Τα Προσωπικά Δικαιώματα του Δημιουργού στο Ιαπωνικό Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας: Νομικοί Κίνδυνοι και Μέτρα που Πρέπει να Γνωρίζουν οι Επιχειρήσεις

Στο πλαίσιο του Ιαπωνικού νομικού συστήματος, τα δικαιώματα που προκύπτουν από δημιουργικές δραστηριότητες έχουν δύο διαφορετικές φύσεις. Το ένα είναι το “πνευματικό δικαίωμα (δικαίωμα περιουσίας)”, το οποίο είναι ένα οικονομικό δικαίωμα που μπορεί να αδειοδοτηθεί ή να μεταβιβαστεί και είναι ένας ευρέως αναγνωρισμένος διεθνής όρος. Ωστόσο, υπάρχει ένα άλλο σημαντικό δικαίωμα που αποτελεί τον πυρήνα του Ιαπωνικού συστήματος πνευματικών δικαιωμάτων. Αυτό είναι το “δικαίωμα προσωπικότητας του δημιουργού”. Αυτό το δικαίωμα προστατεύει την προσωπική και πνευματική σχέση που έχει ο δημιουργός με το έργο του και, σύμφωνα με τον Ιαπωνικό νόμο περί πνευματικών δικαιωμάτων, θεωρείται ένα αποκλειστικό δικαίωμα που δεν μπορεί να μεταβιβαστεί σε τρίτους. Αυτή η μη μεταβιβασιμότητα είναι αυτή που δημιουργεί μοναδικούς και σημαντικούς νομικούς κινδύνους στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Ακόμη και αν μια επιχείρηση πιστεύει ότι έχει αποκτήσει πλήρως τα πνευματικά δικαιώματα μέσω συμβολαίου, ο δημιουργός διατηρεί το δικαίωμα προσωπικότητας. Ως αποτέλεσμα, ο δημιουργός μπορεί αργότερα να αντιτείνει ενστάσεις σχετικά με τροποποιήσεις ή τρόπους χρήσης του έργου που είναι απαραίτητοι για την επιχείρηση, οδηγώντας σε νομικές διαδικασίες όπως αιτήσεις για διακοπή και αξιώσεις για αποζημίωση. Σε αυτό το άρθρο, θα κάνουμε πρώτα μια σαφή διάκριση του βασικού περιεχομένου του δικαιώματος προσωπικότητας του δημιουργού σε σύγκριση με το πνευματικό δικαίωμα (δικαίωμα περιουσίας). Στη συνέχεια, θα αναλύσουμε συγκεκριμένα τα τρία κύρια δικαιώματα που αποτελούν το δικαίωμα προσωπικότητας του δημιουργού, δηλαδή το “δικαίωμα δημοσίευσης”, το “δικαίωμα επίδειξης του ονόματος” και το “δικαίωμα διατήρησης της ταυτότητας”, με αναφορά σε Ιαπωνικά δικαστικά παραδείγματα. Τέλος, θα εξετάσουμε λεπτομερώς το πιο αποτελεσματικό νομικό πλαίσιο για τη συστηματική διαχείριση αυτών των κινδύνων από τις επιχειρήσεις, το σύστημα του “εργασιακού πνευματικού δικαιώματος”, και θα παρουσιάσουμε πρακτικές οδηγίες.

Τα Βασικά Στοιχεία των Προσωπικών Δικαιωμάτων Δημιουργού: Η Διαφορά από τα Περιουσιακά Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας

Το Ιαπωνικό Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας κατατάσσει τα δικαιώματα του δημιουργού σε δύο κύριες κατηγορίες. Η πρώτη είναι τα «Πνευματικά Δικαιώματα (Περιουσιακά Δικαιώματα)», τα οποία προστατεύουν την οικονομική αξία του έργου, και η δεύτερη είναι τα «Προσωπικά Δικαιώματα Δημιουργού», τα οποία προστατεύουν τα πνευματικά συμφέροντα του δημιουργού, δηλαδή την προσωπική σχέση μεταξύ του δημιουργού και του έργου του. Το Άρθρο 17, Παράγραφος 1 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας ορίζει ότι ο δημιουργός έχει το δικαίωμα να απολαμβάνει και τις δύο αυτές κατηγορίες δικαιωμάτων.

Το κύριο χαρακτηριστικό των Προσωπικών Δικαιωμάτων Δημιουργού είναι η αποκλειστικότητά τους στο πρόσωπο του δημιουργού. Το Άρθρο 59 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας αναφέρει ρητά ότι «τα Προσωπικά Δικαιώματα Δημιουργού είναι αποκλειστικά του δημιουργού και δεν μπορούν να μεταβιβαστούν». Αυτό σημαίνει ότι τα Προσωπικά Δικαιώματα Δημιουργού είναι αδιαίρετα από την προσωπικότητα του δημιουργού και παραμένουν μόνιμα με τον αρχικό δημιουργό, ακόμα και αν τα Πνευματικά Δικαιώματα (Περιουσιακά Δικαιώματα) μεταβιβαστούν σε άλλον μέσω συμβολαίου. Αυτή η νομική ιδιότητα έχει ιδιαίτερη σημασία στην πρακτική των συμβάσεων που αφορούν την άδεια χρήσης ή τη μεταβίβαση δικαιωμάτων. Η απλή σύναψη συμβολαίου που αναφέρει τη «μεταβίβαση των Πνευματικών Δικαιωμάτων» δεν επαρκεί για τη διαχείριση των κινδύνων που σχετίζονται με τα Προσωπικά Δικαιώματα Δημιουργού. Για να μπορέσει μια εταιρεία να χρησιμοποιήσει ελεύθερα και ευέλικτα ένα έργο, είναι απαραίτητο, πέρα από την απόκτηση των Πνευματικών Δικαιωμάτων (Περιουσιακά Δικαιώματα), να προβλέπεται και η κατάλληλη ρύθμιση των Προσωπικών Δικαιωμάτων Δημιουργού.

Ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει τις βασικές διαφορές μεταξύ αυτών των δύο ειδών δικαιωμάτων.

Δικαίωμα Δημοσίευσης: Η Διαχείριση του Δικαιώματος σε Αδημοσίευτα Έργα Υπό το Ιαπωνικό Δίκαιο του Πνευματικού Ιδιοκτησίας

Το δικαίωμα δημοσίευσης καθορίζεται από το άρθρο 18 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας και προβλέπει ότι “ο δημιουργός έχει το δικαίωμα να προσφέρει ή να παρουσιάσει το έργο του στο κοινό, εφόσον αυτό δεν έχει ακόμη δημοσιευτεί”. Αυτό αποτελεί ένα αποκλειστικό δικαίωμα του δημιουργού να αποφασίσει πότε και πώς θα κυκλοφορήσει το δημιούργημά του στον κόσμο. Στην επιχειρηματική δραστηριότητα, υπάρχουν πολλά αδημοσίευτα έργα, όπως προσχέδια επιχειρηματικών σχεδίων, αναφορές ανέκδοτων ερευνών και ανάπτυξης, λογισμικά πριν από την κυκλοφορία τους και σχέδια διαφημιστικών πριν από την τελική απόφαση. Η δημοσίευση αυτών των έργων χωρίς τη συγκατάθεση των δημιουργών, είτε είναι εργαζόμενοι είτε εξωτερικοί συνεργάτες, μπορεί να αποτελέσει παραβίαση του δικαιώματος δημοσίευσης.

Ωστόσο, ο Ιαπωνικός Νόμος Πνευματικής Ιδιοκτησίας προβλέπει καταστάσεις όπου η συγκατάθεση του δημιουργού μπορεί να “υποθέτεται” νομικά. Σύμφωνα με το άρθρο 18, παράγραφος 2, εδάφιο 1 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας, όταν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (περιουσιακά δικαιώματα) ενός αδημοσίευτου έργου μεταβιβάζονται, θεωρείται ότι ο δημιουργός έχει συγκατατεθεί στην προσφορά ή παρουσίαση του έργου στο κοινό από τον αποκτώντα. Αυτή η διάταξη στοχεύει στην ομαλή χρήση των δικαιωμάτων αδημοσίευτων έργων που αποκτώνται μέσω συμβάσεων από επιχειρήσεις, αλλά η “υπόθεση” αυτή μπορεί να ανατραπεί νομικά. Η νομική επίδραση της “υπόθεσης” είναι πιο αδύναμη από την επίδραση του “να θεωρείται”, και αν ο δημιουργός αποδείξει ότι “μεταβίβασε τα δικαιώματα αλλά δεν συγκατατέθηκε στη δημοσίευση”, τότε η υπόθεση μπορεί να ανατραπεί. Επομένως, αν μια επιχείρηση αποκτήσει ένα αδημοσίευτο έργο και σχεδιάζει να το δημοσιεύσει στο μέλλον, δεν πρέπει να βασίζεται μόνο σε αυτή την υπόθεση, αλλά να εξασφαλίσει μια σαφή και αμετάκλητη συγκατάθεση από τον δημιουργό στη σύμβαση, σχετικά με τον χρόνο και τον τρόπο δημοσίευσης, προκειμένου να προλάβει τυχόν διαφωνίες.

Δικαίωμα Αναγνώρισης Ονόματος: Το δικαίωμα του δημιουργού να αποφασίζει για την πίστωση του έργου του

Το δικαίωμα αναγνώρισης ονόματος καθορίζεται από το άρθρο 19 του Νόμου περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας της Ιαπωνίας. Αυτό το δικαίωμα εγγυάται στον δημιουργό την επιλογή να παρουσιάσει το έργο του δημοσίως με το πραγματικό του όνομα, ένα ψευδώνυμο ή ακόμη και να μην αναφέρει καθόλου το όνομά του (ανωνυμία). Όσοι χρησιμοποιούν το έργο έχουν την υποχρέωση να ακολουθούν, καταρχήν, τον τρόπο παρουσίασης που έχει ήδη επιλέξει ο δημιουργός.

Ωστόσο, υπάρχουν εξαιρέσεις σε αυτό το δικαίωμα. Το άρθρο 19, παράγραφος 3, του Ιαπωνικού Νόμου περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας ορίζει ότι “όταν κρίνεται ότι δεν υπάρχει κίνδυνος βλάβης στο συμφέρον του δημιουργού να διεκδικήσει την αναγνώριση ως δημιουργού, μπορεί να παραλειφθεί η αναγνώριση του ονόματος, εφόσον αυτό δεν αντίκειται στη δίκαιη πρακτική”. Για παράδειγμα, η ανακοίνωση του ονόματος του συνθέτη για κάθε τραγούδι που παίζεται ως μουσική περιβάλλοντος σε εστιατόρια ή καταστήματα, συνήθως θεωρείται ότι ανήκει σε αυτή την εξαίρεση.

Η τεχνολογική εξέλιξη των τελευταίων ετών έχει παρουσιάσει νέες προκλήσεις στο δικαίωμα αναγνώρισης ονόματος. Ένα συμβολικό παράδειγμα είναι η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της Ιαπωνίας στις 21 Ιουλίου 2020 (γνωστή ως “η υπόθεση του retweet”). Σε αυτή την υπόθεση, ένας φωτογράφος είχε αναρτήσει μια φωτογραφία στο Twitter με την αναγνώριση του ονόματός του, η οποία στη συνέχεια retweetαρίστηκε από τρίτο πρόσωπο. Λόγω των τεχνικών προδιαγραφών του Twitter, η εικόνα αυτόματα κόπηκε (cropped), με αποτέλεσμα το τμήμα με το όνομα του φωτογράφου να εξαφανιστεί από την προβολή στο timeline. Το Ανώτατο Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, ακόμη και αν ο χρήστης που έκανε το retweet δεν είχε την πρόθεση να διαγράψει το όνομα, το γεγονός ότι το έργο παρουσιάστηκε στο κοινό χωρίς την αναγνώριση του ονόματος του δημιουργού αποτελεί παραβίαση του δικαιώματος αναγνώρισης ονόματος του φωτογράφου. Αυτή η απόφαση παρέχει σημαντικές ενδείξεις για εταιρείες που ασχολούνται με τη διαχείριση ιστοσελίδων, την ανάπτυξη εφαρμογών και το μάρκετινγκ μέσω κοινωνικών μέσων. Συγκεκριμένα, υποδεικνύει ότι από το στάδιο σχεδιασμού των συστημάτων που επεξεργάζονται και παρουσιάζουν αυτόματα περιεχόμενο, δεν πρέπει να παραλείπεται η τεχνική προσοχή ώστε να μην διαγράφεται ακούσια η πίστωση του δημιουργού. Η παραβίαση του δικαιώματος αναγνώρισης ονόματος μπορεί να προκύψει όχι μόνο από άμεσες ανθρώπινες ενέργειες αλλά και από την αυτόματη λειτουργία των συστημάτων.

Δικαίωμα Διατήρησης Ταυτότητας: Η Προστασία της Ακεραιότητας του Έργου στο Ιαπωνικό Δίκαιο

Το Δικαίωμα Διατήρησης Ταυτότητας αποτελεί ένα από τα πιο ισχυρά δικαιώματα προσωπικότητας του δημιουργού και είναι συχνά αιτία διαφορών στην επιχειρηματική πρακτική. Το άρθρο 20, παράγραφος 1 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας ορίζει ότι “ο δημιουργός έχει το δικαίωμα να διατηρεί την ταυτότητα του έργου του και του τίτλου του, και δεν υπόκειται σε αλλαγές, διαγραφές ή άλλες τροποποιήσεις που γίνονται χωρίς τη συγκατάθεσή του”. Αυτό σημαίνει ότι ο δημιουργός έχει το δικαίωμα να προστατεύει το περιεχόμενο και τον τίτλο του έργου του από αυθαίρετες τροποποιήσεις που γίνονται ενάντια στη θέλησή του. Για παράδειγμα, η αλλαγή της ιστορίας ενός μυθιστορήματος, η προσαρμογή των χρωμάτων μιας εικόνας ή η διαγραφή ενός μέρους ενός λογοτύπου, όλες αυτές οι πράξεις μπορεί να αποτελέσουν παραβίαση του Δικαιώματος Διατήρησης Ταυτότητας.

Φυσικά, όχι κάθε τροποποίηση είναι απαγορευμένη. Το άρθρο 20, παράγραφος 2 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας αναφέρει μερικές εξαιρέσεις στο Δικαίωμα Διατήρησης Ταυτότητας, όπου οι τροποποιήσεις είναι αποδεκτές. Η πιο σημαντική για την επιχειρηματική πρακτική είναι η υποπαράγραφος 4, η οποία αναφέρει τις “τροποποιήσεις που θεωρούνται αναγκαίες λόγω της φύσης του έργου και του σκοπού και τρόπου χρήσης του”. Ωστόσο, η κρίση για το τι θεωρείται “αναγκαίο” είναι συχνά ασαφής και καθιστά τη νομική πρόβλεψη δύσκολη. Ακόμη και πράξεις που θεωρούνται αυτονόητες στον επιχειρηματικό κόσμο, όπως η αλλαγή του μεγέθους μιας εικόνας για δημοσίευση σε ιστοσελίδα ή η σύνταξη περίληψης ενός εκθέσεως, μπορεί να οδηγήσουν σε διαφορές εάν ο δημιουργός ισχυριστεί ότι “η δημιουργική του πρόθεση έχει πληγεί”.

Εδώ είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η απαίτηση “ενάντια στη θέληση” κρίνεται όχι μόνο με βάση τα υποκειμενικά συναισθήματα του δημιουργού αλλά και με βάση αντικειμενικά κριτήρια. Ωστόσο, λόγω της ασάφειας μεταξύ αυτής της αντικειμενικής κρίσης και των “αναγκαίων τροποποιήσεων”, το δικαίωμα αυτό μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο διαπραγμάτευσης για τον δημιουργό. Οι εταιρείες μπορεί να βρεθούν σε θέση να αποδεχτούν μια δυσμενή διευθέτηση με τον δημιουργό για να αποφύγουν τον κίνδυνο μιας δίκης για μικροεπεμβάσεις. Για να εξαλειφθεί αυτή η αβεβαιότητα, είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό να περιλαμβάνεται στις συμβάσεις χρήσης των έργων μια λεπτομερής καταγραφή των προβλεπόμενων τροποποιήσεων (όπως αλλαγή μεγέθους, καλλιτεχνική επεξεργασία, διόρθωση χρωμάτων κ.λπ.) και να προβλέπεται ότι ο δημιουργός συμφωνεί εκ των προτέρων με αυτές τις τροποποιήσεις, ως μέρος μιας περιεκτικής συμφωνίας.

Παραδείγματα Δικαστικών Αποφάσεων στην Ιαπωνία σχετικά με το Δικαίωμα Διατήρησης της Ταυτότητας

Για να κατανοήσουμε την ερμηνεία και το εύρος εφαρμογής του δικαιώματος διατήρησης της ταυτότητας, θα παρουσιάσουμε δύο σημαντικά δικαστικά παραδείγματα.

Το πρώτο αφορά την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της Ιαπωνίας στις 13 Φεβρουαρίου 2001 (γνωστή ως «υπόθεση Tokimeki Memorial»). Σε αυτή την υπόθεση, ένας εμπόρος που πουλούσε κάρτες μνήμης ικανές να αλλάξουν παράνομα τις παραμέτρους του δημοφιλούς παιχνιδιού ρομαντικής προσομοίωσης «Tokimeki Memorial» κατηγορήθηκε. Ο κατηγορούμενος (ο έμπορος) υποστήριξε ότι δεν είχε αλλάξει άμεσα το πρόγραμμα του παιχνιδιού. Ωστόσο, το Ανώτατο Δικαστήριο αναγνώρισε ότι η χρήση των καρτών μνήμης που πουλούσε ο κατηγορούμενος οδηγούσε σε αλλαγή των παραμέτρων του πρωταγωνιστή του παιχνιδιού σε αδιανόητες τιμές, και αυτό με τη σειρά του άλλαζε την αφήγηση της ιστορίας και την παρουσίαση των χαρακτήρων με τρόπο που ξεφεύγει από το προβλεπόμενο πλαίσιο του δημιουργού. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η πώληση μιας συσκευής που διευκολύνει την παραβίαση του δικαιώματος διατήρησης της ταυτότητας αποτελεί από μόνη της παράνομη πράξη που προάγει την παραβίαση των προσωπικών δικαιωμάτων του δημιουργού. Αυτή η απόφαση έθεσε το προηγούμενο ότι όχι μόνο οι πράξεις άμεσης αλλαγής ενός έργου, αλλά και η παροχή εργαλείων ή υπηρεσιών που επιτρέπουν την αλλαγή από τρίτους, μπορεί να αποτελέσει παραβίαση του δικαιώματος διατήρησης της ταυτότητας (έμμεση παραβίαση), και αποτελεί ένα σημαντικό προηγούμενο, ιδιαίτερα για τη βιομηχανία λογισμικού και ψηφιακού περιεχομένου.

Το δεύτερο παράδειγμα αφορά την απόφαση του Περιφερειακού Δικαστηρίου του Τόκιο στις 26 Μαρτίου 1999 (γνωστή ως «υπόθεση φωτογραφιών δελφινιών»). Σε αυτή την υπόθεση, ένας φωτογράφος που είχε τραβήξει φωτογραφίες φαλαινών και δελφινιών, είδε τις εικόνες του να δημοσιεύονται σε περιοδικό από μια εκδοτική εταιρεία χωρίς προηγούμενη άδεια, με τροποποίηση μέσω κόψιμο (αφαίρεση μερών από τις άκρες) και προσθήκη κειμένου πάνω στις φωτογραφίες για τη διαμόρφωση του layout. Η εκδοτική εταιρεία υποστήριξε ότι οι αλλαγές έγιναν για λόγους διαμόρφωσης του περιοδικού και δεν έβλαψαν την ουσία του έργου. Ωστόσο, το δικαστήριο αναγνώρισε ότι το κόψιμο άλλαξε την αρχική σύνθεση των φωτογραφιών, και αυτό δεν συνάδει με τις προθέσεις του δημιουργού. Επιπλέον, η προσθήκη κειμένου πάνω στις φωτογραφίες θεωρήθηκε ισοδύναμη με μια πράξη αφαίρεσης που καλύπτει μέρος των φωτογραφιών, και κατά συνέπεια, και οι δύο πράξεις θεωρήθηκαν παραβίαση του δικαιώματος διατήρησης της ταυτότητας του φωτογράφου. Αυτή η απόφαση καθιστά σαφές ότι, ακόμη και αν υπάρχει ανάγκη για σχεδιαστικούς ή τεχνικούς λόγους, εάν η τροποποίηση επηρεάζει τη δημιουργική έκφραση του δημιουργού, μπορεί να αποτελέσει παραβίαση του δικαιώματος διατήρησης της ταυτότητας, και αυτό έχει σημαντικές επιπτώσεις σε τομείς όπως η διαφήμιση, ο εκδοτικός τομέας και ο σχεδιασμός ιστοσελίδων.

Το Νομικό Πλαίσιο για τα Έργα Δημιουργημένα στο Πλαίσιο Εργασιακών Καθηκόντων στο Ιαπωνικό Δίκαιο

Όπως έχουμε δει μέχρι τώρα, τα προσωπικά δικαιώματα του δημιουργού δεν είναι μεταβιβάσιμα και ενσωματώνουν έναν δύσκολο στη διαχείριση κίνδυνο για τις επιχειρήσεις. Το πιο ολοκληρωμένο και ισχυρό νομικό μέσο για την επίλυση αυτού του θεμελιώδους προβλήματος είναι το σύστημα των “έργων δημιουργημένων στο πλαίσιο εργασιακών καθηκόντων”, όπως ορίζεται στο άρθρο 15 του Ιαπωνικού Νόμου περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας.

Το κύριο χαρακτηριστικό του συστήματος των έργων δημιουργημένων στο πλαίσιο εργασιακών καθηκόντων είναι ότι, εφόσον πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις, ο νομικός φορέας ή άλλος χρήστης και όχι το άτομο που πραγματικά δημιούργησε το έργο, αποκτά τη θέση του “δημιουργού” από την αρχή της δημιουργίας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο νομικός φορέας αποκτά όχι μόνο τα πνευματικά δικαιώματα (δικαιώματα περιουσίας) αλλά και τα προσωπικά δικαιώματα του δημιουργού από την αρχή. Ως αποτέλεσμα, τα προσωπικά δικαιώματα του δημιουργού δεν προκύπτουν για το άτομο που δημιούργησε το έργο, εξαλείφοντας έτσι πλήρως τον μελλοντικό κίνδυνο που προκύπτει από τη μη μεταβιβασιμότητα. Αυτό το σύστημα αποτελεί μια σημαντική εξαίρεση στην αρχή του Ιαπωνικού Νόμου περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας ότι “ο δημιουργός ενός έργου είναι ο δημιουργός του” (αρχή του δημιουργού), και έχει θεσπιστεί για να υποστηρίξει την ομαλή επιχειρηματική δραστηριότητα των εταιρειών. Ωστόσο, επειδή αυτό είναι απλώς μια εξαιρετική διάταξη, τα δικαστήρια τείνουν να ερμηνεύουν τις προϋποθέσεις της εφαρμογής της με αυστηρότητα. Για να επωφεληθεί μια επιχείρηση από αυτό το σύστημα, πρέπει να εξασφαλίσει ότι πληροί κάθε μία από τις καθορισμένες προϋποθέσεις και να έχει ετοιμάσει τα απαραίτητα αποδεικτικά στοιχεία.

Τα Κριτήρια Ίδρυσης των Εργασιακών Δημιουργιών και Πρακτικές Συμβουλές στην Ιαπωνία

Για να ιδρυθεί μια εργασιακή δημιουργία στην Ιαπωνία, πρέπει να πληρούνται όλα τα ακόλουθα κριτήρια που ορίζονται στο άρθρο 15 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας.

1. Να δημιουργηθεί με την πρωτοβουλία ενός νομικού προσώπου ή άλλου εργοδότη (νομικό πρόσωπο κλπ.).
2. Να δημιουργηθεί από έναν εργαζόμενο που είναι υπό την εργασία του νομικού προσώπου κλπ.
3. Να είναι κάτι που δημιουργείται στο πλαίσιο των καθηκόντων του.
4. Να δημοσιεύεται υπό το όνομα του νομικού προσώπου κλπ. (Ωστόσο, αυτό το κριτήριο δεν απαιτείται για τα έργα λογισμικού.)
5. Κατά τη στιγμή της δημιουργίας, να μην υπάρχει ειδική ρύθμιση στη σύμβαση, τους κανονισμούς εργασίας ή άλλα.

Από αυτά τα κριτήρια, το πιο προβληματικό στην πρακτική εφαρμογή είναι το εύρος του δεύτερου κριτηρίου, δηλαδή του «εργαζόμενου που είναι υπό την εργασία του νομικού προσώπου κλπ.». Είναι σαφές ότι οι μόνιμοι υπάλληλοι πληρούν αυτό το κριτήριο, αλλά η κρίση γίνεται πιο περίπλοκη όταν πρόκειται για έργα που δημιουργούνται από εξωτερικούς συνεργάτες ή freelancers.

Σε αυτό το σημείο, η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της Ιαπωνίας στις 11 Απριλίου 2003 (γνωστή ως «υπόθεση RGB») παρουσίασε σημαντικά κριτήρια κρίσης. Το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάσισε ότι η απόφαση για το αν κάποιος ανήκει στην κατηγορία των «εργαζομένων που είναι υπό την εργασία του νομικού προσώπου κλπ.» δεν πρέπει να βασίζεται σε τυπικά κριτήρια, όπως ο τίτλος της σύμβασης (π.χ. «σύμβαση εκτέλεσης εργασίας»), αλλά πρέπει να γίνεται μια ουσιαστική κρίση με βάση την ύπαρξη ή μη ενός πραγματικού σχέσης εποπτείας και διεύθυνσης μεταξύ του εργοδότη και του δημιουργού, και αν η αμοιβή που καταβάλλεται μπορεί να θεωρηθεί ως αντάλλαγμα για την παροχή εργασίας, λαμβάνοντας υπόψη τη φύση της εργασίας, την ύπαρξη ή μη εποπτείας και διεύθυνσης, το ποσό και τον τρόπο πληρωμής, και άλλες συγκεκριμένες περιστάσεις.

Αυτή η απόφαση δείχνει ότι οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να περιμένουν εύκολα την ίδρυση εργασιακών δημιουργιών στη σχέση τους με εξωτερικούς ειδικούς. Οι freelancers σχεδιαστές ή προγραμματιστές συνήθως δεν βρίσκονται υπό την άμεση εποπτεία και διεύθυνση της εταιρείας και εκτελούν την εργασία τους ως ανεξάρτητοι επαγγελματίες, γεγονός που συχνά τους αποκλείει από την κατηγορία των «εργαζομένων που είναι υπό την εργασία του νομικού προσώπου κλπ.». Επομένως, οι επιχειρήσεις πρέπει να σκεφτούν διπλά τη στρατηγική διαχείρισης της πνευματικής τους ιδιοκτησίας. Για τα έργα που δημιουργούνται από τους υπαλλήλους, πρέπει να εξασφαλίσουν τα δικαιώματα μέσω της οργάνωσης των συμβάσεων εργασίας και των κανονισμών εργασίας, ώστε να πληρούνται σίγουρα τα κριτήρια των εργασιακών δημιουργιών. Από την άλλη πλευρά, για τα έργα που δημιουργούνται από εξωτερικούς συνεργάτες, αντί να βασίζονται στην ίδρυση εργασιακών δημιουργιών, πρέπει να καθορίζουν σαφώς στη σύμβαση τη μεταβίβαση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (περιουσιακά δικαιώματα) και να προβλέπουν μια ειδική ρήτρα που θα απαγορεύει την άσκηση των προσωπικών δικαιωμάτων του δημιουργού (ρήτρα μη άσκησης), ως το μόνο ασφαλές μέτρο διαχείρισης κινδύνου.

Συνοπτικά

Τα δικαιώματα προσωπικότητας του δημιουργού στον Ιαπωνικό Νόμο Πνευματικής Ιδιοκτησίας είναι ισχυρά δικαιώματα που δεν μπορούν να μεταβιβαστούν και προστατεύουν τα προσωπικά συμφέροντα του δημιουργού. Εάν μια εταιρεία αγνοήσει την ύπαρξη αυτών των δικαιωμάτων, μπορεί να αντιμετωπίσει σοβαρούς κινδύνους διοίκησης, όπως καθυστερήσεις στα επιχειρηματικά σχέδια και απρόσμενες δικαστικές διαμάχες. Το δικαίωμα δημοσίευσης, το δικαίωμα αναγνώρισης του ονόματος και ιδιαίτερα το δικαίωμα διατήρησης της ταυτότητας επηρεάζουν άμεσα τις δραστηριότητες δημοσίων σχέσεων, ανάπτυξης και μάρκετινγκ μιας εταιρείας. Ο πιο αξιόπιστος τρόπος για την αποτελεσματική διαχείριση αυτών των κινδύνων είναι να λάβετε μέτρα τόσο στο εσωτερικό σύστημα της εταιρείας όσο και στις εξωτερικές συμβάσεις. Είναι ουσιώδες να κατανοήσετε ακριβώς τις απαιτήσεις του συστήματος δημιουργίας εργασιακών έργων και να εφαρμόσετε αυτές τις απαιτήσεις μέσω κατάλληλων εσωτερικών κανονισμών και διαδικασιών. Από την άλλη πλευρά, στη συνεργασία με εξωτερικούς δημιουργούς, όπως freelancers ή ανάδοχους, είναι ζωτικής σημασίας να μην βασίζεστε στην ίδρυση εργασιακών δημιουργιών, αλλά να συνάψετε σαφείς και συγκεκριμένες συμβάσεις που περιλαμβάνουν τη μεταβίβαση πνευματικών δικαιωμάτων και ειδικές ρήτρες για τη μη άσκηση των δικαιωμάτων προσωπικότητας του δημιουργού.

Το δικηγορικό γραφείο Monolith διαθέτει εκτεταμένη εμπειρία στην εκπροσώπηση πλήθους εγχώριων και διεθνών πελατών σε περίπλοκες υποθέσεις που αφορούν τον Ιαπωνικό Νόμο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, ιδιαίτερα σε θέματα που σχετίζονται με τα δικαιώματα προσωπικότητας του δημιουργού. Στο γραφείο μας εργάζονται ειδικοί με διεθνές υπόβαθρο, συμπεριλαμβανομένων νομικών με ξένα πτυχία και ικανότητα στην αγγλική γλώσσα, οι οποίοι μπορούν να προσφέρουν ακριβείς συμβουλές με παγκόσμια οπτική για το Ιαπωνικό νομικό σύστημα. Παρέχουμε πλήρη νομική υποστήριξη σχετικά με τα θέματα που αναλύονται σε αυτό το άρθρο, από τη δημιουργία και αναθεώρηση συμβάσεων εργασίας και ανάθεσης εργασιών, μέχρι την κατάρτιση εταιρικών πολιτικών διαχείρισης πνευματικής ιδιοκτησίας και τη διαχείριση τυχόν διαφορών που μπορεί να προκύψουν.