Η Κοινή Ιδιοκτησία Δικαιωμάτων και η Αναγνώριση του Δημιουργού στο Νόμο Πνευματικής Ιδιοκτησίας της Ιαπωνίας

Η ιαπωνική βιομηχανία περιεχομένου, που περιλαμβάνει τον κινηματογράφο, τα κινούμενα σχέδια, τη μουσική και τη λογοτεχνία, λαμβάνει παγκόσμια αναγνώριση σε μια πληθώρα τομέων. Για τις επιχειρήσεις που επιθυμούν να εισέλθουν και να αναπτυχθούν σε αυτήν την δυναμική αγορά, μια βαθιά κατανόηση του ιαπωνικού νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας είναι απαραίτητη. Παρόλο που οι βασικές αρχές του πνευματικού δικαίου έχουν πολλά κοινά διεθνώς, ο ιαπωνικός νόμος περιλαμβάνει μοναδικές διατάξεις που επηρεάζουν άμεσα τα αποτελέσματα και τη διαχείριση κινδύνων των επιχειρήσεων, ιδιαίτερα σε συνεργατικές δημιουργικές δραστηριότητες ή σε μεγάλα έργα όπως οι ταινίες. Η ανεπαρκής κατανόηση αυτών των διατάξεων μπορεί να οδηγήσει σε ασάφειες στις σχέσεις δικαιωμάτων, αναπάντεχες διαφορές και απώλεια επιχειρηματικών ευκαιριών.

Σε αυτό το άρθρο, θα αναλύσουμε ειδικά δύο περίπλοκα και πρακτικά θέματα του ιαπωνικού νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας που απαιτούν ειδική επαγγελματική κρίση. Πρώτον, το θέμα της “κοινής πνευματικής ιδιοκτησίας” που προκύπτει όταν πολλοί δημιουργοί συνεργάζονται για να παράγουν ένα έργο. Εδώ θα εξετάσουμε λεπτομερώς τους αυστηρούς κανόνες που αφορούν την κατοχή, τη διάθεση και την άσκηση των δικαιωμάτων, καθώς και τις εξαιρέσεις τους. Δεύτερον, θα αναφερθούμε στο πρόβλημα της ταυτοποίησης του “δικαιούχου πνευματικής ιδιοκτησίας”, ιδιαίτερα στο νομικό πλαίσιο που έχει θεσπιστεί για τα κινηματογραφικά έργα. Αυτή η διάταξη, που αντανακλά την οικονομική πραγματικότητα της κινηματογραφικής βιομηχανίας, προσφέρει μια διαφορετική απάντηση στο θεμελιώδες ερώτημα ποιος κατέχει τα οικονομικά δικαιώματα, από τις γενικές αρχές. Επιπλέον, θα εξηγήσουμε τη διάρκεια προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων, δηλαδή πόσο καιρό προστατεύονται αυτά τα δικαιώματα. Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να βοηθήσει τους διευθυντές και τους νομικούς συμβούλους των επιχειρήσεων που εμπλέκονται στην ιαπωνική δημιουργική βιομηχανία να λάβουν ακριβείς αποφάσεις.

Τα Δικαιώματα Συν-Δημιουργίας Κάτω από το Ιαπωνικό Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας: Η Απόδοση και Άσκηση Δικαιωμάτων σε Κοινές Δημιουργίες

Δεν είναι σπάνιο πολλοί δημιουργοί να συνεργάζονται για την παραγωγή ενός μοναδικού έργου. Σε τέτοιες περιπτώσεις, αυτό που προκύπτει είναι το “δικαίωμα συν-δημιουργίας”, το οποίο υπόκειται σε ειδικούς κανόνες βάσει του Ιαπωνικού νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.

Ορισμός του “Κοινού Έργου Δημιουργίας” Σύμφωνα με το Ιαπωνικό Δίκαιο

Είναι σημαντικό πρώτα να κατανοήσουμε τον ορισμό του “κοινού έργου δημιουργίας”, το οποίο αποτελεί ένα τυπικό παράδειγμα που προκαλεί την ανάδυση κοινών δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Το Άρθρο 2, Παράγραφος 1, Εδάφιο 12 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας ορίζει το κοινό έργο δημιουργίας ως “ένα έργο που δημιουργήθηκε από δύο ή περισσότερα άτομα σε συνεργασία, το οποίο δεν είναι δυνατόν να χωριστεί η συνεισφορά του καθενός για να χρησιμοποιηθεί ξεχωριστά”. Αυτός ο ορισμός περιλαμβάνει δύο κριτήρια. Πρώτον, η συνεργασία δύο ή περισσότερων ατόμων σε δημιουργική δράση. Η απλή προσφορά ιδεών, επιμέλεια ή βοηθητικές εργασίες δεν θεωρούνται αρκετές για να καταστήσουν κάποιον συν-δημιουργό. Δεύτερον, η δημιουργική συνεισφορά του καθενός δεν μπορεί να χωριστεί. Για παράδειγμα, όταν πολλά άτομα συνθέτουν και γράφουν τους στίχους ενός τραγουδιού σε συνεργασία και δεν είναι σαφές ποιος ανέλαβε κάθε τμήμα, αυτό αποτελεί ένα τυπικό παράδειγμα. Αντίθετα, όταν τα διαφορετικά τμήματα της συνεισφοράς, όπως το κείμενο ενός μυθιστορήματος και οι εικονογραφήσεις, μπορούν να χωριστούν και να χρησιμοποιηθούν ξεχωριστά, το έργο αυτό ονομάζεται “συνδυασμένο έργο δημιουργίας” και διακρίνεται από το κοινό έργο δημιουργίας. Στην περίπτωση του συνδυασμένου έργου δημιουργίας, καταρχήν κάθε δημιουργός έχει το δικαίωμα να ασκεί τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας για το δικό του δημιουργικό μέρος.

Η Αρχή της Ομόφωνης Συναίνεσης στην Άσκηση Δικαιωμάτων

Όταν το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας είναι κοινόχρηστο, όπως στην περίπτωση ενός συλλογικού έργου, ισχύει μια ιδιαίτερα σημαντική αρχή για την άσκηση αυτού του δικαιώματος. Το Άρθρο 65, Παράγραφος 2 του Ιαπωνικού Νόμου περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας (Japanese Copyright Law) ορίζει ότι «το κοινόχρηστο δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας δεν μπορεί να ασκηθεί χωρίς την ομόφωνη συναίνεση όλων των συνιδιοκτητών». Η «άσκηση» εδώ αναφέρεται όχι μόνο στην εξουσιοδότηση τρίτων για τη χρήση του έργου, αλλά και στην πράξη ενός από τους συνιδιοκτήτες να χρησιμοποιήσει το έργο αυτοβούλως. Αυτό σημαίνει ότι η ενέργεια ενός συνιδιοκτήτη να δημοσιεύσει το έργο, να το αναρτήσει σε ιστοσελίδα ή να παραχωρήσει άδεια χρήσης σε άλλη εταιρεία, δεν επιτρέπεται κατ’ αρχήν. Αυτός ο αυστηρός κανόνας στοχεύει στην προστασία των συμφερόντων κάθε συνιδιοκτήτη και στην αποφυγή καταστάσεων όπου η μονομερής ενέργεια ενός συνιδιοκτήτη μπορεί να προκαλέσει ζημία στους υπόλοιπους.

Η Απαγόρευση της Άδικης Απόρριψης Συναίνεσης Σύμφωνα με τον Ιαπωνικό Νόμο Πνευματικής Ιδιοκτησίας

Ωστόσο, η αυστηρή εφαρμογή της αρχής της συναίνεσης από όλους μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις αδιεξόδου, όπου ένας από τους συνιδιοκτήτες αρνείται να συνεργαστεί και το έργο δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί καθόλου. Για να αποφευχθούν τέτοιες καταστάσεις, ο Ιαπωνικός Νόμος Πνευματικής Ιδιοκτησίας περιλαμβάνει μια σημαντική εξαίρεση. Το Άρθρο 65, Παράγραφος 3 του νόμου αυτού ορίζει ότι κάθε συνιδιοκτήτης δεν μπορεί να εμποδίσει την επίτευξη συναίνεσης «χωρίς έγκυρο λόγο».

Τι ακριβώς σημαίνει «έγκυρος λόγος» δεν καθορίζεται σαφώς από τον νόμο και εξαρτάται από την κρίση των δικαστηρίων σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση. Σε προηγούμενες δικαστικές αποφάσεις, έχει κριθεί ότι υπάρχει έγκυρος λόγος για την απόρριψη της συναίνεσης όταν ένας από τους συνιδιοκτήτες προχωρά σε διαπραγματεύσεις για την χορήγηση άδειας χρήσης χωρίς επαρκή διαβούλευση με τους άλλους (Απόφαση του Δικαστηρίου Οσάκα, 27 Αυγούστου 1992, Υπόθεση “Ήσυχη Φλόγα”). Αυτή η διάταξη στοχεύει να προστατεύσει τη χρήση του έργου από αδικαιολόγητες αντιρρήσεις που δεν βασίζονται σε λογικά επιχειρήματα. Εάν ένας συνιδιοκτήτης συνεχίσει να απορρίπτει τη συναίνεση χωρίς έγκυρο λόγο, οι άλλοι συνιδιοκτήτες μπορούν να προσφύγουν στο δικαστήριο και να ζητήσουν μια απόφαση που θα υποκαταστήσει την έκφραση βούλησης του ανυπότακτου συνιδιοκτήτη.

Αντιμετώπιση της Διάθεσης Μερίδων και της Παραβίασης Δικαιωμάτων Σύμφωνα με το Ιαπωνικό Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας

Όταν πρόκειται για τη μεταβίβαση της κοινής ιδιοκτησίας των πνευματικών δικαιωμάτων σε τρίτους ή την εγγραφή ενός δικαιώματος ενέχυρου, απαιτείται η συναίνεση όλων των συνιδιοκτητών, όπως και στην άσκηση των δικαιωμάτων (Άρθρο 65, Παράγραφος 1 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας). Και εδώ, δεν είναι δυνατή η άρνηση συναίνεσης χωρίς «έγκυρο λόγο».

Από την άλλη πλευρά, όταν πρόκειται για την αντιμετώπιση παραβίασης των πνευματικών δικαιωμάτων από τρίτους, οι κανόνες διαφέρουν. Βάσει του Άρθρου 117 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας, κάθε συνιδιοκτήτης μπορεί ατομικά να απαιτήσει την παύση της παραβατικής πράξης. Λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη για ταχεία διακοπή της παραβίασης, δεν απαιτείται η συναίνεση όλων των συνιδιοκτητών σε αυτή την περίπτωση. Ωστόσο, όταν πρόκειται για αξίωση αποζημίωσης, κάθε συνιδιοκτήτης μπορεί καταρχήν να απαιτήσει μόνο το ποσό που αντιστοιχεί στη δική του μερίδα.

Έτσι, το ιαπωνικό νομικό σύστημα σχετικά με την κοινή ιδιοκτησία των πνευματικών δικαιωμάτων προστατεύει έντονα τα δικαιώματα κάθε συνιδιοκτήτη με την αρχή της «συναίνεσης όλων», ενώ ταυτόχρονα εισάγει την εξαίρεση του «έγκυρου λόγου» για να αποτρέψει την αδράνεια των πνευματικών έργων, επιδιώκοντας έτσι την ισορροπία μεταξύ των συμφερόντων των δικαιούχων και της ομαλής χρήσης των έργων. Όταν οι επιχειρήσεις προχωρούν σε κοινά αναπτυξιακά έργα, είναι ζωτικής σημασίας να συνάπτουν εκ των προτέρων λεπτομερείς συμβάσεις μεταξύ των συνιδιοκτητών σχετικά με τον τρόπο χρήσης των έργων και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, προκειμένου να αποφεύγονται μελλοντικές διαφορές.

Εντοπισμός Δημιουργού: Η Ειδική Νομική Πλαίσια για Κινηματογραφικά Έργα Υπό το Ιαπωνικό Δίκαιο

Ένας βασικός κανόνας στο δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ότι ο “δημιουργός” ενός έργου αποκτά αρχικά τα οικονομικά δικαιώματα, γνωστά ως “πνευματικά δικαιώματα”, του έργου που έχει δημιουργήσει. Ωστόσο, το Ιαπωνικό δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας παρουσιάζει μια σημαντική εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα όταν πρόκειται για κινηματογραφικά έργα.

Ειδικές Διατάξεις για τα Πνευματικά Δικαιώματα Κινηματογραφικών Έργων Σύμφωνα με το Ιαπωνικό Δίκαιο

Το Άρθρο 29, Παράγραφος 1 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικών Δικαιωμάτων καθορίζει την κατανομή των πνευματικών δικαιωμάτων των κινηματογραφικών έργων ως εξής: “Τα πνευματικά δικαιώματα ενός κινηματογραφικού έργου ανήκουν στον παραγωγό της ταινίας, όταν ο δημιουργός του έργου έχει συμφωνήσει να συμμετάσχει στην παραγωγή της ταινίας για λογαριασμό του παραγωγού.” Ο όρος “παραγωγός της ταινίας”, σύμφωνα με το Άρθρο 2, Παράγραφος 1, Εδάφιο 10 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικών Δικαιωμάτων, αναφέρεται στον πρόσωπο που έχει την πρωτοβουλία και την ευθύνη για την παραγωγή του κινηματογραφικού έργου, και συνήθως αντιστοιχεί στις εταιρείες παραγωγής ή στα στούντιο που αναλαμβάνουν τη χρηματοδότηση και την γενική διαχείριση της παραγωγής.

Η νομική σημασία αυτής της διάταξης δεν είναι απλώς μια μεταβίβαση δικαιωμάτων, αλλά ένας κανόνας “πρωταρχικής κατανομής”. Δηλαδή, οι δημιουργοί, όπως οι σκηνοθέτες, δεν αποκτούν τα πνευματικά δικαιώματα κατά τη στιγμή της δημιουργίας για να τα μεταβιβάσουν στη συνέχεια στον παραγωγό της ταινίας, αλλά τα δικαιώματα αυτά ανήκουν απευθείας στον παραγωγό από τη στιγμή που δημιουργούνται, σύμφωνα με τη νομοθετική ρύθμιση. Η ιδιαίτερη αυτή διάταξη βασίζεται στην οικονομική πραγματικότητα ότι η παραγωγή ταινιών απαιτεί σημαντικές επενδύσεις και συμμετοχή πολλών στελεχών σε μια εκτεταμένη επιχείρηση. Η ενοποίηση των δικαιωμάτων στον παραγωγό της ταινίας διευκολύνει την ομαλή χρήση του έργου για διανομή και παραχώρηση αδειών, και προάγει την προστασία και την ενθάρρυνση των επενδύσεων στην κινηματογραφική βιομηχανία, πράγμα που αποτελεί το νομοθετικό σκοπό αυτής της διάταξης.

Ποιος είναι ο “Δημιουργός” ενός Κινηματογραφικού Έργου Υπό το Ιαπωνικό Δίκαιο

Στην περίπτωση που τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας ενός κινηματογραφικού έργου ανήκουν στον παραγωγό, ποιος θεωρείται ο “δημιουργός” της ταινίας; Το Άρθρο 16 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας ορίζει ως δημιουργό της ταινίας εκείνον που “ανέλαβε την παραγωγή, σκηνοθεσία, διεύθυνση, φωτογράφιση, σκηνογραφία κ.λπ. και συνέβαλε δημιουργικά στη συνολική διαμόρφωση του κινηματογραφικού έργου”. Συγκεκριμένα, συχνά αναφέρεται ότι ο σκηνοθέτης της ταινίας είναι αυτός που πληροί αυτά τα κριτήρια.

Σημαντικό είναι να σημειωθεί ότι ο συγγραφέας του πρωτότυπου μυθιστορήματος που χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή της ταινίας, ο σεναριογράφος, ο συνθέτης της μουσικής και άλλοι, ενώ είναι δημιουργοί των αντίστοιχων έργων (μυθιστόρημα, σενάριο, μουσική), δεν θεωρούνται δημιουργοί του “κινηματογραφικού έργου” καθεαυτού. Αυτοί έχουν παράσχει τα συστατικά μέρη του έργου και δεν έχουν συνεισφέρει στη συνολική διαμόρφωση της ταινίας.

Η Τοποθέτηση των Προσωπικών Δικαιωμάτων του Δημιουργού στο Ιαπωνικό Δίκαιο

Το Άρθρο 29 του Ιαπωνικού Νόμου περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας καθορίζει ότι τα οικονομικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα αντιγραφής και διανομής, δηλαδή τα “πνευματικά δικαιώματα”, ανήκουν στον παραγωγό της ταινίας. Από την άλλη πλευρά, τα “προσωπικά δικαιώματα του δημιουργού”, τα οποία θεωρούνται αποκλειστικά δικαιώματα του δημιουργού, δεν καλύπτονται από αυτή τη διάταξη. Τα προσωπικά δικαιώματα του δημιουργού περιλαμβάνουν το δικαίωμα να αποφασίσει εάν ένα έργο θα δημοσιευτεί (δικαίωμα δημοσίευσης), το δικαίωμα να εμφανίζεται το όνομα του δημιουργού (δικαίωμα αναγνώρισης του ονόματος) και το δικαίωμα να μην αλλοιωθεί το περιεχόμενο ή ο τίτλος του έργου κατά παράβαση της βούλησης του δημιουργού (δικαίωμα διατήρησης της ταυτότητας). Αυτά τα προσωπικά δικαιώματα διατηρούνται από τον “δημιουργό”, όπως ο σκηνοθέτης, ακόμα και όταν τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στον παραγωγό της ταινίας. Ως εκ τούτου, ο παραγωγός της ταινίας πρέπει να λάβει υπόψη τα δικαιώματα διατήρησης της ταυτότητας που κατέχει ο σκηνοθέτης ή άλλοι δημιουργοί όταν προβαίνει σε τροποποιήσεις της ταινίας.

Ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει τη σχέση δικαιωμάτων μεταξύ του δημιουργού και του παραγωγού σε ένα κινηματογραφικό έργο στην Ιαπωνία.

Εξαιρέσεις στα Πνευματικά Δικαιώματα Κινηματογραφικών Έργων και Πρακτικές Προσοχές στην Ιαπωνία

Ο κανόνας απόδοσης των πνευματικών δικαιωμάτων στους παραγωγούς ταινιών που ορίζεται στο άρθρο 29, παράγραφος 1 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικών Δικαιωμάτων είναι ισχυρός, αλλά υπάρχουν σημαντικές εξαιρέσεις. Οι επιχειρηματίες πρέπει να κατανοήσουν με ακρίβεια ποια διατάξη εφαρμόζεται στις ταινίες που διαχειρίζονται.

Εξαίρεση 1: Εργασιακά Έργα

Η πρώτη περίπτωση που δεν εφαρμόζεται η διάταξη του άρθρου 29 είναι όταν η ταινία πληροί τα κριτήρια ενός “εργασιακού έργου”. Το άρθρο 15 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικών Δικαιωμάτων ορίζει ότι, εκτός αν υπάρχει διαφορετική συμφωνία, τα έργα που δημιουργούνται από έναν υπάλληλο στο πλαίσιο των καθηκόντων του και δημοσιεύονται εκ μέρους μιας εταιρείας, ανήκουν στην εταιρεία ως δημιουργός. Αυτό ισχύει, για παράδειγμα, όταν μια εταιρεία παραγωγής ταινιών αναθέτει σε έναν σκηνοθέτη που είναι υπάλληλός της να δημιουργήσει μια ταινία. Σε αυτή την περίπτωση, αντίθετα με το άρθρο 29, η εταιρεία γίνεται όχι μόνο “δικαιούχος των πνευματικών δικαιωμάτων” αλλά και ο ίδιος ο “δημιουργός”. Ως αποτέλεσμα, και τα δύο, τα οικονομικά δικαιώματα και τα προσωπικά δικαιώματα του δημιουργού που θα έπρεπε να ανήκουν στον σκηνοθέτη, αποδίδονται στην εταιρεία.

Εξαίρεση 2: Ταινίες για Ραδιοτηλεοπτική Χρήση

Η δεύτερη εξαίρεση αφορά τις ταινίες που παράγονται από ραδιοτηλεοπτικούς φορείς για χρήση στην εκπομπή. Το άρθρο 29, παράγραφος 2 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικών Δικαιωμάτων ορίζει ότι, για ταινίες που παράγονται αποκλειστικά για ραδιοτηλεοπτική χρήση, μόνο συγκεκριμένα δικαιώματα αποδίδονται στον ραδιοτηλεοπτικό φορέα. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνονται το δικαίωμα να εκπέμπουν το έργο, να το μεταδίδουν μέσω καλωδίων και να το αντιγράφουν για ραδιοτηλεοπτικούς σκοπούς, καθώς και να διανέμουν τα αντίγραφα σε άλλους ραδιοτηλεοπτικούς φορείς. Τα υπόλοιπα δικαιώματα, όπως το δικαίωμα να προβάλλουν την ταινία σε κινηματογράφους ή να την πωλούν σε DVD, παραμένουν καταρχήν στον δημιουργό, όπως τον σκηνοθέτη. Ωστόσο, είναι δυνατόν να υπάρξουν διαφορετικές συμφωνίες μέσω συμβολαίου. Αυτή η διάταξη περιορίζει το εύρος των δικαιωμάτων σύμφωνα με τον συγκεκριμένο σκοπό χρήσης της εκπομπής και αντανακλά ένα διαφορετικό επιχειρηματικό μοντέλο από αυτό των ταινιών για κινηματογραφική χρήση.

Προκλήσεις στην Πρακτική από Δικαστικές Αποφάσεις

Παρά την ύπαρξη αυτών των διατάξεων, η κρίση των δικαιωμάτων σε παλαιότερες ταινίες δεν είναι πάντα εύκολη. Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου Πνευματικής Ιδιοκτησίας της 17ης Ιουνίου 2010 (αριθμός υπόθεσης: έτος Χεισέι 21 (Νε) 10050) είναι ένα σημαντικό παράδειγμα που αποκαλύπτει την πολυπλοκότητα αυτού του ζητήματος. Σε αυτή την υπόθεση, διαφωνήθηκε η απόδοση των πνευματικών δικαιωμάτων μιας ταινίας που παρήχθη κάτω από τον παλαιό νόμο πνευματικών δικαιωμάτων. Το δικαστήριο αναγνώρισε τον σκηνοθέτη της ταινίας ως έναν από τους δημιουργούς, αλλά κατέληξε ότι τα δικαιώματα είχαν μεταβιβαστεί σιωπηρά στην εταιρεία παραγωγής ταινιών και επιδίκασε υπέρ της εταιρείας την αίτηση για απαγόρευση παραβίασης των πνευματικών δικαιωμάτων. Ωστόσο, το δικαστήριο απέρριψε την αίτηση για αποζημίωση λόγω ζημιάς, καθώς αναγνώρισε ότι υπήρχε διαφωνία στην ερμηνεία του δημιουργού της ταινίας κάτω από τον παλαιό νόμο και ότι οι σχέσεις δικαιωμάτων ήταν ασαφείς, αρνούμενο την ύπαρξη παραβίασης από τον κατηγορούμενο που πίστευε ότι τα πνευματικά δικαιώματα είχαν λήξει και πούλησε τα DVD. Αυτή η απόφαση υποδηλώνει ότι, ακόμη και όταν υπάρχουν νομικές διατάξεις, η ερμηνεία τους μπορεί να μην είναι καθιερωμένη και οι απόψεις για την απόδοση των δικαιωμάτων μπορεί να διίστανται. Αυτό επισημαίνει την ανάγκη για προσεκτική διενέργεια της διαδικασίας ελέγχου των δικαιωμάτων, ιδιαίτερα όταν ασχολούμαστε με ιστορικά περιουσιακά στοιχεία περιεχομένου.

Έτσι, ο Ιαπωνικός Νόμος Πνευματικών Δικαιωμάτων καθιερώνει ιεραρχικούς κανόνες για την απόδοση των δικαιωμάτων ανάλογα με το πλαίσιο παραγωγής και τον σκοπό χρήσης των ταινιών. Προβλέπει τρία διαφορετικά σενάρια – ταινίες για κινηματογραφική χρήση, εργασιακά έργα που παράγονται εσωτερικά και ταινίες για ραδιοτηλεοπτική χρήση – και παρέχει ένα νομικό πλαίσιο που είναι βελτιστοποιημένο για κάθε κατηγορία. Επομένως, κατά τη διαπραγμάτευση συμβάσεων για τα δικαιώματα των ταινιών ή τη διενέργεια συγχωνεύσεων και εξαγορών, το πρώτο βήμα σε κάθε ανάλυση είναι να καθορίσουμε σε ποια από αυτές τις κατηγορίες ανήκει το συγκεκριμένο έργο.

Περίοδος Προστασίας του Πνευματικού Δικαιώματος: Ο Χρονικός Όριο των Δικαιωμάτων

Το πνευματικό δικαίωμα δεν είναι ένα δικαίωμα που διαρκεί επ’ άπειρον, αλλά έχει μια περίοδο προστασίας που καθορίζεται από το νόμο. Όταν αυτή η περίοδος λήξει, το έργο εισέρχεται στον “δημόσιο τομέα” και, καταρχήν, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ελεύθερα από οποιονδήποτε.

Η Βασική Αρχή της Περιόδου Προστασίας

Η γενική αρχή της περιόδου προστασίας στον Νόμο Πνευματικής Ιδιοκτησίας της Ιαπωνίας (Ιαπωνικός Νόμος Πνευματικής Ιδιοκτησίας) ορίζεται στο άρθρο 51, παράγραφος 2, και διαρκεί “70 χρόνια μετά τον θάνατο του δημιουργού”. Αυτή η περίοδος παρατάθηκε από 50 σε 70 χρόνια με την τροποποίηση του νόμου που τέθηκε σε ισχύ στις 30 Δεκεμβρίου 2018. Ωστόσο, τα δικαιώματα των έργων που η περίοδος προστασίας τους είχε ήδη λήξει κατά την εφαρμογή του τροποποιημένου νόμου δεν αναβιώνουν.

Εξαιρέσεις της Αρχής

Υπάρχουν σημαντικές εξαιρέσεις στην αρχή των “70 ετών μετά τον θάνατο” ανάλογα με τον τύπο του έργου.

• Συλλογικά έργα: Στην περίπτωση των συλλογικών έργων με πολλούς δημιουργούς, η περίοδος προστασίας αρχίζει από τον θάνατο του τελευταίου δημιουργού και διαρκεί 70 χρόνια (Ιαπωνικός Νόμος Πνευματικής Ιδιοκτησίας, άρθρο 51, παράγραφος 2).
• Έργα ανώνυμα ή υπό ψευδώνυμο: Τα έργα των οποίων ο δημιουργός είναι άγνωστος ή έχουν δημοσιευτεί υπό ψευδώνυμο, η περίοδος προστασίας λήγει μετά από 70 χρόνια από τη δημοσίευση. Ωστόσο, εάν η πραγματική ταυτότητα του δημιουργού αποκαλυφθεί πριν τη λήξη της περιόδου, τότε ισχύει η γενική αρχή των 70 ετών μετά τον θάνατο του δημιουργού (Ιαπωνικός Νόμος Πνευματικής Ιδιοκτησίας, άρθρο 52).
• Έργα υπό το όνομα οργανισμών: Τα έργα που δημοσιεύονται υπό το όνομα νομικών προσώπων, όπως εταιρείες (π.χ. έργα που δημιουργούνται στο πλαίσιο της εργασίας), προστατεύονται για 70 χρόνια μετά τη δημοσίευση (Ιαπωνικός Νόμος Πνευματικής Ιδιοκτησίας, άρθρο 53).
• Κινηματογραφικά έργα: Τα κινηματογραφικά έργα προστατεύονται επίσης για 70 χρόνια μετά τη δημοσίευση, όπως και τα έργα υπό το όνομα οργανισμών (Ιαπωνικός Νόμος Πνευματικής Ιδιοκτησίας, άρθρο 54).

Κατά τον υπολογισμό της περιόδου προστασίας, βάσει του άρθρου 57 του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας, η μέτρηση αρχίζει από την 1η Ιανουαρίου του επόμενου έτους από τον θάνατο του δημιουργού ή τη δημοσίευση του έργου. Για παράδειγμα, αν ένας δημιουργός πεθάνει κατά τη διάρκεια του 2020, η περίοδος προστασίας ξεκινά από την 1η Ιανουαρίου 2021 και λήγει στις 31 Δεκεμβρίου 2090.

Ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει τις κύριες περιόδους προστασίας σύμφωνα με τον Ιαπωνικό Νόμο Πνευματικής Ιδιοκτησίας.

Έτσι, ενώ το σημείο έναρξης της περιόδου προστασίας για τα προσωπικά έργα είναι “ο θάνατος του δημιουργού”, για τα έργα που ανήκουν σε νομικά πρόσωπα ή για τα κινηματογραφικά έργα, τα οποία συχνά έχουν ως κάτοχο των δικαιωμάτων ένα νομικό πρόσωπο, το σημείο έναρξης είναι η “δημοσίευση”, ένα αντικειμενικό γεγονός. Επειδή τα νομικά πρόσωπα δεν έχουν την έννοια του θανάτου όπως οι φυσικά πρόσωπα, η έναρξη της περιόδου προστασίας καθορίζεται κατά τη δημοσίευση, προσδίδοντας σαφήνεια και προβλεψιμότητα στη διάρκεια των δικαιωμάτων. Αυτό αποτελεί μια λογική σχεδίαση για τη διασφάλιση της σταθερότητας στη διαχείριση και το εμπόριο των πνευματικών δικαιωμάτων. Ως εκ τούτου, όταν μια εταιρεία διαχειρίζεται το χαρτοφυλάκιο της πνευματικής της ιδιοκτησίας, είναι απαραίτητο να αναλύει με ακρίβεια τη φύση κάθε περιουσιακού στοιχείου και να κρίνει ξεχωριστά ποιος κανόνας περιόδου προστασίας εφαρμόζεται.

Συνοπτικά

Όπως αναλύθηκε στο παρόν άρθρο, ο Ιαπωνικός Νόμος Πνευματικής Ιδιοκτησίας (Japanese Copyright Law) διαθέτει ιδιαίτερα χαρακτηριστικές διατάξεις σε διεθνές επίπεδο, ειδικά όταν πολλαπλοί φορείς συμμετέχουν σε δημιουργικές δραστηριότητες. Η αυστηρή αρχή της “συναίνεσης όλων των μερών” για την άσκηση δικαιωμάτων σε κοινά έργα και η ιδιαίτερη νομική δομή που αποδίδει τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας των ταινιών καταρχήν στον παραγωγό τους, είναι ενδεικτικά παραδείγματα. Αυτές οι διατάξεις αποσκοπούν στην εξισορρόπηση μεταξύ της προστασίας των δικαιωμάτων των δημιουργών και της ανάπτυξης της βιομηχανίας, αλλά λόγω της πολυπλοκότητάς τους απαιτούν προσεκτική προσέγγιση. Η κατανόηση αυτών των κανόνων δεν περιορίζεται στην αποφυγή νομικών κινδύνων, αλλά αποτελεί στρατηγική αναγκαιότητα για τη μεγιστοποίηση της επιχειρηματικής αξίας στην αγορά περιεχομένου της Ιαπωνίας.

Το δικηγορικό γραφείο Monolith διαθέτει εκτεταμένη πρακτική εμπειρία σε περίπλοκα ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως αυτά που συζητήθηκαν στο παρόν άρθρο, εξυπηρετώντας πλήθος εγχώριων και διεθνών πελατών. Έχουμε παράσχει μια ευρεία γκάμα νομικών υπηρεσιών, περιλαμβανομένων της διαμόρφωσης συμβάσεων κοινής παραγωγής, της διενέργειας διαδικασιών ελέγχου νομικών θεμάτων (due diligence) σε σχέση με την πνευματική ιδιοκτησία κατά τις εξαγορές και συγχωνεύσεις (M&A) εταιρειών του μέσου, και την επίλυση διαφορών που αφορούν παραβιάσεις πνευματικών δικαιωμάτων. Στο γραφείο μας εργάζονται πολλοί δικηγόροι με ξένες νομικές προσόντα και ομιλούντες την αγγλική γλώσσα, οι οποίοι συνδυάζουν βαθιά εξειδίκευση στο Ιαπωνικό δίκαιο με κατανόηση των διεθνών επιχειρηματικών πρακτικών. Αξιοποιώντας αυτό το μοναδικό πλεονέκτημα, είμαστε σε θέση να προσφέρουμε στους πελάτες μας σαφή και αποτελεσματική νομική υποστήριξη. Εάν έχετε ανάγκη για συμβουλές σχετικά με τον Ιαπωνικό Νόμο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, παρακαλούμε επικοινωνήστε με το γραφείο μας.