinden devredilen varlıkların defter değerinin çıkarılmasıyla elde edilen ‘devir kazancı’ üzerinden yapılır. Ancak, defter değerinden daha düşük bir fiyata devir yapılırsa, devir kazancı negatif olur. Bu durumda, negatif olan kurumlar vergisi miktarı çıkarılır.

Yetenekli İnsan Kaynağını Kaybetme Riski Vardır

Devralınan işletmenin gerçekten işletilmesi için bilgi ve deneyime sahip insan kaynağına ihtiyaç duyulur. Bu nedenle, işletme devriyle birlikte, insan kaynağının da alıcının talebi üzerine taşınması durumu sıkça karşılaşılan bir durumdur.

İşletmede kendini gerçekleştiren ve kendi isteğiyle transfer olmayı arzulayan çalışanlar da olabilir. Bu durumda, yetenekli insan kaynağını kaybetme riski işletme devri karşılığında ortaya çıkar.

Rekabetten Kaçınma Yükümlülüğü Vardır

Şirketler Kanunu’nda (Japon Şirketler Kanunu), işletme satıcısına aşağıdaki rekabetten kaçınma yükümlülükleri getirilmiştir:

• Tarafların aksi yöndeki irade beyanı olmadıkça, aynı belediye bölgesi ve bu bölgeye bitişik belediye bölgelerinde, işletmenin devredildiği tarihten itibaren 20 yıl boyunca aynı işi yapmamalıdır.
• Devreden şirketin aynı işi yapmayacağına dair özel bir anlaşma yapması durumunda, bu anlaşma işletmenin devredildiği tarihten itibaren 30 yıl süreyle geçerli olacaktır.
• Yukarıdaki iki maddeye uymayan durumlarda bile, devreden şirketin haksız rekabet amacıyla aynı işi yapması yasaktır.

İşletme Devir Süreci

Çok sayıda prosedürü içeren işletme devir sürecinin temel adımları aşağıdaki gibidir:

• Devredilecek varlıkların listelenmesi ve devir planının oluşturulması
• Devir fiyatının tahmini (değerleme)
• Proje özet raporunun oluşturulması
• Devir alıcısının belirlenmesi, müzakereler, temel anlaşma sözleşmesinin imzalanması
• Yönetim kurulu kararı
• İşletme devir sözleşmesinin imzalanması (※Genel kurul onayı koşuluyla imzalanır)
• Genel kurulun işletme devir sözleşmesini onaylaması
• Geçici raporun sunulması
• Hisse sahiplerine bildirim veya ilan
• Genel kurulun özel kararı
• Mülkiyet vb. değişiklik işlemleri ve tedarikçiler veya çalışanlarla sözleşmeler

İşletme Devir İşlemlerinde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

Devir Fiyatının Tahmini

İşletmenizi devretmek için, işletmenizin ne kadar değerli olduğunu objektif bir şekilde değerlendirmeli ve devir fiyatını hesaplamanız gerekmektedir. Şirket değerlendirme yöntemlerini doğrudan uygulayabilirsiniz, ancak bu hem zaman alıcıdır hem de maliyetlidir ve hesaplama yöntemine bağlı olarak sonuçlar büyük ölçüde değişebilir, bu yüzden küçük ve orta ölçekli işletmeler için pek önerilmez.

İşletme değerlendirmesinde sıklıkla kullanılan bir yöntem, işletme değerini “piyasa değeri devir varlıkları” ve “işletme hakları (goodwill)” toplamı olarak düşünmektir.

İşletme hakları (goodwill) marka, teknoloji, bilgi birikimi, işletme organizasyonu, tedarikçi ilişkileri gibi maddi olmayan varlıkları da içerir ve bu nedenle mali değerlendirmesi zordur. Bu nedenle, hesaplama yöntemi olarak genellikle “geçmiş 2-5 yılın net karı” x “değerlendirme oranı” yöntemi kullanılır. Değerlendirme oranı sektöre ve trendlere bağlı olarak değişir.

Geçici Rapor Sunumu

Menkul kıymet raporu sunma yükümlülüğü olan şirketler, aşağıdaki durumlarda “Geçici Rapor” sunmalıdır:

• İşletme devri sonucunda varlık miktarı, son iş yılı sonundaki net varlık miktarına göre %30 veya daha fazla azalır veya artarsa
• İşletme devri sonucunda satış gelirleri, son iş yılı performansına göre %10 veya daha fazla azalır veya artarsa

Hisse Sahiplerine Bildirim veya İlan

İşletme devri yaparken, şirketin etkinin başlangıç tarihinden 20 gün önce, hisse sahiplerine işletme devrinin gerçekleştirilmesi hakkında bildirimde bulunması veya ilan etmesi gerekmektedir. Aynı zamanda, karşı çıkan hisse sahiplerine hisse alım talep hakkı hakkında bilgi verilir ve alım talep fırsatı sağlanır.

Genel Kurul Özel Kararları

İşletme devri, aşağıdaki durumlardan birine uygun olduğunda, etkinin başlangıç tarihinden bir gün önce genel kurulun özel kararı ile onay alınmalıdır.

• İşletmenin tamamını devretmek
• İşletmenin önemli bir bölümünü devretmek

Ancak, aşağıdaki iki işletme devri durumunda özel karar gerekli olmayabilir veya atlanabilir.

Basit İşletme Devri

Devredilen varlıkların defter değeri, satıcı şirketin toplam varlıklarının %20’sini aşmıyorsa, bu basit bir işletme devri olarak kabul edilir ve genel kurulda özel bir karar alınması gerekmez.

Özet İşletme Devri

Alıcı şirket, özel kontrol şirketi (oy hakkı olan hisselerin %90’ından fazlasına sahip olan şirket) olduğunda, bu özet bir işletme devri olarak kabul edilir ve genel kurulda özel bir karar alınmasına gerek yoktur.

İşletme Taşıma İşlemleri

İşletme devri durumunda, gayrimenkul, ekipmanlar, tahviller/borçlar, fikri mülkiyet hakları, işletme hakları gibi somut ve soyut varlıkların her birini ayrı ayrı taşımanız gerekmektedir.

Gayrimenkul söz konusu olduğunda, tapu sicilindeki isim değişikliği işlemleri, patent hakları veya ticari marka hakları söz konusu olduğunda, devir kayıt işlemleri, hatta müşterilerle olan sözleşmeler ve taşınan çalışanlarla olan iş sözleşmeleri gibi farklı işlemler mevcuttur. Bu nedenle, taşıma işlemlerinin programlamasını dikkatlice yapmak önemlidir.

Özet

‘İşletme Devrinin Özellikleri’, ‘Alıcının İşletme Devrini Neden Seçtiği’, ‘İşletme Devrinde Satıcının Avantajları ve Dezavantajları’, ‘İşletme Devri Süreci’, ‘İşletme Devri İşlemlerinde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar’ hakkında açıklamalar yaptık.

KOBİ’lerin M&A işlemlerinde ‘hisse devri’ ile birlikte en sık seçilen ‘işletme devri’ söz konusu olduğunda, somut ve soyut varlıkların devri, iş ilişkileri ve çeşitli işlemler ve sözleşmeler gerektirdiğinden, dikkatli bir şekilde ilerlemek gerekmektedir.

Bu nedenle, işletme devri planını oluşturma aşamasından itibaren uzman hukuk bilgisi ve deneyimli M&A danışmanı olan bir hukuk firması ile görüşmenizi ve ilerleme şekli, dikkat edilmesi gereken noktalar vb. konularda tavsiye almanızı öneririz.

‘M&A ile İşletme Devrinin Avantajları ve İşlemleri’ hakkında daha fazla bilgi almak isteyenler aşağıdaki makalede detaylı olarak açıklanmıştır.

https://monolith.law/corporate/business-succession-ma-merit[ja]