Is het gebruik van afbeeldingen van gebouwen een wettelijke overtreding? Over auteursrecht en merkenrecht

Foto’s, films, animaties, games, VR (Virtual Reality), AR (Augmented Reality) en merchandise, gebouwen worden steeds vaker gebruikt in veel verschillende soorten content.

Gebouwen worden beschermd door verschillende rechten, en het is belangrijk om voorzichtig te zijn om geen inbreuk te maken op deze rechten bij het gebruik van afbeeldingen en dergelijke.

In dit artikel zullen we de relatie tussen gebouwen en auteursrechten en merkrechten bespreken.

Auteursrecht

Auteursrecht is het recht dat werken beschermt.

“Het betreft iets dat gedachten of gevoelens op een creatieve manier uitdrukt en behoort tot het domein van literatuur, wetenschap, kunst of muziek”, en in artikel 10, paragraaf 1, worden “voorbeelden van werken” gegeven, waaronder in nummer 5 “architecturale werken”.

Artikel 2, paragraaf 1, nummer 1 van de Japanse Auteurswet

Architectuur en auteursrecht

Architectuur omvat niet alleen woningen en gebouwen, maar ook theaters, heiligdommen, tempels, bruggen, tuinen, parken, torens, enzovoort. Onder deze, worden “architecturale werken die gedachten of gevoelens op een creatieve manier uitdrukken” erkend als auteursrechtelijk beschermde werken.

In artikel 46 van de Japanse Auteurswet staat:

Gebruik van openbare kunstwerken, enz.

Kunstwerken waarvan het origineel permanent is geïnstalleerd op een buitenlocatie zoals bepaald in het vorige artikel, paragraaf 2, of architecturale werken, kunnen op elke manier worden gebruikt, behalve in de volgende gevallen:

1. Het reproduceren van een sculptuur en het aanbieden ervan aan het publiek door overdracht van de reproductie

2. Het reproduceren van een architecturaal werk door middel van architectuur en het aanbieden ervan aan het publiek door overdracht van de reproductie

3. Het reproduceren voor permanente installatie op een buitenlocatie zoals bepaald in het vorige artikel, paragraaf 2

4. Het reproduceren met als enig doel de verkoop van reproducties van kunstwerken, of het verkopen van dergelijke reproducties

Artikel 46 van de Japanse Auteurswet

Zoals hierboven vermeld, is het verboden om een soortgelijk gebouw te bouwen (te reproduceren), maar andere handelingen, zoals fotografie en commercieel gebruik, zijn toegestaan.

Met andere woorden, onder de Japanse Auteurswet kunnen architecturale werken zonder toestemming van de auteursrechthebbende worden gebruikt in foto’s, films, animaties, games en merchandise.

Bovendien, in tegenstelling tot kunstwerken, is er voor architecturale werken geen beperking dat ze “buiten geïnstalleerd” moeten zijn, dus theoretisch kunnen ook delen van gebouwen zoals interieurs en trappen worden gebruikt.

Echter, volgens paragraaf 4 van hetzelfde artikel, is het vrije gebruik beperkt voor gebouwen met een hoge mate van creativiteit die ook als “kunstwerken” kunnen worden beschouwd, zoals de “Toren van de Zon” van Taro Okamoto.

Het is mogelijk om foto’s te nemen voor privédoeleinden of gratis distributie, en zelfs als het doel verkoop is, is het mogelijk om het gebouw als een deel van de achtergrond vast te leggen. Echter, om foto’s te nemen die zich richten op het gebouw, zoals ansichtkaarten of posters, of om reproducties of verkoop voor verkoopdoeleinden uit te voeren, is toestemming van de auteursrechthebbende vereist.

Oordeel over de aard van het auteursrechtelijk beschermde werk

Het bepalen of het betreffende gebouw onder een auteursrechtelijk beschermd werk valt, is in werkelijkheid een vrij complexe kwestie. Het kan voorkomen dat dit onderwerp in rechtszaken wordt betwist.

Gebouwen die niet als werken werden erkend

Er was een geval waarin de eiser, die de bouwtekeningen van een gebouw had gemaakt, een voorlopige maatregel tot stopzetting van de bouwwerkzaamheden aanvroeg, met het argument dat het bouwen van een gebouw volgens de bouwtekeningen inbreuk maakte op de auteursrechten (reproductierechten) van de eiser.

De rechtbank oordeelde:

De rechtbank heeft onderzocht of het conceptuele gebouw dat in de bouwtekeningen van deze zaak wordt uitgedrukt, een “architecturaal werk” is, en heeft geconcludeerd dat het gebouw in deze zaak niet kan worden beschouwd als een artistiek werk dat de culturele verfijning van de ontwerper aan het algemene publiek laat voelen, en dat het nog steeds binnen het bereik van een algemeen woonhuis valt en niet kan worden verheven tot architecturale kunst. Daarom werd geoordeeld dat het geen “architecturaal werk” is, en dus dat de bouwactiviteiten in deze zaak geen inbreuk maken op het “reproductierecht”, en de aanvraag werd afgewezen.

Fukushima District Court, 9 april 1991 (1991)

Een soortgelijk oordeel is te zien in het geval van luxe op maat gemaakte huizen die de Good Design Award hebben gewonnen. Sekisui House, Ltd. ontwierp en bouwde een serie luxe op maat gemaakte huizen en toonde deze in woningtentoonstellingen in heel Japan. Aan de andere kant, het gedaagde bouwbedrijf bouwde modelhuizen en toonde deze in tentoonstellingen in heel Japan, maar Sekisui House, Ltd. vroeg om een stopzetting van de bouw van de modelhuizen van het gedaagde bedrijf, met het argument dat deze gebouwen kopieën of bewerkingen waren van hun eigen gebouwen en inbreuk maakten op hun auteursrechten.

De rechtbank oordeelde:

De gebouwen van de eiser zijn architecturale werken die een zekere mate van creativiteit hebben, niet alleen in termen van bruikbaarheid en functionaliteit, maar ook in esthetische termen, door het uitproberen en arrangeren van elementen die de schoonheid van de Japanse architectuur en de elementen van de westerse architectuur laten voelen. Bovendien, het ontwerp van het exterieur werd bepaald door trial and error met de betrokkenheid van meerdere personen met gespecialiseerde kennis en ervaring, en er is geen twijfel dat het een resultaat is van intellectuele activiteit. Bovendien, bij de selectie van de Good Design Award, worden elementen gerelateerd aan esthetiek en kunst, zoals schoonheid, nieuwheid en originaliteit, in overweging genomen, en het wordt erkend dat er unieke elementen zijn die noch puur Japanse architectuur noch westerse architectuur zijn in vergelijking met traditionele architecturale stijlen.

Maar,

Wanneer het voltooide gebouw van de eiser wordt vergeleken met bestaande gewone woningbouw, kan niet worden erkend dat het gebouw van de eiser artistieke en esthetische kwaliteiten heeft die verschillen van die van hen, dus zelfs als er rekening wordt gehouden met de bovengenoemde overwegingen in het ontwerp, kan niet worden erkend dat het gebouw van de eiser artistieke en esthetische kwaliteiten heeft, en het valt niet onder de architecturale werken onder de auteurswet.

Osaka District Court, 30 oktober 2003 (2003)

En zo oordeelde het.

Zelfs als een gebouw “een zekere mate van creativiteit heeft” en “het resultaat is van intellectuele activiteit” en “unieke elementen heeft”, is het moeilijk om te oordelen dat het artistieke en esthetische kwaliteiten heeft die verder gaan dan de esthetische elementen die gewone huizen en gebouwen hebben, en dat het kan worden beschouwd als architecturale kunst.

Architectuur erkend als auteursrechtelijk beschermd werk

Op de Mita Campus van de Keio University,

werd een actie om een nieuw gebouw te bouwen voor de oprichting van een rechtenfaculteit, waarbij een deel van het gebouw, een tuin naast het gebouw en twee sculpturen in de tuin, ontworpen door de beeldhouwer Isamu Noguchi, werden verplaatst, beschouwd als een inbreuk op de morele rechten van de auteur (het recht op respect voor de integriteit) van Isamu Noguchi.

Er was een geval waarin de Isamu Noguchi Foundation, die beweerde alle rechten met betrekking tot zijn werken te hebben geërfd, een voorlopige bevel tot stopzetting van de sloop en verplaatsing van het gebouw aanvroeg. (Beslissing van de rechtbank van Tokyo op 11 juni 2003 (2003 in de Gregoriaanse kalender))

De rechtbank oordeelde dat,

het hele gebouw, inclusief de Noguchi Room, een geïntegreerd kunstwerk is, en dat de tuin is ontworpen om één geheel te vormen met het gebouw en organisch geïntegreerd is met het gebouw.

En over de sculpturen,

ze zijn ontworpen met inachtneming van de locatie en vorm van de sculpturen die in de tuin zijn geplaatst, niet alleen als onderdeel van de algehele structuur van de tuin, maar ook in de structuur van de Noguchi Room in het gebouw. Zolang ze op hun plaats blijven, vormen ze een deel van de architecturale kunstwerken hierboven, en tegelijkertijd kunnen ze op zichzelf worden gewaardeerd, waardoor ze ook onafhankelijke “kunstwerken” zijn.

Echter,

de bouwwerkzaamheden zijn bedoeld om een nieuw gebouw voor de rechtenfaculteit te bouwen op een beperkte ruimte binnen de universiteitscampus voor het publieke doel van het oprichten van een rechtenfaculteit, berekend op basis van het geplande aantal studenten. Het uiteindelijke plan werd vastgesteld door rekening te houden met de meningen van de Preservation Working Group en anderen om de intentie van de maker zoveel mogelijk te behouden, terwijl de deadline voor de oprichting van de rechtenfaculteit naderde. De inhoud van het plan is om het gebouw en de tuin, inclusief de Noguchi Room, te slopen en te verplaatsen, maar om ze zoveel mogelijk in hun huidige vorm te herstellen. Dit valt onder de “wijziging door uitbreiding, wijziging, reparatie of herinrichting van een gebouw” (Artikel 20, lid 2, sub 2 van de Japanse Auteurswet), waarop het recht op respect voor de integriteit niet van toepassing is.

Daarom werd het verzoek om een voorlopige bevel tot stopzetting van de sloop en verplaatsing van het gebouw afgewezen.

Er zijn niet veel gebouwen waarvan de auteursrechtelijke bescherming door de rechtbank is erkend, zoals “New Umeda City” en “Stella McCartney Aoyama Flagship Store”.

Hoewel heiligdommen, tempels, kastelen en andere gebouwen ook auteursrechtelijk beschermd kunnen zijn, zijn de meeste van hen waarschijnlijk al buiten de beschermingsperiode. Echter, de morele rechten van de auteur kunnen blijven bestaan na het verstrijken van de beschermingsperiode.

Als de auteur nog in leven is, is het verboden om handelingen te verrichten die inbreuk maken op de morele rechten van de auteur (Artikel 60 van de Japanse Auteurswet), en het gebruik van werken die de eer of reputatie van de auteur kunnen schaden, kan worden beschouwd als een inbreuk op de morele rechten van de auteur (Artikel 113, lid 7 van de Japanse Auteurswet), dus voorzichtigheid is geboden.

Gebouwen en Merkenrecht

Niet alleen de namen van de Tokyo Tower en de Skytree zijn geregistreerd als merken, maar ook hun silhouetten. Bovendien, als een gebouw een onderscheidend uiterlijk heeft, kan het ook als een driedimensionaal merk worden geregistreerd. Daarom zijn gebouwen zoals de Tokyo Tower en de Skytree, die als landmarks fungeren, geregistreerd als driedimensionale merken vanwege hun onderscheidend vermogen.

Ook het uiterlijk van winkels, zoals Komeda Coffee, is geregistreerd als een driedimensionaal merk.

De merkhouder kan een verbod (Artikel 36 van de Japanse Merkenwet) of schadevergoeding (Artikel 38 van de Japanse Merkenwet) eisen tegen ongeautoriseerd gebruik.

Echter, niet elk gebruik van een merk kan worden beperkt. Het merkenrecht is een systeem dat de ‘commerciële reputatie’ die in een merk is opgenomen beschermt, dus het doel van het merkenrecht is beperkt tot het ‘free-riding’ van de commerciële reputatie en dergelijk gebruik dat zelf-identificatie mogelijk maakt (dit wordt ‘merkgebruik’ genoemd) (Artikel 26, paragraaf 1, item 6 van de Japanse Merkenwet).

Aan de andere kant, het opnemen van een gebouw dat als merk is geregistreerd in content als een deel van de expressie, wordt niet beschouwd als merkgebruik, dus er kunnen gevallen zijn waarin het geen inbreuk op het merkenrecht is.

Zelfs als een gebouw dat als merk is geregistreerd wordt weergegeven in films of games, kan het mogelijk geen inbreuk op het merkenrecht zijn als het niet specifiek wordt benadrukt, maar een subtiele en moeilijke beoordeling is nodig.

Hoewel voorzichtigheid geboden is bij inbreuk op auteursrechten, kan ook inbreuk op merkenrechten een ernstig probleem worden.

Overigens, sinds april 2020 (Reiwa 2) kunnen ook gebouwen worden geregistreerd als ontwerpen, en er zijn voorbeelden van registraties zoals de “Uniqlo PARK Yokohama Bayside Store” met een park op het dak en de “Ueno Station Park Exit Station Building”. Echter, hoewel er een overgangsperiode van een jaar is, zijn de doelen van ontwerpregistratie nieuwe ontwerpen, dus de kans is klein dat het gebruik van gebouwen die vóór april 2020 bestonden in content en dergelijke een inbreuk op het ontwerprecht zal zijn.

Auteursrechten en handelsmerkrechten in faciliteitenbeheer en gebruiksvoorwaarden

Eigenaren en beheerders van gebouwen en faciliteiten hebben een ‘faciliteitenbeheerrecht’ gebaseerd op eigendomsrechten. Er kunnen beperkingen zijn op overlast en het gebruik van intellectueel eigendom binnen de faciliteit op basis van dit faciliteitenbeheerrecht. In particuliere faciliteiten is er echter een onbeperkt faciliteitenbeheerrecht, waardoor het mogelijk is om ‘fotograferen binnen de faciliteit te verbieden’ als onderdeel van het faciliteitenbeheerrecht.

In dit geval wordt ongeoorloofde fotografie beschouwd als een inbreuk op het faciliteitenbeheerrecht. Bovendien, als er inbreuk wordt gemaakt op auteursrechten en handelsmerkrechten, kunnen er ook beperkingen zijn op publicatie.

Bijvoorbeeld, op de site van de Tokyo Skytree staat:

Intellectueel eigendom met betrekking tot de Tokyo Skytree (naam, logo, silhouetontwerp, verwachte CG bij voltooiing, enz.) wordt beschermd door auteursrechten en handelsmerkrechten van Tobu Tower Skytree Co., Ltd. en anderen. Het gebruik ervan wordt beheerd door het Tokyo Skytree Licensing Office om het imago van de Tokyo Skytree te behouden. Deze intellectuele eigendommen kunnen niet worden gebruikt zonder toestemming van het kantoor. Voor vragen over het gebruik van het intellectueel eigendom van de Tokyo Skytree, zoals commercialisering en gebruik in advertenties en promoties, neem dan contact op met het onderstaande kantoor.

Vragen over het gebruik van intellectueel eigendom van de Tokyo Skytree [ja]

En op de site van de Tokyo Tower staat:

Voor het plannen, produceren en verkopen van producten en diensten met behulp van de eigendommen van de Tokyo Tower (*), en voor het gebruik van de eigendommen van de Tokyo Tower in advertenties en verschillende media, is toestemming van Tokyo Tower Co., Ltd. vereist.

Voor het gebruik van de eigendommen van de Tokyo Tower, neem dan contact met ons op. We zullen u later in detail informeren. De licentievergoeding wordt bepaald op basis van de inhoud. Houd er rekening mee dat er naast de betaling van de licentievergoeding ook verschillende voorwaarden zijn die moeten worden nageleefd om het imago van de eigendommen van de Tokyo Tower te behouden, en dat afhankelijk van de inhoud van het gebruik, we mogelijk geen toestemming kunnen geven voor het gebruik.

* Eigendommen van de Tokyo Tower

– Naam (Tokyo Tower, TOKYO TOWER) in het Japans en andere talen

– Logo

– Externe afbeelding (vorm, kleur, verlichting, etc. van de Tokyo Tower) inclusief foto’s en ontwerpen

– Karakter ‘Noppon’ * Naam en afbeelding

TOKYO TOWER Licentie / Over fotografie en rapportage [ja]

Let op deze faciliteitenbeheerrechten en gebruiksvoorwaarden bij het gebruik van afbeeldingen van gebouwen.

Samenvatting

Er kunnen verschillende rechten ontstaan met betrekking tot gebouwen. Bovendien kan het toepassingsgebied variëren afhankelijk van de relevantie van ‘architecturale werken’ en ‘kunstwerken’ onder de Japanse Auteurswet. Er zijn dus veel complexe problemen die moeten worden opgelost bij het gebruik van afbeeldingen van gebouwen. Raadpleeg een ervaren advocaat voor advies.