Ο ρόλος και οι ευθύνες του ελεγκτή στο εταιρικό δίκαιο της Ιαπωνίας

Στην εταιρική διακυβέρνηση της Ιαπωνίας, το σύστημα των ελεγκτών (監査役, kansayaku) κατέχει μια μοναδική και ιδιαίτερα σημαντική θέση. Πρόκειται για έναν θεσμό που σχεδιάστηκε για να παρακολουθεί και να διορθώνει την εκτέλεση των καθηκόντων των διευθυντών, διασφαλίζοντας την υγιή διαχείριση της επιχείρησης. Αυτό το σύστημα έχει αναπτυχθεί με μοναδικό τρόπο, διαφορετικό από το ‘Audit Committee’ που είναι ευρέως διαδεδομένο στις χώρες του αγγλοσαξονικού δικαίου ή το ‘Aufsichtsrat’ της Γερμανίας. Εξαιτίας αυτού, οι λειτουργίες και η θέση του μπορεί να φαίνονται δύσκολες στην κατανόηση από μια διεθνή προοπτική. Το σύστημα των ελεγκτών στην Ιαπωνία βασίζεται σε μια μοναδική δομή διακυβέρνησης όπου το συμβούλιο διευθυντών και το συμβούλιο ελεγκτών λειτουργούν παράλληλα, με την επιτήρηση και την εποπτεία της εκτέλεσης των καθηκόντων να γίνεται από και τα δύο συμβούλια, ενώ το συμβούλιο ελεγκτών έχει επίσης εποπτική και επιτηρητική λειτουργία έναντι του συμβουλίου διευθυντών, προσδίδοντας μια πολυπλοκότητα στο σύστημα.

Ο ρόλος των ελεγκτών έχει εξελιχθεί με την πάροδο του χρόνου, από την απλή λογιστική επιθεώρηση στην επιχειρησιακή ελέγχουσα και περαιτέρω στην επιθεώρηση της ευθύνης της διοίκησης. Η ιστορική αυτή εξέλιξη είναι απαραίτητη για την κατανόηση του ευρύ φάσματος των καθηκόντων των σημερινών ελεγκτών και έχει οδηγήσει σε συζητήσεις για την επικάλυψη των ρόλων με τους μη εκτελεστικούς διευθυντές. Το δυναμικό αυτό χαρακτηριστικό του ιαπωνικού συστήματος ελεγκτών δείχνει την ευελιξία του αλλά και τις συζητήσεις που υπάρχουν γύρω από την αποτελεσματικότητά του. Το παρόν άρθρο στοχεύει να παρέχει μια λεπτομερή εξήγηση του ρόλου, των εξουσιών, των υποχρεώσεων και των ευθυνών των ελεγκτών, καθώς και των σχετικών κύριων νομικών προηγούμενων, βάσει του ιαπωνικού εταιρικού νόμου (Japanese Corporate Law). Χρησιμοποιώντας σαφείς και κατανοητές διατυπώσεις, επιδιώκουμε να προωθήσουμε μια βαθιά κατανόηση των μηχανισμών εταιρικής διακυβέρνησης στην Ιαπωνία.

Ο Ελεγκτής στο Ιαπωνικό Εταιρικό Δίκαιο: Ορισμός και Σκοπός

Στο ιαπωνικό εταιρικό δίκαιο, ο ελεγκτής θεωρείται ένα από τα θεσμικά όργανα μιας ανώνυμης εταιρείας. Το Άρθρο 381, Παράγραφος 1 του Ιαπωνικού Εταιρικού Δικαίου ορίζει σαφώς ότι «ο ελεγκτής είναι υπεύθυνος για τον έλεγχο της εκτέλεσης των καθηκόντων των διευθυντών (και των λογιστικών συμβούλων σε εταιρείες με τέτοια θέση)». Όπως φαίνεται από αυτόν τον ορισμό, ο κύριος σκοπός του ελεγκτή είναι να παρακολουθεί και να επαληθεύει ότι η εκτέλεση των καθηκόντων των διευθυντών είναι σύμφωνη με τους νόμους και το καταστατικό και ότι πραγματοποιείται με τον κατάλληλο τρόπο.

Ο ελεγκτής έχει τον ρόλο του «σταθεροποιητικού μηχανισμού» για τη διατήρηση και ενίσχυση της υγιούς διαχείρισης της εταιρείας. Αυτό σημαίνει όχι μόνο την ανίχνευση πιθανών παρατυπιών ή λαθών από μεμονωμένους διευθυντές, αλλά και την «επιθεώρηση της διοίκησης» που συμβάλλει στη διατήρηση της εταιρικής φήμης και στη βελτίωση της απόδοσης, στοχεύοντας σε ένα κοινό διοικητικό σκοπό. Ο ελεγκτής δεν είναι εκτελεστικός αλλά επιβλέπει την εκτέλεση των καθηκόντων των διευθυντών και προτρέπει σε διορθώσεις όπου απαιτείται. Για αυτόν τον λόγο, απαιτείται από τον ελεγκτή να εκτελεί τα καθήκοντά του ανεξάρτητα από το διοικητικό συμβούλιο, καθιστώντας τον απαραίτητο για την τήρηση των νόμων και τη διατήρηση διαφάνειας στη διοίκηση της εταιρείας.

Οι καθήκοντα του ελεγκτή περιλαμβάνουν τόσο τον έλεγχο της διοίκησης όσο και τον λογιστικό έλεγχο. Στον έλεγχο της διοίκησης, επαληθεύεται η νομιμότητα και η σκοπιμότητα της εκτέλεσης των καθηκόντων των διευθυντών, ενώ στον λογιστικό έλεγχο εξετάζεται η ακρίβεια των λογιστικών εγγράφων. Η διπλή αυτή ρόλος του ελεγκτή διαφέρει από τις επιτροπές ελέγχου πολλών ξένων χωρών, οι οποίες εστιάζουν κυρίως στην οικονομική αναφορά. Η ευρεία αυτή εμβέλεια του ελέγχου επιτρέπει στον ελεγκτή να παρακολουθεί πιο ολοκληρωμένα τη διοίκηση της εταιρείας, αλλά ταυτόχρονα απαιτεί από αυτόν όχι μόνο λογιστικές γνώσεις αλλά και βαθιά κατανόηση της γενικής επιχειρηματικής διαχείρισης. Αυτός ο ολοκληρωμένος ρόλος είναι σημαντικός για τις ξένες εταιρείες που αξιολογούν τη λειτουργία του ιαπωνικού ελεγκτή.

Σύμφωνα με το ιαπωνικό εταιρικό δίκαιο, δεν απαιτείται η ύπαρξη ελεγκτή σε όλες τις ανώνυμες εταιρείες. Η εγκατάσταση ελεγκτή είναι υποχρεωτική καταρχήν για τις εταιρείες με διοικητικό συμβούλιο, αλλά υπάρχουν εταιρείες που μπορούν να λειτουργούν χωρίς ελεγκτή υπό ορισμένες συνθήκες. Για παράδειγμα, αυτό ισχύει για εταιρείες με περιορισμένη μεταβίβαση μετοχών, εταιρείες χωρίς διοικητικό συμβούλιο ή εταιρείες με διοικητικό συμβούλιο που έχουν λογιστικό σύμβουλο. Ειδικότερα, οι εταιρείες με επιτροπή διορισμών ή επιτροπή ελέγχου δεν επιτρέπεται να έχουν ελεγκτή.

Αν και ο ελεγκτής έχει νομικά καθορισμένη την ανεξάρτητη θέση του από το διοικητικό συμβούλιο, η παραδοσιακή ιαπωνική εταιρική κουλτούρα, και ειδικότερα οι πρακτικές απασχόλησης όπως η ιεραρχία βάσει ηλικίας και η διά βίου απασχόληση, μπορεί να επηρεάσουν το πόσο αποτελεσματικά ο ελεγκτής μπορεί να ασκήσει την εποπτική και διορθωτική του λειτουργία έναντι της διοίκησης. Αυτό υποδηλώνει μια δυνητική πρόκληση στη λειτουργία του συστήματος, καθώς η νομική ανεξαρτησία δεν συνδέεται πάντα άμεσα με την πραγματική ανεξαρτησία ή την επιρροή. Για παράδειγμα, ένας ελεγκτής που προήχθη από τις εσωτερικές τάξεις της εταιρείας μπορεί να βρει δύσκολο να επιβάλει αυστηρό έλεγχο στη διοίκηση που τον προώθησε.

Τα Δικαιώματα και Υποχρεώσεις του Ελεγκτή στην Ιαπωνία

Ο ελεγκτής, από την ανεξάρτητη θέση του, έχει αποδοθεί ισχυρά δικαιώματα και σαφείς υποχρεώσεις από τον Ιαπωνικό Νόμο των Εταιρειών (Japanese Companies Act). Αυτά τα δικαιώματα και υποχρεώσεις είναι ζωτικής σημασίας για τον ελεγκτή προκειμένου να επιτελέσει αποτελεσματικά την εποπτεία της διοίκησης των καθηκόντων των διευθυντών και να προστατεύσει τα συμφέροντα της εταιρείας.

Τα Κύρια Δικαιώματα του Ελεγκτή στην Ιαπωνία

Ο ελεγκτής στην Ιαπωνία έχει την εξουσία να ελέγχει την εκτέλεση των καθηκόντων των διευθυντών (και των λογιστικών συμβούλων σε εταιρείες που έχουν εγκαταστήσει τέτοιες θέσεις) και πρέπει να δημιουργήσει μια έκθεση ελέγχου σύμφωνα με τις διατάξεις που ορίζονται από το Υπουργείο Δικαιοσύνης [Άρθρο 381, Παράγραφος 1 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου (Japanese Corporate Law)]. Αυτή η έκθεση ελέγχου παρουσιάζεται στη γενική συνέλευση των μετόχων και αποτελεί ένα σημαντικό μέσο για να ενημερώσει τους μετόχους για τις απόψεις του ελεγκτή σχετικά με τη διοίκηση της εταιρείας.

Επιπλέον, ο ελεγκτής μπορεί ανά πάσα στιγμή να ζητήσει από τους διευθυντές, τους λογιστικούς συμβούλους, τους διαχειριστές και άλλους υπαλλήλους να του παράσχουν εκθέσεις για την επιχείρηση και να ερευνήσει την κατάσταση των επιχειρήσεων και της περιουσίας της εταιρείας [Άρθρο 381, Παράγραφος 2 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου]. Όταν κρίνει απαραίτητο, μπορεί επίσης να ζητήσει αναφορές από τις θυγατρικές και να ερευνήσει την κατάσταση των επιχειρήσεων και της περιουσίας τους [Άρθρο 381, Παράγραφος 3 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου]. Αυτή η εκτεταμένη εξουσία έρευνας είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη απάτης και ακατάλληλης εκτέλεσης των εργασιών σε πρώιμο στάδιο.

Ο ελεγκτής πρέπει να παρευρίσκεται στις συνεδριάσεις του διοικητικού συμβουλίου και να εκφράζει τη γνώμη του όταν το κρίνει απαραίτητο [Άρθρο 383, Παράγραφος 1 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου]. Ωστόσο, δεν είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου και επομένως δεν έχει δικαίωμα ψήφου στις αποφάσεις του [Ιαπωνικός Εταιρικός Νόμος]. Αυτό διαφέρει από την πρακτική σε άλλες χώρες, όπου τα μέλη των επιτροπών ελέγχου συχνά έχουν δικαίωμα ψήφου στις συνεδριάσεις του διοικητικού συμβουλίου, και είναι ένα σημείο που απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή.

Επιπρόσθετα, ο ελεγκτής μπορεί να ζητήσει από τους διευθυντές να συγκαλέσουν το διοικητικό συμβούλιο εάν δεν το κάνουν ή εάν κρίνει ότι είναι απαραίτητο. Εάν δεν εκδοθεί κλήση για συνεδρίαση εντός πέντε ημερών από την αίτηση, ο ελεγκτής που έκανε την αίτηση μπορεί να συγκαλέσει το διοικητικό συμβούλιο [Άρθρο 383, Παράγραφοι 2 και 3 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου]. Αυτό αποτελεί ένα σημαντικό δικαίωμα που επιτρέπει στον ελεγκτή να παρέμβει ενεργά εάν το διοικητικό συμβούλιο δεν λειτουργεί σωστά.

Όταν οι διευθυντές προβαίνουν σε πράξεις που υπερβαίνουν τους σκοπούς της εταιρείας ή παραβιάζουν τους νόμους ή το καταστατικό, και υπάρχει κίνδυνος σημαντικής ζημιάς για την εταιρεία, ο ελεγκτής μπορεί να ζητήσει από τους διευθυντές να σταματήσουν τέτοιες πράξεις [Άρθρο 385, Παράγραφος 1 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου]. Αυτό το δικαίωμα παρέμβασης είναι ένα ισχυρό μέσο που επιτρέπει στον ελεγκτή να δράσει προληπτικά πριν προκληθεί σοβαρή ζημιά στην εταιρεία.

Σε περιπτώσεις όπου οι διευθυντές κινούν δικαστικές διαδικασίες κατά της εταιρείας ή οι μέτοχοι κινούν δικαστικές διαδικασίες κατά των διευθυντών, ο ελεγκτής αντιπροσωπεύει την εταιρεία [Άρθρο 386, Παράγραφος 1 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου]. Με αυτόν τον τρόπο, τα συμφέροντα της εταιρείας προστατεύονται κατάλληλα ακόμα και σε περιπτώσεις σύγκρουσης συμφερόντων.

Τέλος, ο ελεγκτής έχει το δικαίωμα να απαιτήσει από την εταιρεία την κάλυψη των απαραίτητων εξόδων για την εκτέλεση των καθηκόντων του [Άρθρο 388 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου]. Έτσι, ο ελεγκτής μπορεί να εκτελέσει τα καθήκοντά του χωρίς οικονομικούς περιορισμούς.

Κύριες Υποχρεώσεις του Ελεγκτή στην Ιαπωνία

Ο ελεγκτής στην Ιαπωνία, πέρα από την άσκηση των παραπάνω εξουσιών, φέρει και τις ακόλουθες σημαντικές υποχρεώσεις.

Έχει την υποχρέωση να συντάσσει έκθεση ελέγχου βάσει των αποτελεσμάτων της επιθεώρησης της εκτέλεσης των καθηκόντων των διευθυντών [Άρθρο 381, Παράγραφος 1, Εδάφιο 2 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου (Japanese Corporate Law)]. Αυτή η έκθεση παρέχει μια ανεξάρτητη γνώμη στους μετόχους και άλλους ενδιαφερόμενους σχετικά με την κατάσταση διακυβέρνησης της εταιρείας.

Επιπλέον, ο ελεγκτής οφείλει να παρευρίσκεται στις συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου και να εκφράζει τη γνώμη του όποτε απαιτείται [Άρθρο 383, Παράγραφος 1 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου (Japanese Corporate Law)]. Αυτό στοχεύει στην ενεργό συμμετοχή στις συζητήσεις του Διοικητικού Συμβουλίου και στην τονωτική παρουσίαση θεμάτων προς ανησυχία, προκειμένου να διασφαλιστεί η καταλληλότητα των αποφάσεων που λαμβάνονται.

Παράλληλα, ο ελεγκτής πρέπει να αναφέρει αμέσως στη Γενική Συνέλευση των Μετόχων εάν ανακαλύψει ότι οι διευθυντές διαπράττουν παράνομες πράξεις ή παραβιάζουν σοβαρά τους νόμους ή το καταστατικό [Άρθρο 384 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου (Japanese Corporate Law)]. Η υποχρέωση αυτής της αναφοράς είναι ένα σημαντικό μέσο για την αποκάλυψη της εταιρικής ανομίας και την προώθηση της διόρθωσής της.

Ο ελεγκτής φέρει επίσης την υποχρέωση να διενεργεί λογιστικό έλεγχο, ελέγχοντας την ύπαρξη και τη συλλογή των υποστηρικτικών εγγράφων που αποτελούν τη βάση για την κατάρτιση των λογιστικών και υπολογιστικών εγγράφων της εταιρείας, καθώς και την κατασκευή και λειτουργία του συστήματος συλλογής και αποθήκευσης, ελέγχοντας τη συμμόρφωση με διάφορους νόμους.

Ο ελεγκτής έχει την υποχρέωση να παρευρίσκεται στις συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου και να εκφράζει τη γνώμη του, καθώς και να ασκεί ισχυρές εξουσίες όπως το δικαίωμα αίτησης σύγκλησης του Διοικητικού Συμβουλίου και το δικαίωμα αίτησης για παύση παράνομων πράξεων, αλλά δεν διαθέτει δικαίωμα ψήφου στις αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου. Αυτή η δομή τονίζει τον ρόλο του ελεγκτή ως “φύλακα” και δείχνει ότι βρίσκεται σε θέση να ελέγχει τη νομιμότητα και την εγκυρότητα των διαδικασιών από το εξωτερικό, χωρίς να εμπλέκεται άμεσα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της διοίκησης. Αυτό διαφέρει σημαντικά από πολλά μέλη επιτροπών ελέγχου στο εξωτερικό που διαθέτουν δικαίωμα ψήφου στις αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου και υποδηλώνει ότι η επιρροή του ελεγκτή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητά του να διερευνά και να πείθει με τις γνώμες του.

Η κατοχή από τον ελεγκτή του δικαιώματος να ζητά τη σύγκληση του Διοικητικού Συμβουλίου και, εάν οι διευθυντές δεν ανταποκρίνονται, τη δυνατότητα να το συγκαλέσει ο ίδιος [Άρθρα 383, Παράγραφος 2 και 383, Παράγραφος 3 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου (Japanese Corporate Law)], καθώς και το δικαίωμα αίτησης για παύση παράνομων πράξεων των διευθυντών [Άρθρο 385, Παράγραφος 1 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου (Japanese Corporate Law)] δείχνει ότι ο ελεγκτής δεν περιορίζεται σε μια απλή εκ των υστέρων επιθεώρηση, αλλά αναλαμβάνει έναν προληπτικό και ενεργό ρόλο για την αποτροπή ζημιών στην εταιρεία. Αυτό τονίζει ότι οι καθήκοντα του ελεγκτή δεν περιορίζονται μόνο στην ανίχνευση παρατυπιών, αλλά και στην πρόληψή τους.

Ευθύνες και Απαλλαγές των Ελεγκτών στην Ιαπωνία

Οι ελεγκτές στην Ιαπωνία, εάν παραμελήσουν τα σημαντικά καθήκοντά τους, μπορεί να φέρουν διάφορες ευθύνες βάσει του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου (Japanese Corporate Law). Παράλληλα, υπό ορισμένες συνθήκες, υπάρχει ένα σύστημα που επιτρέπει την μερική απαλλαγή από αυτές τις ευθύνες.

Τύποι Ευθύνης των Ελεγκτών Λογιστικής στην Ιαπωνία

Οι ευθύνες που αναλαμβάνουν οι ελεγκτές λογιστικής στην Ιαπωνία περιλαμβάνουν κυρίως την αστική ευθύνη, την ποινική ευθύνη και τις διοικητικές ποινές.

Ως αστική ευθύνη, οι ελεγκτές λογιστικής φέρουν την ευθύνη αποζημίωσης για τις ζημιές που προκλήθηκαν στην εταιρεία εάν παραμελήσουν τα καθήκοντά τους [Άρθρο 423 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου]. Αυτό αφορά τις περιπτώσεις όπου οι ελεγκτές λογιστικής αμελούν το καθήκον της επιμελούς διαχείρισης. Επιπλέον, εάν οι ελεγκτές λογιστικής ενεργούν με κακόβουλη πρόθεση ή σοβαρή αμέλεια κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους, ή εάν κάνουν ψευδείς δηλώσεις ή καταγραφές σημαντικών θεμάτων στην ελεγκτική έκθεση (εκτός αν αποδείξουν ότι δεν ήταν αμελείς), τότε φέρουν ευθύνη αποζημίωσης και προς τρίτους [Άρθρο 429 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου]. Επιπρόσθετα, υπάρχει πιθανότητα να κληθούν να αναλάβουν ευθύνη βάσει του Νόμου για τις Χρηματοπιστωτικές Συναλλαγές, εάν υπάρχουν ψευδείς δηλώσεις σε σημαντικά έγγραφα όπως οι εκθέσεις αξιών ή τα τριμηνιαία ανακοινωθέντα.

Όσον αφορά την ποινική ευθύνη, οι ελεγκτές λογιστικής μπορεί να υπόκεινται σε ποινές φυλάκισης ή πρόστιμα εάν διαπράξουν συγκεκριμένες πράξεις που ορίζονται από τον Ιαπωνικό Εταιρικό Νόμο, όπως ειδικά εγκλήματα προδοσίας, απόπειρα τέτοιων εγκλημάτων, χρήση ψευδών εγγράφων, κατάχρηση εμπιστοσύνης, δωροδοκία σε σχέση με την άσκηση δικαιωμάτων των μετόχων κ.ά. [Άρθρα 960 έως 970 και άλλα του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου].

Σε ό,τι αφορά τις διοικητικές ποινές, οι ελεγκτές λογιστικής μπορεί να υποστούν πρόστιμα εάν κάνουν ψευδείς δηλώσεις στην ελεγκτική έκθεση, αν δεν εκλέξουν μόνιμο ελεγκτή λογιστικής στο συμβούλιο, αν δεν διατηρήσουν τα πρακτικά του συμβουλίου, αν δεν παρέχουν εξηγήσεις για θέματα που ζητούνται από τους μετόχους σε γενικές συνελεύσεις και αν παραλείψουν να εκλέξουν προσωρινό λογιστή ελεγκτή, μεταξύ άλλων παραβάσεων του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου [Άρθρο 976-7 και άλλα του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου]. Οι διοικητικές ποινές είναι διαφορετικές από τις ποινικές και δεν συνεπάγονται ακυρότητα.

Ο Ιαπωνικός Εταιρικός Νόμος επιβάλλει αυστηρές ευθύνες στους ελεγκτές λογιστικής, όπως την ευθύνη για παραμέληση καθηκόντων [Άρθρο 423 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου] και την ευθύνη αποζημίωσης προς τρίτους [Άρθρο 429 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου]. Αυτό δείχνει ότι απαιτείται υψηλό επίπεδο προσοχής στην εκτέλεση των καθηκόντων τους, καθώς οι ελεγκτές λογιστικής έχουν έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην εταιρική διακυβέρνηση. Η ύπαρξη ποινικών ευθυνών και διοικητικών ποινών περαιτέρω τονίζει τη σημασία αυτού του ρόλου.

Απαλλαγή Ευθύνης των Ελεγκτών Λογιστικών Βιβλίων Σύμφωνα με το Ιαπωνικό Εταιρικό Δίκαιο

Η ευθύνη των ελεγκτών λογιστικών βιβλίων είναι αυστηρή, αλλά υπό ορισμένες συνθήκες, υπάρχει ένα σύστημα που επιτρέπει την μερική απαλλαγή από αυτήν την ευθύνη. Αυτό στοχεύει στην εξισορρόπηση του νομικού κινδύνου που αντιμετωπίζουν οι ελεγκτές κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους και στην προσέλκυση ικανών ατόμων για τη θέση του ελεγκτή.

Η ευθύνη των ελεγκτών για αποζημίωση της εταιρείας λόγω παραλείψεων στα καθήκοντά τους δεν μπορεί να απαλλαγεί χωρίς τη συναίνεση των συνολικών μετόχων, ως κανόνας [Άρθρο 424 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου].  

Ωστόσο, εάν οι ελεγκτές ενεργούν με καλή πίστη και χωρίς σοβαρή αμέλεια κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους, το ποσό της αποζημίωσης που υπερβαίνει το ελάχιστο όριο ευθύνης (το διπλάσιο του ετήσιου αμοιβής του ελεγκτή) μπορεί να απαλλαγεί με απλή απόφαση της γενικής συνέλευσης των μετόχων [Άρθρο 425 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου]. Κατά την υποβολή πρότασης για απαλλαγή ευθύνης των διευθυντών στη γενική συνέλευση, απαιτείται η συναίνεση όλων των ελεγκτών [Άρθρο 425, Παράγραφος 3 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου].  

Επιπλέον, μέσω της καταστατικής διάταξης, μπορεί να είναι δυνατή η παρόμοια μερική απαλλαγή με τη συναίνεση της πλειοψηφίας των διευθυντών ή με απόφαση του διοικητικού συμβουλίου [Άρθρο 426 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου]. Ωστόσο, αυτή η απαλλαγή δεν είναι δυνατή εάν μέτοχος που κατέχει πάνω από 3% των δικαιωμάτων ψήφου εκφράσει αντίρρηση εντός συγκεκριμένης περιόδου [Άρθρο 426, Παράγραφος 7 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου].  

Επιπρόσθετα, για τους εξωτερικούς ελεγκτές και άλλους, είναι δυνατή η σύναψη συμβάσεων περιορισμού ευθύνης με την εταιρεία, όπως ορίζεται στο καταστατικό [Άρθρο 427 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου]. Σε περίπτωση που συναφθεί τέτοια σύμβαση, το ανώτατο όριο ευθύνης των εξωτερικών ελεγκτών είναι το διπλάσιο του ποσού της αμοιβής τους ή ένα ποσό που ορίζει η εταιρεία, όποιο από τα δύο είναι υψηλότερο.  

Η ευθύνη των ελεγκτών για αποζημίωση μπορεί επίσης να καλυφθεί από ασφάλιση ευθύνης των εταιρικών στελεχών (D&O ασφάλιση). Ωστόσο, βάσει των όρων της ασφάλισης, δεν προβλέπεται καταβολή ασφαλίστρου για ζημιές που προκύπτουν από εγκληματικές πράξεις των στελεχών ή από πράξεις που εκτελέστηκαν με συνείδηση παράβασης των νόμων.  

Αυτά τα συστήματα απαλλαγής αποσκοπούν στην εξισορρόπηση μεταξύ της αυστηρής ευθύνης των ελεγκτών και της ανάγκης προσέλκυσης ικανών ατόμων για την εκτέλεση αυτών των καθηκόντων. Η εισαγωγή συμβάσεων περιορισμού ευθύνης για τους εξωτερικούς ελεγκτές είναι μια πρωτοβουλία που στοχεύει στην ενεργή πρόσληψη εξωτερικών ειδικών για την αύξηση της αντικειμενικότητας στην εταιρική διακυβέρνηση. Η ύπαρξη της συναίνεσης της γενικής συνέλευσης και του δικαιώματος αντίρρησης εξασφαλίζει ότι η διαδικασία απαλλαγής ευθύνης λειτουργεί υπό την επίβλεψη των μετόχων.

Η σχέση μεταξύ του Ελεγκτή και άλλων οργάνων στην Ιαπωνία

Στην Ιαπωνία, ο Ελεγκτής συνεργάζεται στενά με άλλα όργανα όπως το Διοικητικό Συμβούλιο, τη Γενική Συνέλευση των Μετόχων και τους Λογιστές Ελεγκτές, προκειμένου να διασφαλίσει την υγιή εταιρική διακυβέρνηση. Αυτή η σχέση χαρακτηρίζεται από αμοιβαία επιτήρηση και συγκράτηση.

Η Σχέση με το Διοικητικό Συμβούλιο στην Ιαπωνία

Ο ελεγκτής είναι ένα ανεξάρτητο όργανο από το διοικητικό συμβούλιο και δεν υπάγεται στην εντολή ή τη δικαιοδοσία του. Αυτό είναι ένα ουσιώδες στοιχείο, καθώς ο ελεγκτής πρέπει να ελέγχει την εκτέλεση των καθηκόντων των διευθυντών από μια αντικειμενική και ουδέτερη θέση. Ο ελεγκτής έχει την υποχρέωση να παρευρίσκεται στις συνεδριάσεις του διοικητικού συμβουλίου και να εκφράζει τη γνώμη του όταν κρίνει ότι είναι απαραίτητο [Άρθρο 383, Παράγραφος 1 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου (2005)], αλλά δεν είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου και επομένως δεν μπορεί να ασκήσει δικαίωμα ψήφου στις αποφάσεις του.

Ο ελεγκτής εποπτεύει τη λειτουργία του διοικητικού συμβουλίου μέσω του δικαιώματος αίτησης σύγκλησης και του δικαιώματος αίτησης παύσης παράνομων πράξεων των διευθυντών. Για παράδειγμα, εάν ένας διευθυντής προτίθεται να προβεί σε πράξεις που παραβιάζουν τη νομοθεσία ή το καταστατικό, ο ελεγκτής μπορεί να αιτηθεί την αναστολή αυτών των πράξεων, προλαμβάνοντας έτσι τη ζημία στην εταιρεία. Ενώ ο ελεγκτής δεν επηρεάζει άμεσα την ισχύ των αποφάσεων του διοικητικού συμβουλίου, όταν το διοικητικό συμβούλιο προβαίνει σε αποφάσεις με έγγραφο, η απόφαση δεν μπορεί να παραλειφθεί εάν ο ελεγκτής εκφράσει αντίρρηση. Αυτό δείχνει ότι, παρόλο που ο ελεγκτής δεν έχει δικαίωμα ψήφου, η παρουσία του έχει σημαντική επίδραση στη διαδικασία λήψης αποφάσεων του διοικητικού συμβουλίου. Η ύπαρξη του ελεγκτή λειτουργεί ως αποτρεπτικός παράγοντας για ανάρμοστες ή ακατάλληλες αποφάσεις στο διοικητικό συμβούλιο, ελέγχει τη νομιμότητα των συζητήσεων και των αποφάσεων, καθώς και την εκτέλεση των καθηκόντων των επιμέρους διευθυντών, και προωθεί τις αναγκαίες διορθώσεις. Επιπλέον, ο ελεγκτής ελέγχει και τα πρακτικά του διοικητικού συμβουλίου, επιβεβαιώνοντας ότι δεν υπάρχουν ασυνέπειες, παραλείψεις ή παραποιήσεις στο περιεχόμενο.

Σχέσεις με τη Γενική Συνέλευση των Μετόχων

Οι ελεγκτές στην Ιαπωνία έχουν την υποχρέωση να επιβεβαιώνουν ότι τα έγγραφα και οι προτάσεις που υποβάλλονται από τους διευθυντές στη Γενική Συνέλευση των Μετόχων δεν παραβιάζουν τη νομοθεσία ή το καταστατικό. Ακόμη και αν τα περιεχόμενα δεν παραβιάζουν τη νομοθεσία ή το καταστατικό, αλλά είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε μειονεκτήματα για την εταιρεία, οι ελεγκτές έχουν την υποχρέωση να αναφέρουν αυτό το γεγονός στη Γενική Συνέλευση των Μετόχων. Μέσω αυτής της διαδικασίας, οι μέτοχοι μπορούν να λάβουν μια ανεξάρτητη γνώμη από τους ελεγκτές σχετικά με την κατάσταση διαχείρισης της εταιρείας και την εκτέλεση των καθηκόντων από τους διευθυντές. Η εκλογή των ελεγκτών γίνεται με απλή απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των Μετόχων, ενώ η αποπομπή τους απαιτεί ειδική απόφαση της ίδιας συνέλευσης. Έτσι, οι ελεγκτές φέρουν ευθύνη απέναντι στους μετόχους και συμβάλλουν στην προστασία των συμφερόντων τους.  

Η Σχέση με τον Λογιστικό Ελεγκτή

Ο λογιστικός ελεγκτής αποτελεί ένα από τα θεσμικά όργανα μιας ανώνυμης εταιρείας στην Ιαπωνία και φέρει την ευθύνη του ελέγχου των λογιστικών βιβλίων της εταιρείας. Ο ελεγκτής (ή το συμβούλιο ελεγκτών) έχει την εξουσία να αποφασίζει για το περιεχόμενο των προτάσεων που υποβάλλονται στη γενική συνέλευση των μετόχων σχετικά με την εκλογή, την απόλυση ή τη μη επανεκλογή του λογιστικού ελεγκτή [Άρθρο 344, Παράγραφος 1 και Άρθρο 344, Παράγραφος 3 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου]. Αυτός ο μηχανισμός σχεδιάστηκε για να αποτρέπει τη διοίκηση από το να απομακρύνει λογιστικούς ελεγκτές που μπορεί να είναι δυσάρεστοι για αυτήν ή να τοποθετεί πρόσωπα που της είναι ευνοϊκά, εξασφαλίζοντας έτσι την ανεξαρτησία και την αποτελεσματικότητα του λογιστικού ελεγκτή. Αυτό αποτελεί έναν από τους σημαντικούς παράγοντες ελέγχου στη δομή της εταιρικής διακυβέρνησης στην Ιαπωνία.

Επιπλέον, για την καθορισμό της αμοιβής του λογιστικού ελεγκτή απαιτείται η συναίνεση του ελεγκτή ή των συναφών οργάνων [Άρθρο 399 του Ιαπωνικού Εταιρικού Νόμου]. Αυτό διασφαλίζει ότι ο λογιστικός ελεγκτής μπορεί να εκτελέσει τα καθήκοντά του ανεξάρτητα και χωρίς ακατάλληλη επιρροή από τη διοίκηση. Επιπρόσθετα, ο λογιστικός ελεγκτής οφείλει να αναφέρει αμέσως στον ελεγκτή (ή στο συμβούλιο ελεγκτών) οποιαδήποτε παράνομη πράξη ή σοβαρή παράβαση των νόμων ή του καταστατικού που μπορεί να ανακαλύψει κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του. Ο ελεγκτής έχει το δικαίωμα, εφόσον το κρίνει απαραίτητο για την εκτέλεση των καθηκόντων του, να ζητήσει από τον λογιστικό ελεγκτή να υποβάλει έκθεση σχετικά με τον έλεγχο, και ο λογιστικός ελεγκτής οφείλει να συμμορφωθεί με αυτό το αίτημα. Σε περίπτωση που ο λογιστικός ελεγκτής διαφωνεί με τον ελεγκτή, του επιτρέπεται να παρευρεθεί στην τακτική γενική συνέλευση των μετόχων και να εκφράσει την άποψή του. Αυτές οι διατάξεις συνδράμουν στη δημιουργία ενός ισχυρού συστήματος συνεργασίας μεταξύ του ελεγκτή και του λογιστικού ελεγκτή, εξασφαλίζοντας τη διαφάνεια και την ακρίβεια των οικονομικών αναφορών.

Παραδείγματα Δικαστικών Αποφάσεων στην Ιαπωνία σχετικά με τον Ρόλο των Ελεγκτών

Τα δικαστήρια της Ιαπωνίας έχουν διασαφηνίσει την ερμηνεία του εύρους των καθηκόντων και της ευθύνης από παραλείψεις των ελεγκτών μέσω αρκετών σημαντικών αποφάσεων. Αυτές οι αποφάσεις καθορίζουν συγκεκριμένα τον ρόλο που πρέπει να εκπληρώσουν οι ελεγκτές και το βάρος των ευθυνών τους.

Παραδείγματα Δικαστικών Αποφάσεων σχετικά με την Ευθύνη των Ελεγκτών για Παραλείψεις

Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της 19ης Ιουλίου 2021 αφορά μια υπόθεση σε μη δημόσια εταιρεία, όπου ο ελεγκτής περιορισμένης λογιστικής εποπτείας δεν κατάφερε να ανακαλύψει μια περίπτωση κλοπής από έναν υπάλληλο. Σε αυτή την υπόθεση, παρά το γεγονός ότι είχαν πλαστογραφηθεί έγγραφα επιβεβαίωσης υπολοίπων για να κρυφτεί η κλοπή, ο ελεγκτής αμέλησε να ελέγξει τα πρωτότυπα, κάτι που θεωρήθηκε ως παράλειψη καθηκόντων. Το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάσισε ότι ο ελεγκτής περιορισμένης λογιστικής εποπτείας δεν μπορεί να προϋποθέτει ότι τα λογιστικά βιβλία είναι ακριβή και να επικεντρώνεται μόνο στην επιθεώρηση των λογιστικών εγγράφων. Αντίθετα, εάν δεν υπάρχουν ιδιαίτερες συνθήκες που να δείχνουν ότι τα λογιστικά βιβλία είναι αναξιόπιστα, ο ελεγκτής οφείλει να ερευνήσει την αξιοπιστία τους, εάν υπάρχουν συνθήκες που να δικαιολογούν την αμφισβήτησή τους. Αυτή η απόφαση είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς διευκρινίζει το εύρος των ελεγκτικών καθηκόντων, επιβάλλοντας μια ενεργητική υποχρέωση έρευνας για σημάδια απάτης, πέρα από την απλή τυπική σύγκριση με τα λογιστικά βιβλία. Αυτό αντανακλά τις υψηλές προσδοκίες για πιο ουσιαστική και ενεργητική εκτέλεση των καθηκόντων των ελεγκτών στην εταιρική διακυβέρνηση. Η απόφαση αυτή καθιστά σαφές ότι οι ελεγκτές έχουν την ευθύνη να διερευνούν ενεργά τα γεγονότα όταν προκύπτουν αμφιβολίες, αντί να βασίζονται τυφλά στα εσωτερικά έγγραφα.

Παραδείγματα Δικαστικών Αποφάσεων σχετικά με την Εποπτική Υποχρέωση των Ελεγκτών

Στη συνέχεια, η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της 22ης Μαΐου 1973 αφορά μια υπόθεση όπου ένας ελεγκτής κλήθηκε να αναλάβει ευθύνη για παραβίαση της εποπτικής και επιτηρητικής του υποχρέωσης, επειδή γνώριζε ή θα έπρεπε να γνωρίζει για παράνομες πράξεις ή περιστατικά. Το Ανώτατο Δικαστήριο καθόρισε το εύρος της εποπτικής υποχρέωσης των ελεγκτών και τις συνθήκες υπό τις οποίες η παραβίασή της οδηγεί σε ευθύνη, τονίζοντας ιδιαίτερα ότι η ευθύνη επέρχεται όταν ο ελεγκτής «γνώριζε ή θα έπρεπε να γνώριζε» για τις παράνομες πράξεις. Αυτή η απόφαση είναι σημαντική καθώς δείχνει ότι η εποπτική υποχρέωση των ελεγκτών δεν είναι απλώς τυπική, αλλά μια ουσιαστική υποχρέωση προς την πρόληψη και ανακάλυψη συγκεκριμένων παράνομων πράξεων. Η απόφαση ότι οι ελεγκτές φέρουν ευθύνη ακόμα και αν δεν είχαν πραγματική γνώση της παράνομης πράξης, αλλά θα έπρεπε να την είχαν ανακαλύψει με την κατάλληλη προσοχή (δυνατότητα γνώσης), επιβάλλει ένα υψηλό επίπεδο προσοχής στην εκτέλεση των καθηκόντων τους. Αυτό απαιτεί από τους ελεγκτές να επιβλέπουν πιο ενεργά την εκτέλεση των εργασιών της εταιρείας και να ανιχνεύουν έγκαιρα τα σημάδια προβλημάτων.

Αυτά τα παραδείγματα δικαστικών αποφάσεων δείχνουν ότι οι ελεγκτές στην Ιαπωνία δεν είναι απλώς τυπικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί, αλλά φέρουν ουσιαστικές εποπτικές και ερευνητικές υποχρεώσεις, αποτελώντας ένα ισχυρό στοιχείο για την υγιή λειτουργία των εταιρειών. Ειδικότερα, η απόφαση του 2021 από το Ανώτατο Δικαστήριο καθιστά σαφές ότι ακόμα και οι ελεγκτές περιορισμένης λογιστικής εποπτείας απαιτείται να δρουν ενεργά για να μην παραβλέπουν σημάδια απάτης, δείχνοντας μια αυξημένη προσδοκία για το επίπεδο των υποχρεώσεων των ελεγκτών.

Συνοπτικά

Το σύστημα των ελεγκτών στην Ιαπωνία αποτελεί έναν σημαντικό θεσμό εταιρικής διακυβέρνησης που εξασφαλίζει την υγιή διαχείριση και τη διαφάνεια των επιχειρήσεων, και η μοναδικότητά του απαιτεί ειδική κατανόηση, ιδιαίτερα από μια διεθνή οπτική γωνία. Οι ελεγκτές στην Ιαπωνία έχουν ευρείες εξουσίες και αυστηρές υποχρεώσεις για την επιθεώρηση της εκτέλεσης καθηκόντων από τους διευθυντές και για τη διόρθωση και πρόληψη παράνομων πράξεων. Οι ευθύνες τους εκτείνονται σε αστικές, ποινικές και διοικητικές ποινές, και η ιαπωνική νομολογία συνεχώς διευκρινίζει το πεδίο των εποπτικών και προσοχής υποχρεώσεων των ελεγκτών, αυξάνοντας την αποτελεσματικότητά τους.

Το δικηγορικό γραφείο Monolith είναι ένα νομικό γραφείο με εκτεταμένη εμπειρία στο ιαπωνικό εταιρικό δίκαιο, την εταιρική διακυβέρνηση και τα διεθνή νομικά ζητήματα. Στο γραφείο μας εργάζονται μέλη με δικηγορικές άδειες από το εξωτερικό και δίγλωσσοι παρανομικοί στα ιαπωνικά και αγγλικά, προσφέροντας ένα εξειδικευμένο ομαδικό πλαίσιο με διεθνή δίκτυα.

Όταν ξένες εταιρείες αναπτύσσουν δραστηριότητες στην Ιαπωνία, είναι απαραίτητο να κατανοήσουν την πολυπλοκότητα του ιαπωνικού εταιρικού δικαίου και της εταιρικής διακυβέρνησης, και το γραφείο μας διαθέτει την απαραίτητη εξειδικευμένη γνώση και πρακτική εμπειρία για να ανταποκριθεί σε αυτές τις ανάγκες.