Bedrijfsoverdrachten in het Japanse vennootschapsrecht: Een uitgebreide uitleg over definities, procedures en juridische risico's

Bedrijfsoverdracht is een uiterst belangrijke en flexibele strategische optie binnen de Japanse M&A-praktijk (fusies en overnames). Het verwijst naar transacties waarbij een bedrijf al zijn activiteiten of een deel daarvan verkoopt aan een ander bedrijf. Het meest kenmerkende aspect van bedrijfsoverdracht is dat de over te dragen activa, schulden en contractuele relaties kunnen worden geselecteerd op basis van een overeenkomst tussen de partijen. Deze ‘vrijheid van keuze’ stelt bedrijven in staat om verlieslatende divisies af te stoten en zich te concentreren op hun kernactiviteiten, of stelt de koper in staat om alleen de benodigde bedrijfsonderdelen te verwerven terwijl risico’s zoals onvoorziene schulden worden vermeden. Echter, deze strategische gemakkelijkheid gaat hand in hand met de complexiteit van de juridische procedures. Omdat rechten en verplichtingen niet automatisch in hun geheel worden overgedragen, is het noodzakelijk om voor de overdracht van individuele activa en contracten elke procedure afzonderlijk te volgen, zoals voorgeschreven door het Japanse vennootschapsrecht en het Japanse burgerlijk recht. Deze complexiteit van procedures vormt een grote uitdaging bij het overwegen van bedrijfsoverdracht. In dit artikel zullen we uitgebreid uitleggen wat essentiële juridische kennis is voor bedrijfsleiders en juridische medewerkers om bedrijfsoverdracht onder het Japanse rechtssysteem correct te begrijpen en uit te voeren, gebaseerd op specifieke wetgeving en jurisprudentie. We beginnen met de juridische definitie van bedrijfsoverdracht, gevolgd door de goedkeuringsprocedures in de algemene vergadering van aandeelhouders, de praktische aspecten van de overdracht van activa, schulden en werknemers, en tot slot de juridische verplichtingen en risico’s die kunnen ontstaan na de overdracht.  

De definitie en juridische aard van bedrijfsoverdrachten onder Japans recht

De eerste stap in het begrijpen van bedrijfsoverdrachten is het nauwkeurig vaststellen van de definitie van ‘bedrijf’ en het concept van ‘specifieke successie’, de methode voor de overdracht van rechten en verplichtingen. Deze zijn de fundamentele elementen die zowel de strategische voordelen als de procedurele uitdagingen van bedrijfsoverdrachten bepalen.

Definitie van ‘bedrijf’: functioneel vermogen als een organisch geheel

In het Japanse vennootschapsrecht bestaat er geen expliciete definitie van de term ‘bedrijf’. Daarom is dit concept gevormd door jurisprudentie. De definitie die door het Japanse Hooggerechtshof op 22 september 1965 (Showa 40) werd gegeven, is tegenwoordig de leidende interpretatie. Volgens deze uitspraak wordt ‘bedrijf’ gedefinieerd als ‘vermogen dat georganiseerd is voor een bepaald zakelijk doel en functioneert als een organisch geheel’. Dit betekent niet simpelweg een verzameling van individuele tastbare activa zoals fabrieken, uitrusting en voorraden. Het verwijst eerder naar de staat waarin immateriële activa en menselijke elementen, zoals relaties met klanten, contracten met handelspartners, technische knowhow en de werknemers die deze bedienen, samen een enkele economische functie vervullen. Daarom is een bedrijfsoverdracht een handeling die deze functionele activa als een geheel overdraagt, en wordt juridisch onderscheiden van een louter fragmentarische verkoop van activa.

Juridische aard van ‘specifieke successie’: het principe van individuele overdracht van rechten en verplichtingen

Het meest belangrijke concept dat de juridische aard van bedrijfsoverdrachten kenmerkt, is ‘specifieke successie’. Dit betekent dat de individuele activa, schulden, contractuele posities en arbeidsovereenkomsten die een bedrijf vormen, niet automatisch worden overgedragen aan de overnemende partij (koper) door alleen een bedrijfsoverdrachtsovereenkomst te sluiten. In tegenstelling tot ‘algemene successie’, waarbij rechten en verplichtingen in hun geheel worden overgedragen, vereist ‘specifieke successie’ bij bedrijfsoverdrachten dat voor elk over te dragen recht of verplichting een afzonderlijke overdrachtsprocedure wordt gevolgd, afhankelijk van de aard ervan. Bijvoorbeeld, voor de overdracht van eigendom van onroerend goed is registratie bij het kadaster nodig, voor het tegenwerpen van vorderingen aan derden is kennisgeving aan de schuldenaar vereist, en voor de overdracht van schulden is toestemming van de schuldeiser nodig.

Dit principe van ‘specifieke successie’ creëert tegelijkertijd twee aspecten van bedrijfsoverdrachten. Aan de ene kant biedt het een groot strategisch voordeel doordat de partijen vrij zijn om de over te dragen activa en schulden te selecteren. De overnemende partij kan ervoor kiezen alleen de goede bedrijfsonderdelen te verwerven en ongewenste elementen zoals off-balance schulden en procesrisico’s die de overdragende partij (verkoper) heeft, te vermijden. Aan de andere kant brengt dit principe een grote procedurele last met zich mee. Er is individuele instemming nodig van elke betrokken derde partij, zoals handelspartners, werknemers en schuldeisers, wat kan leiden tot vertragingen en complicaties in de transactie. Daarom moeten bedrijven die een bedrijfsoverdracht plannen, de strategische waarde van deze keuzevrijheid afwegen tegen de tijd- en beheerskosten die gepaard gaan met individuele overdrachten, en een weloverwogen beslissing nemen.

Belangrijkste Procedures voor Bedrijfsoverdracht en Aandeelhoudersrechten onder Japans Recht

Bedrijfsoverdracht kan een significante impact hebben op de bedrijfsbasis van een onderneming, daarom stelt de Japanse vennootschapswet strikte procedures vast die niet enkel door het management kunnen worden uitgevoerd. Deze procedures zijn ontworpen om een balans te vinden tussen het waarborgen van operationele flexibiliteit en het beschermen van de belangen van de aandeelhouders.

Besluitvorming door de Raad van Bestuur en Speciale Resoluties in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders

Het proces van bedrijfsoverdracht begint gewoonlijk met besluiten van de raden van bestuur van zowel de overdragende als de overnemende onderneming. De raad van bestuur keurt de overeenkomst voor bedrijfsoverdracht goed. Echter, goedkeuring door de raad van bestuur alleen is niet voldoende. Volgens artikel 309, lid 2 van de Japanse vennootschapswet moet een bedrijfsoverdrachtsovereenkomst in principe worden goedgekeurd door een ‘speciale resolutie’ tijdens de algemene vergadering van aandeelhouders. Voor het aannemen van een speciale resolutie is de aanwezigheid vereist van aandeelhouders met meer dan de helft van de stemrechten en de goedkeuring van ten minste twee derde van de stemrechten van de aanwezige aandeelhouders. Deze hoge goedkeuringsvereisten weerspiegelen de grote impact die bedrijfsoverdracht kan hebben op de continuïteit van de onderneming en de belangen van de aandeelhouders. Een bedrijfsoverdracht zonder deze aandeelhoudersvergadering loopt het risico juridisch ongeldig te worden verklaard.

Wanneer is een Aandeelhoudersvergadering Nodig en Wanneer Niet?

Niet voor elke bedrijfsoverdracht is een speciale resolutie van de algemene vergadering van aandeelhouders vereist. De Japanse vennootschapswet bepaalt de noodzaak van procedures op basis van het belang van de transactie.

Volgens artikel 467 van de Japanse vennootschapswet is een speciale resolutie in principe vereist in de volgende gevallen:

• Wanneer een overdragende onderneming al haar bedrijfsactiviteiten overdraagt.
• Wanneer een overdragende onderneming een ‘belangrijk deel’ van haar bedrijfsactiviteiten overdraagt. Wat als ‘belangrijk’ wordt beschouwd, hangt voornamelijk af van kwantitatieve criteria, zoals wanneer de boekwaarde van de over te dragen activa meer dan een vijfde van het totale activa van de onderneming bedraagt. Echter, kwalitatieve aspecten zoals omzet en merkimago kunnen ook in overweging worden genomen.
• Wanneer een overnemende onderneming alle bedrijfsactiviteiten van een andere onderneming overneemt.

Aan de andere kant stelt artikel 468 van de Japanse vennootschapswet uitzonderingen vast om de procedures te vereenvoudigen.

• Vereenvoudigde bedrijfsoverdracht: Als de waarde van de activa die door de overdragende onderneming worden overgedragen minder is dan een vijfde van de totale activa (niet als ‘belangrijk deel’ beschouwd), is een aandeelhoudersvergadering niet nodig. Ook voor de overnemende onderneming kan de resolutie worden weggelaten als de te betalen vergoeding minder is dan een vijfde van het nettovermogen.
• Verkorte bedrijfsoverdracht: Wanneer er tussen de overdragende en overnemende onderneming een speciale controleverhouding bestaat, waarbij een van de ondernemingen meer dan 90% van de stemrechten van de andere onderneming bezit, kan de aandeelhoudersvergadering van de gecontroleerde onderneming (dochteronderneming) worden overgeslagen.

Deze bepalingen zijn ontworpen om de wil van de aandeelhouders te raadplegen bij belangrijke transacties die de kern van het management raken, terwijl ze voor transacties met een relatief kleine impact op de onderneming of transacties tussen moeder- en dochterondernemingen waarbij de wil van de aandeelhouders duidelijk is, de procedures rationaliseren om de efficiëntie van het management niet te schaden.

Het Recht van Aandeelhouders om Verzet aan te Tekenen tegen de Aankoop van Aandelen

Zelfs als een meerderheid van de aandeelhouders instemt met een bedrijfsoverdracht, bestaat er een systeem om de belangen van minderheidsaandeelhouders die tegen zijn te beschermen. Dit is het ‘recht om verzet aan te tekenen tegen de aankoop van aandelen’. Artikel 469 van de Japanse vennootschapswet geeft aandeelhouders die tegen een bedrijfsoverdracht zijn het recht om de onderneming te verzoeken hun aandelen tegen een ‘eerlijke prijs’ te kopen. Dit recht kan worden uitgeoefend door aandeelhouders die voorafgaand aan de aandeelhoudersvergadering hun oppositie aan de onderneming hebben meegedeeld en die daadwerkelijk tegen hebben gestemd tijdens de vergadering. De onderneming is verplicht om de aandeelhouders uiterlijk 20 dagen voor de ingangsdatum van de bedrijfsoverdracht te informeren, en deze kennisgeving biedt de aandeelhouders de gelegenheid om hun rechten uit te oefenen. Dit systeem biedt aandeelhouders die geen fundamentele beleidswijziging van de onderneming wensen een rationele uitweg om hun investering terug te verdienen. Echter, dit recht om verzet aan te tekenen tegen de aankoop van aandelen wordt niet erkend in het geval van een vereenvoudigde bedrijfsoverdracht, waarvan wordt geoordeeld dat deze slechts een geringe impact heeft op de onderneming.

Praktijk van de Overdracht van Activa, Passiva en Contracten

Na de voltooiing van de goedkeuringsprocedure voor bedrijfsoverdracht, is de volgende stap het praktische werk om de individuele elementen die het bedrijf vormen juridisch over te dragen van de overdragende onderneming naar de overnemende onderneming. Dit proces moet zorgvuldig worden uitgevoerd in overeenstemming met het principe van specifieke opvolging en de bepalingen van verschillende wetten, waaronder het Japanse Burgerlijk Wetboek (民法).

Overdracht van Activa en Passiva Onder Japans Recht

Voor de overdracht van activa en passiva zijn verschillende juridische procedures vereist. Bij activa is het essentieel om te voldoen aan de vereisten om rechten tegen derden te kunnen afdwingen (tegenwerpingseisen). Bijvoorbeeld, de eigendom van onroerend goed wordt overgedragen door een verklaring van wil tussen de partijen (volgens artikel 176 van het Japanse Burgerlijk Wetboek), maar om deze rechten tegen derden te kunnen afdwingen, moet men volgens de Japanse Wet op de Registratie van Onroerend Goed een eigendomsoverdracht registreren bij het juridisch bureau. Bij de overdracht van vorderingen zoals uitstaande betalingen aan klanten, is volgens artikel 467 van het Japanse Burgerlijk Wetboek een kennisgeving aan de schuldenaar (klant) of diens toestemming vereist. Vooral om de overdracht tegenover derden, zoals andere schuldeisers, te kunnen afdwingen, is het noodzakelijk om deze kennisgeving te doen via een ‘schriftelijk bewijs met een bevestigde datum’, zoals aangetekende post met ontvangstbevestiging.

Aan de andere kant worden er strengere eisen gesteld aan de overdracht van passiva, oftewel ‘schuldoverneming’, om de belangen van de schuldeiser te beschermen. Om een ‘schuldoverneming met kwijtschelding’ uit te voeren, waarbij de overdragende onderneming volledig wordt ontheven van de schuld die door de overnemende onderneming wordt overgenomen, is de toestemming van de schuldeiser altijd vereist. Dit is een belangrijke bepaling om te voorkomen dat schuldeisers nadeel ondervinden doordat ze eenzijdig worden geconfronteerd met een nieuwe schuldenaar die mogelijk minder solvabel is.

Contractuele Positie en Overdracht van Werknemers

Zakelijke activiteiten worden ondersteund door een veelvoud aan contractuele relaties, zoals leveringsovereenkomsten met leveranciers, verkoopcontracten met klanten en huurovereenkomsten voor onroerend goed. De positie van een overdragende partij binnen deze contracten (de contractuele positie) wordt niet automatisch overgedragen aan de overnemende partij. Artikel 539-2 van het Japanse Burgerlijk Wetboek (2020), dat na de herziening is ingevoerd, vereist expliciet de toestemming van de andere contractpartij voor de overdracht van de contractuele positie. Daarom moeten de overdragende en de overnemende partij onderhandelen met de tegenpartijen van de belangrijkste contracten om instemming te verkrijgen voor de overgang van de contractpartij naar de overnemende partij.

De overdracht van arbeidsovereenkomsten met werknemers is een van de meest delicate aspecten bij bedrijfsoverdrachten. Arbeidsovereenkomsten zijn gebaseerd op een diep persoonlijke vertrouwensrelatie tussen werkgever en werknemer. Daarom kan, volgens de geest van artikel 625 van het Japanse Burgerlijk Wetboek, een werkgever zijn positie als werkgever niet overdragen aan een derde zonder de individuele toestemming van de werknemer. Voor de overdracht van werknemers van de overdragende naar de overnemende partij is de uitdrukkelijke toestemming van elke betrokken werknemer essentieel. Managers moeten de nieuwe arbeidsvoorwaarden bij de overnemende partij, zoals salaris, werktijden en secundaire arbeidsvoorwaarden, zorgvuldig uitleggen en begrip en instemming van de werknemers verkrijgen. Deze toestemming wordt doorgaans bevestigd door middel van een document, zoals een ‘Toestemmingsformulier voor Overdracht’. Als een werknemer de overdracht weigert, kan het bedrijf dit niet als reden gebruiken voor een eenzijdig ontslag en moet het alternatieven overwegen, zoals herplaatsing binnen een afdeling van de overdragende partij die niet wordt overgedragen.

Overzichtstabel van overdrachtsprocedures

De onderstaande tabel geeft een overzicht van de benodigde procedures en hun juridische basis voor de overdracht van de belangrijkste rechten en verplichtingen bij een bedrijfsoverdracht.

Juridische Verplichtingen en Risico’s na Bedrijfsoverdracht in Japan

Zelfs na de voltooiing van een bedrijfsoverdracht blijven zowel de overdragende als de overnemende onderneming bepaalde juridische verplichtingen en risico’s dragen onder Japans recht. Het begrijpen van deze post-transactionele juridische relaties is essentieel om onverwachte geschillen te voorkomen en de resultaten van de transactie te waarborgen.

Concurrentiebeperkingen voor Overdragende Bedrijven Onder Japans Recht

Wanneer een bedrijf in Japan zijn onderneming overdraagt, wordt het voor een bepaalde periode en binnen een bepaald gebied beperkt om eenzelfde soort onderneming te voeren. Dit staat bekend als de ‘plicht tot het vermijden van concurrentie’ en is vastgelegd in artikel 21 van de Japanse Vennootschapswet. Het doel van deze bepaling is om de belangen te beschermen van de overnemende onderneming, die de commerciële waarde (goodwill) van de onderneming als onderdeel van de tegenprestatie heeft verworven. Tenzij er een andere overeenkomst tussen de partijen is, mag het overdragende bedrijf gedurende 20 jaar vanaf de overdrachtsdatum geen gelijksoortige onderneming uitvoeren binnen de gemeente van overdracht en de aangrenzende gemeenten. Deze verplichting kan in de overeenkomst van bedrijfsoverdracht worden verkort of volledig uitgesloten. Aan de andere kant is het ook mogelijk om de periode te verlengen tot maximaal 30 jaar door een speciale afspraak.  

Wat belangrijk is, zelfs als deze verplichting contractueel is uitgesloten, verbiedt het derde lid van hetzelfde artikel het overdragende bedrijf altijd om met ‘oneerlijke concurrentie’ hetzelfde soort bedrijf te voeren. In rechtszaken is de aan- of afwezigheid van ‘oneerlijke concurrentie’ vaak een twistpunt. Bijvoorbeeld, in gevallen waarin het overdragende bedrijf na de overdracht van de onderneming producten verkoopt onder een naam die sterk lijkt op de naam van de producten die in de overgedragen onderneming werden gebruikt, of wanneer het een concurrerende website lanceert met gebruik van de klantenlijst van de overgedragen website en commerciële activiteiten ontplooit, hebben rechtbanken oneerlijke concurrentie vastgesteld en bevelen gegeven tot staking en schadevergoeding.  

Verantwoordelijkheid van de overnemende onderneming: bepalingen ter bescherming van schuldeisers

Bij bedrijfsoverdrachten is de overnemende onderneming in principe niet verantwoordelijk voor de schulden van de overdragende onderneming die niet zijn overgedragen. Echter, om de schuldeisers van de overdragende onderneming te beschermen, stelt het Japanse vennootschapsrecht belangrijke uitzonderingen vast.

De eerste is de ‘verantwoordelijkheid bij voortzetting van de handelsnaam’. Volgens artikel 22 van het Japanse vennootschapsrecht, als de overnemende onderneming de handelsnaam van de overdragende onderneming blijft gebruiken, neemt de overnemende onderneming ook de verantwoordelijkheid op zich om de schulden te voldoen die voortkomen uit de bedrijfsactiviteiten van de overdragende onderneming. Dit is een bepaling om de bescherming van externe schuldeisers te waarborgen, die mogelijk niet op de hoogte zijn van de wisseling van de bedrijfsvoering en nog steeds vertrouwen op de continuïteit van dezelfde onderneming. Deze verantwoordelijkheid kan worden ontlopen door registratie (vrijstellingsregistratie) dat de overnemende onderneming de schulden van de overdragende onderneming niet overneemt. Het is belangrijk op te merken dat deze verantwoordelijkheid niet alleen geldt voor de officieel geregistreerde handelsnaam, maar ook voor een breed bekende bedrijfsnaam of, in sommige gevallen, voor het voortgezet gebruik van een logo of merk (handelsmerk) dat het bedrijf symboliseert. De uitspraak van het Japanse Hooggerechtshof van 20 februari 2004 (2004) erkende deze verantwoordelijkheid voor het voortgezet gebruik van de naam van een golfclub, en in recentere lagere rechtbanken is een soortgelijk oordeel geveld voor het voortgezet gebruik van handelsmerken die de identiteit van de bedrijfsvoering aangeven. Dit suggereert dat de overnemende onderneming niet simpelweg door een formele naamswijziging aan verantwoordelijkheid kan ontsnappen, wat wijst op de noodzaak van een nauwe samenwerking tussen merkstrategie en juridische strategie.

De tweede is de ‘verantwoordelijkheid bij frauduleuze bedrijfsoverdrachten’. Dit is een systeem om bedrijfsoverdrachten te reguleren waarbij de overdragende onderneming, wetende dat dit schadelijk is voor de schuldeisers, alleen de goede bedrijfsactiva overdraagt aan de overnemende onderneming en zichzelf in een insolvente staat brengt, een zogenaamde vermogensonttrekking. Artikel 23-2 van het Japanse vennootschapsrecht, ingevoerd met de herziening van het vennootschapsrecht in 2014, staat schuldeisers die achterblijven bij de overdragende onderneming (resterende schuldeisers) toe om, onder bepaalde voorwaarden, van de overnemende onderneming nakoming van de schuld te eisen tot de waarde van de overgedragen activa. Voor de erkenning van deze eis is het noodzakelijk dat de overdragende onderneming de overdracht uitvoerde met de kennis dat dit schadelijk zou zijn voor de resterende schuldeisers, en dat de overnemende onderneming ook van deze feiten op de hoogte was (of dat het niet weten ervan geen ernstige nalatigheid was). Volgens de rechtspraak kan, zelfs als de tegenprestatie voor de bedrijfsoverdracht redelijk is, de toepassing van deze bepaling van kracht zijn als er een intentie is om activa te isoleren van bepaalde schuldeisers, met als doel hen te benadelen.

Samenvatting

In dit artikel hebben we de juridische kaders en praktische aandachtspunten van bedrijfsoverdrachten onder het Japanse vennootschapsrecht (Japanese Corporate Law) in detail besproken. We hebben duidelijk gemaakt dat de juridische aard van een bedrijfsoverdracht als ‘specifieke opvolging’ zowel strategische flexibiliteit biedt in de selectie van over te dragen activa als de procedurele complexiteit van het individueel overdragen van rechten en verplichtingen. Het Japanse vennootschapsrecht streeft naar een evenwicht tussen managementbesluitvorming en aandeelhoudersrechten door speciale resoluties van de algemene vergadering voor belangrijke transacties en het recht van tegenstemmende aandeelhouders om hun aandelen te laten kopen. In de praktijk is het van cruciaal belang om individuele toestemming te verkrijgen voor de overdracht van activa, passiva, contracten en met name arbeidsovereenkomsten van werknemers, gebaseerd op het Japanse burgerlijk recht (Japanese Civil Code). Bovendien zijn na de overdracht juridische overwegingen zoals de non-concurrentieverplichting van de overdragende onderneming en de verantwoordelijkheid van de overnemende onderneming bij het voortzetten van de handelsnaam of bij frauduleuze overdrachten essentieel om onvoorziene risico’s te vermijden. Hoewel bedrijfsoverdrachten een krachtig middel kunnen zijn in de groeistrategie en herstructurering van een onderneming, hangt het succes ervan af van een diepgaand begrip van deze juridische aspecten en een zorgvuldige planning gebaseerd op gespecialiseerde kennis.

Monolith Law Office heeft een rijke ervaring in het leveren van juridische diensten met betrekking tot bedrijfsoverdrachten aan een divers scala van cliënten in Japan. Ons kantoor heeft meerdere Engelssprekende advocaten met buitenlandse juridische kwalificaties in dienst, die in staat zijn om de complexe bepalingen van het Japanse vennootschapsrecht en burgerlijk recht nauwkeurig uit te leggen en te ondersteunen binnen een internationale zakelijke context. Wij bieden uitgebreide ondersteuning in alle fasen van een bedrijfsoverdracht, van de initiële strategieontwikkeling tot due diligence, het opstellen en onderhandelen van contracten, en de uitvoering van diverse juridische procedures. Wanneer u een bedrijfsoverdracht in Japan overweegt, raadpleeg dan onze experts om uw strategische doelen te bereiken en potentiële risico’s tot een minimum te beperken.